Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
Lª ®øc th¶o
Nghiªn cøu chän t¹o
vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n,
s¶n xuÊt hoa CÈm ch−íng
(Dianthus caryophyllus L.)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
Chuyªn ngµnh: Di truyÒn vµ Chän gièng c©y trång
M· sè
: 62 62 05 01
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. Hoµng Ngäc ThuËn
2. GS. TS. NguyÔn Xu©n Linh
Hµ néi - 2010
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........ii
lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan nh÷ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc tr×nh bµy
trong luËn ¸n nµy lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc
vÞ nµo. Mäi sù gióp ®ì viÖc hoµn thµnh luËn ¸n nµy ®3 ®−îc c¶m ¬n vµ c¸c
th«ng tin trÝch dÉn trong luËn ¸n ®Òu ®−îc ghi râ nguån gèc.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2010
T¸c gi¶
Lª §øc Th¶o
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........iii
Lêi c¸m ¬n!
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì nhiÖt
t×nh cña nhiÒu ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n. Tr−íc hÕt, t«i xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n
s©u s¾c tíi hai ThÇy h−íng dÉn ®· tËn t×nh chØ b¶o, h−íng dÉn vµ gióp ®ì
xuyªn suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n.
T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n tËp thÓ c¸c ThÇy, C« gi¸o Bé m«n Rau
Hoa Qu¶, Bé m«n Di truyÒn Chän gièng c©y trång, Khoa N«ng häc, ViÖn
§µo t¹o Sau §¹i häc, Ban Gi¸m hiÖu Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ
Néi ®· gióp ®ì vÒ mÆt häc vÊn còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸
tr×nh häc tËp, nghiªn cøu t¹i Tr−êng.
T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n tËp thÓ C¸n bé c«ng nh©n viªn Tr¹i ThÝ
nghiÖm Hoa Sa Pa, Bé phËn nu«i cÊy m« Hoa c©y c¶nh, Bé m«n §ét
biÕn vµ −u thÕ lai, Bé m«n Kü thuËt Di truyÒn, Ban Gi¸m ®èc ViÖn Di
truyÒn N«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· hÕt søc t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn luËn ¸n.
T«i xin ®−îc bµy tá lêi c¸m ¬n tíi Phßng Kinh tÕ, Uû ban Nh©n d©n
huyÖn Sa Pa vµ Hîp t¸c x· N«ng nghiÖp T©y Tùu sè 2, Tõ Liªm, Hµ
Néi ®· gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh triÓn khai thÝ nghiÖm t¹i ®Þa bµn.
§Ó hoµn thµnh ®−îc luËn ¸n nµy, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì, ®éng
viªn ch©n t×nh cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, c¸c b¹n bÌ, ®ång nghiÖp,...
T«i xin ®−îc tr©n träng ghi nhí vµ c¸m ¬n nh÷ng sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2010
T¸c gi¶
Lª §øc Th¶o
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........iv
Môc lôc
Trang phô b×a
Lêi cam ®oan......................................................................................................i
Lêi c¶m ¬n.........................................................................................................ii
Môc lôc.............................................................................................................iii
Danh s¸ch c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t.............................................................v
Danh môc c¸c b¶ng biÓu...................................................................................vi
Danh môc c¸c h×nh...........................................................................................xi
Më ®Çu ..............................................................................................................1
Ch−¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi ..........................7
1.1. Giíi thiÖu tãm t¾t vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu.............................................7
1.2. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi......................................................................12
Ch−¬ng 2. VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu .......................45
2.1. VËt liÖu nghiªn cøu ...............................................................................45
2.2. Néi dung nghiªn cøu............................................................................47
2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu .......................................................................49
2.4. C¸c chØ tiªu vµ ph−¬ng ph¸p theo dâi. ..................................................63
2.5. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu: ....................................................................64
Ch−¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn...............................................65
3.1. TuyÓn chän mét sè gièng hoa CÈm ch−íng cã triÓn väng....................65
3.2. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng lai h÷u tÝnh cña mét sè gièng CÈm ch−íng. ......84
3.3. Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p chiÕu x¹ ®ét biÕn trong chän t¹o c©y CÈm
ch−íng. ..................................................................................................88
3.4. KiÓm ®Þnh sù kh¸c biÖt vÒ di truyÒn ë møc ®é ph©n tö cña mét sè dßng,
gièng ®−îc tuyÓn chän b»ng chØ thÞ ph©n tö RAPD............................101
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........v
3.5. Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng cho c¸c gièng CÈm
ch−íng ®−îc tuyÓn chän......................................................................116
3.6. Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt lµm t¨ng n¨ng suÊt, chÊt l−îng
mét sè gièng hoa CÈm ch−íng............................................................137
3.7. Hoµn thiÖn qui tr×nh nh©n gièng vµ kü thuËt s¶n xuÊt cho mét sè gièng
®−îc tuyÓn chän ..................................................................................150
KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ......................................................................................158
KÕt luËn ......................................................................................................158
§Ò nghÞ .......................................................................................................159
Danh môc c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n .........................160
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o .....................................................................161
Phô lôc
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........vi
Danh môc c¸c ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t trong luËn ¸n
BAP: 6 – benzylamino purine
CT: C«ng thøc
CTTN: C«ng thøc thÝ nghiÖm
CNSH: C«ng nghÖ sinh häc
§C: §èi chøng
§K: §−êng kÝnh
KIN: Kinetin
KH: Ký hiÖu
IBA: Acid β- Indol butyric
MS: Murashige and Skoog
NXB: Nhµ xuÊt b¶n
TB: Trung b×nh
α-NAA: α-Napthaleneaxetic acid
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........vii
Danh môc c¸c b¶ng biÓu
Tªn b¶ng
Trang
B¶ng 1.1. Mét sè chØ tiªu ph©n lo¹i hoa CÈm ch−íng....................................42
B¶ng 2.1. Danh môc c¸c gièng CÈm ch−íng ®¬n tham gia thÝ nghiÖm ..........45
B¶ng 2.2. Danh môc c¸c gièng CÈm ch−íng chïm tham gia thÝ nghiÖm .......46
B¶ng 2.3. Tr×nh tù nucleotit cña c¸c primer ®−îc sö dông trong c¸c ph¶n øng
RAPD-PCR......................................................................................................46
B¶ng 3.1. §Æc ®iÓm vµ tû lÖ sèng cña c©y gièng CÈm ch−íng ®¬n thÝ nghiÖm
trong vô HÌ n¨m 2004 t¹i Sa Pa.......................................................................66
B¶ng 3.2. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c gièng CÈm ch−íng ®¬n
trong vô HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa ...........................................................67
B¶ng 3.3. Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng hoa cña c¸c gièng CÈm ch−íng ®¬n thÝ
nghiÖm trong vô HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa ..............................................69
B¶ng 3.4. Tû lÖ bÖnh h¹i trªn c¸c gièng CÈm ch−íng ®¬n thÝ nghiÖm trong vô
HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa (%) ..................................................................71
B¶ng 3.5. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c gièng ®¬n thÝ nghiÖm trong vô HÌ n¨m
2004 - 2006 t¹i Sa Pa .......................................................................................73
B¶ng 3.6. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng cña c©y gièng CÈm ch−íng chïm thÝ nghiÖm
vô HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa.....................................................................74
B¶ng 3.7. Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c gièng CÈm ch−íng
chïm vô HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa...........................................................76
B¶ng 3.8. Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng hoa cña c¸c gièng CÈm ch−íng chïm
trong vô HÌ n¨m 2004 - 2006 t¹i Sa Pa ...........................................................78
B¶ng 3.9. Tû lÖ bÖnh h¹i trªn c¸c gièng CÈm ch−íng chïm trong vô HÌ n¨m
2004 - 2006 t¹i Sa Pa (%) ................................................................................79
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........viii
B¶ng 3.10. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c gièng chïm thÝ nghiÖm vô HÌ n¨m
2004 - 2006 t¹i Sa Pa .......................................................................................81
B¶ng 3.11. Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c gièng CÈm ch−íng
tuyÓn chän vô Thu §«ng n¨m 2005 - 2007 t¹i T©y Tùu - Hµ Néi ..................82
B¶ng 3.12. Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng hoa cña c¸c gièng CÈm ch−íng ®−îc
tuyÓn chän trong vô Thu §«ng n¨m 2005 - 2007 t¹i T©y Tùu - Hµ Néi...........83
B¶ng 3.13. Mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc hoa CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2007
- 2008 t¹i Sa Pa ................................................................................................85
B¶ng 3.14. Kh¶ n¨ng thô phÊn ë mét sè gièng vµ phÐp lai CÈm ch−íng trong
vô HÌ n¨m 2007 - 2008 t¹i Sa Pa.....................................................................86
B¶ng 3.15. Kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña h¹t gièng CÈm ch−íng thÝ nghiÖm trong
vô HÌ n¨m 2008 t¹i Sa Pa ................................................................................87
B¶ng 3.16. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn ë gièng
SP25 trong vô HÌ n¨m 2006 t¹i Sa Pa ............................................................89
B¶ng 3.17. Tû lÖ xuÊt hiÖn biÕn dÞ ë c¸c c«ng thøc chiÕu x¹ CÈm ch−íng
SP25 trong vô HÌ n¨m 2006 t¹i Sa Pa ............................................................90
B¶ng 3.18. Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña gièng SP25 vµ dßng
SP25-1 ë thÕ hÖ 5 (M1V5) trong vô HÌ n¨m 2008 t¹i Sa Pa...........................90
B¶ng 3.19. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn hÖ sè nh©n vµ chÊt l−îng chåi sau chiÕu
x¹ qua 5 thÕ hÖ in vitro (M1V5) t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2009..............92
B¶ng 3.20. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn kh¶ n¨ng t¹o rÔ cña chåi in vitro
t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2009 .....................................................94
B¶ng 3.21. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn tû lÖ sèng vµ sinh tr−ëng cña c©y
ngoµi ®ång ruéng ë gièng CÈm Ch−íng SP25.................................................96
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........ix
B¶ng 3.22. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn tû lÖ sèng vµ sinh tr−ëng cña c©y
ngoµi ®ång ruéng ë gièng CÈm Ch−íng SP2 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
n¨m 2009 .........................................................................................................97
B¶ng 3.23. ¶nh h−ëng cña liÒu chiÕu x¹ ®Õn tû lÖ sèng vµ sinh tr−ëng cña c©y
ngoµi ®ång ruéng ë gièng CÈm Ch−íng SP11 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
n¨m 2009 .........................................................................................................98
B¶ng 3.24. §Æc ®iÓm cña c©y sau chiÕu x¹ giai ®o¹n ngoµi ®ång ruéng sau 7
tuÇn t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2009 .............................................99
B¶ng 3.25. Thèng kª sè b¨ng DNA thu ®−îc cña c¸c mÉu gièng CÈm ch−íng
nghiªn cøu víi 14 måi RAPD........................................................................103
B¶ng 3.26. HÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn gi÷a c¸c mÉu gièng CÈm ch−íng ...113
B¶ng 3.27. ¶nh h−ëng cña thêi gian khö trïng tíi tû lÖ mÉu sèng cña gièng
CÈm ch−íng SP1 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 ......................118
B¶ng 3.28. ¶nh h−ëng cña nång ®é BAP vµ Kinetin bæ sung tíi sù t¸i sinh vµ nh©n
nhanh chåi CÈm ch−íng SP1 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005.............120
B¶ng 3.29. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ Kinetin ®Õn sù t¸i sinh vµ nh©n
nhanh chåi SP1 (Sau 03 tuÇn) t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 ..121
B¶ng 3.30. ¶nh h−ëng cña nång ®é α-NAA tíi tû lÖ chåi ra rÔ trong èng nghiÖm
ë gièng CÈm ch−íng SP1 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 ..............122
B¶ng 3.31. ¶nh h−ëng cña gi¸ thÓ ®Õn tû lÖ sèng c©y con ®−a ra v−ên −¬m t¹i
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 ........................................................124
B¶ng 3.32. ¶nh h−ëng cña ph©n phøc h÷u c¬ Pomior ®Õn tû lÖ sèng vµ sinh
tr−ëng cña c©y con in vitro giai ®o¹n v−ên −¬m t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng
nghiÖp n¨m 2005 ..........................................................................................124
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........x
B¶ng 3.33. ¶nh h−ëng cña thêi gian khö trïng HgCl2 0,1% ®Õn tû lÖ
mÉu sèng ë gièng CÈm ch−íng SP25 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m
2005 ...............................................................................................................126
B¶ng 3.34. ¶nh h−ëng cña nång ®é BAP vµ Kinetin tíi sù t¸i sinh vµ nh©n nhanh chåi ë
CÈm ch−íng SP25 (sau 3 tuÇn) t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005...............128
B¶ng 3.35. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ Kinetin tíi sù t¸i sinh vµ nh©n nhanh chåi ë
CÈm ch−íng SP25 (sau 3 tuÇn) t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005...............129
B¶ng 3.36. ¶nh h−ëng cña nång ®é NAA vµ IBA ®Õn tû lÖ ra rÔ cña gièng
CÈm ch−íng SP25 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 .....................130
B¶ng 3.37. ¶nh h−ëng cña gi¸ thÓ ®Õn kh¶ n¨ng sèng vµ sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn
cña c©y CÈm ch−íng SP25 t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp n¨m 2005 ..............131
B¶ng 3.38. ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m ®Õn mét sè chØ tiªu trong gi©m cµnh
CÈm ch−íng n¨m 2005- 2006 t¹i Sa Pa .........................................................133
B¶ng 3.39. ¶nh h−ëng cña gi¸ thÓ ®Õn mét sè chØ tiªu trong gi©m cµnh......134
CÈm ch−íng n¨m 2005- 2006 t¹i Sa Pa .........................................................134
B¶ng 3.40. ¶nh h−ëng cña nång ®é α-NAA ®Õn thêi gian, tû lÖ ra rÔ cµnh
gi©m CÈm ch−íng n¨m 2005-2006 t¹i Sa Pa.................................................136
B¶ng 3.41. ¶nh h−ëng cña thêi vô trång ®Õn sinh tr−ëng, n¨ng suÊt, chÊt
l−îng hoa CÈm ch−íng n¨m 2005 t¹i Sa Pa ..................................................137
B¶ng 3.42. ¶nh h−ëng cña thêi gian bÊm ngän sau trång ®Õn kh¶ n¨ng sinh
tr−ëng vµ chÊt l−îng hoa CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2006 t¹i Sa Pa ............139
B¶ng 3.43. ¶nh h−ëng cña mËt ®é trång ®Õn sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt
l−îng hoa CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2007 t¹i Sa Pa ..............................140
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........xi
B¶ng 3.44. ¶nh h−ëng cña ph©n phøc h÷u c¬ Pomior vµ thêi gian bãn ®Õn sinh
tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng hoa CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2005 t¹i Sa
Pa ...................................................................................................................142
B¶ng 3.45. ¶nh h−ëng cña ph©n phøc h÷u c¬ Pomior vµ mét sè lo¹i ph©n bãn
l¸ kh¸c ®Õn sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng hoa CÈm ch−íng trong vô
HÌ n¨m 2006 t¹i Sa Pa...................................................................................143
B¶ng 3.46. ¶nh h−ëng kÕt hîp cña ph©n phøc h÷u c¬ Pomior vµ Ca(NO3)2 ®Õn
n¨ng suÊt, chÊt l−îng hoa CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2007 t¹i Sa Pa ..........145
B¶ng 3.47. ¶nh h−ëng cña c−êng ®é chiÕu s¸ng bæ sung ®Õn sinh tr−ëng,
ph¸t triÓn cña c©y CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2006 t¹i Sa Pa..................147
B¶ng 3.48. ¶nh h−ëng cña thêi l−îng chiÕu s¸ng bæ sung ®Õn sinh tr−ëng,
ph¸t triÓn cña c©y CÈm ch−íng trong vô HÌ n¨m 2007 t¹i Sa Pa.................149
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........xii
Danh môc c¸c h×nh
Tªn h×nh
Trang
H×nh 1.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i häc sinh s¶n CÈm ch−íng (Dianthus) ................9
H×nh 3.1. KÕt qu¶ ®iÖn di kiÓm tra AND tæng sè..........................................102
H×nh 3.2. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPAC -13; (M: marker 1kb)......................................106
H×nh 3.3. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPY-09; (M: marker 1kb) ..........................................106
H×nh 3.4. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPAC-07; (M: marker 1kb)........................................107
H×nh 3.5. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPAC-20; (M: marker 1kb)......................................107
H×nh 3.6. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi BIO-24; (M: marker 1kb) ...........................................108
H×nh 3.7. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPM-12; (M: marker 1kb) .........................................108
H×nh 3.8. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPAF-20; (M: marker 1kb)........................................109
H×nh 3.9. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPM-18; (M: marker 1kb) .........................................109
H×nh 3.10. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPO-14; (M: marker 1kb) ..........................................110
H×nh 3.11. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPC-4; (M: marker 1kb) ............................................110
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........xiii
H×nh 3.12. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPA-18; (M: marker 1kb) ..........................................111
H×nh 3.13. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPD-13; (M: marker 1kb) ..........................................111
H×nh 3.14. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi OPN-2; (M: marker 1kb) ............................................112
H×nh 3.15. KÕt qu¶ ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR cña 15 mÉu gièng CÈm
ch−íng víi ®o¹n måi S-239; (M: marker 1kb) ..............................................112
H×nh 3.16. BiÓu ®å mèi quan hÖ di truyÒn gi÷a c¸c mÉu gièng CÈm
ch−íng……………………………………………………………………..114
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.
Ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña kinh tÕ, x3 héi, nhu
cÇu vÒ hoa trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng t¨ng nhanh h¬n
bao giê hÕt. Hoa ®3 trë thµnh s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao,
thóc ®Èy ngµnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh hoa ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Gi¸ trÞ s¶n
l−îng hoa thÕ giíi hµng n¨m lªn tíi hµng chôc tû USD. ë c¸c n−íc Hµ Lan,
israel, Mü, Ph¸p, §øc vµ mét sè n−íc kh¸c ë Ch©u ¸, ngµnh s¶n xuÊt hoa ®3
mang l¹i nguån lîi ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ.
Bªn c¹nh c¸c quèc gia s¶n xuÊt hoa truyÒn thèng nh− Hµ Lan, Ph¸p,....
ngµnh s¶n xuÊt hoa ®ang ®−îc ph¸t triÓn nhanh chãng t¹i c¸c n−íc cã nhiÒu
tiÒm n¨ng ë Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ Ch©u Mü La Tinh. Víi lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn
tù nhiªn, nh©n c«ng,… c¸c n−íc thuéc c¸c khu vùc nµy nh− Th¸i Lan,
Srilanka, Colombia,... ®ang cã nh÷ng b−íc tiÕn m¹nh mÏ vµ ngµy cµng tham
gia s©u réng h¬n vµo thÞ tr−êng hoa thÕ giíi.
Cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu sö dông
hoa cña ng−êi ViÖt Nam còng t¨ng nhanh. Hoa kh«ng chØ ®−îc dïng trong
nh÷ng dÞp lÔ, TÕt mµ nhu cÇu vÒ hoa trong cuéc sèng th−êng ngµy còng rÊt
lín. Bªn c¹nh viÖc t¨ng nhanh nhu cÇu vÒ sè l−îng, th× chÊt l−îng hoa còng
®ßi hái ngµy cµng cao. Nh×n chung, s¶n xuÊt hoa ë trong n−íc hiÖn nay ch−a
®¸p øng ®−îc nhu cÇu c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng nªn thÞ tr−êng néi ®Þa vÉn
ph¶i nhËp c¸c lo¹i hoa chÊt l−îng cao tõ Hµ Lan, Ph¸p, Trung Quèc, ®Æc biÖt
lµ cho nh÷ng thµnh phè lín víi l−îng tiªu thô m¹nh.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch hoa ë ViÖt Nam ®3 t¨ng lªn nhanh
chãng. C¸c lo¹i hoa ®−îc trång phæ biÕn lµ Hång, Cóc, CÈm ch−íng, Lay¬n,..
nh−ng nh×n chung gièng hoa ch−a ®a d¹ng, kü thuËt và c«ng nghÖ trång cßn
l¹c hËu nªn n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng hoa kh«ng cao. Do vËy ë ViÖt Nam, viÖc
®Èy m¹nh nghiªn cøu, s¶n xuÊt hoa cã chÊt l−îng ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........2
§Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ngµnh hoa, c©y c¶nh, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t
triÓn n«ng th«n ®3 ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 52/2007/Q§-BNN ngµy 5 th¸ng 6
n¨m 2007 vÒ viÖc phª duyÖt quy ho¹ch ph¸t triÓn rau qu¶ vµ hoa c©y c¶nh ®Õn
n¨m 2010, tÇm nh×n 2020, trong ®ã nªu râ ph−¬ng h−íng tiÕp tôc ch−¬ng
tr×nh ph¸t triÓn rau, qu¶ vµ hoa c©y c¶nh trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ vÒ ®iÒu
kiÖn khÝ hËu, sinh th¸i ®a d¹ng (nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi, «n ®íi) cña c¸c vïng,
®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng−êi tiªu dïng trong n−íc vµ phôc vô
xuÊt khÈu. Giai ®o¹n 2010-2020, ngoµi ®¸p øng nhu cÇu néi ®Þa, kim ng¹ch
xuÊt khÈu rau hoa qu¶ ViÖt Nam phÊn ®Êu ®¹t 1,2 tû USD/n¨m, trong ®ã, ®Õn
n¨m 2010, diÖn tÝch hoa c©y c¶nh ®¹t 15.000 ha, s¶n l−îng 6,3 tû cµnh, kim
ng¹ch xuÊt khÈu phÊn ®Êu ®¹t 60 triÖu USD (1,5 tû cµnh). VÒ qui ho¹ch, chñ
yÕu bè trÝ diÖn tÝch trång ë §ång b»ng s«ng Hång, thµnh phè Hå ChÝ Minh,
mét sè tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ c¸c vïng tiÓu khÝ hËu thÝch hîp cho
s¶n xuÊt hoa «n ®íi nh− Sa Pa - Lµo Cai, S¬n La, §µ L¹t [3].
§Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu trªn, viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm hoa c¾t
cµnh vµ tËn dông lîi thÕ cña c¸c vïng cã ý nghÜa quan träng. Trong c¸c lo¹i
hoa c¾t, CÈm ch−íng lµ lo¹i hoa ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng bëi sù ®a
d¹ng vÒ mµu s¾c, hoa bÒn, t−¬i l©u, dÔ b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn ®i xa. V× vËy,
viÖc nghiªn cøu, ph¸t triÓn s¶n xuÊt hoa CÈm ch−íng lµ cÇn thiÕt nh»m ®¸p
øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ thÞ tr−êng hoa trong n−íc còng nh− xuÊt khÈu.
VÊn ®Ò lín nhÊt trong s¶n xuÊt hoa ë n−íc ta hiÖn nay nãi chung vµ
CÈm ch−íng nãi riªng lµ chÊt l−îng hoa thÊp, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña
thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do c«ng t¸c gièng cßn
yÕu kÐm vµ s¶n xuÊt chñ yÕu theo kinh nghiÖm. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do
viÖc chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt ®−îc ®Èy m¹nh nªn tr×nh ®é canh t¸c cña
ng−êi trång hoa ®3 ®−îc n©ng cao, nhÊt lµ ë c¸c vïng chuyªn canh hoa ë Hµ
néi nh− T©y Tùu, Mª Linh, Phó Th−îng. Do vËy mµ gièng hoa ®ang ®−îc
quan t©m ®Æc biÖt. Ng−êi s¶n xuÊt kh«ng chØ cÇn gièng cã kh¶ n¨ng sinh
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........3
tr−ëng ph¸t triÓn tèt, mµ cßn ph¶i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña ng−êi
tiªu dïng.
Trong khi ®ã, c¸c gièng CÈm ch−íng ®−îc trång ë miÒn B¾c hiÖn nay
®Òu lµ c¸c gièng nhËp néi, c©y gièng chñ yÕu ®−îc nh©n gièng v« tÝnh qua
nhiÒu thÕ hÖ trong mét thêi gian dµi, kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cßn l¹c
hËu. V× vËy, viÖc s¶n xuÊt hoa CÈm ch−íng phôc vô xuÊt khÈu bÞ h¹n chÕ do
chÊt l−îng hoa thÊp vµ vÊn ®Ò b¶n quyÒn gièng.
§Ó ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu, ph¸t triÓn s¶n xuÊt CÈm ch−íng
trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, cÇn cã gi¶i ph¸p tæng thÓ tõ kh©u chän t¹o gièng,
kü thuËt nh©n gièng vµ th©m canh. ViÖc nhËp néi c¸c gièng hoa cã chÊt l−îng
cao nh»m ®¸nh gi¸, tuyÓn chän gièng phï hîp víi ®iÒu kiÖn n−íc ta vµ nghiªn
cøu, øng dông c¸c kü thuËt nh©n gièng, th©m canh cao ®Ó ®Èy nhanh viÖc phæ
biÕn c¸c gièng míi vµ kü thuËt tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt lµ biÖn ph¸p rÊt cÇn thiÕt.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc øng dông c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i nh− sö dông chØ thÞ
ph©n tö, sö dông ph−¬ng ph¸p lai vµ ®ét biÕn thùc nghiÖm t¹o vËt liÖu khëi
®Çu phôc vô nghiªn cøu vµ chän t¹o gièng t¹i chç lµ h−íng ®i l©u dµi, ®Ó tõ ®ã
chän, t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c gièng CÈm ch−íng míi cña ViÖt Nam.
ë ®ång b»ng B¾c bé, ®iÒu kiÖn khÝ hËu chØ cho phÐp trång hoa CÈm
ch−íng mét vô/n¨m, viÖc gi÷ gièng qua mïa hÌ trong ®iÒu kiÖn nãng Èm ®Ó
nh©n gièng cho vô sau lµ rÊt khã kh¨n. V× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y,
gièng hoa CÈm ch−íng cung cÊp cho s¶n xuÊt ë c¸c tØnh phÝa B¾c phô thuéc
vµo nguån gièng nhËp néi nªn ng−êi s¶n xuÊt ph¶i mua gièng víi gi¸ thµnh
cao vµ lu«n bÞ ®éng vÒ nguån cung cÊp gièng. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã, viÖc
tuyÓn chän gièng vµ n©ng cao chÊt l−îng gièng, chñ ®éng cung cÊp gièng cho
s¶n xuÊt ®ang lµ vÊn ®Ò bøc thiÕt ®Ó ph¸t triÓn c©y CÈm ch−íng ë miÒn B¾c
n−íc ta. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, viÖc nh©n gièng trªn vïng nói cao cã ®iÒu
kiÖn khÝ hËu thuËn lîi nh− B¾c Hµ, Sa Pa,... trong vô HÌ nh»m chñ ®éng cung
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........4
cÊp gièng cho vïng ®ång b»ng lµ gi¶i ph¸p kh¶ thi, ®¸p øng yªu cÇu cña thùc
tiÔn s¶n xuÊt.
XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt hoa CÈm ch−íng hiÖn
nay, nh»m nghiªn cøu chän t¹o vµ gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt hoa CÈm
ch−íng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu
chän t¹o vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n, s¶n xuÊt hoa CÈm ch−íng
(Dianthus caryophyllus L.)”.
2. Môc tiªu cña ®Ò tµi
- TuyÓn chän mét sè gièng hoa CÈm ch−íng míi thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn
sinh th¸i cña c¸c tØnh phÝa B¾c ViÖt Nam.
- Nghiªn cøu sö dông ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh vµ g©y ®ét biÕn thùc
nghiÖm ®Ó t¹o nguån vËt liÖu khëi ®Çu cho c«ng t¸c chän t¹o gièng hoa CÈm
ch−íng ë ViÖt Nam.
- Sö dông chØ thÞ ph©n tö RAPD ®Ó ®¸nh gi¸ sù sai kh¸c vÒ di truyÒn cña
mét sè dßng, gièng ®−îc chän phôc vô c«ng t¸c chän gièng CÈm ch−íng.
- Nghiªn cøu, hoµn thiÖn qui tr×nh kü thuËt nh©n gièng, th©m canh ¸p
dông cho c¸c gièng hoa CÈm ch−íng ®3 ®−îc tuyÓn chän.
3. Yªu cÇu cña ®Ò tµi
- §¸nh gi¸ tËp ®oµn gièng CÈm ch−íng ®3 thu thËp, trªn c¬ së ®ã ®Ò
xuÊt h−íng sö dông c¸c gièng trong tËp ®oµn. TuyÓn chän ra c¸c gièng cã
triÓn väng ®Ó giíi thiÖu cho s¶n xuÊt.
- B−íc ®Çu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng t¹o vËt liÖu khëi ®Çu cho c«ng t¸c chän
t¹o gièng hoa CÈm ch−íng.
- KiÓm ®Þnh sù kh¸c biÖt vÒ di truyÒn cña mét sè dßng, gièng b»ng chØ
thÞ ph©n tö RAPD phôc vô chän gièng.
- Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh©n, s¶n xuÊt cho c¸c gièng ®−îc
tuyÓn chän.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........5
4. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu.
-Thêi gian nghiªn cøu: Tõ n¨m 2004 - 2009
- §Þa ®iÓm nghiªn cøu:
+ Tr¹i ThÝ nghiÖm Hoa Sa Pa - Lµo Cai
+ Phßng nu«i cÊy m« hoa c©y c¶nh - Bé m«n §ét biÕn vµ −u thÕ lai ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
+ Bé m«n Kü thuËt Di truyÒn - ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
+ Hîp t¸c x3 N«ng nghiÖp T©y Tùu 2 - Tõ Liªm - Hµ Néi.
5. ý nghÜa cña ®Ò tµi
5.1. ý nghÜa khoa häc:
§Ò tµi lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cã hÖ thèng bao gåm c¸c néi dung tuyÓn
chän vµ t¹o gièng míi b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh vµ ®ét biÕn thùc
nghiÖm, øng dông chØ thÞ ph©n tö trong chän t¹o gièng, hoµn thiÖnquy tr×nh
nh©n gièng v« tÝnh in vivo, in vitro vµ mét sè biÖn ph¸p kÜ thuËt s¶n xuÊt hoa
CÈm ch−íng.
- §Ò tµi ®3 ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn còng nh− n¨ng suÊt,
chÊt l−îng hoa vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh cña c¸c gièng CÈm ch−íng
nhËp néi, lµm c¬ së ®Ó tuyÓn chän gièng míi vµ lµm phong phó thªm vËt liÖu
cho chän t¹o gièng.
- §Ò tµi ®3 ®ãng gãp c¬ së lý luËn trong viÖc nghiªn cøu t¹o vËt liÖu khëi
®Çu phôc vô c«ng t¸c chän t¹o gièng CÈm ch−íng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam
b»ng lai h÷u tÝnh vµ ®ét biÕn thùc nghiÖm.
- §Ò tµi ®3 tiÕp cËn vµ b−íc ®Çu thµnh c«ng trong viÖc øng dông chØ thÞ
ph©n tö phôc vô chän t¹o gièng CÈm ch−íng t¹i ViÖt Nam. X¸c ®Þnh ®−îc 2
lo¹i måi dïng ®Ó nhËn d¹ng dßng SP25-1 ®ét biÕn, 2 lo¹i måi nhËn d¹ng c¸c
gièng ®¬n vµ 2 lo¹i måi nhËn d¹ng c¸c gièng chïm. Sö dông chØ thÞ ph©n tö
RAPD x¸c ®Þnh ®−îc hÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn cña c¸c dßng, gièng ®−îc
chän phôc vô lai t¹o gièng.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........6
- §Ò tµi ®3 nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng vµ s¶n xuÊt chÊt
l−îng cao cho c¸c gièng ®−îc tuyÓn chän.
- C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi còng lµ c¸c dÉn liÖu khoa häc phôc vô
cho c«ng t¸c chän t¹o gièng CÈm ch−íng, ®µo t¹o vµ h−íng dÉn cho c¸c c¬ së
s¶n xuÊt.
5.2. ý nghÜa thùc tiÔn:
- §Ò tµi ®3 tuyÓn chän ®−îc 8 gièng CÈm ch−íng cho n¨ng suÊt vµ chÊt
l−îng hoa ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña s¶n xuÊt. Hai gièng SP11 vµ SP13 ®3
®−îc phÐp nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö trªn diÖn réng. Gièng SP25 ®ang ®−îc
kh¶o nghiÖm t¹i mét sè tØnh phÝa B¾c.
- §Ò xuÊt vµ øng dông thµnh c«ng viÖc nh©n gièng CÈm ch−íng t¹i vïng Sa
Pa cung cÊp cho c¸c tØnh vïng ®ång b»ng.
- §3 t¹o ®−îc c¸c vËt liÖu khëi ®Çu phôc vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu chän
t¹o gièng CÈm ch−íng míi trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam.
- §3 gãp phÇn hoµn thiÖn qui tr×nh nh©n gièng vµ qui tr×nh s¶n xuÊt cho
c¸c gièng ®−îc tuyÓn chän, nh»m ®−a nhanh c¸c gièng míi ra s¶n xuÊt.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận án tiến sĩ nông nghiệp ...........7
Ch−¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi
1.1. Giíi thiÖu tãm t¾t vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu
1.1.1. Nguån gèc, vÞ trÝ ph©n lo¹i cña c©y hoa CÈm ch−íng
CÈm ch−íng lµ tªn gäi chung cho phÇn lín c¸c loµi trong chi Dianthus,
thuéc hä Caryophyllaceae, cã nguån gèc tõ Ch©u ¢u, chñ yÕu tõ vïng §Þa
Trung H¶i, xuÊt hiÖn trong nh÷ng ghi chÐp cña t¸c gi¶ ng−êi La M3 Pliny vµo
kho¶ng nh÷ng n¨m 50 tr−íc c«ng nguyªn.
Hoa CÈm ch−íng (Dianthus caryophyllus L.) thuéc:
- Líp 2 l¸ mÇm: Magnoliopsida
- Ph©n líp CÈm ch−íng: Caryophyllidae
- Bé CÈm ch−íng: Caryophyllales
- Hä CÈm ch−íng: Caryophyllaceae
- Chi: Dianthus
- Loµi: Caryophyllus.
Hä CÈm ch−íng cã 80 chi vµ 2100 loµi, ph©n bè chñ yÕu ë B¾c b¸n cÇu,
tËp trung nhiÒu ë vïng §Þa Trung H¶i, mét sè Ýt ë Nam b¸n cÇu vµ miÒn nói
nhiÖt ®íi. ë ViÖt Nam gÆp trªn 10 chi víi 25 loµi (Hoµng ThÞ S¶n, 2003) [17].
C¸c gièng phæ biÕn trong s¶n xuÊt hiÖn nay chñ yÕu thuéc 3 loµi: D.
caryophyllus, D. barbatus (Sweet William) vµ D. chinensis.
CÈm Ch−íng D. barbatus
(Sweet William)
CÈm ch−íng
D. caryophyllus
CÈm ch−íng
D. chinensis
- Xem thêm -