Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm tài nguyên và kinh tế xã hội phục vụ phát triển du lịch bền vững huyện đảo phú quý, tỉnh bình thuận

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC PHÙNG MINH THÙY NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÀI NGUYÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG HUYỆN ĐẢO PHÚ QUÝ, TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC PHÙNG MINH THÙY NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÀI NGUYÊNVÀ KINH TẾ - XÃ HỘI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG HUYỆN ĐẢO PHÚ QUÝ, TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG Ngành: Quản lý Tài nguyên và Môi trường Mã số : 8850101 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Phan Thị Thanh Hằng THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi là Phùng Minh Thùy, xin cam đoan Luận văn này công trình nghiên cứu do cá nhân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Phan Thị Thanh Hằng không sao chép các công trình nghiên cứu của người khác. Số liệu và kết quả của luận văn chưa từng được công bố ở bất kì một công trình khoa học nào khác. Các thông tin thứ cấp sử dụng trong luận văn là có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đầy đủ, trung thực và đúng qui cách. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính xác thực và nguyên bản của luận văn./. Tác giả Phùng Minh Thùy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Phan Thị Thanh Hằng đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình viết luận văn tốt nghiệp. Tôi chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong khoa Tài nguyên và Môi trường, trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên đã tận tình truyền đạt kiến thức trong 2 năm học tập. Với vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học tập không chỉ là phục vụ cho quá trình nghiên cứu, viết luận văn mà còn là hành trang quí báu để tôi tiếp tục vững bước trên con đường sự nghiệp. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tập thể Lãnh đạo, nhân viên Ủy ban nhân dân huyện đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận và Viện Địa lý – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp nguồn số liệu phong phú để tôi có thể hoàn thành tốt luận văn này. Cảm ơn gia đình đã luôn ở bên, giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành đề tài. Cuối cùng tôi kính chúc quý thầy, cô dồi dào sức khỏe và thành công hơn trong sự nghiệp cao quý! Thái Nguyên, ngày 20 tháng 6 năm 2020 Người thực hiện Phùng Minh Thùy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... 2 MỤC LỤC ............................................................................................................ 3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................. 7 DANH MỤC BẢNG ............................................................................................ 8 DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... 9 MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu ................................................................... 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................... 2 3. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................ 2 4. Những đóng góp mới của đề tài ..................................................................... 2 5. Xu thế phát triển du lịch bền vững ................................................................ 3 CHƯƠNG 1.......................................................................................................... 4 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................... 4 1.1. Khái niệm về du lịch .................................................................................... 4 1.2. Khái niệm về phát triển bền vững .............................................................. 5 1.3. Khái niệm về phát triển du lịch bền vững ................................................. 7 1.4. Tổng quan nghiên cứu về phát triển bền vững du lịch ........................... 10 1.4.1. Bối cảnh quốc tế ....................................................................................... 10 1.4.1.1. Bối cảnh chung ....................................................................................... 10 1.4.1.2. Xu hướng phát triển du lịch thế giới ...................................................... 11 1.4.2. Bối cảnh trong nước .................................................................................. 13 1.4.2.1. Thị trường khách quốc tế ....................................................................... 14 1.4.2.2. Thị trường khách nội địa ........................................................................ 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.5. Khái quát chung về huyện đảo Phú Quý ................................................. 18 1.5.1. Điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý ............................................................. 18 1.5.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội.......................................................... 21 ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG ........................................................... 23 VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................. 23 2.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 23 2.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 23 2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 23 2.4. Các cách tiếp cận ........................................................................................ 23 2.4.1.Tiếp cận kế thừa ......................................................................................... 23 2.4.2. Tiếp cận liên ngành ................................................................................... 23 2.4.3. Tiếp cận cộng đồng ................................................................................... 24 2.4.4.Tiếp cận sinh thái ....................................................................................... 24 2.5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 24 2.5.1. Phương pháp kế thừa ................................................................................. 24 2.5.2. Phương pháp thực địa, quan sát ................................................................ 24 2.5.3. Phương pháp thu thập, xử lý số liệu.......................................................... 25 2.5.4. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin địa lý .................................... 26 2.5.5. Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp ............................................... 26 2.5.6. Phương pháp chuyên gia ........................................................................... 26 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................................... 27 3.1. Tiềm năng du lịch của huyện đảo Phú Quý ............................................. 27 3.1.1. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên du lịch tự nhiên .................................... 27 3.1.1.1. Địa hình, địa mạo ................................................................................... 27 3.1.1.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất ............................................................ 28 3.1.1.3. Khí hậu ................................................................................................... 32 3.1.1.4. Thủy văn ................................................................................................. 33 3.1.1.5. Tài nguyên nước ..................................................................................... 33 3.1.1.6. Tài nguyên rừng ..................................................................................... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.1.1.7. Tài nguyên biển ...................................................................................... 34 3.1.1.8. Tài nguyên du lịch tự nhiên ................................................................... 35 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội và tài nguyên du lịch văn hóa.......................... 38 3.1.2.1. Dân số, tốc độ tăng và mật độ dân số..................................................... 38 3.1.2.2. Lao động ................................................................................................. 39 3.1.2.3. Đặc điểm kinh tế .................................................................................... 40 3.1.2.4. Tình hình văn hóa xã hội........................................................................ 42 3.1.2.5. Tài nguyên du lịch văn hóa .................................................................... 43 3.1.3. Đánh giá tiềm năng tài nguyên du lịch ..................................................... 47 3.1.3.1. Điểm mạnh ............................................................................................. 47 3.1.3.2. Điểm yếu ................................................................................................ 48 3.2. Thực trạng phát triển du lịch huyện đảo Phú Quý................................. 48 3.2.1. Khách du lịch ............................................................................................ 48 3.2.2. Đánh giá hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ phát triển du lịch.......................................................................................................... 49 3.2.2.1. Đánh giá hiện trạng và các dự án phát triển giao thông......................... 49 3.2.2.2. Hiện trạng và các dự án hạ tầng kỹ thuật khác (cấp điện, cấp nước, thu gom và xử lý chất thải rắn,…) trên địa bàn khu du lịch ..................................... 51 3.2.2.3. Hiện trạng hệ thống các công trình văn hóa, thể thao và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch khác ........................................................................................... 52 3.2.3. Lao động ngành du lịch ............................................................................. 53 3.2.4. Tổng thu từ khách du lịch ......................................................................... 53 3.2.5. Các sản phẩm du lịch ................................................................................ 54 3.3. Đánh giá hiện trạng phát triển du lịch huyện đảo Phú Quý theo các chỉ tiêu du lịch chủ yếu............................................................................................ 55 3.3.1. Thị trường khách du lịch ........................................................................... 55 3.3.1.1. Khách du lịch quốc tế:........................................................................... 55 3.3.1.2. Khách du lịch nội địa: ............................................................................ 55 3.3.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch .................................................................. 55 3.3.3. Không gian phát triển du lịch .................................................................... 56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.3.4. Đầu tư phát triển du lịch............................................................................ 56 3.3.5. Môi trường phát triển du lịch .................................................................... 56 3.3.6. Các công tác khác...................................................................................... 58 3.4. Đề xuất giải pháp phát triển bền vững du lịch huyện đảo Phú Quý ..... 61 3.4.1. Cơ sở đề xuất ............................................................................................. 61 3.4.1.1.Quan điểm phát triển ............................................................................... 61 3.4.1.2. Mục tiêu phát triển ................................................................................. 61 3.4.2. Giải pháp phát triển bề vững du lịch huyện đảo Phú Quý ........................ 62 3.4.2.1. Quy hoạch và quản lý quy hoạch ........................................................... 62 3.4.2.2. Thu hút đầu tư ........................................................................................ 63 3.4.2.3. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch ............................................................... 64 3.4.2.4. Tăng cường công tác tuyên truyền, xúc tiến .......................................... 64 3.4.2.5. Phát triển nguồn nhân lực ...................................................................... 65 3.4.2.6. Đảm bảo môi trường du lịch .................................................................. 65 3.4.2.7. Tăng cường quản lý Nhà nước về du lịch .............................................. 66 3.4.2.8. Giải pháp về nguồn vốn ......................................................................... 66 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 71 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á BVMT Bảo vệ môi trường KBTB Khu bảo tồn biển THPT Trung học phổ thông TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân VH-TT Văn hóa – Thể thao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Hiện trạng sử dụng đất huyện Phú Quý năm 2016 29 Bảng 3.2: Số liệu khí hậu huyện Phú Quý 33 Bảng 3.3: Dân số và mật độ dân số huyện đảo Phú Quý 39 Bảng 3.4: Đánh giá hiện trạng môi trường tại huyện đảo Phú Quý 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội và môi trường 7 Hình 1.2: Biểu đồ hiện trạng khách quốc tế đến Việt Nam 16 Hình 1.3: Vị trí Phú Quí 19 Hình 3.1: Sơ đồ độ cao địa hình huyện đảo Phú Quý 27 Hình 3.2: Vịnh Triều Dương 36 Hình 3.3: Bãi nhỏ Gành Hang 36 Hình 3.4: Phong điện Phú Quý 37 Hình 3.5: Hải đăng Phú Quý 37 Hình 3.6: Dân số huyện đảo Phú Quý giai đoạn 1998 – 2018 38 Hình 3.7: Vạn An Thạnh 44 Hình 3.8: Làng Mỹ Khê 44 Hình 3.9: Đền thờ bà Chúa Ngọc 45 Hình 3.10: Đền thờ thần Sài Nại. 45 Hình 3.11: Chùa Thạnh Lâm 45 Hình 3.12: Mộ Thầy Nại 45 Hình 3.13: Chùa Linh Sơn - Núi Cao Cát 46 Hình 3.14: Ẩm thực của đảo Phú Quý 47 Hình 3.15: Biểu đồ hiện trạng khách du lịch đến Bình Thuận và huyện Phú Quý 49 Hình 3.16: Biểu đồ hiện trạng lao động du lịch của tỉnh Bình Thuận và huyện Phú Quý 53 Hình 3.17: Biểu đồ hiện trạng tổng thu từ khách du lịch của tỉnh Bình Thuận và huyện Phú Quý 54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu Việt Nam là quốc gia ven biển, có vùng thềm lục địa đặc quyền kinh tế rộng lớn, hơn một triệu kilomet vuông, với hơn 3000 hòn đảo lớn nhỏ, hai quần đảo lớn ngoài khơi là Hoàng Sa thuộc Thành phố Đà Nẵng và quần đảo Trường Sa thuộc tỉnh Khánh Hòa, là tiềm năng to lớn cho phát triển đất nước. Biển Đông Việt Nam là cửa ngõ lớn giao lưu với các nước trong khu vực và quốc tế. Hàng trăm năm nay, nhân dân Việt Nam đã gắn bó với biển, khai thác tiềm năng biển. Biển, không chỉ nuôi sống cộng đồng dân cư ven biển mà còn cung cấp các sản phẩm của biển cho cả nước. Trong thời kỳ kinh tế hội nhập quốc tế, lợi thế về biển là điều kiện, là thời cơ để Việt Nam làm giàu từ biển, mạnh lên từ biển. Huyện đảo Phú Quý thuộc tỉnh Bình Thuận, nằm ở ngoài cùng hệ thống đảo ven bờ cực Nam Trung Bộ, cách thành phố Phan Thiết 120 km về phía Đông Nam, cách thị xã Cam Ranh (tỉnh Khánh Hòa) 150 km về hướng Nam, cách thành phố Vũng Tàu (tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) 200 km về hướng Đông, cách Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) 330 km về phía Đông Bắc, cách đảo Trường Sa (tỉnh Khánh Hòa) 540 km về phía Tây Bắc. Huyện đảo Phú Quý gồm 10 hòn đảo (Phú Quý và 4 đảo dần nó Hòn Tranh, Hòn Đỏ, Hòn Đen, Hòn Giữa, còn các đảo khác đều cách đảo Phú Quý khá xa) có quy mô diện tích và đặc điểm tự nhiên khác nhau. Trong đó, đảo Phú Quý (hay còn gọi là đảo Cù Lao Thu) có diện tích lớn nhất, là đảo tập trung hầu hết dân cư sinh sống và các hoạt động kinh tế - xã hội của huyện. Các đảo nhỏ khác chủ yếu là các núi đá hoặc bãi đá nổi lên giữa biển khơi và hiện tại có ý nghĩa về mặt an ninh, quốc phòng như Hòn Hải là vị trí xác định đường cơ sở của vùng lãnh hải quốc gia. Với khí hậu trong lành, nhiều bãi biển đẹp, hoang sơ; nhiều danh lam thắng cảnh và các ngôi chùa, lăng miếu cùng với các ẩm thực, đặc sản. Phú Quý rất có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch. Trong những năm gần đây, lượng du khách đến với Phú Quý tiếp tục tăng, đây là một tín hiệu đáng mừng cho ngành du lịch của huyện đảo. Nhằm khai thác tối đa tiềm năng, huyện đảo Phú Quý đã tập trung phát triển các loại hình và sản phẩm du lịch gắn với biển cũng như đa dạng hóa các loại hình du lịch hướng đến phát triển du lịch xanh và bền vững.Bên cạnh đó, Phú Quý chú trọng đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật giao thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn đường biển, mở rộng đường vành đai, đường liên xã, xây dựng hệ thống kè biển, phát triển điện gió; quy hoạch chi tiết các khu du lịch, trong đó tập trung quy hoạch 5 khu du lịch với các sản phẩm riêng biệt (khu du lịch bãi tắm Doi Dừa, khu du lịch Bãi Nhỏ - Gành Hang, khu du lịch Mộ Thầy, khu du lịch vịnh Triều Dương, khu du lịch Hòn Tranh)… Mặc dù có nhiều lợi thế nhưng muốn duy trì sự phát triển hướng tới bền vững của toàn bộ huyện đảo nói chung hay ngành du lịch nơi đây nói riêng, Phú Quý cần có ngay những hành động điều chỉnh phát triển cụ thể. Đề tài “Nghiên cứu đặc điểm tài nguyên, kinh tế - xã hội phục vụ phát triển du lịch bền vững huyện đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận” được thực hiện nhằm đưa ra được cơ sở và giải pháp phát triển bền vững du lịch dựa trên những điều kiện sẵn có của huyện đảo góp phần vào sự phát triển chung bền vững của Phú Quý cũng như tỉnh Bình Thuận. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu * Đề tài luận văn được thực hiện với mục tiêu: - Đánh giá đặc điểm tài nguyên, kinh tế - xã hội huyện đảo Phú Quý - Nghiên cứu đánh giá hiện trạng phát triển du lịch huyện đảo Phú Quý. - Đề xuất một số giải pháp góp phần phát triển du lịch theo hướng bền vững của huyện đảo. * Nhiệm vụ nghiên cứu: - Vận dụng các phương pháp nghiên cứu đánh giá chính xác đặc điểm tài nguyên, kinh tế - xã hội huyện đảo Phú Quý - Từ đó đánh giá được thực trạng, tiềm năng và đề xuất giải pháp phát triển du lịch bền vững huyện đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận. 3. Ý nghĩa của đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần hoàn thiện phương pháp luận nghiên cứu đặc điểm tài nguyên, kinh tế - xã hội phục vụ phát triển du lịch bền vững huyện đảo. Ý nghĩa thực tiễn: Đề tài đưa ra được giải pháp phát triển bền vững du lịch huyện đảo Phú Quý. 4. Những đóng góp mới của đề tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Đánh giá tiềm năng, hiện trạng phát triển du lịch tại huyện đảo Phú Quý; - Đề xuất giải pháp phát triển du lịch huyện đảo Phú Quý theo hướng bền vững. 5. Xu thế phát triển du lịch bền vững Cùng với sự phát triển kinh tế – xã hội, nhu cầu du lịch ngày càng trở nên không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt của con người, đặc biệt là ở các nước phát triển. Trong bối cảnh chung của thế giới, nền kinh tế Việt Nam đang có xu hướng chuyển dịch cơ cấu từ nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu sang nền kinh tế phát triển Công nghiệp – Dịch vụ – Nông nghiệp. Vì vậy, việc phát triển du lịch theo hướng bền vững tại Việt Nam rất cần thiết. Trong khi đó nước ta là một nước ven biển, vùng biển và ven biển là địa bàn tập trung các nguồn lực các tam giác tăng trưởng kinh tế của đất nước. Vùng biển Việt Nam có điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên thuận lợi cho phát triển nhiều loại hình du lịch. Nước ta ngày nay cũng đó chú trọng đến sự phát triển du lịch coi du lịch là một ngành triển vọng trong tương lai, trong khi đó nước ta chưa khai thác được hết thế mạnh của các tài nguyên và còn gây hại đến tài nguyên và gây ô nhiễm làm hỏng đến tài nguyên đặc biệt là khai thác tài nguyên du lịch biển. Vì vậy việc nghiên cứu đưa ra các điều kiện và giải pháp để phát triển loại hình Du lịch nghỉ biển đang là vấn đề cần thiết và cấp bách đối với sự phát triển du lịch nghỉ biển của Việt Nam để từ đó có thể thu hút được khách trong nước cũng như khách quốc tế. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Khái niệm về du lịch Từ giữa thế kỷ 19, du lịch bắt đầu phát triển mạnh và ngày nay đã trở thành một hiện tượng kinh tế xã hội phổ biến. Nhiều nước đã sử dụng chỉ tiêu đi du lịch của dân cư như một trong những tiêu chí đánh giá chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, khái niệm “Du lịch” được hiểu rất khác nhau tại các quốc gia khác nhau và từ nhiều góc độ khác nhau. Do hoàn cảnh khác nhau, dưới mỗi góc độ nghiên cứu khác nhau, mỗi người có một cách hiểu về du lịch khác nhau. Theo Guer Freuler thì “Du lịch với ý nghĩa hiện đại của từ này là một hiện tượng của thời đại chúng ta, dựa trên sự tăng trưởng về nhu cầu khôi phục sức khoẻ và sự thay đổi của môi trường xung quanh, dựa vào sự phát sinh, phát triển tình cảm đối với vẻ đẹp thiên nhiên”. (Trong cuốn Nhập môn khoa học du lịch) Kaspar cho rằng du lịch không chỉ là hiện tượng di chuyển của cư dân mà phải là tất cả những gì có liên quan đến sự di chuyển đó. Chúng ta cũng thấy ý tưởng này trong quan điểm của Hienziker và Kraff “Du lịch là tổng hợp các mối quan hệ và hiện tượng bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lưu trú tạm thời của các cá nhân tại những nơi không phải là nơi ở và nơi làm việc thường xuyên của họ”. (Về sau định nghĩa này được hiệp hội các chuyên gia khoa học về du lịch thừa nhận). Theo các nhà kinh tế, du lịch không chỉ là một hiện tượng xã hội đơn thuần mà nó phải gắn chặt với hoạt động kinh tế. Nhà kinh tế học Picara– Edmod đưa ra định nghĩa: “Du lịch là tổng hoà việc tổ chức và chức năng của nó không chỉ về phương diện khách vãng lai mà chính về phương diện giá trị do khách chi ra và của những khách vãng lai mang đến với một túi tiền đầy, tiêu dùng trực tiếp hoặc gián tiếp cho các chi phí của họ nhằm thoả mãn nhu cầu hiểu biết và giải trí.” Theo Luật Du lịch (2005) tại khoản 01, Điều 4 chương I giải thích từ ngữ: “Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định”.Theo cách tiếp cận của các đối tượng liên quan đến hoạt động du lịch: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn – Đối với người đi du lịch: Du lịch là cuộc hành trình và lưu trú của họ ở ngoài nơi cư trú để thoả mãn các nhu cầu khác nhau: hoà bình, hữu nghị, tìm kiếm kinh nghiệm sống hoặc thoả mãn các nhu cầu về vật chất và tinh thần khác. – Đối với người kinh doanh du lịch: Du lịch là quá trình tổ chức các điều kiện về sản xuất và phục vụ nhằm thoả mãn, đáp ứng các nhu cầu của người du lịch và đạt được mục đích số một của mình là thu lợi nhuận. – Đối với chính quyền địa phương: Du lịch là việc tổ chức các điều kiện về hành chính, về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật để phục vụ khách du lịch, là tổng hợp các hoạt động kinh doanh nhằm tạo điều kiện cho khách du lịch trong việc hành trình và lưu trú, là cơ hội để bán các sản phẩm của địa phương, tăng thu ngoại tệ, tăng thu nhập, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho dân địa phương. – Đối với cộng đồng dân cư sở tại: Du lịch là một hiện tượng kinh tế xã hội mà hoạt động du lịch tại địa phương mình, vừa đem lại những cơ hội để tìm hiểu nền văn hoá, phong cách của những người ngoài địa phương mình, vừa là cơ hội để tìm việc làm, phát huy các nghề cổ truyền, tăng thu nhập nhưng đồng thời cũng gây ảnh hưởng đến đời sống người dân sở tại như về môi trường, trật tự an ninh xã hội, nơi ăn, chốn ở,… Du lịch có thể được hiểu là: – Sự di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú nhằm mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao tại chỗ nhận thức về thế giới xung quanh, có hoặc không kèm theo việc tiêu thụ một số giá trị tự nhiên, kinh tế, văn hoá và dịch vụ của các cơ sở chuyên cung ứng. – Một lĩnh vực kinh doanh các dịch vụ nhằm thoả mãn nhu cầu nảy sinh trong quá trình di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú với mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao nhận thức tại chỗ về thế giới xung quanh. 1.2. Khái niệm về phát triển bền vững Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Khái niệm “phát triển bền vững” xuất hiện trong phong trào BVMT từ những năm đầu của thập niên 70 của thế kỷ XX, từ đó đến nay đã có nhiều định nghĩa về phát triển bền vững được đưa ra, như: – Phát triển bền vững là sự phát triển kinh tế – xã hội lành mạnh, dựa trên việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và BVMT, nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại nhưng không làm ảnh hưởng bất lợi cho các thế hệ mai sau. – Phát triển bền vững là sự phát triển kinh tế – xã hội với tốc độ tăng trưởng cao, liên tục trong thời gian dài dựa trên việc sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên mà vẫn bảo vệ được môi trường sinh thái. Phát triển kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội hiện tại, song không làm cạn kiệt tài nguyên, để lại hậu quả về môi trường cho thế hệ tương lai. – Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng các nhu cầu hiện tại mà không làm thương tổn đến khả năng của các thế hệ tương lai đáp ứng nhu cầu của họ. - Phát triển bền vững là một phương thức phát triển kinh tế- xã hội nhằm giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội và BVMT với mục tiêu đáp ứng tốt hơn các nhu cầu của thế hệ hiện tại đồng thời không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau. Hay nói cách khác: đó là sự phát triển hài hoà cả về kinh tế, văn hoá, xã hội, môi trường ở các thế hệ nhằm không ngừng nâng cao chất lượng sống của con người. Định nghĩa này có thể mở rộng với ba cấu thành cơ bản về sự phát triển bền vững: – Về mặt kinh tế: Một hệ thống bến vững về kinh tế phải có thể tạo ra hàng hoá và dịch vụ một cách liên tục, với mức độ có thể kiểm soát của chính phủ và nợ nước ngoài, tránh sự mất cân đối giữa các khu vực làm tổn hại đến sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. – Về mặt xã hội: Một hệ thống bền vững về mặt xã hội phải đạt được sự công bằng trong phân phối, cung cấp đầy đủ các dịch vụ xã hội bao gồm y tế, giáo dục, bình đẳng giới, sự tham gia và trách nhiệm chính trị của mọi công dân. – Về môi trường: Một hệ thống bền vững về môi trường phải duy trì nền tảng nguồn lực ổn định, tránh khai thác quá mức các hệ thống nguồn lực tái sinh hay những vận động tiềm ẩn của môi trường và việc khai thác các nguồn lực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn không tái tạo không vượt quá mức độ đầu tư cho sự thay thế một cách đầy đủ. Điều này bao gồm việc duy trì sự đa dạng sinh học, sự ổn định khí quyển và các hoạt động sinh thái khác mà thường không được coi như các nguồn lực kinh tế. Phát triển bền vững có thể được minh hoạ theo các mô hình sau đây: Hình 1.1: Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội và môi trường 1.3. Khái niệm về phát triển du lịch bền vững Du lịch bền vững là việc di chuyển và tham quan đến các vùng tự nhiên một cách có trách nhiệm với môi trường để tận hưởng và đánh giá cao tự nhiên (và tất cả những đặc điểm văn hoá kèm theo, có thể là trong quá khứ và cả hiện tại) theo cách khuyến cáo về bảo tồn, có tác động thấp từ du khách và mang lại những lợi ích cho sự tham gia chủ động về kinh tê-xã hội của cộng đồng địa phương. (World Conservation Union,1996) Du lịch bền vững khác với du lịch đại chúng như thế nào? Du lịch đại chúng không được lập kế hoạch cẩn thận cho việc nâng cao công tác bảo tồn hoặc giáo dục, không mang lại những lợi ích cho cộng đồng địa phương và có thể phá huỷ nhanh chóng các môi trường nhạy cảm. Và kết quả là có thể phá huỷ hoặc làm thay đổi một cách không thể nhận ra được các nguồn lợi và văn hoá mà chúng phụ thuộc vào. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Ngược lại, Du lịch bền vững thì được lập kế hoạch một cách cẩn thận từ lúc bắt đầu để mang lại những lợi ích cho cộng đồng địa phương, tôn trọng văn hoá, bảo tồn nguồn lợi tự nhiên và giáo dục du khách và cả cộng đồng địa phương. Du lịch bền vững có thể tạo ra một lợi tức tương tự như du lịch đại chúng, nhưng có nhiều lợi ích được nằm lại với cộng đồng địa phương và các nguồn lợi tự nhiên, các giá trị văn hoá của vùng được bảo vệ. Trong nhiều trường hợp, các hoạt động du lịch đại chúng trong quá khứ có thể mang đến những tác động xấu đến bảo tồn biển do việc thiếu các điều khiển quản lý và cơ chế lập kế hoạch hiệu quả. Ngược lại, du lịch bền vững có những kế hoạch được suy nghĩ cẩn thận để giảm thiểu các tác động xấu của du lịch, đồng thời còn đóng góp vào công tác bảo tồn và sức khoẻ của cộng đồng về cả mặt kinh tế và xã hội. Du lịch bền vững cũng tạo ra lợi nhuận như du lịch đại chúng, tuy nhiên cộng đồng địa phương được hưởng nhiều hơn từ lợi tức đó, và các nguồn lợi tài nguyên thiên nhiên và văn hoá của vùng được bảo vệ. Trong một số trường hợp, các hoạt động du lịch đại chúng trước đây đã gây ra những đe doạ cho bảo tồn biển do thiếu các cơ chế quản lý và các kế hoạch hiểu quả. Ngược lại, du lich bền vững cân nhắc tìm kiếm để giảm thiểu đến mức tối thiểu các tác động xấu của du lịch, trong khi đóng góp cho bảo tồn và các giá trị tốt cho cộng đồng địa phượng, cả về kinh tế và xã hội. Du lịch đại chúng không cung cấp nguồn quỹ tài trợ cho cả các chương trình bảo tồn lẫn cộng đồng địa phương bảo vệ vùng tránh khỏi những hoạt động và phát triển mà có thể gây hại đến cảnh đẹp tự nhiên của vùng. Những cơ hội và các đe doạ có thể chỉ được điều khiển thông qua du lịch bền vững đã được lập kế hoạch và quản lý cẩn thận. Du lịch đại chúng 1. Có một mục đích: lợi tức 2. Thường không được lập kế hoạch từ trước; “chỉ đến lúc xảy ra” 3. Định hướng đến du khách 4. Điều khiển bởi các nhóm bên ngoài 5. Tập trung làm giải trí cho du khách 6. Không ưu tiên cho bảo tồn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7. Không ưu tiên cho cộng đồng 8. Phần lớn lợi tức được đưa về cho các nhà điều hành và đầu tư từ bên ngoài. Du lịch bền vững 1. Được lập kế hoạch với 3 mục đích: lợi tức, môi trường và cộng đồng (3 chân) 2. Thường được lập kế hoạch trước cùng với sự tham gia của các bên liên quan 3. Định hướng đến địa phương 4. Do địa phương điều khiển, ít nhất là một phần 5. Tập trung vào các kinh nghiệm giáo dục 6. Bảo tồn nguồn lợi tự nhiên được xem là ưu tiên 7. Đánh giá văn hoá địa phương là ưu tiên 8. Có nhiều lợi tức được để lại cho cộng đồng địa phương và KBTB Ba chân của du lịch bền vững Du lịch bền vững có 3 hợp phần chính, đôi khi được ví như “ba chân” (International Ecotourism Society, 2004): 1. Thân thiện môi trường, du lịch bền vững có tác động thấp đến nguồn lợi tự nhiên và KBTB nói riêng. Nó giảm thiểu các tác động đến môi trường (động thực vật, các sinh cảnh sống, nguồn lợi sống, sử dụng năng lượng và ô nhiễm …) và cố gắng có lợi cho môi trường. 2. Gần gũi về xã hội và văn hoá, Nó không gây hại đến các cấu trúc xã hội hoặc văn hoá của cộng đồng nơi mà chúng được thực hiện. Thay vào đó thì nó lại tôn trọng văn hoá và truyền thống địa phương. Khuyến khích các bên liên quan (các cá nhân, cộng đồng, nhà điều hành tour, và quản lý chính quyền) trong tất cả các giai đoạn của việc lập kế hoạch, phát triển và giám sát, giáo dục các bên liên quan về vai trò của họ. 3. Có kinh tế, nó đóng góp về mặt kinh tế cho cộng đồng và tạo ra những thu nhập công bằng và ổn định cho cộng đồng địa phương cũng như càng nhiều bên liên quan khác càng tốt. Nó mang lợi ích cho người chủ, cho nhân viên và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn