Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr-êng §¹i häc B¸ch Khoa Hµ Néi
________________________________
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn
thiÕt lËp hÖ thèng m¹ng tr¹m quan tr¾c
m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n biÓn tËp trung
ven bê H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh
TRẦN LƯU KHANH
Hµ Néi 2005
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
2
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr-êng §¹i häc B¸ch Khoa Hµ Néi
___________________________
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn
thiÕt lËp hÖ thèng m¹ng tr¹m quan tr¾c
m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n biÓn tËp trung
ven bê H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
NGÀNH: CÔNG NGHỆ MÔI TRƯỜNG
M· sè :
TRẦN LƯU KHANH
Ng-êi h-íng dÉn khoa häc:
TS. Huúnh Trung H¶i
Hµ Néi 2005
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
3
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ hoµn thµnh luËn v¨n, t«i ®·
nhËn ®-îc rÊt nhiÒu sù ®éng viªn vµ gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c
thÇy c« gi¸o, c¸c c¬ quan, c¸n bé –c«ng nh©n viªn vµ ®ång nghiÖp.
Nh©n dÞp nµy,
Cho phÐp t«i ®-îc c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña L·nh
®¹o, c¸c thÇy cè gi¸o vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn ViÖn Khoa häc vµ
C«ng nghÖ m«i tr-êng, Trung t©m ®µo t¹o sau ®¹i häc – tr-êng
§¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, §¹i häc Hµng H¶i ViÖt Nam.
Cho phÐp t«i ®-îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tr-íc sù
quan t©m, chØ b¶o tËn t×nh vµ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña
TS. Huúnh Trung H¶i, Phã ViÖn tr-ëng viÖn Khoa häc vµ C«ng
nghÖ m«i tr-êng - §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi trong thêi gian
nghiªn cøu vµ hoµn chØnh luËn v¨n;
Cho phÐp t«i ®-îc c¶m ¬n L·nh ®¹o ViÖn Nghiªn cøu H¶i
s¶n, c¸n bé c«ng nh©n viªn Trung t©m Quèc gia quan tr¾c c¶nh b¸o
m«i tr-êng biÓn – Bé Thuû s¶n; c¸c nhµ khoa häc cïng ®ång
nghiÖp trong vµ ngoµi ngµnh Thuû s¶n;
Cho phÐp t«i ®-îc c¶m ¬n sù hç trî vÒ th«ng tin, sè liÖu cña
c¸c Së Thuû s¶n, Së Tµi nguyªn & M«i tr-êng Thµnh phè H¶i
Phßng vµ tØnh Qu¶ng Ninh, c¸c trung t©m dù b¸o khÝ t-îng –
thuû v¨n, §µi KhÝ t-îng Thuû v¨n khu vùc §«ng B¾c...
TrÇn L-u Khanh
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
4
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Môc lôc
Trang
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
Më ®Çu
5
6
Ch-¬ng 1. Tæng quan vÒ nu«i trång thuû s¶n vµ vÊn ®Ò quan tr¾c c¶nh b¸o m«i
tr-êng vïng biÓn ven bê.
1.1. Nu«i trång thuû s¶n biÓn vµ ven bê.
1.2. T¸c ®éng qua l¹i gi÷a chÊt l-îng m«i tr-êng biÓn vµ nu«i trång thuû s¶n
1.3. Quan tr¾c c¶nh b¸o m«i tr-êng biÓn phôc vô nu«i thuû s¶n bÒn v÷ng
8
8
13
18
Ch-¬ng 2. §iÒu kiÖn tù nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ – x· héi vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt
thuû s¶n ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
2. 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ t-îng - thuû v¨n ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
2. 2. T×nh h×nh kinh tÕ - x· héi vµ nu«i trång thuû s¶n H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
23
23
28
Ch-¬ng 3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng vïng ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng
Ninh
3. 1. HiÖn tr¹ng m«i tr-êng khu vùc H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
3. 2. HÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
3. 3. Nh÷ng ¸p lùc m«i tr-êng vïng ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
3. 4. ChÊt l-îng m«i tr-êng vµ hÖ sinh th¸i vïng nu«i h¶i s¶n biÓn.
44
44
48
51
58
Ch-¬ng 4. §Ò xuÊt hÖ thèng quan tr¾c - c¶nh b¸o m«i tr-êng phôc vô nu«i
trång thuû s¶n bÒn v÷ng vïng biÓn ven bê H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
4. 1. Môc tiªu, ph¹m vi vµ c¸c lo¹i ®iÓm quan tr¾c
4. 2. HÖ thèng m¹ng tr¹m quan tr¾c m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n biÓn
4. 3. Bé th«ng sè, tÇn suÊt quan tr¾c m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n
4. 4. Ph-¬ng ph¸p quan tr¾c, ph©n tÝch mÉu vµ xö lý sè liÖu
4. 5. Tæ chøc hÖ thèng vµ qu¶n lý, sö dông sè liÖu quan tr¾c
68
68
70
78
86
90
KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
94
96
100
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
5
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
BVMT
CEETIA
FAO
GESAMP
GEMS
HCBVTV
IOC
KTTV
KVQD/KVQD§P
KCN
NPESD
NTTS
NTHMV
QT & PT MT
TCVN/ TCCP
TSS
UNEP
UBKHKT NN
VCEP
WHO
WMO
B¶o vÖ m«i tr-êng
Trung t©m kü thuËt m«i tr-êng ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp
Tæ chøc N«ng nghiÖp vµ L-¬ng thùc ThÕ giíi
Nhãm chuyªn gia khoa häc vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng biÓn
HÖ thèng gi¸m s¸t m«i tr-êng toµn cÇu
Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt
Uû ban liªn chÝnh phñ vÒ ®¹i d-¬ng
KhÝ t-îng thuû v¨n
Khu vùc Quèc doanh/khu vùc quèc doanh ®Þa ph-¬ng
Khu c«ng nghiÖp
KÕ ho¹ch Quèc gia vÒ m«i tr-êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Nu«i trång thuû s¶n
NhuyÔn thÓ hai m¶nh vá
Quan tr¾c vµ ph©n tÝch m«i tr-êng
Tiªu chuÈn ViÖt Nam/ Tiªu chuÈn cho phÐp
Tæng chÊt r¾n l¬ löng
Ch-¬ng tr×nh m«i tr-êng cña Liªn hîp quèc
Uû ban khoa häc kü thuËt Nhµ n-íc
Ch-¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr-êng ViÖt Nam – Canada
Tæ chøc y tÕ ThÕ giíi
Tæ chøc khÝ t-îng ThÕ giíi
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
6
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Më ®Çu
ViÖt Nam, víi h¬n 3200 km chiÒu dµi bê biÓn vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ gÇn
1.000.000km2, lµ mét n-íc ven biÓn lín ë §«ng Nam ¸. Còng nh- nhiÒu Quèc gia
kh¸c, biÓn ViÖt Nam (®Æc bÞªt lµ vïng ven bê) ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nguy c¬ «
nhiÔm vµ suy tho¸i m«i tr-êng. Søc Ðp vÒ m«i tr-êng vµ c¸c hÖ sinh th¸i lín nhÊt ë d¶i
ven bê biÓn lµ do t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn qu¸ møc phôc vô c¸c ho¹t ®éng kinh
tÕ vµ sù gia t¨ng d©n sè. Lµ ngµnh kinh tÕ cã liªn quan mËt thiÕt víi tµi nguyªn vµ m«i
tr-êng biÓn, Thuû s¶n ViÖt Nam trong thêi gian qua, ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn quan
träng dùa trªn c¬ së khai th¸c tiÒm n¨ng, nguån lîi biÓn. Tuy nhiªn, cïng víi nh÷ng
thµnh tùu ®¹t ®-îc, ngµnh Thuû s¶n ®ang ph¶i chÞu nh÷ng t¸c ®éng ®a chiÒu víi vÊn ®Ò
« nhiÔm, suy tho¸i m«i tr-êng, tÝnh bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng nu«i trång thuû s¶n
(NTTS) ®ang bÞ chi phèi bëi chÊt l-îng m«i tr-êng biÓn vµ ven bê.
H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh lµ hai ®Þa ph-¬ng cã nÒn kinh tÕ biÓn m¹nh nhÊt khu
vùc phÝa B¾c vµ c¶ n-íc. Víi gÇn 400km chiÒu dµi ®-êng bê biÓn, h¬n 2000 hßn ®¶o
lín nhá vµ c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc tr-ng, nh- : hÖ sinh th¸i san h«, cá biÓn; hÖ sinh th¸i
rõng ngËp mÆn, b·i triÒu, cöa s«ng ch©u thæ, hÖ sinh th¸i vòng vÞnh…. , n¬i ®©y cã
nh÷ng lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng to lín ®Ó ph¸t triÓn thuû s¶n. §ång thêi, H¶i Phßng –
Qu¶ng Ninh lµ hai trong ba cùc ph¸t triÓn kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c (Hµ Néi – H¶i
Phßng – Qu¶ng Ninh), chÊt l-îng m«i tr-êng vµ tµi nguyªn vïng ven biÓn ®· vµ ®ang
chÞu nh÷ng ¸p lùc cña sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. Vïng biÓn ven bê H¶i
Phßng – Qu¶ng Ninh ®-îc coi lµ n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nghÒ
nu«i trång h¶i s¶n (víi mäi ®èi t-îng), tuy nhiªn, ®íi ven bê H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh
còng lµ n¬i héi tô nhiÒu khu vùc nh¹y c¶m nhÊt, nh÷ng di s¶n thiªn nhiªn, gi¸ trÞ v¨n
ho¸ - khoa häc cÇn ®-îc b¶o tån (nh-: VÞnh H¹ Long, C¸t Bµ). Trong bèi c¶nh ®ã, ho¹t
®éng nu«i thuû s¶n trªn biÓn cÇn ph¶i ®-îc quan t©m ®Æc biÖt tíi c¸c khÝa c¹nh b¶o vÖ
m«i tr-êng, duy tr× nguån lîi vµ c¸c hÖ sinh th¸i.
Trong Ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng Quèc gia vÒ b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng, tõ
n¨m 1995 vÊn ®Ò kiÓm so¸t « nhiÔm, b¶o vÖ m«i tr-êng biÓn vµ ven bê ®· ®-îc quan
t©m b»ng viÖc thiÕt lËp hÖ thèng quan tr¾c ph©n tÝch m«i tr-êng biÓn thuéc m¹ng l-íi
quan tr¾c m«i tr-êng Quèc gia (do Bé Tµi nguyªn & M«i tr-êng qu¶n lý). NhiÒu Bé
ngµnh vµ ®Þa ph-¬ng, tuú theo môc ®Ých vµ n¨ng lùc, ®· b-íc ®Çu thùc hiÖn nhiÖm vô
quan tr¾c m«i tr-êng c¸c vïng cöa s«ng, ven biÓn. Tr-íc thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña nghÒ
nu«i trång Thuû s¶n, tõ n¨m 2001, hÖ thèng m¹ng tr¹m quan tr¾c m«i tr-êng – dÞch
bÖnh thuû s¶n ®-îc triÓn khai ®Ó hç trî kiÓm so¸t, phßng ngõa vµ c¶nh b¸o m«i tr-êng,
dÞch bÖnh cho nghÒ nu«i h¶i s¶n biÓn vµ ven bê.
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
7
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Tuy nhiªn, nghÒ nu«i h¶i s¶n ë ViÖt Nam nãi chung vµ H¶i Phßng – Qu¶ng
Ninh cã ®Æc ®iÓm c¬ b¶n lµ quy m« nhá, phÇn lín mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu hoÆc kh«ng
theo quy ho¹ch, cho nªn víi n¨ng lùc hiÖn cã, hÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng cña ngµnh
Thuû s¶n chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ vµ c¶nh b¸o chÊt l-îng m«i tr-êng ven biÓn ë quy m«
vïng, miÒn, kh«ng thÓ triÓn khai tíi tÊt c¶ c¸c ®Þa ®iÓm nu«i. Tr-íc ®ßi hái cÊp b¸ch
cña nhu cÇu th«ng tin phôc vô kiÓm so¸t m«i tr-êng, ph¸t triÓn nu«i h¶i s¶n bÒn v÷ng,
hÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng biÓn Quèc gia vµ ngµnh Thuû s¶n cßn nhiÒu bÊt cËp. T¹i
mçi vïng vµ ®Þa ph-¬ng cÇn cã hÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng riªng cho c¸c vïng nu«i
h¶i s¶n ven biÓn, hÖ thèng nµy cã sù tham gia, phèi hîp chia sÎ tr¸ch nhiÖm gi÷a ngµnh
Thuû s¶n – c¸c ®Þa ph-¬ng vµ céng ®ång ng- d©n.
HÖ thèng m¹ng tr¹m quan tr¾c ®-îc nghiªn cøu, ®Ò xuÊt trong luËn v¨n sÏ lµ c¬
së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó c¸c bªn liªn quan chñ ®éng, phèi hîp triÓn khai nhiÖm vô
quan tr¾c, c¶nh b¸o vµ kiÓm so¸t chÊt l-îng m«i tr-êng v× môc tiªu ph¸t triÓn nu«i h¶i
s¶n vïng ven biÓn bÒn v÷ng. Ngoµi ra, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cßn cã ý nghÜa
rÊt quan träng ®èi víi c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr-êng ë H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o cã gi¸ trÞ ®Ó ¸p dông,
thiÕt kÕ m¹ng tr¹m, triÓn khai ho¹t ®éng quan tr¾c c¶nh b¸o m«i tr-êng - dÞch bÖnh
thuû s¶n vµ b¶o vÖ m«i tr-êng c¸c vïng ven biÓn trong ph¹m vi c¶ n-íc.
Môc tiªu cña luËn v¨n: C¨n cø nh÷ng tiªu chÝ b¶o vÖ m«i tr-êng, tµi nguyªn
biÓn; dùa trªn nh÷ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ¸p lùc m«i tr-êng, hiÖn tr¹ng vµ quy ho¹ch
ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n bÒn v÷ng vïng biÓn ven bê; môc tiªu cña luËn v¨n lµ:
§Ò xuÊt m¹ng tr¹m quan tr¾c chÊt l-îng m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n tËp trung
ven biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
Néi dung cña luËn v¨n bao gåm:
1.
Tæng quan vÒ « nhiÔm m«i tr-êng trong nu«i trång thuû s¶n, ho¹t ®éng quan
tr¾c c¶nh b¸o m«i tr-êng ven biÓn trªn thÕ giíi vµ trong n-íc.
2.
Tæng hîp c¸c sè liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, tiÒm n¨ng tµi
nguyªn vµ nh÷ng ¸p lùc g©y « nhiÔm, suy tho¸i m«i tr-êng vïng biÓn ven bê
H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
3.
Ph©n tÝch diÔn biÕn chÊt l-îng m«i tr-êng, hiÖn tr¹ng vµ quy ho¹ch nu«i h¶i
s¶n biÓn H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh lµm c¬ së thiÕt kÕ m¹ng tr¹m quan tr¾c.
4.
§¸nh gi¸ nguyªn nh©n, nguån g©y « nhiÔm vµ t¸c ®éng cña nhãm c¸c th«ng sè
m«i tr-êng khu vùc ®èi víi ®éng vËt thuû s¶n, lùa chän, ®Ò xuÊt bé th«ng sè vµ
tÇn suÊt quan tr¾c chÊt l-îng m«i tr-êng vïng nu«i h¶i s¶n ven biÓn.
5.
Nghiªn cøu ®Ò xuÊt m¹ng tr¹m vµ ph-¬ng ph¸p tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô
quan tr¾c c¶nh b¸o m«i tr-êng ®èi víi ho¹t ®éng nu«i h¶i s¶n vïng ven biÓn
H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh.
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
8
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Ch-¬ng 1. Tæng quan
VÒ nu«i trång thuû s¶n vµ vÊn ®Ò quan tr¾c
c¶nh b¸o m«i tr-êng vïng biÓn ven bê
1. 1. Nu«i trång thuû s¶n biÓn vµ ven bê
1. 1. 1. T×nh h×nh nu«i thuû s¶n biÓn trªn thÕ giíi vµ khu vùc
Theo ®Þnh nghÜa cña FAO (1990) [43], ®èi t-îng cña nu«i trång thuû s¶n ven bê
gåm: c¸c loµi c¸ (Fish), c¸c loµi nhuyÔn thÓ (trai, ngao, hµu… - Mollucs), c¸c loµi gi¸p
x¸c (t«m, cua…- Crustaceans) vµ c¸c loµi thùc vËt thuû sinh (rong, t¶o… Aquatic
plants). Ph¹m vi ®Þa lý: vïng ven bê (Coastal) lµ d¶i ®Êt, vïng n-íc biÓn, toµn bé cét
n-íc vµ ®¸y biÓn tõ bê ra tíi hÕt ph¹m vi thÒm lôc ®Þa… Do vËy, nghÒ nu«i h¶i s¶n trªn
thÕ giíi cã tiÒm n¨ng rÊt to lín ®Ó ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, nh÷ng s¶n phÈm thuû s¶n võa lµ
nguån thùc phÈm giµu ®¹m, võa lµ nguån nguyªn liÖu t¹o ra c¸c s¶n phÈm sö dông
trong y häc, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp. .. cho nªn nhu cÇu tiªu thô thuû s¶n trªn thÕ
giíi ngµy cµng t¨ng nhanh. Theo thèng kª, n¨m 2001 møc tiªu thô thuû s¶n cña c¸c
n-íc ®ang ph¸t triÓn ®¹t 14kg/ng-êi/n¨m, cao h¬n hai lÇn so víi thËp kû 70 (thÕ kû
XX). Tr-íc sù gia t¨ng d©n sè toµn cÇu, (kho¶ng 6 tû ng-êi n¨m 2000, d©n sè trªn hµnh
tinh ®-îc dù b¸o sÏ cã 9 – 10 tû ng-êi vµo n¨m 2050) [43], c¸c s¶n phÈm thuû s¶n lµ
mét trong nh÷ng nhãm chÞu søc Ðp ph¸t triÓn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu thùc phÈm cña nh©n
lo¹i. Trong khi s¶n l-îng khai th¸c h¶i s¶n tõ tù nhiªn ë nhiÒu vïng ®· ®¹t hoÆc v-ît
qu¸ kh¶ n¨ng nguån lîi, th× lèi tho¸t duy nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thùc phÈm lµ t¨ng
c-êng ph¸t triÓn nu«i thuû s¶n khu vùc ven bê. §ång thêi, gi¸ trÞ hµng ho¸ thuû s¶n
th-êng lµ rÊt cao so víi c¸c lo¹i thùc phÈm th«ng th-êng, t¹o thµnh yÕu tè kinh tÕ thu
hót ®Çu t- nªn ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n.
NghÒ nu«i trång thuû s¶n (NTTS) trªn thÕ giíi ph¸t triÓn rÊt nhanh, nh÷ng n¨m
cuèi thËp kû 80 (thÕ kû XX), diÖn tÝch nu«i thuû s¶n thÕ giíi t¨ng hµng n¨m kho¶ng
10%; t-¬ng ®-¬ng víi tèc ®é t¨ng s¶n l-îng 3%/n¨m. Theo tÝnh to¸n cña FAO (2000),
trong khi tû lÖ phÇn tr¨m cña s¶n phÈm do nu«i trång trong tæng s¶n phÈm thuû s¶n ®·
t¨ng tõ 15% (n¨m 1989) ®Õn 31% (n¨m 1998), th× s¶n l-îng khai th¸c chung (trong giai
®o¹n 10 n¨m) ®· gi¶m 3,4%. S¶n phÈm h¶i s¶n nu«i ven biÓn chiÕm tû träng lín trong
nu«i trång thuû s¶n, cã tíi 56% trong sè 14,47 triÖu tÊn thuû s¶n nu«i n¨m 1988, h¬n
9
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
90% s¶n phÈm nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c vµ cá biÓn thu ®-îc tõ nu«i ven biÓn vµ tíi 95% sè
nµy tËp trung ë 20 quèc gia. NghÒ nu«i biÓn ®-îc ghi nhËn lµ cã møc t¨ng tr-ëng
nhanh, tõ 4,41 triÖu tÊn n¨m 1991 tíi 12,86 triÖu tÊn n¨m 2000 [13].
Nu«i trång thuû s¶n diÔn ra m¹nh mÏ ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n-íc cã
thu nhËp thÊp vµ ®Æc biÖt cã truyÒn thèng lÞch sö l©u ®êi nh- ch©u ¸. Cã tíi 90% s¶n
phÈm thuû s¶n nu«i trªn thÕ giíi cã nguån gèc tõ ch©u ¸, víi s¶n l-îng t¨ng tõ 14,3
triÖu tÊn/n¨m 1984 tíi 35,8 triÖu tÊn (n¨m 1998), t-¬ng ®-¬ng víi møc t¨ng tr-ëng
hµng n¨m lµ 11%. Tèc ®é t¨ng tr-ëng cña nghÒ nu«i thuû s¶n ë c¸c n-íc ®ang ph¸t
triÓn cao gÊp n¨m lÇn c¸c n-íc ph¸t triÓn (13,7% so víi 2,7% vµo n¨m 1984), vµ trong
kho¶ng thêi gian tõ 1984 – 1998, tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t 12,8%.
Tèc ®é më réng diÖn tÝch nu«i thuû s¶n ®øng ®Çu lµ Trung Quèc (kho¶ng 15%/n¨m),
c¸c n-íc ch©u ¢u vµ B¾c Mü kho¶ng 3 – 4%/n¨m. Ch©u Phi vµ Ch©u Mü Latinh cã
diÖn tÝch nu«i thuû s¶n ®-îc xem lµ rÊt nhá vµo nh÷ng thËp kû tr-íc, nay ®· ®¹t møc
t¨ng tr-ëng 18% (n¨m 1990) [43,47].
Trong sè c¸c ®èi t-îng thuû s¶n nu«i: nhuyÔn thÓ, c¸ vµ t«m biÓn lµ nh÷ng ®èi
t-îng nu«i ven biÓn cã møc t¨ng tr-ëng m¹nh nhÊt vÒ c¬ cÊu s¶n l-îng (B¶ng 1.1).
N¨m 2002, Trung Quèc lµ n-íc s¶n xuÊt nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá (NTHMV) dÉn ®Çu
thÕ giíi víi 8,4 triÖu tÊn, chiÕm 68,5% tæng s¶n l-îng NTHMV vµ h¬n 80% s¶n l-îng
NTHMV nu«i trªn thÕ giíi. S¶n l-îng NTHMV cña Trung Quèc chñ yÕu lµ nu«i (trªn
46% trong sè ®ã lµ hµu). C¸c n-íc s¶n xuÊt chÝnh kh¸c lµ NhËt B¶n (7,1%), Mü (6,3%),
Hµn Quèc (2,1%), Th¸i Lan (1,8%)…, c¸c n-íc s¶n xu©t chÝnh kh¸c lµ T©y Ban Nha,
Ph¸p, §an Mach, Italia, Canada … [34].
B¶ng 1.1. Dù b¸o s¶n l-îng NTTS trªn thÕ giíi vµo n¨m 2010 [42]
1994
2010
C¸c loµi
S¶n l-îng
(tr. tÊn)
C¬ cÊu
(%)
S¶n l-îng
(tr. tÊn)
C¬ cÊu
(%)
C¸ n-íc ngät
C¸ l-ìng cC¸ biÓn
T«m
NhuyÔn thÓ
11,3
1,3
0,4
1,1
4,4
61
7
2
6
24
20
3
3
2
11
51
8
8
5
28
Tæng céng
18,5
100
39
100
Nguån: FAO, 1995
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
10
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Nh- vËy, nghÒ nu«i h¶i s¶n ven biÓn trªn thÕ giíi ®· cã tèc ®é t¨ng tr-ëng nhanh
trong thêi gian qua vµ trong t-¬ng lai ®-îc dù b¸o lµ cã møc t¨ng tr-ëng m¹nh, sÏ tiÕp
tôc lµ ngµnh kinh tÕ quan träng ®èi víi nh÷ng quèc gia cã biÓn (®Æc biÖt ë nh÷ng n-íc
®ang ph¸t triÓn). C«ng nghÖ nu«i ph¸t triÓn do: cã nhiÒu loµi míi ®-îc ®-a vµo nu«i víi
høa hÑn vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao; chÊt l-îng s¶n phÈm kh«ng ngõng ®-îc c¶i thiÖn nhê
¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ míi trong lÜnh vùc s¶n xuÊt gièng, thøc ¨n, nu«i th-¬ng
phÈm, c«ng nghÖ cho ®Î, lai t¹o, ch÷a bÖnh vµ vËn chuyÓn s¶n phÈm….. Tr-íc xu thÕ
®ã, mèi quan hÖ gi÷a m«i tr-êng, c¸c hÖ sinh th¸i víi ph¸t triÓn nu«i h¶i s¶n ven biÓn
®ang lµ vÊn ®Ò ®-îc quan t©m ë quy m« toµn cÇu. §ång thêi, ho¹t ®éng quan tr¾c, kiÓm
so¸t m«i tr-êng biÓn vµ ven bê ®ang trë thµnh nhiÖm vô -u tiªn trong chiÕn l-îc b¶o vÖ
m«i tr-êng cña nhiÒu Quèc gia..
1. 1. 2. T×nh h×nh nu«i thuû s¶n trong n-íc
Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n thêi kú 1999 – 2010 ®-îc Thñ
t-íng ChÝnh phñ phª duyÖt (QuyÕt ®Þnh sè 224/1999/Q§-TTg, ngµy 08/21/1999), môc
tiªu chÝnh lµ [19]: “Ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n nh»m ®¶m b¶o an ninh thùc phÈm vµ
t¹o nguån nguyªn liÖu chñ yÕu cho xuÊt khÈu”. Quan ®iÓm chØ ®¹o: “Ph¸t triÓn NTTS
theo híng bÒn v÷ng, g¾n víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i”. Víi ph¬ng ch©m ®ã,
ngµnh Thuû s¶n vµ chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph-¬ng ®· vµ ®ang tËp trung ®Èy m¹nh nghÒ
nu«i h¶i s¶n n-íc lî vµ nu«i biÓn, nh»m gi¶m ¸p lùc ®èi víi nghÒ khai th¸c vïng gÇn
bê (cã nguy c¬ c¹n kiÖt nguån lîi), gãp phÇn tÝch cùc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc vµ an
ninh ven biÓn… Tæng s¶n l-îng thuû s¶n n¨m 2004 lµ 2,19 triÖu tÊn, ®¹t møc t¨ng
tr-ëng 7,7%; kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 2,397 tû USD, t¨ng 8,99% (so víi n¨m 2003).
Trong ®ã s¶n l-îng thuû s¶n tõ nu«i trång ®¹t 1,150 triÖu tÊn…Riªng lÜnh vùc nu«i ven
biÓn, nu«i t«m só ®¹t s¶n l-îng 360.000 tÊn, nu«i c¸ biÓn ®¹t 200.000 tÊn, ®éng vËt
th©n mÒm ®¹t s¶n l-îng 380.000 tÊn…. [16]. Liªn tôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tèc ®é
t¨ng tr-ëng cña NTTS lu«n ®¹t trªn 10%. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 (B¶ng 1. 2), tæng s¶n
l-îng NTTS ®¹t trªn 2.000.000 tÊn, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu trªn 2.500.000.000
USD, ®ãng gãp 57% tæng s¶n l-îng thuû s¶n vµ t¹o ra viÖc lµm vµ thu nhËp cho kho¶ng
2 triÖu ng-êi [13]. Víi xu thÕ ®ã, NTTS tõ mét nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng, nhá lÎ chñ yÕu
®¸p øng nhu cÇu tù cung tù cÊp ®ang chuyÓn dÇn thµnh ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, t¹o
nªn nguån s¶n phÈm tËp trung, t¨ng tr-ëng kh«ng ngõng.
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
11
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
B¶ng 1. 2. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n ®Õn 2010 [20].
Môc tiªu
1.Tæng s¶n l-îng Thuû s¶n
bao gåm:
- NghÒ khai th¸c h¶i s¶n
- NghÒ nu«i trång thuû s¶n
2. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu
§¬n vÞ
1.000
2001
2.257
N¨m
2005
2.450
2010
3.400
1.000
1.000
1.367
879
1.300
1.150
1.400
2.000
Tû USD
1,76
3,0
4,5
Nguån: Bé Thuû s¶n, 2004.
Thêi gian qua, nÒn kinh tÕ ë n-íc ta cã sù t¨ng tr-ëng m¹nh, thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ng-êi t¨ng tõ 635,5 ngh×n ®ång/n¨m (1990) ®Õn 6724,1 ngh×n ®ång/n¨m (2002),
trong khi d©n sè tõ 66 triÖu ng-êi t¨ng lªn xÊp xØ 80 triÖu ng-êi (B¶ng 1. 3). Do ®ã, nhu
cÇu vÒ tiªu thô s¶n phÈm thuû s¶n trong thÞ tr-êng néi ®Þa còng ngµy mét t¨ng. §ång
thêi, Nhµ n-íc ®ang ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch -u ®·i, hç trî ®Çu t- ®Ó gióp ®ì ng- d©n
vµ nghÒ nu«i trång thuû s¶n ph¸t triÓn… Tuy nhiªn, khi tû träng s¶n phÈm thuû s¶n tõ
nu«i trång t¨ng lªn trong c¬ cÊu nghÒ c¸, th× nh÷ng ¸p lùc m«i tr-êng do chÝnh ho¹t
®éng nu«i thuû s¶n ngµy cµng nÆng nÒ. MÆt kh¸c, nu«i trång thuû s¶n vïng ven biÓn sÏ
ph¶i chÞu nhiÒu ¸p lùc vÒ m«i tr-êng sinh th¸i do mËt ®é d©n c- ë khu vùc nµy cao h¬n
1,3 lÇn so víi toµn quèc vµ viÖc ®æ th¶i c¸c lo¹i chÊt th¶i ch-a xö lý (do ph¸t triÓn kinh
tÕ – x· héi) ra vïng ven biÓn ngµy mét nhiÒu h¬n.
§Õn nay, hÇu hÕt 28 tØnh, thµnh phè ven biÓn cña ViÖt Nam ®Òu ph¸t triÓn nu«i
thuû s¶n n-íc lî vµ nu«i biÓn. Quy m« vµ ®èi t-îng nu«i ngµy cµng ®a d¹ng ®¸p øng
nhu cÇu cña thÞ tr-êng trong n-íc vµ mét phÇn xuÊt khÈu. Trong n¨m 2003, diÖn tÝch
nu«i lî – mÆn ®¹t 575.137ha, b»ng 63,7% tæng diÖn tÝch NTTS [16]. Nh÷ng ®èi t-îng
nu«i chñ lùc lµ: t«m biÓn, ®éng vËt th©n mÒm, c¸ biÓn vµ rong biÓn…
Víi tiÒm n¨ng diÖn tÝch ®Çm ph¸, eo vÞnh ven biÓn trong c¶ n-íc kho¶ng
300.000 – 400.000ha, nhiÒu ®Þa ph-¬ng ven biÓn ®· ph¸t triÓn nu«i h¶i s¶n trªn biÓn
theo nh÷ng quy m« vµ ph-¬ng thøc kh¸c nhau; c¸c ®èi t-îng nu«i biÓn ngµy cµng ®a
d¹ng, phong phó. Nhãm ®èi t-îng nu«i chÝnh lµ:
- Nhãm c¸ biÓn, gåm : c¸ Song, c¸ Giß, c¸ Cam, c¸ V-îc, c¸ hång Mü
- Nhãm nhuyÔn thÓ, gåm: sß huyÕt, ngao, nghªu, trai cÊy ngäc, hÇu…
- Nhãm gi¸p x¸c: Cua xanh, ghÑ, t«m hïm
- Nhãm rong: rong c©u, rong sôn…
12
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Theo thèng kª cña Bé Thuû s¶n, n¨m 2002 [20] diÖn tÝch vµ s¶n l-îng mét sè
loµi nu«i biÓn trong c¶ n-íc lµ:
- Nu«i c¸ biÓn: tæng sè « lång (diÖn tÝch trung b×nh kho¶ng 10m2/« lång) n¨m
2000 lµ 18.745 lång, s¶n l-îng 1.704tÊn; n¨m 2001 lµ 23.900 « lång, s¶n l-îng
2.150tÊn vµ ®Õn n¨m 2002 cã 28.700 « lång, ®¹t s¶n l-îng 2362 tÊn.
- Nu«i t«m Hïm: sè lång nu«i t«m hïm n¨m 2002 lµ 6211 chiÕc, tæng s¶n l-îng
lµ 1090 tÊn, tËp trung chñ yÕu ë hai tØnh Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ.
- Nu«i nhuyÔn thÓ vïng triÒu: chñ yÕu lµ sß huyÕt vµ ngao, ngoµi ra cßn cã èc
h-¬ng, èc ®Üa, bµo ng-…. N¨m 2002, tæng diÖn tÝch nu«i ®¹t 22.330ha vµ s¶n l-îng ®¹t
115.800tÊn..
T×nh tr¹ng chung ë c¸c ®Þa ph-¬ng lµ trong kho¶ng thêi gian ng¾n, viÖc ph¸t
triÓn nu«i h¶i s¶n kh«ng theo quy ho¹ch, thiÕu sù qu¶n lý, gi¸m s¸t cÇn thiÕt, ®· dÉn
®Õn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i tr-êng sinh th¸i khu vùc vµ g©y tæn thÊt kh«ng
nhá cho chÝnh ho¹t ®éng nu«i h¶i s¶n vïng ven biÓn.
B¶ng 1. 3. Tæng s¶n phÈm trong n-íc, d©n sè vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi
N¨m
Thu nhËp
b×nh qu©n
®Çu ng-êi
(ngh×n
®ång)
Thu nhËp
b×nh qu©n
®Çu ng-êi
(USD)
Tæng
d©n sè
(ngh×n
ng-êi)
Tæng
s¶n
phÈm
trong
n-íc (tû
®ång)
Chia theo c¸c ngµnh (tû ®ång)
N«ng
l©m
thuû
s¶n
C«ng
nghiÖp vµ DÞch vô
X©y dùng
1990
635,5
98
66016,7
41955
16252
9513
16190
1991
1140,8
119
67242,4
76707
31058
18252
27397
1992
1614,8
145
68450,1
110532
37513
30135
42884
1993
2013,9
190
69644,5
140258
41895
40535
57828
1994
2520,8
228
70824,5
178534
48968
51540
78026
1995
3179,3
289
71995,5
228892
62219
65820
100853
1996
3718,5
337
73156,7
272036
75514
80876
115646
1997
4220,6
364
74306,9
313623
80826
100595
132202
1998
4784,5
361
75456,3
361017
93073
117299
150645
1999
5221,4
375
76596,7
399942
101723
137959
160260
2000
5688,7
402
77635,4
441646
108356
162220
171070
2001
6116,7
415
78685,8
481295
111858
183515
185922
2002
6724,1
440
79727,4
535762
123383
206197
206182
Nguån: Tæng Côc thèng kª, 2004.
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
13
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
1. 2. T¸c ®éng qua l¹i gi÷a chÊt l-îng m«i tr-êng biÓn vµ nu«i thuû s¶n
1. 2. 1. ¤ nhiÔm biÓn vµ ho¹t ®éng nu«i h¶i s¶n g©y « nhiÔm
BiÓn vµ ®¹i d-¬ng lµ n¬i tiÕp nhËn phÇn lín c¸c chÊt th¶i tõ lôc ®Þa. C«ng -íc
Quèc tÕ vÒ LuËt biÓn n¨m 1982 ®· chØ ra 5 nguån g©y « nhiÔm biÓn chÝnh lµ: C¸c ho¹t
®éng trªn ®Êt liÒn, th¨m dß vµ khai th¸c tµi nguyªn trªn thÒm lôc ®Þa vµ ®¸y ®¹i d-¬ng;
th¶i c¸c chÊt ®éc h¹i ra biÓn; vËn chuyÓn hµng ho¸ trªn biÓn vµ « nhiÔm biÓn tõ kh«ng
khÝ [15]. BiÓu hiÖn cña « nhiÔm biÓn kh¸ ®a d¹ng, cã thÓ chia nh- sau [6]:
- Gia t¨ng nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong n-íc biÓn nh- dÇu, kim lo¹i nÆng, c¸c
ho¸ chÊt ®éc h¹i.
- Gia t¨ng nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm tÝch tô trong trÇm tÝch ë vïng biÓn ven bê.
- Suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i biÓn, nh- r¹n san h«, rõng ngËp mÆn, cá biÓn.v.v.
- Suy gi¶m tr÷ l-îng c¸c loµi sinh vËt biÓn vµ gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc biÓn.
- XuÊt hiÖn c¸c hiÖn t-îng thuû triÒu ®á, gia t¨ng c¸c loµi vi sinh vËt g©y bÖnh,
tÝch tô c¸c chÊt « nhiÔm trong c¸c lo¹i thùc phÈm tõ biÓn.
Ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n lµ mét trong nh÷ng t¸c nh©n g©y « nhiÔm m«i tr-êng
ven biÓn. BiÓu hiÖn râ nhÊt vÒ sù t¸c ®éng ®Õn m«i tr-êng tõ ho¹t ®éng nu«i h¶i s¶n
(t«m, c¸ lång bÌ, nhuyÔn thÓ) lµ gia t¨ng nång ®é c¸c chÊt dinh d-ìng trong n-íc tù
nhiªn lµ nguyªn nh©n lµm biÕn ®æi quÇn x· sinh vËt phï du (plankton) vµ vi khuÈn
(microbial) dÉn ®Õn hiÖn t-îng phó d-ìng (eutrophication) c¸c thuû vùc tù nhiªn ven
biÓn. Nguån th¶i dinh d-ìng chÝnh tõ c¸c lo¹i thøc ¨n, tõ c¸c chÊt bµi tiÕt cña thuû s¶n
nu«i. ChÊt th¶i tõ hÖ thèng ao nu«i t«m, lång bÌ nu«i c¸, nhuyÔn thÓ cßn cã nhiÒu lo¹i
ho¸ chÊt, thuèc kh¸ng sinh… tån d- trong qu¸ tr×nh nu«i. N-íc th¶i tõ hÖ thèng nu«i
th©m canh th-êng cã c¸c thµnh phÇn chÝnh [38], gåm: C¸c h¹t r¾n (thøc ¨n thõa vµ chÊt
bµi tiÕt); C¸c chÊt th¶i hoµ tan do qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt; C¸c chÊt dinh d-ìng hoµ tan;
D- l-îng chÕ phÈm sinh häc vµ thuèc ch÷a bÖnh, xö lý m«i tr-êng.
C¸c chÊt th¶i tõ ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n ven bê ®· gãp phÇn g©y nªn hiÖn t-îng
thuû triÒu ®á (do ph× dinh d-ìng), lµm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, gia t¨ng c¸c loµi vi
sinh vËt g©y bÖnh… Ng-îc l¹i, nu«i h¶i s¶n ven bê lµ n¹n nh©n cña c¸c t¸c ®éng «
nhiÔm m«i tr-êng. Do vËy, ®èi víi nu«i trång h¶i s¶n, t¸c ®éng cña m«i tr-êng tíi tÝnh
bÒn v÷ng vµ hiÖu qu¶ cña c¸c lo¹i h×nh nu«i ®-îc xem xÐt mét c¸ch tæng hîp; tõ nh÷ng
xung ®ét vÒ sö dông mÆt n-íc ®Õn chÕ ®é thuû v¨n; tõ biÓu hiÖn suy gi¶m tÝnh ®a d¹ng
loµi cña quÇn x· sinh vËt tíi suy tho¸i, « nhiÔm nguån n-íc…
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
14
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
1. 2. 2. T¸c ®éng cña « nhiÔm m«i tr-êng tíi chÊt l-îng h¶i s¶n
1. 2. 2. 1. Trªn thÕ giíi vµ khu vùc: Tõ l©u, nh÷ng t¸c ®éng cña « nhiÔm m«i tr-êng
biÓn ®èi víi c¸c s¶n phÈm thuû s¶n nãi chung vµ qua ®ã ¶nh h-ëng ®Õn søc khoÎ con
ng-êi ®· ®-îc ghi nhËn. Nh÷ng n¨m 1950, thÕ giíi ®· biÕt ®Õn tai ho¹ vÞnh Minamata
(NhËt B¶n) víi chøng bÖnh “Minamata” lµm hµng tr¨m ngêi bÞ di chøng t©m thÇn do
¨n h¶i s¶n, ®-îc x¸c ®Þnh lµ nhiÔm thuû ng©n. Ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 1970 tr¸ch nhiÖm
®æ th¶i c¸c chÊt cã chøa thuû ng©n g©y « nhiÔm m«i tr-êng biÓn míi ®-îc c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp ven bê vÞnh thõa nhËn… NhiÒu tµi liÖu khoa häc ®· chøng minh t¸c ®éng
tÝch lòy c¸c chÊt « nhiÔm trong c¸c loµi h¶i s¶n lµ nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng c¨n
bÖnh hiÓm nghÌo [1,3,41], ®e do¹ søc khoÎ vµ tÝnh m¹ng cña hµng triÖu ng-êi d©n.
T¸c ®éng « nhiÔm nguån n-íc ven bê biÓn ®Õn c¸c loµi thuû s¶n nu«i lµ c¬ chÕ
tÝch tô c¸c chÊt nhiÔm bÈn trong nhuyÔn thÓ dÉn ®Õn nh÷ng rñi ro trÇm träng ®èi víi
søc khoÎ con ng-êi. §iÓn h×nh vÒ « nhiÔm vi khuÈn cña nhuyÔn thÓ x¶y ra t¹i tØnh
Jiangsu (Trung Quèc) n¨m 1988; cã tíi 370.000 ng-êi ®· bÞ nhiÔm trïng siªu vi khuÈn
gan A sau khi ¨n mét loµi ngao ®· bÞ « nhiÔm (Anadara subcretena), thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ
hµng n¨m tíi h¬n 10 triÖu nh©n d©n tÖ (1,7 triÖu USD)…Ngoµi ra, sù tÝch tô c¸c chÊt
®éc h¹i kh¸c trong nhuyÔn thÓ, nh-: c¸c kim lo¹i nÆng, c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt,
thuèc kÝch thÝch sinh tr-ëng, thuèc trõ s©u, kh¸ng sinh vµ c¶ chÊt phãng x¹ ®ang lµ mèi
nguy ®èi víi c¸c s¶n phÈm nhuyÔn thÓ…[39,40].
Nu«i c¸ lång bÌ biÓn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái m«i tr-êng xung quanh, do nã rÊt
nh¹y c¶m víi bÊt kú sù ®æi thay nµo cña m«i tr-êng. Nu«i c¸ biÓn b»ng lång bÌ th-êng
tËp trung ë vïng gÇn bê nªn dÔ dµng bÞ « nhiÔm, møc ®é giµu dinh d-ìng vµ h÷u c¬ do
mËt ®é nu«i qu¸ dµy, c¸c chÊt th¶i tõ sinh ho¹t cña con ng-êi trªn bê, tõ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp….. Nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ [39] t¹i khu vùc bÌ
nu«i c¸ håi, phÝa T©y ®¶o Mull (thuéc bê biÓn Xcotlen) tõ n¨m 1985 ®· chØ ra: 60%
l-îng C, 10% l-îng P vµ 65% l-îng N cã trong thøc ¨n cña c¸ chuyÓn thµnh d¹ng c¸c
chÊt dinh d-ìng hoµ tan… Sù t¨ng ®é ®ôc vµ c¸c h¹t r¾n l¬ löng trong n-íc cã thÓ ¶nh
h-ëng trùc tiÕp hoÆc g©y ®éc cho c¸ nu«i.
Sù l¾ng ®äng trÇm tÝch gia t¨ng g©y ¶nh h-ëng tíi dßng ch¶y vµ chÊt l-îng
n-íc, qu¸ tr×nh tÝch tô chÊt th¶i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng yÕm khÝ trong trÇm tÝch, gi¶i phãng
nhiÒu d¹ng chÊt ®éc (nh- H2S, CH4…) vµo m«i tr-êng n-íc, t¸c ®éng trùc tiÕp tíi c¸c
loµi thuû s¶n. §©y lµ vÊn ®Ò lín mµ c¸c khu vùc nu«i nhuyÔn thÓ tËp trung ë ch©u ¢u
®ang ph¶i ®èi mÆt, ë Ph¸p kho¶ng 30% diÖn tÝch nu«i trai, sß ®ang gÆp ph¶i nh÷ng vÊn
®Ò vÒ trÇm tÝch dÉn tíi viÖc ph¶i di chuyÓn hoÆc bá hoang nhiÒu khu vùc [40].
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
15
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
VÊn ®Ò m«i tr-êng nghiªm träng ®èi víi nghÒ nu«i biÓn (nhuyÔn thÓ, c¸) ë nhiÒu
níc trªn thÕ giíi lµ hiÖn tîng “thuû triÒu ®á” thêng xuyªn x¶y ra, do mét sè loµi
t¶o biÓn ph¸t triÓn qu¸ møc (në hoa) khi gÆp ®iÒu kiÖn m«i tr-êng thuËn lîi (chÊt dinh
d-ìng qu¸ nhiÒu, nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng thÝch hîp…). Khi c¸c loµi t¶o ph¸t triÓn víi mËt
®é cao, chóng g©y c¹n kiÖt Oxy trong n-íc, nhiÒu loµi g©y t¾c nghÏn hÖ h« hÊp cña
®éng vËt thuû sinh vµ khi suy tµn, s¶n phÈm ph©n huû cña chóng sinh ra nhiÒu chÊt ®éc
(nh- H2S, CH4, CO2….). Thªm vµo ®ã, mét sè loµi t¶o g©y h¹i (harmful algae) khi bïng
ph¸t th-êng sinh ra nhiÒu d¹ng ®éc tè cã thÓ ¶nh h-ëng trùc tiÕp cho ®éng vËt thuû
sinh, hoÆc tÝch luü trong c¸c loµi nhuyÔn thÓ nu«i t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ ng-êi tiªu
dïng. C¸c d¹ng ®éc tè do t¶o sinh ra lµ: d¹ng ASP (Amnesic shellfish poisoning) ngé
®éc g©y mÊt trÝ nhí, DSP (Diarrhetic shellfish poisoning) ngé ®éc g©y tiªu ch¶y, PSP
(Paralytic shellfish poisoning) ngé ®éc g©y liÖt c¬….. N¨m 1987 ë phÝa §«ng Canada
®· x¶y ra mét sù kiÖn, 30 ng-êi bÞ ngé ®éc vµ 3 ng-êi ®· bÞ chÕt do ¨n nhuyÔn thÓ hai
m¶nh vá. Nh÷ng loµi nhuyÔn thÓ nµy cã tÝch tô ®éc tè (domoic acid vµ neurotoxic
amino acid) do mét loµi t¶o silic Nitzschia pungens sinh ra [47,49,50].
Khu vùc Tolo Harbour (Hong Kong) nguyªn lµ n¬i t¸ch biÖt víi c¸c nguån th¶i
cña con ng-êi vµ hoµn toµn kh«ng bÞ « nhiÔm cho ®Õn ®Çu thËp kû 70 (thÕ kû XX). Khi
c¸c ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n b¾t ®Çu diÔn ra cïng víi viÖc thiÕt lËp mét thÞ trÊn vµ khu
c«ng nghiÖp míi ë vïng phô cËn, nguån th¶i c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t ®· lµm m«i
tr-êng ë ®©y bÞ « nhiÔm nÆng nÒ. Vµo cuèi thËp kû 80, ®Çu thËp kû 90, møc « nhiÔm
m«i tr-êng trong vÞnh Tolo Harbour ®· lªn tíi ®Ønh ®iÓm. Nguån « nhiÔm chÝnh do c¸c
chÊt dinh d-ìng (nutrients), so víi khu vùc ven bê kh¸c, tæng nit¬ vµ tæng photpho
trong trÇm tÝch bªn d-íi khu vùc nu«i c¸ cao gÊp 2 lÇn (víi ΣN) vµ 3 lÇn (víi ΣP), nång
®é trung b×nh cña NO-3-N vµ PO3-4-P trong n-íc lªn tíi 0,05mg/l vµ 0,03mg/l, riªng
NO3-N cã lóc tíi 0,09mg/l. Nång ®é c¸c chÊt dinh d-ìng t¨ng cao lµ nguyªn nh©n g©y
ra c¸c ®ît bïng ph¸t cña t¶o (thuû triÒu ®á – red tide), n¨m 1988 cã tíi 40 lÇn x¶y ra
hiÖn t-îng thuû triÒu ®á, riªng ®ît thuû triÒu ®á th¸ng Giªng n¨m 1988 ®· lµm 35 tÊn
c¸ chÕt do gi¶m l-îng « xy hoµ tan, thiÖt h¹i lªn tíi 7 triÖu HKD Ngoµi ra, nhiÒu t¸c
nh©n « nhiÔm kh¸c ë khu vùc còng t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn chÊt l-îng m«i tr-êng ë ®©y
nh-: kim lo¹i nÆng (Cd, Cr, Cu, Ni, Pb vµ Zn); Tributyn (TBT), PCBs, PAHs,
Hydrocarbons vµ nhiÒu lo¹i ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt …[55].
T¹i Céng hoµ Nam Phi, th¸ng 3 n¨m 1980 kho¶ng 5 triÖu con VÑm tr¾ng (While
Mussel - Donax serra) ven bê vÞnh Elands ®· bÞ chÕt do hiÖn t-îng në hoa cña mét loµi
t¶o cã tªn lµ Alexandrium catenella. Mét ®ît thuû triÒu ®á kh¸c x¶y ra vµo n¨m 1994,
kh¶ng 60 tÊn t«m hïm ®¸ (Rock Loster) vµ 1500 tÊn c¸ (gåm 50 loµi) ®· chÕt ë vÞnh
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
16
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
St.Helena (ven bê phÝa T©y). §ît thuû triÒu ®á nµy ®-îc x¸c ®Þnh lµ do 2 loµi t¶o:
Ceratium furca vµ Prorocentrum micans g©y ra. C¸c loµi sinh vËt biÓn ë ®©y bÞ chÕt do
ng¹t thë (nång ®é DO ®o ®-îc ë ®¸y chØ ®¹t 0,5ml/l.) vµ nhiÔm ®éc H2S; ¶nh h-ëng
cña H2S lµm n-íc biÓn nhanh chãng chuyÓn thµnh mµu ®en (Black tide) [48].
T¹i Hµn Quèc, giai ®o¹n tõ mïa Xu©n ®Õn mïa Thu c¸c n¨m tõ 1981 – 1992,
c¸c ®ît thuû triÒu ®á ®· liªn tôc x¶y ra (tÇn suÊt n¨m sau cao h¬n n¨m tr-íc) lµm thiÖt
h¹i nÆng nÒ cho nghÒ nu«i biÓn. §iÓn h×nh lµ: th¸ng 8/1981 loµi t¶o cã tªn lµ
Gymnodinium mikimotoi ®· bïng ph¸t ë vÞnh Chinhae lµm tæn thÊt cho nghÒ nu«i
nhuyÔn thÓ ë ®©y kho¶ng 2,6 triÖu USD [42]; th¸ng 8/1992, thuû triÒu ®á lµm thiÖt h¹i
cho nghÒ nu«i c¸ lång ë bê biÓn Chungmu kho¶ng 8,6 triÖu USD. Sè liÖu quan tr¾c chÊt
l-îng m«i tr-êng vïng ven bê Chungmu – Hakrhim cho thÊy: nång ®é COD, N, P hoµ
tan vµ H2S trong n-íc vµ trÇm tÝch liªn tôc t¨ng tõ 1989 – 1992, cao h¬n tiªu chuÈn
cho phÐp tõ 1,5 – 2 lÇn [55].
Ngoµi ra, nu«i c¸ lång bÌ vµ nhuyÔn thÓ ven biÓn th-êng bÞ t¸c ®éng bëi nh÷ng
sù cè trµn dÇu, n¨m 1990 tai n¹n tµu chë dÇu ®· g©y thiÖt h¹i cho 2000ha nu«i biÓn ë
vÞnh Youngil (Hµn Quèc) [55].
Nh- vËy, nh÷ng sù cè vÒ m«i tr-êng vµ rñi ro ®èi víi nghÒ nu«i h¶i s¶n do chÊt
l-îng m«i tr-êng ngµy cµng suy gi¶m lu«n tiÒm Èn ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn ThÕ giíi.
Nh÷ng tæn thÊt ®èi víi nghÒ nu«i h¶i s¶n vµ mèi nguy ®èi víi søc khoÎ, tÝnh m¹ng
ng-êi tiªu dïng, tuy kh«ng cã sè liÖu thèng kª ®Çy ®ñ nh-ng ®· minh chøng cho tÇm
quan träng cña vÊn ®Ò: “Duy tr×, kiÓm so¸t chÊt lîng m«i trêng ven bê lµ ®iÒu kiÖn
tiªn quyÕt ®Ó ph¸t triÓn nu«i thuû s¶n bÒn v÷ng“.
1. 2 .2. 2. ViÖt Nam: Thêi gian qua, ®ång hµnh víi sù gia t¨ng diÖn tÝch vµ s¶n l-îng
nu«i trång thuû s¶n, nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi trong c¶ n-íc kh«ng ngõng
t¨ng tr-ëng, kÐo theo hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng t¸c ®éng ®Õn khu vùc ven
biÓn. Mét sè nghiªn cøu gÇn ®©y [2,10] ë c¸c vïng nu«i t«m, nu«i c¸ lång vµ nhuyÔn
thÓ ven biÓn cho thÊy hµm l-îng dinh d-ìng h÷u c¬ t¨ng cao trong n-íc vµ trÇm tÝch
t¹i khu vùc nu«i vµ vïng l©n cËn. T¸c ®éng tÝch tô « nhiÔm lµm suy gi¶m chÊt l-îng
m«i tr-êng, tÝnh ®a d¹ng cña quÇn x· sinh vËt ë chÝnh nh÷ng vïng nu«i tËp trung vµ c¶
khu vùc xung quanh. Cã hai nguån « nhiÔm chÝnh t¸c ®éng ®Õn vïng nu«i thuû s¶n lµ:
- Tõ m«i tr-êng xung quanh: c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trªn ®Êt liÒn vµ trªn biÓn g©y
¶nh h-ëng xÊu ®Õn chÊt l-îng nguån n-íc cÊp cho nu«i thuû s¶n,
- Do chÝnh ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n (tù « nhiÔm): gia t¨ng hµm l-îng dinh d-ìng
lµm suy gi¶m chÊt l-îng n-íc, trÇm tÝch t¹i chç vµ xung quanh khu vùc nu«i.
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
17
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
Mét sè thiÖt h¹i do chÊt l-îng m«i tr-êng ®èi víi nghÒ nu«i biÓn (c¸ lång vµ
nhuyÔn thÓ) c¸c tØnh ven biÓn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y [11]:
Tõ ngµy 26 ®Õn 29 th¸ng 6 n¨m 2002, mét ®ît thuû triÒu ®á ®· x¶y ra trªn diÖn
réng, tõ vïng vÞnh Lan H¹ ®Õn vïng BÕn BÌo (C¸t Bµ - H¶i Phßng). Toµn bé vùc n-íc
chuyÓn sang mµu vµng ®Õn ®á nghÖ, ph©n bè trªn bÒ mÆt cña tÇng n-íc (kho¶ng 2050cm), hoµn toµn kh«ng xuÊt hiÖn ë tÇng ®¸y. T¸c nh©n g©y ra ®ît thuû triÒu ®á trªn lµ
loµi t¶o Ceratium furca. §©y lµ mét loµi t¶o gi¸p, kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh ®éc tè nh-ng
sù bïng ph¸t cña chóng g©y h¹i cho nghÒ nu«i trång thuû s¶n do c¹n kiÖt «xy trong
thuû vùc hoÆc g©y t¾c nghÏn mang c¸. Tû lÖ c¸ chÕt t¨ng cao ®ét biÕn, kh«ng cã thèng
kª chi tiÕt nh-ng theo ®¸nh gi¸ cña ng- d©n: l-îng c¸ chÕt ë mçi bÌ kho¶ng tõ vµi chôc
®Õn hµng tr¨m kg/bÌ (sè l-îng bÌ nu«i c¸ ë ®©y lóc Êy kho¶ng gÇn 300 bÌ); g©y thiÖt
h¹i rÊt lín cho c¸c bÌ nu«i c¸ t¹i trong khu vùc.
Trong th¸ng 5 n¨m 2002, mét ®ît dÞch bÖnh x¶y ra ë vïng TiÒn H¶i, Th¸i B×nh,
g©y thiÖt h¹i rÊt lín cho nghÒ nu«i ngao ë ®©y. Hµng tr¨m ha bÞ ¶nh h-ëng, trong ®ã cã
kho¶ng 10 ha ngao chÕt hoµn toµn, g©y thiÖt h¹i hµng tr¨m tÊn ngao. §Æc biÖt, trong
kho¶ng thêi gian tõ 15 - 25 th¸ng 11 n¨m 2002, mét ®ît dÞch bÖnh x¶y ra ®èi víi c¸c
b·i nu«i ngao thuéc vïng Giao Thuû – Nam §Þnh, g©y chÕt hÇu nh- toµn bé s¶n l-îng
ngao dÇu nu«i t¹i khu vùc nµy. NÕu lÊy con sè trung b×nh vÒ thiÖt h¹i kho¶ng 30-50
triÖu ®ång/ha (kÕt qu¶ kh¶o s¸t s¬ bé mét sè hé nu«i ngao trong khu vùc) th× víi tæng
diÖn tÝch nu«i lµ 400 ha, thiÖt h¹i do ®ît dÞch nµy g©y ra lªn ®Õn hµng chôc tû ®ång…..
Tõ khi mËt ®é nu«i gia t¨ng trong khu vùc, hµng n¨m vµo giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ mïa
Xu©n sang mïa HÌ, nhiÒu loµi c¸ nu«i lång bÌ ë Qu¶ng Ninh – H¶i Phßng th-êng bÞ
chÕt kh«ng râ nguyªn nh©n, ®ång thêi hiÖn t-îng ngät ho¸ (®é muèi gi¶m thÊp) ®ét
ngét vµo giai ®o¹n ®Çu mïa còng lµ nguyªn nh©n quan träng g©y “sèc” cho h¶i s¶n
nu«i, t¹o c¬ héi cho c¸c loµi vi sinh vËt vµ mÇm bÖnh ph¸t triÓn …[11]. Giai ®o¹n th¸ng
3 – 4/2005, do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt n¾ng nãng kÐo dµi, ®é muèi cña n-íc biÓn t¨ng cao
(>35%o) vµ viÖc x¶ n-íc cña ®Ëp Ba Lai kh«ng th-êng xuyªn ®· lµm cho nhiÒu b·i
nghªu nu«i ë BÕn Tre thiÖt h¹i nÆng nÒ. Theo sè liÖu cña Së Thuû s¶n BÕn Tre: chØ tÝnh
riªng hai huyÖn B×nh §¹i vµ Ba Tri, sè nghªu chÕt trong giai ®o¹n nµy chiÕm tõ 50 –
70% tæng sè nghªu nu«i trªn diÖn tÝch 3600ha…
Liªn tôc trong c¸c n¨m qua, do biÕn ®éng vÒ thêi tiÕt, dÞch bÖnh thuû s¶n bïng
ph¸t ë hÇu hÕt c¸c vïng nu«i thuû s¶n tËp trung (ven biÓn), lµm cho nhiÒu khu vùc nu«i
t«m, nhuyÔn thÓ ph¶i bá hoang (Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Cµ Mau, B¹c Liªu, BÕn Tre,
Kiªn Giang…); chÊt l-îng m«i tr-êng ven biÓn suy tho¸i nghiªm träng ®Õn møc ph¶i
di dêi hoÆc ®ãng cöa hoµn toµn mét sè khu vùc (vÞnh V¨n Phong - Kh¸nh Hoµ…)
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
18
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
1. 3. Quan tr¾c c¶nh b¸o m«i tr-êng biÓn phôc vô nu«i thuû s¶n bÒn v÷ng
1. 3. 1. Tæng quan vÒ hÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng biÓn Quèc tÕ vµ khu vùc
§èi víi vÊn ®Ò « nhiÔm biÓn, tõ n¨m 1968 Liªn hîp quèc ®· thµnh lËp nhãm
chuyªn gia vÒ c¸c lÜnh vùc « nhiÔm biÓn (Joint Group of Experts on the Scientific
Aspects of Marine Pollution - GESAMP), sau ch-¬ng tr×nh nghÞ sù 21 (Héi nghÞ M«i
tr-êng vµ ph¸t triÓn cña Liªn HiÖp Quèc - LHQ), GESAMP cã tªn lµ "Group of Experts
on the Scientific Aspects of Marine Environmental Protection" [50]. Nh- vËy, vÊn ®Ò
ng¨n ngõa, kiÓm so¸t « nhiÔm m«i tr-êng biÓn ®· ®-îc céng ®ång thÕ giíi triÓn khai
mét c¸ch ®ång bé cã hÖ thèng trªn c¸c lÜnh vùc: « nhiÔm do tµu biÓn, b¶o vÖ nguån lîi
thuû sinh, nghiªn cøu vµ triÓn khai thu thËp sè liÖu vÒ « nhiÔm biÓn; nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
søc khoÎ cña ng-êi d©n khu vùc ven bê; « nhiÔm biÓn tõ khÝ quyÓn cã liªn quan tíi vÊn
®Ò thay ®æi khÝ hËu vµ « nhiÔm biÓn do phãng x¹..
N¨m 1973, tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO), tæ chøc khÝ t-îng thÕ giíi (WMO) vµ
ch-¬ng tr×nh m«i tr-êng cña Liªn HiÖp Quèc (UNEP) ®· thiÕt lËp hÖ thèng gi¸m s¸t
m«i tr-êng toµn cÇu (GEMS – Global Environment) [9,46]. Trong ®ã, m«i tr-êng biÓn
®· ®-îc c¸c uû ban cña LHQ gi¸m s¸t trªn nhiÒu lÜnh vùc. N¨m 1978, Ch-¬ng tr×nh
gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng n-íc toµn cÇu cña LHQ (GEMS/Water Programme)
®-îc triÓn khai víi sù tham gia cña 59 n-íc thµnh viªn. §Õn nay, m¹ng l-íi gi¸m s¸t
cña ch-¬ng tr×nh ®· ph¸t triÓn ë 106 Quèc gia vµ vïng l·nh thæ, cã tíi 1544 tr¹m quan
tr¾c vµ 2.296814 ®iÓm thu sè liÖu víi h¬n 100 th«ng sè (GEMS/Water Programme).
NhiÖm vô cña ch-¬ng tr×nh lµ ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t chÊt l-îng c¸c nguån tµi nguyªn
n-íc (n-íc mÆt, n-íc ngÇm) trªn toµn thÕ giíi [46,48].
Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1980, mét hÖ thèng gi¸m s¸t chÊt l-îng m«i tr-êng vµ sù në
hoa cña t¶o biÓn ®· h×nh thµnh ë ch©u ©u vµ B¾c Mü víi hÇu hÕt c¸c n-íc cã nghÒ nu«i
biÓn tham gia. §Õn nay, d-íi sù ®iÒu hµnh chung cña IOC (Intergovernmental
Oceanographic Commission) hÖ thèng thèng nµy ®· ph¸t triÓn víi quy m« toµn cÇu.
Trong ®ã, nh÷ng khu vùc thuû s¶n nu«i biÓn tËp trung ë ch©u ¸ (nh- NhËt B¶n, Hµn
Quèc, Trung Quèc, Philippine, Th¸i Lan…) vµ nhiÒu quèc gia Nam Mü ®Òu cã hÖ
thèng gi¸m s¸t chÊt l-îng m«i tr-êng vµ ®éc tè trong vïng nu«i h¶i s¶n [43,47,50].
Khu vùc §«ng Nam ¸: HÖ thèng quan tr¾c, gi¸m s¸t chÊt l-îng m«i tr-êng biÓn
vµ ven bê ë c¸c quèc gia cã biÓn ®· ph¸t triÓn nhanh chãng, gãp phÇn quan träng ng¨n
ngõa, gi¶m thiÓu nguy c¬ « nhiÔm, suy tho¸i m«i tr-êng vµ c¸c hÖ sinh th¸i. Trong ®ã,
môc tiªu quan tr¾c – c¶nh b¸o m«i tr-êng ven biÓn phôc vô ph¸t triÓn s¶n xuÊt thuû
s¶n ®-îc quan t©m hµng ®Çu:
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
19
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
NhiÖm vô quan tr¾c chÊt l-îng n-íc biÓn t¹i b¸n ®¶o Malaixia, ®-îc b¾t ®Çu tõ
n¨m 1978, vïng Sabah vµ Sarawak tõ 1985 vµ ®Õn n¨m 1999 toµn bé c¸c ®¶o ven bê ®·
cã hÖ thèng quan tr¾c. N¨m 2002, sè ®iÓm quan tr¾c chÊt l-îng n-íc ven biÓn cña
Malaixia lµ 219 ®iÓm cè ®Þnh víi sè l-îng mÉu thu c¶ n¨m lµ 1063 mÉu. KÕt qu¶ quan
tr¾c cho thÊy: 75,7% tæng sè mÉu TSS, 50,5% sè mÉu dÇu mì vµ 42,6% sè mÉu E.coli
cã nång ®é v-ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. Tõ sè liÖu quan tr¾c cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c
nguån « nhiÔm chÝnh lµ: chÊt th¶i c«ng nghiÖp, khai th¸c c¸t, khai th¸c gç bÊt hîp
ph¸p, c¸c chÊt th¶i tõ tµu, thuyÒn m¸y, chÊt th¶i sinh ho¹t kh«ng qua xö lý vµ c¸c
nguån tõ ®Êt liÒn…[52].
T¹i Th¸i Lan, “Phßng Qu¶n lý chÊt lîng níc” thuéc “Côc kiÓm so¸t « nhiÔm”
– Bé Khoa häc, c«ng nghÖ vµ M«i tr-êng; hµng n¨m tiÕp nhËn vµ ph©n tÝch mÉu chÊt
l-îng m«i tr-êng biÓn vµ chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng Tiªu chuÈn chÊt l-îng n-íc ven
biÓn víi c¸c tiªu chÝ b¶o vÖ m«i tr-êng kh¸c nhau. HÖ thèng m¹ng l-íi ®iÓm quan tr¾c
m«i tr-êng ven biÓn cña Th¸i Lan gåm 218 ®iÓm thu mÉu n-íc, 110 ®iÓm thu mÉu chÊt
®¸y vµ 15 ®iÓm thu mÉu sinh vËt biÓn. TÇn suÊt quan tr¾c 2 lÇn/n¨m, riªng chÊt l-îng
n-íc biÓn ®· quan tr¾c tíi 30 th«ng sè… Bªn c¹nh ®ã, Côc nghÒ c¸ - Bé N«ng nghiÖp
vµ Hîp t¸c Th¸i Lan ®· x©y dùng vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý ho¹t ®éng cña hµng tr¨m tr¹m
quan tr¾c, gi¸m s¸t chÊt l-îng m«i tr-êng ven biÓn, nguån cÊp n-íc cho vïng nu«i
thuû s¶n [8,42].
1. 3. 2. HÖ thèng quan tr¾c m«i tr-êng biÓn ë ViÖt Nam
LuËt b¶o vÖ m«i tr-êng ®-îc Quèc héi n-íc CHXHCN ViÖt Nam th«ng qua
ngµy 27/12/1993 vµ cã hiÖu lùc tõ th¸ng 1 n¨m 1994. Cïng víi c¸c NghÞ ®Þnh h-íng
dÉn thi hµnh luËt B¶o vÖ m«i tr-êng do ChÝnh phñ ®· ban hµnh lµ nh÷ng c¨n cø ph¸p lý
®Ó c¸c ngµnh vµ ®Þa ph-¬ng triÓn khai nhiÖm vô b¶o vÖ M«i tr-êng thuéc lÜnh vùc qu¶n
lý…. §iÒu 37, 38 LuËt B¶o vÖ m«i trêng quy ®Þnh [18] viÖc “Tæ chøc, x©y dùng, qu¶n
lý hÖ thèng quan tr¾c, ®Þnh kú ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr-êng, dù b¸o diÔn biÕn m«i
trêng”, “C¸c bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc chÝnh phñ theo chøc n¨ng, nhiÖm
vô vµ quyÒn h¹n cña m×nh phèi hîp víi Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr-êng thùc hiÖn viÖc
b¶o vÖ m«i trêng trong ngµnh vµ c¸c c¬ së qu¶n lý trùc tiÕp”.
TriÓn khai “KÕ ho¹ch Quèc gia vÒ M«i Trêng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng 1991 2000 (NPESD), Côc M«i Tr-êng (Bé Tµi nguyªn &MT) ®· phèi hîp víi mét sè Bé
ngµnh, x©y dùng vµ hoµn thiÖn mét hÖ thèng tr¹m quan tr¾c vµ ph©n tÝch (Mornitoring)
m«i tr-êng (QT & PT MT) tõ n¨m 1995. §Õn n¨m 2003, ®· cã 20 tr¹m quan tr¾c hiÖn
tr¹ng m«i tr-êng bao gåm: c¸c tr¹m vïng ®Êt liÒn (3 miÒn), c¸c tr¹m quan tr¾c chuyªn
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc
20
Ngµnh C«ng nghÖ m«i tr-êng
®Ò (m-a axit, phãng x¹..), tr¹m QT vïng biÓn vµ phßng thÝ nghiÖm ph©n tÝch m«i
tr-êng. Riªng vÊn ®Ò m«i tr-êng biÓn vµ ven bê, ®· cã 5 tr¹m vïng thùc hiÖn nhiÖm vô
QT & PT M«i tr-êng vïng cöa s«ng, ven biÓn vµ biÓn kh¬i (B¶ng 1. 4).
B¶ng 1. 4. Khu vùc ho¹t ®éng cña 5 tr¹m vïng biÓn thuéc hÖ thèng tr¹m QT Quèc gia
Tr¹m
ven
bê
Tr¹m
biÓn
kh¬i
Tªn tr¹m
Khu vùc ho¹t ®éng
Tr¹m vïng 1. Ph©n viÖn H¶i D-¬ng
Häc - H¶i Phßng
Vïng biÓn ven bê phÝa B¾c (c¸c ®iÓm):
Trµ cæ, Cöa Lôc, §å S¬n, Ba L¹t,
SÇm S¬n, Cöa Lß vµ B¹ch Long VÜ
Vïng biÓn ven bê miÒn Trung,
tõ Hµ TÜnh ®Õn B×nh §Þnh
Vïng biÓn ven bê phÝa Nam,
tõ Phó Yªn ®Õn Kiªn Giang
Tr¹m vïng 2. TT kh¶o s¸t, nghiªn cøu
vµ t- vÊn MT- ViÖn c¬ häc
Tr¹m vïng 3. ViÖn H¶i D-¬ng Häc
Nha Trang
Tr¹m vïng 4. TT QT& PTMT biÓn Bé T- LÖnh H¶i Qu©n
Tr¹m vïng 5. ViÖn Nghiªn cøu H¶i
s¶n - Bé Thuû s¶n
Khu vùc Tr-êng Sa vµ DK1
Vïng biÓn T©y Nam bé vµ C«n S¬n
HÖ thèng QT & PT m«i tr-êng biÓn gåm c¸c ®iÓm quan tr¾c (QT) t¸c ®éng (thùc
hiÖn ë khu vùc nh¹y c¶m) vµ c¸c ®iÓm quan tr¾c nÒn (nh- : B¹ch Long VÜ, Cån Cá, Phó
Quý, C«n S¬n…). Khu vùc ven bê H¶i Phßng – Qu¶ng Ninh cã c¸c ®iÓm QT t¸c
®éng: Trµ Cæ, Cöa Lôc, §å S¬n vµ ®iÓm QT nÒn B¹ch Long VÜ do tr¹m vïng biÓn 1
(ph©n viÖn H¶i d-¬ng häc t¹i H¶i Phßng, nay lµ ViÖn Tµi nguyªn vµ m«i tr-êng biÓn)
thùc hiÖn. Ch-¬ng tr×nh QT & PT m«i tr-êng ven biÓn hµng n¨m ®-îc thùc hiÖn víi tÇn
suÊt 04 lÇn; bé th«ng sè quan tr¾c gåm c¸c hîp phÇn MT n-íc (21 nhãm yÕu tè), MT
trÇm tÝch (11 nhãm yÕu tè) vµ thuû sinh vËt (04 nhãm). Sè liÖu QT & PT MT hµng n¨m
®-îc tËp hîp ®Ó x©y dùng b¸o c¸o hiÖn tr¹ng vµ diÔn biÕn MT Quèc gia.
Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ngµnh vµ ®Þa ph-¬ng trong c¶ n-íc, víi sù hç trî cña Bé Tµi
nguyªn & M«i tr-êng vµ nh÷ng dù ¸n quèc tÕ ®· x©y dùng, ®-a vµo ho¹t ®éng hÖ thèng
quan tr¾c m«i tr-êng phôc vô yªu cÇu gi¸m s¸t, b¶o vÖ m«i tr-êng theo vïng vµ lÜnh
vùc qu¶n lý. Nh÷ng hÖ thèng quan tr¾c liªn quan tíi m«i tr-êng n-íc ®iÓn h×nh lµ: hÖ
thèng kiÓm so¸t m«i tr-êng kh«ng khÝ vµ n-íc do Tæng côc KhÝ t-îng – thuû v¨n qu¶n
lý, tõ n¨m 1992, trong sè c¸c tr¹m quan tr¾c cã 6 ®iÓm kiÓm so¸t m«i tr-êng biÓn, 57
®iÓm ®o mÆn vµ c¸c phßng thÝ nghiÖm ®Æt t¹i Hµ Néi – TP. Hå ChÝ Minh - §µ N½ng.
N¨m 1985, Uû Ban S«ng Mª C«ng ®· thµnh lËp m¹ng l-íi gi¸m s¸t chÊt l-îng n-íc t¹i
Ph©n viÖn Quy ho¹ch Thuû lîi Nam bé víi 53 ®iÓm ®o ph©n bè trªn c¸c s«ng TiÒn,
- Xem thêm -
.PDF 
119 
23 
148 
