Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm phân bố, sinh thái và đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài cây bách vàng.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN QUANG DIỆU NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI VÀ ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA LOÀI CÂY BÁCH VÀNG (XANTHOCYPARIS VIETNAMENSIS FAJON & HIEP) TẠI XÃ CA THÀNH, HUYỆN NGUYÊN BÌNH, TỈNH CAO BẰNG LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN LOÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP Thái Nguyên - 2013 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN QUANG DIỆU NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI VÀ ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA LOÀI CÂY BÁCH VÀNG (XANTHOCYPARIS VIETNAMENSIS FAJON & HIEP) TẠI XÃ CA THÀNH, HUYỆN NGUYÊN BÌNH, TỈNH CAO BẰNG LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN LOÀI Chuyên ngành: Lâm học Mã số: 60 62 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐẶNG KIM VUI 2. ThS. LA QUANG ĐỘ Thái Nguyên - 2013 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ Giáo viên hướng dẫn là PGS TS. Đặng Kim Vui và ThS. La Quang Độ. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác được thể hiện trong luận văn. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình. Thái Nguyên, ngày 13 tháng 10 năm 2013 Tác giả Trần Quang Diệu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn các cô, chú, anh, chị tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập thông tin cũng như các số liệu có liên quan đến đề tài nghiên cứu, đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành được luận văn tốt nghiệp này. Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Quý Thầy Cô, những người đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt khóa học vừa qua. Những lời cảm ơn sau cùng tôi xin gửi đến thầy giáo Ths. La Quang Độ - Trưởng bộ môn thực vật rừng, giảng viên khoa Lâm nghiệp, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và PGS. TS, giám đốc Đại học Thái Nguyên, thầy giáo Đặng Kim Vui đã tận tình hướng dẫn và góp ý cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Thái Nguyên, ngày 13 tháng 10 năm 2013 Tác giả Trần Quang Diệu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 5 3. Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................... 5 4. Đối tượng nghiên cứu..................................................................................... 5 5. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 5 6. Thời gian nghiên cứu ..................................................................................... 5 7. Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................................ 5 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................... 7 1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu ............................................................... 7 1.2. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về loài Bách vàng ............................ 7 1.3. Tình hình nghiên cứu loài Bách vàng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng ........................................................................................... 9 CHƢƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 11 2.1. Nội dung nghiên cứu ................................................................................. 11 2.1.1. Tìm hiểu một số đặc điểm của Bách vàng ............................................. 11 2.1.2. Đặc điểm phân bố của Bách vàng .......................................................... 11 2.1.3.Tìm hiểu một số yếu tố ảnh hưởng đến đến tái sinh của Bách vàng ...... 11 2.1.4. Tìm hiểu đặc điểm tái sinh của cây Bách vàng ...................................... 11 2.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 11 2.2.1. Phương pháp luận trong nghiên cứu ...................................................... 11 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................. 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn iv 2.3. Phương pháp xử lí số liệu ......................................................................... 15 CHƢƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ...................... 18 3.1. Đặc điểm hình thái .................................................................................... 18 3.1.1. Hình thái thân cây .................................................................................. 18 3.1.2. Đặc điểm về hình thái lá......................................................................... 19 3.1.3. Hình thái nón, hạt và các đặc điểm vật hậu học của loài ....................... 21 3.1.4. Hình thái rễ cây ...................................................................................... 22 3.2. Tình hình phân bố và các đặc điểm sinh thái của Bách vàng ................... 23 3.2.1. Tình hình phân bố của Bách vàng .......................................................... 23 3.2.2. Một số đặc điểm sinh thái của Bách Vàng ............................................. 25 3.3. Trị số độ tàn che ........................................................................................ 29 3.4. Tổ thành các loài cây tại khu phân bố của bách vàng............................... 31 3.4.1. Đặc điểm của tầng cây bụi, thảm tươi tại khu phân bố Bách vàng........ 31 3.4.2. Cấu trúc tổ thành rừng khu vực nghiên cứu........................................... 33 3.5. Một số đặc điểm về tái sinh của Bách vàng .............................................. 36 3.5.1. Hình thức tái sinh và chất lượng cây tái sinh ....................................... 37 3.5.2. Mật độ cây tái sinh ................................................................................. 41 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ........................................................................... 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 46 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CTTT Công thức tổ thành CR Cấp cực kỳ nguy cấp (Critically Endangered) GPS Hệ thống định vị toàn cầu (Global Positioning System) ICNB Mã số danh mục tên tảo, nấm và thực vật (International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants) KBT Khu Bảo tồn ODB Ô dạng bản OTC Ô tiêu chuẩn SĐVN Sách đỏ Việt Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Hình thái thân cây Bách vàng ......................................................... 18 Bảng 3.2. Chiều dài của lá trưởng thành ......................................................... 20 Bảng 3.3. Độ tàn che khu vực điều tra ............................................................ 30 Bảng 3.4 Tổng hợp các loài cây bụi ................................................................ 32 Bảng 3.5. Các loài cây tầng thảm tươi ............................................................ 32 Bảng 3.6 Thành phần các loài cây tại 8 OTC ................................................. 34 Bảng 3.7 Tổ thành tầng cây cao ...................................................................... 35 Bảng 3.8 Hình thức tái sinh và chất lượng của cây tái sinh ............................ 37 Bảng 3.9 Hình thức tái sinh và chất lượng cây Bách vàng tái sinh ................ 38 Bảng 3.10 Tỷ lệ phần trăm vị trí tái sinh và số cá thể theo chiều cao ............ 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Trang Hình 2.1 Một số bước nghiên cứu chính ......................................................... 13 Hình 3.1. Cành Bách vàng .............................................................................. 19 Hình 3.2. Lá non Bách vàng............................................................................ 21 Hình 3.3. Lá Bách vàng trưởng thành ............................................................. 21 Hình 3.4 Bách vàng tái sinh ............................................................................ 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, sự mất cân bằng sinh thái diễn ra ngày càng theo chiều hướng gia tăng. Hệ lụy của sự mất cân bằng sinh thái đã làm cho hệ sinh thái bị rối loạn. Ngày nay con người đang phải đối mặt với các hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến đời sống cũng như sản xuất. Trước những thách thức về vấn đề môi trường, trong những năm gần đây việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên đã trở thành chủ đề được Nhà nước cũng như các tổ chức trong và ngoài nước đặc biệt quan tâm. Trên cơ sở đó đã lập ra nhiều khu bảo tồn, vườn quốc gia, Nhà nước đã ban hành nhiều luật và chính sách trong công tác bảo tồn hệ động thực vật nhằm bảo vệ các loài động thực vật đảm bảo cân bằng sinh thái, tài nguyên được khai thác một cách bền vững. Bên cạnh đó, rất nhiều tổ chức phi chính phủ quốc tế cũng đã tiến hành đầu tư thực hiện nhiều dự án lớn nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên ở nước ta. Tuy vậy, trước thực trạng dân số gia tăng nhanh chóng như hiện nay, nhu cầu của con người ngày càng gia tăng, đất tự nhiên ngày càng thu hẹp do nhu cầu về đất sản xuất nông nghiệp tăng. Mặt khác, hiện nay nền công nghiệp phát triển cũng đã góp phần vào việc làm quỹ đất ngày càng giảm xuống, thay vào đó là các nhà máy, công trình xây dựng. Tất cả những vấn đề đó đã dẫn đến thực trạng phá rừng ngày càng gia tăng, Nhà nước đã tiến hành nhiều biện pháp khác nhau nhằm đẩy mạnh công tác bảo vệ rừng, tuy nhiên, việc ngăn chặn tình trạng phá rừng vẫn không giảm xuống. Nhiều loài cây gỗ qúy bị khai thác cạn kiệt, một số loài đã bị tuyệt chủng, hiện tại nhiều loài khác đang đứng trước nguy cơ rủi ro cao. Bách vàng là một loài cây mới được phát hiện trong họ Hoàng đàn (Cupressaceae), là loài cây tương đối hiếm hiện nay. Cho đến nay, Bách vàng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 2 mới được phát hiện tại 2 khu vực phía bắc Việt Nam (KBT Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang Hà Giang và xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng). Theo các nhà nghiên cứu, hiện tại số lượng Bách vàng còn lại rất ít. Số lượng cá thể cây mẹ đã bị người dân địa phương khai thác bán sang Trung Quốc, cây con Bách vàng bị người dân khai thác đem về vườn nhà để gây trồng. Trong những năm gần đây, tình trạng khai thác các loài thực vật diễn ra ngày càng mạnh mẽ. Đặc biệt là những loài cây có giá trị kinh tế cao và có số lượng hiếm, ít được tìm thấy trong tự nhiên. Thực trạng này đang làm suy giảm nghiêm trọng nguồn tài nguyên rừng cả về số lượng lẫn chất lượng, tính đa dạng thực vật cũng bị đe dọa ở mức cao, nhiều loài thực vật hiếm đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt diệt, trong đó có loài cây Bách vàng. Bách vàng hay Bách vàng Việt Nam (danh pháp khoa học: Callitropsis vietnamensis Fajon & Hiệp) được phát hiện trong thời gian gần đây ở khu vực huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang thuộc miền bắc Việt Nam (Tên gọi địa phương là Hoàng đàn vàng Việt Nam, Trắc bách Quản Bạ hoặc cây Ché). Hoàng đàn là họ có nhiều loài cây có giá trị kinh tế cao và số lượng hiện được tìm thấy trong hoang dã tại Việt Nam còn lại rất ít [13]. Bách vàng được tìm thấy vào tháng 10 năm 1999, và lúc bấy giờ Bách vàng đã được mô tả như là một chi mới thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae) và có danh pháp khoa học là Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep, có quan hệ họ hàng rất gần với bách Nootka (Callitropsis nootkatensis), là loài sau đó cũng được chuyển sang chi mới này, việc xử lý này có nhiều luận cứ ủng hộ, do cả hai loài đều không có quan hệ gì với chi Chamaecyparis, mà cũng không phù hợp khi xếp vào chi Cupressus, mặc dù có nhiều điểm chung (Farjon & Hiệp N.T và cs, năm 2002). Little và các cộng sự (2004), trong khi vẫn xác nhận mối quan hệ trên đây, nhưng với các chứng cứ mới, đã chỉ ra rằng tổ hợp danh pháp có sớm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 3 hơn trong chi Callitropsis đã tồn tại, là Callitropsis nootkatensis (D.Don) Oerst., công bố vào năm 1864 nhưng đã bị các tác giả khác hoặc là bỏ qua hoặc là không nhận ra. Vì thế Little và những người khác đã coi Xanthocyparis là đồng nghĩa của Callitropsis, tên gọi chính xác cho các loài này theo quy tắc của ICBN khi xử lý một chi khác biệt. Tên gọi Xanthocyparis hiện nay đã được đề xuất để bảo lưu, nhưng điều này chỉ được quyết định tại Đại hội Thực vật học quốc tế năm 2011, cho đến thời gian này thì tên gọi chính xác là Callitropsis theo nguyên tắc đặt trước [13]. Bách vàng là loài cây gỗ, không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học mà còn có giá trị kinh tế rất cao. Gỗ Bách vàng mềm, rất khó bị mối mọt, ít cong vênh, trước đây Bách vàng đã được bán sang Trung Quốc để làm quan tài quý. Cũng như các loài khác trong họ Hoàng đàn, gỗ Bách vàng có vân đẹp, phù hợp cho việc chế tạo đồ mỹ nghệ cao cấp, đặc biệt gỗ Bách vàng có mùi rất thơm, có thể sử dụng làm hương liệu tốt. Do gỗ tốt, có giá trị kinh tế cao nên Bách vàng đã và đang bị khai thác rất mạnh. Theo kết quả nghiên cứu số lượng Bách vàng còn lại trong tự nhiên rất ít, chúng chỉ tập trung phân bố ở những đỉnh núi cao từ 1,050m đến 1,330m so với mực nước biển. Một số cá thể bị chết tự nhiên, còn một số khác đã và đang bị người dân địa phương khai thác. Hơn nữa, dưới tán rừng rất ít gặp các cá thể cây con tái sinh, vì vậy việc bảo tồn loài cây quý hiếm, đặc hữu này sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc phát triển nguồn gen thực vật quý hiếm ở nước ta cũng như góp phần vào việc bảo tồn tính đa dạng thực vật. Hiện nay, tỉnh Cao Bằng đang có nhiều chủ trương, chính sách khuyến khích phát triển sản xuất Lâm nghiệp, trong những năm gần đây có rất nhiều các dự án Lâm nghiệp do Nhà nước đầu tư như dự án trồng rừng 661, 327 v.v…Ngoài ra, Cao Bằng là một trong những tỉnh miền núi với diện tích rừng khá lớn khu vực miền Bắc, đây là địa điểm lý tưởng cho các tổ chức nước Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 4 ngoài đầu tư các dự án về Lâm nghiệp, trong đó có một số dự án liên quan đến vấn đề bảo tồn. Do ảnh hưởng của thực trạng du canh du cư, khai thác động thực vật trái phép đã làm cho hệ sinh thái rừng bi xáo trộn, một số loài thực vật đã và đang bị khai thác có nguy cơ bị tuyệt vong cao, trong đó có loài Bách vàng (Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep) [11]. Những nghiên cứu về đa dạng thực vật tại huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng còn rất ít và những hiểu biết về loài Bách vàng cũng nằm trong tình trạng tương tự. Để góp thêm những hiểu biết về mặt khoa học nhằm bảo vệ loài cây quý hiếm, đặc hữu này thì việc nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái học và phân bố của Bách vàng là vấn đề hết sức cấp thiết. Nhằm tạo cơ sở cho một số nghiên cứu và các hoạt động bảo tồn trong tương lai, việc tìm hiểu và nghiên cứu về loài Bách vàng là vấn đề rất quan trọng và cần thiết. Xuất phát từ những lý do đó, tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm phân bố, sinh thái và đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài cây Bách vàng (Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep) tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng làm cở sở cho việc bảo tồn và phát triển loài”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 5 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu một số đặc điểm phân bố, sinh thái học và đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài Bách Vàng làm cơ sở cho việc bảo tồn và phát triển loài. 3. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định được những địa điểm có sự phân bố của loài Bách vàng tại khu vực nghiên cứu; - Xác định một số đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài Bách vàng; - Tìm hiểu một số đặc điểm sinh thái học của loài Bách vàng. 4. Đối tƣợng nghiên cứu - Loài cây Bách vàng (Callitropsis vietnamensis Fajon & Hiệp) tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. 5. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài tập trung nghiên cứu các đặc điểm phân bố, sinh thái học và tái sinh tự nhiên của Bách vàng (Callitropsis vietnamensis Fajon & Hiệp) ở các trạng thái rừng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. 6. Thời gian nghiên cứu Căn cứ vào quy định của trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên về thời lượng nghiên cứu đề tài, đồng thời do đề tài phải tiến hành thu thập nhiều thông tin và việc theo dõi về đặc điểm vật hậu học cũng như đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái học nên việc thực hiện đề tài tốn khá nhiều thời gian. 7. Ý nghĩa thực tiễn Việc thực hiện đề tài chỉ ra một số đặc điểm sinh vật học, sinh thái học và tái sinh của Bách vàng, từ đó phục vụ cho các công trình nghiên cứu sau này có thể xây dựng kế hoạch quản nguồ hiếm này đạt hiệu quả hơn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 6 Bên cạnh đó, trên cơ sở tìm hiểu một số đặc điểm về phân bố của loài, chúng tôi có thể đưa ra những đánh giá tổng quan về thực trạng cũng như các đặc điểm về khu phân bố, tạo cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp cho công tác bảo tồn loài một cách phù hợp và tốt hơn trong tương lai. Ngăn chặn thực trạng khai thác trái phép đang đẩy loài đứng trước nguy cơ cao của sự tuyệt chủng hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 7 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu Bách vàng Xanthocyparis là một chi mới được phát hiện lần đầu tiên gần đây tại Việt Nam tại Khu bảo tồn (KBT) thiên nhiên Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. Đây là một chi thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae) một trong 06 họ thuộc lớp Thông (Pinopsida). Trong họ Hoàng đàn hiện tại chỉ có 4 - 5 chi, khi được phát hiện, Bách vàng đã được xếp vào một trong những chi thuộc họ này. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (1996), tất cả những loài thuộc họ Hoàng đàn mọc tự nhiên đều được đưa vào sách đỏ Việt Nam (SĐVN). Phần lớn các chi thuộc họ Hoàng đàn đều có gí trị về mặt kinh tế như gỗ đẹp, lấy tinh dầu thơm, trồng làm cảnh, đó là các loài cây mà chúng ta vẫn rất thường gặp như Pơmu, Bách xanh, Hoàng đàn rũ,...Trong những năm gần đây, có rất nhiều nghiên cứu về đặc điểm sinh thái học của các chi và loài thuộc họ Hoàng đàn, tuy nhiên do mới được phát hiện và khu vực phân bố hẹp, đồng thời chu kỳ ra hoa kết quả của loài kéo dài nên vấn đề nghiên cứu loài cây Bách vàng của các nhà khoa học và sinh thái học còn rất hạn chế và quy mô thực hiện chưa rộng. 1.2. Các nghiên cứu trong và ngoài nƣớc về loài Bách vàng Hoàng đàn là một họ có số lượng loài và chi rất ít nên số lượng các nghiên cứu trong và ngoài nước chưa nhiều. Sau hàng loạt các nghiên cứu và phát hiện về chi Bách vàng, các nhà khoa học và nhà nghiên cứu đã tìm thấy tất cả 2 loài thuộc chi này và thống nhất cách đặt tên cho các loài. Loài thứ nhất được tìm thấy ở phía Bắc châu Mỹ với tên gọi là Xanthocyparis nootkatensis (D.Don) Farjon & Harder (Farjon, 2001; Farjon A., Nguyen Tien Hiep, Harder K., Phan Ke Loc, Averyanov L., 2002), loài thứ 2 được tìm thấy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 8 ở Việt Nam là Xanthocyparis vietnamensis. Đây là loài đặc hữu của Việt Nam được phát hiện tại Hà Giang chính thức vào năm 1999. Sau khi được phát hiện, một số nhà khoa học từ Vương quốc Anh đã đến KBT để nghiên cứu. Tại đây, các nhà thực vật học đã công bố thêm một số đặc điểm về loài như: chiều cao của Bách vàng trưởng thành đạt 8 – 10m, đường kính 30 – 35cm, số lượng còn lại tại khu vực tìm thấy loài còn lại rất ít, loài sinh trưởng ở những đỉnh núi cao [11]. Trên thực tế, Bách vàng là một loài mới được phát hiện nên chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu. Các nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức quan sát thực tế và mô tả về đặc điểm hình thái và đánh giá loài thông qua các nhận định và theo dõi quá trình sinh trưởng và phát triển của loài trong tự nhiên. Các nhà thực vật học căn cứ vào số lượng cá thể được tìm thấy và phạm vi phân bố của loài đã xếp Bách vàng vào cấp CR (Farjon, Nguyen Tien Hiep, Harder K., Phan Ke Loc, Averyanov L., 2002) [11]. Trong quá trình nghiên cứu các nhà khoa học cũng đã phát hiện thấy rằng, thành phần loài cây nơi có mặt của loài Bách vàng khá đa dạng và phong phú với sự có mặt của các loài cây lá rộng xen lẫn lá kim, đặc biệt là Bách vàng mọc hỗn giao với các loài cây lá kim. Thành phần các loài cây lá rộng cũng khá đa dạng, chủ yếu là các loài cây thuộc họ Dẻ, Đỗ quyên (Vũ Văn Cần, Vũ Văn Dũng, Lê Văn Chẩm (1999); Farjon A., Nguyen Tien Hiep, Harder D.K., Phan Kế Lộc, Averyanov L., 2002; Farjon A., 2002b). Đến năm 2001, lúc bấy giờ Bách vàng là 1 loài cây mới được phát hiện nên danh pháp khoa học của loài vẫn còn chưa được hoàn toàn thống nhất. Tuy nhiên, một số thử nghiệm nhân giống của Công ty Giống cây lâm nghiệp Trung Ương cũng cho thấy rằng, Bách vàng là loài cây có giá trị kinh tế như gỗ thơm, ít mối mọt và cong vênh, khả năng tái sinh kém và đặc biệt quá trình sinh trưởng rất dài. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 9 Nói chung, số lượng các nghiên cứu về loài Bách vàng rất ít và thiếu sát sao nên các biện pháp bảo tồn cũng như sự hiểu biết về tính cần thiết phải bảo vệ và bảo tồn loài còn rất nhiều hạn chế và ít được chú trọng. Trên cơ sở đó, việc đề xuất các nghiên cứu về loài nói chung và đề tài này nói riêng mang tính cần thiết và cấp bách. 1.3. Tình hình nghiên cứu loài Bách vàng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng Trên thực tế, ở Việt Nam Bách vàng là loài chỉ mới được phát hiện trong thời gian rất ngắn gần đây tại Hà Giang nên chỉ mới có một số các nghiên cứu sơ bộ về loài tại khu vực này như: Nghiên cứu của Tô Văn Thảo năm 2003 “Nghiên cứu về phân bố, sinh thái, tình trạng bảo tồn tự nhiên (In-situ) của loài Bách vàng (xanthocyparis Vietnamensis Farjon & Hiep) tại khu bảo tồn thiên nhiên Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ tỉnh Hà Giang. Khảo sát của Trung tâm Môi trường Lâm nghiệp thuộc Viện Điều tra & Quy hoạch rừng năm 1997 - 1999. Các phát hiện mới của đợt khảo sát của Trung tâm cũng đã cho một số kết quả về đặc điểm sinh vật học, sinh thái học tương tự. Xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình là một địa điểm được cho là có sự xuất hiện của Bách vàng, song thông tin này còn mới mẻ, ít người biết đến. Đây là khu vực có phần đông dân số là người dân tộc thiểu số (H’Mông, Dao, Tày) việc canh tác nông nghiệp chủ yếu là đốt nương làm rẫy, du canh du cư nên tình trạng phá rừng diễn ra mạnh. Năm 2011, sau khi phát hiện sự có mặt của Bách vàng tại đây, La Quang Độ và các cộng sự đã và đang tiến hành một số nghiên cứu quy mô nhỏ để đánh giá về Bách vàng và đã phát hiện thấy thêm một số đặc điểm sinh thái học qua việc đánh giá tổng quan về đặc điểm của khu vực phân bố. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 10 Nói tóm lại, Ca Thành là khu vực có thể nói là mới lạ về sự xuất hiện của Bách vàng đối với các nhà thực vật học. Đây có lẽ là do: Số lượng loài trong tự nhiên ít; nhận thức của người dân về loài còn hạn chế nên việc khai thác tràn lan diễn ra mạnh mẽ làm cho loài Bách vàng không có cơ hội tái sinh và việc phát hiện và tiến hành các nghiên cứu về Bách vàng ở đây bị hạn chế [11]. Thông qua một số quan sát ban đầu, chúng tôi nhận thấy rằng hệ sinh thái rừng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình có độ đa dạng sinh học khá cao với thành phần gồm nhiều loài cây lá rộng và một số loài cây lá kim mọc xen kẽ với Bách vàng. Điều này đã góp phần làm đa dạng thêm khu hệ thực vật cho khu vực này, tuy vậy tài nguyên rừng nơi đây đang đứng trước tình trạng bị cạn kiệt và một số loài cây đang đối mặt mới nguy cơ biến mất tại, trong đó điển hình là loài cây Bách vàng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn 11 CHƢƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Nội dung nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài cần thực hiện một số nội dung chính sau: 2.1.1. Tìm hiểu một số đặc điểm của Bách vàng + Đặc điểm hình thái cây trưởng thành (Rễ, thân, lá) + Đặc điểm vật hậu (hoa, quả) + Đặc điểm sinh thái 2.1.2. Đặc điểm phân bố của Bách vàng + Tọa độ + Độ cao 2.1.3.Tìm hiểu một số yếu tố ảnh hƣởng đến đến tái sinh của Bách vàng Trạng thái rừng Tổ thành các loài cây Độ tàn che Đất đai Khí hậu: nhiệt độ, ẩm độ 2.1.4. Tìm hiểu đặc điểm tái sinh của cây Bách vàng Điều tra về hình thái cây tái sinh: Hình thức tái sinh Mật độ tái sinh 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.2.1. Phƣơng pháp luận trong nghiên cứu Mỗi loài cây khác nhau có một đặc điểm về sinh vật học, sinh thái học khác nhau. Đó là sự thích nghi của chúng đối với môi trường sống, trong những điều kiện hoàn cảnh khác nhau, đã tạo ra các loài cây riêng biệt với Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn