HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
ĐỖ THÁI HUY
PH¸T HUY VAI TRß CñA NH¢N Tè CHñ QUAN
TRONG X¢Y DùNG §éI NGò C¸N Bé CHñ CHèT CÊP X·
ë §åNG B»NG S¤NG HåNG HIÖN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
HÀ NỘI - 2018
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
ĐỖ THÁI HUY
PH¸T HUY VAI TRß CñA NH¢N Tè CHñ QUAN
TRONG X¢Y DùNG §éI NGò C¸N Bé CHñ CHèT CÊP X·
ë §åNG B»NG S¤NG HåNG HIÖN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Mã số: 62 22 03 02
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. TRẦN THÀNH
HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo
quy định.
Tác giả luận án
Đỗ Thái Huy
MỤC LỤC
Trang
1
MỞ ĐẦU
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến nhân tố
chủ quan và phát huy vai trò nhân tố chủ quan trong xây dựng
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã
1.2. Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng
phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp xã
1.3. Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến các giải
pháp phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội
ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã
1.4. Giá trị của các công trình nghiên cứu đã tổng quan và những vấn
đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu và làm sáng tỏ thêm
7
7
15
21
30
Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN TỐ
CHỦ QUAN TRONG XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ
CHỐT CẤP XÃ
2.1. Nhân tố chủ quan - khái niệm, kết cấu và vai trò của nhân tố chủ quan
2.2. Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã - khái niệm, đặc điểm, vai trò
2.3. Vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã
33
33
46
56
Chương 3: PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÂN TỐ CHỦ QUAN TRONG
XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP XÃ Ở
ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG - THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN
NHÂN CHỦ YẾU
3.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc phát huy vai trò nhân tố chủ
quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng
sông Hồng
3.2. Thực trạng phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
74
74
85
3.3. Nguyên nhân chủ yếu của những ưu điểm và hạn chế của việc
phát huy vai trò nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ
chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
103
Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ
NHÂN TỐ CHỦ QUAN TRONG XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN
BỘ CHỦ CHỐT CẤP XÃ Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
4.1. Nâng cao nhận thức vể công tác xây dựng đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
4.2. Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của đảng, sự quản lý của nhà
nước; đổi mới cơ chế kiểm tra, giám sát hoạt động của đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp
4.3. Đổi mới công tác quy hoạch, tuyển dụng gắn với đào tạo, bồi
dưỡng nâng cao trình độ đối với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã
ở đồng bằng sông Hồng
4.4. Đổi mới chính sách sử dụng, đánh giá; chính sách đãi ngộ đổi với
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
4.5. Phát huy tính tính tực trong hoạt động của chính bản thân đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
113
113
116
121
125
129
136
138
139
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1: Tổng số đơn vị hành chính cấp xã và số xã ở các tỉnh Đồng
bằng sông Hồng (năm 2014)
83
Bảng 3.2: Bảng hệ số lương phân chia theo chức vụ của đội ngũ cán
bộ chủ chốt cấp xã
91
Bảng 3.3: Tỉ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên biết chữ phân theo địa
phương năm 2015
105
Bảng 3.4: Thu nhập bình quân trên đầu người một tháng năm 2014 ở
các tỉnh khu vực đồng bằng sông Hồng
107
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hệ thống chính trị ở Việt Nam bao gồm Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ
quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội được tổ chức chặt chẽ từ Trung ương
đến cơ sở. Cấp cơ sở bao gồm xã, phường, thị trấn trong đó, phường là cơ sở
ở đô thị được đặc trưng bởi quản lý đô thị, xã và thị trấn là cấp cơ sở ở khu
vực nông thôn. Xã là một địa bàn rộng lớn chiếm hơn 80% tổng đơn vị hành
chính cơ sở và gần 80% dân số cả nước. Vì thế, có thể nói "cấp xã ở đây
chính là nói tới vùng nông thôn làng xã" [4, tr.13]. Cấp xã nói riêng và cấp cơ
sở nói chung có vai trò quan trọng vì đó là nền tảng của nền hành chính quốc
gia, là nơi đáp ứng trực tiếp những nhu cầu cuộc sống vật chất của nhân dân
và tổ chức hoạt động để phát triển tốt nhất những khả năng sáng tạo và năng
lực làm chủ của nhân dân lao động. Đội ngũ cán bộ cấp xã nói chung và đội
ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã nói riêng đóng vai trò rất quan trọng trong việc
phát triển chính quyền địa phương bởi họ không chỉ thực hiện những nhiệm
vụ của Đảng và Nhà nước giao phó tại cơ cở mà còn là cầu nối giữa Đảng,
Nhà nước với nhân dân.
Trước yêu cầu của tình hình mới, đội ngũ cán bộ chủ chốt nói chung và
cán bộ chủ chốt cấp xã đang đứng trước một thách thức rất lớn. Tại Hội nghị
Trung ương 6 khóa XII, ngày 25-10-2017, Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban
hành Nghị quyết số 18-NQ/TW về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp
tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Theo chủ trương đó, tất cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở đều có
sự sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Từ đây đặt ra một vấn đề cấp bách
là nếu ở đâu, đội ngũ cán bộ chủ chốt yếu kém, làm việc không hiệu quả tất
yếu sẽ dẫn đến hoạt động của hệ thống chính trị nơi đó kém hiệu quả và có
2
nhiều khả năng bị luân chuyển khỏi vị trí làm việc hiện tại hoặc bị chuyển
công tác khác. Điều đó đặt ra yêu cầu cần phải hết sức chú trọng đến việc xây
dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt các cấp, coi đây là nhiệm vụ quan trọng hàng
đầu, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển của hệ thống chính trị từ Trung
ương đến cơ sở.
Đồng bằng sông Hồng là địa bàn khá rộng lớn, có vị trí quan trọng
trong sự phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực miền Bắc nước ta. Trong
những năm qua, cùng với việc kiện toàn hệ thống chính trị cấp xã ở nông
thôn, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã đã có những bước chuyển biến tích
cực: số lượng tăng lên, trình độ được cải thiện, đang từng bước được trẻ
hóa… Điều đó góp phần tích cực trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị và
phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn. Tuy nhiên, so với yêu cầu đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và hội nhập quốc tế, đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp xã ở vùng đồng bằng sông Hồng nhìn chung còn nhiều
hạn chế, bất cập. Một trong những nguyên nhân có hạn chế đó là do chưa
phát huy đúng mức các yếu tố đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đội
ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã.
Có rất nhiều nhân tố có vai trò trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt
cấp xã ở đồng bằng sông Hồng nhưng những nhân tố chủ quan đóng vai trò
quan trọng nhất, có ý nghĩa quyết định. Những nhân tố chủ quan đó là năng
lực, phẩm chất, ý thức và hoạt động của các chủ thể như Đảng, Nhà nước, các
tổ chức chính trị - xã hội, nhân dân và của cả bản thân đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã. Trong những năm qua, mặc dù Đảng và Nhà nước đã có những
chủ trương, chính sách đúng đắn; các tổ chức chính trị - xã hội cũng có những
đóng góp tích cực trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng
bằng sông Hồng; tuy nhiên, các yếu tố chủ quan trên về cơ bản vẫn chưa phát
huy được đúng mức vai trò to lớn của mình; đặc biệt là bản thân đội ngũ cán
3
bộ chủ chốt cấp xã chưa thực sự có những nỗ lực hết mình để nâng cao trình
độ, phẩm chất đạo đức, lối sống… làm cho chất lượng của đội ngũ cán bộ
chủ chốt cấp xã nhìn chung vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ phát
triển kinh tế - xã hội ở nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng. Do đó, việc
phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng là một trong những vấn đề cấp bách
trong phát triển chính quyền cấp xã nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội ở
đồng bằng sông Hồng nói chúng. Vì những lý do trên, tôi chọn vấn đề "Phát
huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt
cấp xã ở đồng bằng sông Hồng hiện nay" làm đề tài nghiên cứu trong luận
án tiến sĩ triết học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng phát huy vai trò nhân tố chủ quan
trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng hiện
nay; luận án đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục phát huy vai trò của
nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng
sông Hồng trong những năm tiếp theo.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được được mục tiêu trên, luận án thực hiện được những nhiệm
vụ cụ thể sau:
Một là, tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến nhân tố
chủ quan và phát huy vai trò nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ
chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng;
Hai là, làm rõ khái niệm, cấu trúc, vai trò của nhân tố chủ quan; vai trò
của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng
bằng sông Hồng;
4
Ba là, phân tích thực trạng và nguyên nhân của thực trạng phát huy vai
trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở
đồng bằng sông Hồng hiện nay;
Bốn là, đề xuất giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò của nhân tố chủ
quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là vai trò của nhân tố chủ quan trong
xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu vai trò
của nhân tố chủ quan thuộc về các chủ thể cơ bản trong xây dựng đội ngũ cán
bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng là Đảng, Nhà nước, các tổ chức
chính trị - xã hội, nhân dân và chính đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã.
- Phạm vi thời gian và không gian nghiên cứu: Là vai trò của các nhân
tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông
Hồng từ khi đổi mới (năm 1986) đến nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh về nhân tố chủ quan, về đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp
xã. Luận án cũng dựa trên những quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản
Việt Nam; chính sách, pháp luật của Nhà nước Việt Nam trong xây dựng
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Ngoài ra, luận án cũng kế thừa giá trị của
những công trình nghiên cứu trước đó những vấn đề liên quan đến nội dung
nghiên cứu.
5
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, như phương pháp trừu
tượng hóa khoa học, phương pháp lôgíc - lịch sử... Ngoài ra, luận án còn sử
dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê... để triển khai
các nội dung của luận án.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
5.1. Ý nghĩa khoa học của luận án
- Luận án góp phần trình bày rõ thêm, phong phú thêm một số vấn đề lý
luận về nhân tố chủ quan. Đặc biệt, từ những vấn đề lý luận đó, luận án phân
tích vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp
xã ở Việt Nam.
- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng để làm tài liệu
tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy triết học Mác - Lênin nói
riêng và các ngành khoa học xã hội khác nói chung.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án
Từ việc phân tích thực trạng của việc phát huy vai trò của đội ngũ cán
bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng, luận án đề xuất một số giải pháp
cơ bản nhằm tiếp tục phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng bằng sông Hồng trong những năm tiếp
theo. Những giải pháp mà luận án đưa ra cũng có thể có ý nghĩa tham chiếu
đối với việc phát huy vai trò của nhân tố chủ quan trong xây dựng đội ngũ cán
bộ chủ chốt cấp xã ở các địa phương khác trên cả nước.
6. Đóng góp mới của luận án
- Luận án nhận diện và góp phần làm sáng tỏ vai trò của nhân tố chủ
quan trong xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở động bằng sông Hồng
trên các phương diện cơ bản như năng lực, phẩm chất, ý thức và hoạt động
của các chủ thể.
6
- Luận án đưa ra những giải pháp cụ thể, khá toàn diện nhằm khắc
phục những hạn chế cơ bản trong việc phát huy vai trò nhân tố chủ quan
của các chủ thể tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở đồng
bằng sông Hồng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận án bao gồm 4 chương, 15 tiết.
7
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Nhân tố chủ quan và xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước
ta hiện nay đều là những vấn đề nghiên cứu nhận được sự quan tâm của nhiều
nhà khoa học. Liên quan đến nội dung của luận án, tác giả đã tổng quan
những tài liệu đó thành ba nhóm chính dựa theo bố cục ba chương của luận án
như sau:
1.1. TỔNG QUAN NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN NHÂN TỐ CHỦ QUAN VÀ PHÁT HUY VAI TRÒ NHÂN TỐ CHỦ QUAN
TRONG XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP XÃ
1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến nhân tố chủ quan
Vì nhân tố chủ quan có vai trò quan trọng trong hoạt động của chủ thể
nên có nhiều tác giả nghiên cứu vấn đề nhân tố chủ quan, phát huy nhân tố chủ
quan trong hoạt động thực tiễn. Tiêu biểu là những công trình nghiên cứu sau:
Cuốn sách: "Tác động của điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan
đối với quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam" của tác giả Dương Thị Liễu [35]. Đây vốn là luận án tiến
sĩ chuyên ngành triết học của tác giả đã được chỉnh sửa, bổ sung. Cuốn sách
bao gồm ba chương, trong đó ở chương 1 với tên gọi "Lý luận chung về điều
kiện khách quan và nhân tố chủ quan", tác giả đã phân tích những vấn đề lý
luận về nhân tố chủ quan. Trước hết, tác giả đã đưa ra những quan điểm khác
nhau về nhân tố chủ quan. Có ý kiến đồng nhất nhân tố chủ quan với hoạt
động có ý thức của con người; có ý kiến lại đồng nhất nhân tố chủ quan với ý
thức, tư tưởng, ý thức xã hội; ý kiến khác lại cho rằng nhân tố chủ quan bao
gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, cả lĩnh vực vật chất và lĩnh vực
tinh thần… [35, tr.22-23]. Khi đưa ra các quan điểm đó, tác giả cũng đã có
8
những phân tích, tranh luận để từ đó đưa ra quan điểm của mình về nhân tố
chủ quan: "Nhân tố chủ quan là toàn bộ hoạt động của chủ thể (hoạt động
nhận thức và hoạt động thực tiễn) nhằm thực hiện mục đích của mình và
những thuộc tính, phẩm chất, trạng thái của chủ thể được biểu hiện (định
hướng) trong hoạt động đó" [35, tr.30]. Tác giả cũng chỉ ra hai hình thức biểu
hiện của nhân tố chủ quan trong lịch sử; đó là con người cá nhân riêng biệt
với ý thức, ý chí và khả năng hoạt động của họ và lực lượng xã hội như quần
chúng, đảng phái, nhà nước. Sự phân định này của tác giả có ý nghĩa quan
trọng đối với tác giả luận án khi nhận diện những nhân tố chủ quan tác động
đến việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước ta.
Luận án Tiến sĩ Triết học: "Về nhân tố chủ quan và nhân tố khách
quan: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở nước ta hiện nay" của tác giả
Phạm Ngọc Minh [43]. Đây là một công trình khoa học đã bàn sâu đến vấn đề
lý luận về nhân tố chủ quan. Tác giả quan niệm, "nhân tố chủ quan là những
gì thuộc về chủ thể và tham gia trực tiếp vào quá trình hoạt động của chủ thể
cũng như bản thân sự hoạt động đó" [43, tr.22]. Theo tác giả, những yếu tố
quan trọng cấu thành nhân tố chủ quan là ý thức và nói chung là đời sống tinh
thần của con người, những kỹ năng, kỹ xảo và thói quen của họ trong hoạt
động sản xuất, kinh nghiệm xã hội, trình độ văn hóa, phẩm chất, ý chí, tính tổ
chức rong hoạt động… Quan điểm này của tác giả cũng có ý nghĩa tham khảo
nhất định đối với tác giả luận án khi phân tích những yếu tố cấu thành của
nhân tố chủ quan.
Luận án Tiến sĩ Triết học: "Tích cực hóa nhân tố chủ quan để giai cấp
công nhân Việt Nam thực hiện và hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình" của
tác giả Trần Thị Bích Liên [34]. Trong chương 1 của Luận án, tác giả đã đưa
ra quan niệm về nhân tố chủ quan. Theo tác giả, nhân tố chủ quan là một
phạm trù quan trọng của chủ nghĩa duy vật lịch sử, đặc trưng cho hoạt động
9
tích cực, có ý thức của quần chúng nhân dân, của các giai cấp đảng phái,
nhóm xã hội và của từng cá nhân nhằm biến đổi và cải tạo hiện thức xã hội.
Do đó, "tất cả những gì thuộc về chủ thể cũng hoạt động của chủ thể nhằm tác
động vào hoàn cảnh khách quan để biến đổi nó đều thuộc phạm trù "nhân tố
chủ quan"" [34, tr.23]. Những yếu tố thuộc về nhân tố chủ quan bao gồm trình
độ nhận thức, ý chí, năng lực của chủ thể; những hành động có ý thức nhằm
giải quyết những nhiệm vụ lịch sự nhất định. Tác giả còn nhấn mạnh thêm,
nhân tố chủ quan có mối quan hệ chặt chẽ với nhân tố con người. Nhân tố chủ
quan là sự tổng hòa những đặc trưng về phẩm chất và năng lực của con người;
cụ thể là những phẩm chất chính trị, đạo đức hình thành nên thế giới quan, lý
tưởng, niềm tin, lập trường, thái độ chính trị, thái độ lao động, ý thức tổ chức
kỷ luật, ý chí, tác phong ứng xử, năng lực hành động… ở con người với tư
cách là chủ thể. Những phân tích này của tác giả Trần Thị Bích Liên có ý
nghĩa tham khảo nhất định với tác giả luận án khi phân tích những yếu tố cấu
thành của nhân tố chủ quan.
Bài viết: "Nhân tố chủ quan trong cơ chế vận dụng và trong hoạt động
của các quy luật xã hội" của tác giả Lương Việt Hải [25]. Trong bài viết này,
tác giả bàn đến các khái niệm cơ bản là chủ quan, nhân tố chủ quan, vai trò
của nhân tố chủ quan trong cơ chế vận dụng và trong hoạt động của các quy
luật xã hội nói chung và ở nước ta trong giai đoạn trước và sau đổi mới nói
riêng. Theo tác giả, "nhân tố chủ quan là những gì thuộc về chủ thể như ý
thức, phẩm chất, hoạt động của chủ thể" [25, tr.51].
Bài viết: "Một cách tiếp cận về cặp phạm trù điều kiện khách quan và
nhân tố chủ quan" của tác giả Phạm Văn Nhuận [48]. Trong bài viết này, tác
giả đã đưa ra quan niệm về nhân tố chủ quan như sau:
Nhân tố chủ quan là tất cả những yếu tố, đặc trưng hợp thành phẩm
chất và năng lực nhận thức, năng lực tổ chức hoạt động thực tiễn
10
của chủ thể, được huy động vào những hoạt động cụ thể dưới sự cho
phối, thúc đẩy của nguồn gốc - động lực nội tại, tạo nên tính năng
động sáng tạo của chủ thể nhằm cải biến điều kiện khách quan trong
quá trình thực hiện mục tiêu xác định do chủ thể đặt ra [48, tr.59].
Tác giả còn nhấn mạnh thêm, sức mạnh của nhân tố chủ quan không
phải tự nhiên thể hiện ra mà phải thông qua hoạt động của chủ thể. Đặc biệt,
tác giả cũng đi sâu phân tích tính tích cực xã hội của nhân tố chủ quan thông
qua các hoạt động của chủ thể trên ba mặt cơ bản như tạo động lực cho mọi
hoạt động của chủ thể; tạo nên nền tảng cho mọi hoạt động của chủ thể với
các đặc điểm, phẩm chất, ý thức của chủ thể và tạo ra tính tích cự, chủ động,
sáng tạo cho các hoạt động của chủ thể.
Những công trình khoa học kể trên được chọn để tổng quan vì nó liên
quan trực tiếp đến những vấn đề lý luận về nhân tố chủ quan. Nó cung cấp
cho tác giả luận án những quan điểm khác nhau về nhân tố chủ quan, những
yếu tố cấu thành của nhân tố chủ quan, vai trò của nhân tố chủ quan trong
hoạt động thực tiễn của con người.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến đội ngũ cán bộ
công chức cấp xã nói chung và đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã nói riêng
Là một nước nông nghiệp với hơn 80% dân số sinh sống ở nông thôn
nên đội ngũ cán bộ công chức cấp xã nói chung và cán bộ chủ chốt cấp xã nói
riêng ở Việt Nam rất đông đảo. Đây cũng là đối tượng nghiên cứu của nhiều
nhà khoa học. Dưới đây là những công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp
đến nội dung của luận án:
Cuốn sách: "Hệ thống chính trị cơ sở nông thôn nước ta hiện nay" của
tác giả Hoàng Chí Bảo [4] đã đưa ra một hệ thống quan điểm lý luận cơ bản
về hệ thống chính trị ở cơ sở, trong đó có cấp xã: "cấp xã ở đây chính là nói
tới vùng nông thôn làng xã" [4, tr.13]. Tác giả khẳng định vai trò, vị trí của hệ
11
thống chính trị cơ sở trong việc giữ vững ổn định chính trị ở cơ sở là ổn định
từ chiều sâu trong lòng dân và cũng thực sự là lo cho cuộc sống của dân. Vì
thế, chính quyền cơ sở nói chung và cấp xã nói riêng "là địa bàn cần phải tới,
cái đích cần phải đạt được của mọi hoạt động chỉ đạo chiến lược từ trung
ương đến địa phương" [4, tr.190]. Trên cơ sở phân tích thực trạng hoạt động
của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay, tác giả cho rằng để tiếp tục
đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở trước hết phải xác
định mục tiêu đó là vì dân, dựa vào dân và do nhân dân; nâng cao nhận thức
cho cán bộ đảng viên, đồng thời khắc phục những mặt trái của cơ chế thị
trường để phát huy tốt hơn tính năng động, sáng tạo của cán bộ cơ sở. Trong
cuốn sách, tác giả cũng chỉ ra những vai trò to lớn của đội ngũ cán bộ cơ sở
trong việc xây dựng chính quyền cấp xã, cán bộ cấp xã là cầu nối giữa Đảng
và Nhà nước với nhân dân. Cuốn sách của tác giả Hoàng Chí Bảo đã cung cấp
cho tác giả luận án những quan điểm lý luận cơ bản về vai trò của chính
quyền cấp xã và đội ngũ cán bộ cấp xã.
Cuốn sách: "Vai trò cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã trong việc giữ vững
ổn định chính trị - xã hội ở nông thôn nước ta hiện nay" của tác giả Mai Đức
Ngọc [45]. Theo tác giả, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã có vai trò quan trọng
trong việc giữ vững ổn định chính trị - xã hội ở nông thôn; nâng cao đời sống
nhân dân ở nông thôn; góp phần đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nông nghiệp, nông thôn. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức
cấp xã nói chung, cán bộ chủ chốt cấp xã nói riêng chính là nhằm tạo dựng
nhân tố ổn định chính trị - xã hội từ cơ sở. Vì thế, Đảng và Nhà nước cần xây
dựng, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã có đủ năng
lực, phẩm chất để đảm bảo công tác lãnh đạo. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ,
công chức cấp xã có đầy đủ về phẩm chất đạo đức, năng lực chuyên môn,
trình độ lý luận chính trị, khả năng tổ chức, quản lý đang là một trong những
12
nhiệm vụ hàng đầu đối với công tác cán bộ của Việt Nam hiện nay. Do đó,
cuốn sách rất có giá trị tham khảo để đưa ra những nội dung cần thiết đối với
việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã hiện nay.
Đề tài khoa học cấp Bộ: "Nâng cao năng lực tổ chức thực tiễn của cán
bộ chủ chốt cấp xã ở một số tỉnh Đồng bằng sông Hồng trong điều kiện hiện
nay" của tác giả Nguyễn Thị Tuyết Mai [40]. Trong chương 1 của đề tài, các
tác giả đã khẳng định vai trò to lớn của hệ thống chính trị cấp xã. Với đặc
trưng là một nước nông nghiệp:
Chính quyền cấp xã của Việt Nam chính là nền tảng của nền hành
chính quốc gia, là nơi đáp ứng những nhu cầu cuộc sống của dân
và tổ chức hoạt động để phát triển tốt nhất những khả năng sáng
tạo và năng lực làm chủ của nhân dân lao động. Cấp xã là nơi
thực tiễn diễn ra sôi động hàng ngày, nơi trực tiếp kiểm nghiệm
tính đúng đắn trong đường lối của Đảng bởi đường lối, Nghị
quyết của Đảng phải thông qua xã, đến được với xã và được thực
hiện ở xã [40, tr.11].
Tác giả cũng đưa ra quan niệm về cán bộ chủ chốt cấp xã, đó là "những
người đứng đầu cơ quan Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn
thể chính trị - xã hội của hệ thống chính trị cấp xã" [40, tr.18]. Quan điểm này
được tác giả luận án sử dụng để nhận diện đội ngũ cán bộ cấp xã ở nước ta
hiện nay. Tác giả cũng chỉ ra tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp
xã như lãnh đạo, quản lý, giữa những vị trí trọng yếu nhất trong các tổ chức
Đảng, chính quyền, đoàn thể ở xã; có trách nhiệm chính trong việc đề xuất
những chủ trương, nghị quyết của cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể trong
phạm vi cấp xã; điều hành và tổ chức thực hiện các chủ trương trong địa bàn
xã; chịu trách nhiệm trước tập thể và quần chúng nhân dân nhiệm vụ ở cương
vị công tác được giao ở xã… Theo tác giả, để thực hiện được những nhiệm vụ
13
trên, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã phải có những phẩm chất, năng lực;
trong đó quan trọng nhất là năng lực tổ chức thực tiễn.
Đề tài: "Nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện chế độ, chính sách đối với cán
bộ, công chức cơ sở" của tác giả Nguyễn Thế Vịnh [77] đã phân tích thực
trạng về chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức cơ sở, từ đó đề xuất
quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện chế độ, chính sách đối với cán bộ,
công chức cơ sở. Số liệu trong đề tài phong phú cho sự tham khảo, tạo cơ sở
khoa học cho việc đưa ra những giải pháp xây dựng đội ngũ cán bộ, công
chức cấp xã hiện nay.
Luận án Tiến sĩ: "Xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã vùng nông
thôn đồng bằng sông Cửu Long hiện nay" của Phạm Công Khâm [30]. Trong
chương 1 của Luận án, tác giả đã đưa ra những quan điểm khác nhau về đội
ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Ở mỗi quan điểm, tác giả đều đưa ra những phân
tích, bình luận để từ đó trình bày quan niệm về đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp
xã như sau:
Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã là những người đứng đầu quan
trọng nhất trong hệ thống bộ máy đảng, chính quyền, lực lượng vũ
trang, mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội ở xã, có tác dụng
chính, chi phối việc chấp hành chủ trương, nghị quyết của Đảng,
chính sách, pháp luật của Nhà nước thông qua việc lãnh đạo và tổ
chức thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội trên địa bàn nông thôn
mà họ phụ trách [30, tr.34].
Từ đó, tác giả đã phân tích vai trò của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã
như: đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã giữ vai trò quyết định trong việc hiện
thực hóa sự lãnh đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước về mọi mặt của đời
sống kinh tế [30, tr.41]; đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã giữ vai trò quyết định
trong việc xây dựng hệ thống tổ chức bộ máy vững mạnh và phong trào cách
14
mạng sâu rộng ở nông thôn [30, tr.42]. Từ việc phân tích điều kiện kinh tế xã hội, thực tiễn phát triển của đồng bằng sông Cửu Long, tác giả khẳng định
xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã vùng nông thôn đồng bằng sông
Cửu Long là vấn đề quan trọng, cơ bản và cấp bách hiện nay. Quan điểm của
tác giả về đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã và những phân tích về vai trò, vị trí
của đội ngũ này có ý nghĩa tham khảo nhất định với tác giả khi phân tích
những vấn đề lý luận về đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã ở nước ta.
Luận văn Thạc sĩ: "Nâng cao năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã tại tỉnh Bình Phước" của tác giả Nguyễn Thị Kim Ánh [1]. Trong
chương 1 của luận văn, tác giả cũng trình bày những vấn đề lý luận cơ bản về
đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Theo tác giả, "cán bộ chủ chốt cấp xã là
những người đứng đầu, giữ vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị ở cơ sở,
trực tiếp lãnh đạo và tổ chức thực hiện những nhiệm vụ phát triển kinh tế,
chính trị, văn hóa, xã hội trên địa bàn" [1, tr.9-10]. Từ đó, tác giả đã chỉ ra
những người thuộc đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Đó là: Bí thư và Phó Bí
thư Đảng ủy, Chủ tịch và Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Chủ tịch và Phó
Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc, Chủ tịch Hội Cựu
chiến binh, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ, Bí thư Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh, Chủ tịch Hội nông dân. Ngoài ra, tác giả còn chỉ ra những đặc điểm
và vai trò của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã. Tác giả khẳng định, đội ngũ cán
bộ chủ chốt cấp xã có vai trò quan trọng bởi đó là những người lãnh đạo và điều
hành nền hành chính của địa phương. Hiệu quả hoạt động của nền hành chính cơ
sở và đời sống của nhân dân địa phương phụ thuộc chủ yếu vào đội ngũ cán bộ
chủ cấp xã. Đây là một nhận định thỏa đáng về vai trò của đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã với sự phát triển của chính quyền cơ sở ở nông thôn nước ta.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu chuyên sâu về cán bộ, công chức
cấp xã, trong đó có đội ngũ cán bộ chủ chốt còn có những công trình nghiên
- Xem thêm -
.PDF 
153 
131 
144 
