B
GIÁO D C VÀ ÀO T O
B
NÔNG NGHI P VÀ PTNT
VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
LÊ QU C HÙNG
NGHIÊN C U CH N T O M T S
DÒNG TAM B I
CÂY N
QU CÓ MÚI
CHUYÊN NGÀNH DI TRUY N VÀ CH N GI NG CÂY TR NG
Mã s : 62. 62. 01.11
TÓM T T LU N ÁN TI N S NÔNG NGHI P
Hà N i - 2015
Công trình
c hoàn thành t i
VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
Ng
ih
ng d n khoa h c: 1. GS.TS.
N ng V nh
2. TS.Hà Th Thúy
Ph n bi n 1:
Ph n bi n 2:
Ph n bi n 3:
Lu n án d ki n s
c b n v tr c h i ng ch m lu n án ti n
s c p Vi n, h p t i Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam vào
ngày tháng
n m
Có th tìm hi u lu n án t i:
Hà N i - 2015
..
1
M
U
* Tính c p thi t c a tài
Cây n qu có múi (Citrus) là lo i cây n qu có giá tr dinh d ng và kinh t
cao. T ng s n l ng qu có múi trên th gi i t 85,6 tri u t n niên v 2012/2013,
trong ó cam chi m 50% t ng s n l ng (USDA, 2013). S n xu t qu có múi v n
ang ti p t c t ng do thu nh p c a ng i dân m t s qu c gia t ng nhanh nh
Trung qu c, Hàn Qu c, Nga, n
, các n c ông Âu, các n c ASEAN...
Trung Qu c, t ng l ng hoa qu t i tiêu th t ng r t nhanh, trong ó tiêu th qu
có múi t ng nhanh h n c . Trung Qu c v n lên chi m v trí th 2 v s n l ng qu
có múi ch sau Brasil (Deng, 2008).
N c ta n m trung tâm phát sinh c a r t nhi u gi ng cây n qu có múi (Võ
V n Chi, 1997), (Ph m Hoàng H , 1992). Di n tích cây n qu có múi n c ta n m
2011 t 138.200 ha, chi m kho ng 18% di n tích cây n qu c n c v i s n l ng
hàng n m là 1,35 tri u t n (C c tr ng tr t, B NN và PTNT, 2013). Tuy nhiên, hàng
n m n c ta v n ph i nh p kh u m t l ng l n cam quýt t n c ngoài. S n xu t cây
n qu có múi n c ta còn g p r t nhi u khó kh n do b nh d ch và ch t l ng
gi ng. H u h t các gi ng tr ng ph bi n n c ta là các gi ng ch t l ng th p, nhi u
h t, ch a áp ng
c yêu c u n t i và ch bi n. Trong khi ó, tính tr ng không
h t có vai trò r t quan tr ng i v i s n xu t qu có múi ch t l ng cao. Tính tr ng
có h t và nhi u h t làm gi m giá tr th ng m i c a công nghi p ch bi n qu có múi
(Saunt J, 1990).
Hi n nay, h u h t các nghiên c u ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t
các n c trên th gi i ang
c th c hi n theo các ph ng pháp nh gây t bi n,
lai t o gi a các gi ng nh b i, t o dòng gi ng tam b i b ng lai h u tính gi a các dòng
gi ng nh b i v i các dòng gi ng t b i (Roose và Williams, 2000), nuôi c y n i nh
h t non (Gmitter và c ng s , 1990), ch n các phôi tam b i hình thành t nhiên (Esen
và c ng s , 1971), c u phôi tam b i các h t lép, h t nh (Ollitrault và c ng s ,
1996), dung h p t bào tr n nh b i v i t bào tr n n b i (Ollitraul và c ng s ,
2000). ng d ng các ph ng pháp công ngh sinh h c trong t o gi ng không h t nh
c u phôi, dung h p t bào tr n, ch n bi n d t bào soma (Froelicher và c ng s ,
2003); (Grosser và c ng s , 2000); (Juárez và c ng s , 1990); (Ollitrault và c ng s ,
1998).
Các gi ng cây n qu có múi ang tr ng ph bi n n c ta là cam Xã oài,
cam Vân Du, cam Sành, cam Bù, b i Phúc Tr ch, b i Di n, b i oan Hùng,...
u là gi ng nhi u h t. Trong khi ó, công tác nghiên c u ch n t o gi ng không h t
m i
c các vi n trong n c tri n khai m y n m g n ây, tuy v y, còn nhi u v n
ph i nghiên c u ti p. Do ó,
phát huy th m nh ngu n gen cây có múi và th
tr ng tiêu th qu có múi, n c ta c n t p trung cho nghiên c u c i t o các gi ng
cây có múi c s n, có u th phát tri n nh cam Sành, b i Phúc Tr ch, b i
Di n,... theo h ng t o các gi ng không h t t các gi ng này v i yêu c u gi ng
không h t, u th lai, thích nghi t t và ch ng ch u sâu b nh. Xu t phát t các phân
tích trên ây, chúng tôi ã th c hi n
tài: Nghiên c u ch n t o m t s dòng tam
b i cây n qu có múi .
* M c ích nghiên c u:
2
(i) M c ích nghiên c u c a chúng tôi là t o ra s l ng l n các dòng b i và cam
Sành tam b i làm v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi
không h t, ít h t.
(ii) Kh o nghi m, ánh giá và ch n l c các dòng b i và cam Sành tam b i nh m
b c u xác nh
c m t s dòng tri n v ng và các ph ng pháp ch n t o gi ng
tam b i không h t.
* Tính m i c a tài:
(i) L n u tiên n c ta,
tài ã t o ra s l ng l n các dòng cây n qu có múi
tam b i b ng ph ng pháp lai gi a các gi ng b i, cam Sành b n a nh b i v i các
gi ng t b i (2x 4x) và cam Sành lai t nhiên (2x 2x).
tài ã góp ph n t o ra
c 92 dòng b i tam b i và 22 dòng cam Sành tam b i làm v t li u ban u cho
công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t.
(ii) K t qu
tài ã ch n
c 2 dòng cam Sành và 6 dòng b i tam b i có sinh
tr ng kh e, ít nhi m sâu b nh, trong ó có 2 dòng b i tam b i ghép m t lên cây
b i chua 5 tu i ã ra hoa k t qu không h t. Qu có d ng tròn, p, v vàng, kh i
l ng trung bình 494,16 g/qu , múi qu
u, tép qu vàng, m ng n c, v ng t,
không the ng.
(iii) L n u tiên n c ta
tài ã kh ng nh
c kh n ng t o dòng gi ng b i
không h t tam b i b ng ph ng pháp lai t o cây. Ph ng pháp ghép m t non lên cây
b i chua 5 tu i ã cho phép rút ng n
c th i gian ra hoa k t qu c a các dòng tam
b i m i ch n l c so v i ghép m t trên g c Ch p non 7 n 8 tháng.
* Nh ng óng góp c a tài
+ Ý ngh a khoa h c: L n u tiên n c ta,
tài ã t o
c s l ng l n
các dòng cây n qu có múi tam b i t các ngu n gi ng cây n qu b n a. Trong ó
có các dòng b i tam b i sinh tr ng t t và hai dòng ã ra qu không h t. c bi t
tài ã góp ph n xây d ng h ng nghiên c u t o gi ng b i, cam Sành không h t tam
b i.
tài ã xây d ng và ng d ng thành công các quy trình công ngh t o gi ng
cây n qu có múi tam b i. Quy trình ã
c ng d ng thành công v i 8 c p lai gi a
2 m c b i th 2x 4x và ã t o ra nhi u dòng tam b i khác nhau.
tài c ng ã ph i
h p gi a các ph ng pháp ch n t o gi ng truy n th ng (t o dòng t b i th , lai gi a
2 m c b i th khác nhau) v i các ph ng pháp Công ngh Sinh h c nh c u phôi in
vitro, k thu t rút ng n th i gian ch n gi ng thông qua k thu t ghép m t non lên cây
b i chua 5 tu i. Các dòng tam b i, các quy trình công ngh ch n t o gi ng tam b i
và các d li u khoa h c thu
c có th làm tài li u tham kh o có giá tr cho gi ng
d y và nghiên c u khoa h c cây n qu có múi.
+ Ý ngh a th c ti n:
tài ã cung c p s l ng l n các dòng tam b i (3x) t
lai gi a các gi ng có m c b i th khác nhau ph c v cho công tác ch n t o gi ng cây
n qu có múi không h t n c ta. B c u tài ã tuy n ch n
c 2 dòng b i
tam b i không h t t b i c s n Vi t Nam và m t s các dòng b i và cam Sành
tam b i tri n v ng khác ang
c ti p t c kh o nghi m.
tài m ra tri n v ng ng
d ng các k thu t ch n t o gi ng không h t vào th c ti n n c ta.
* i t ng và ph m vi nghiên c u
i t ng: Cây b cho ph n là các gi ng b i Phúc Tr ch, b i Di n, cam
Sành, cam Vân Du t b i ch n t o
c t x lý colchicine các gi ng nh b i thu c
tài Nghiên c u t o gi ng cây có múi không h t có ngu n g c b n a giai o n
3
t n m 2001 n 2005 và
c tr ng t i Tr i th c nghi m V n Giang - H ng Yên
c a Vi n Di truy n Nông nghi p. Các gi ng t b i ã
c C c tr ng tr t, B Nông
nghi p và Phát tri n Nông thôn c p b ng b o h gi ng cây tr ng m i theo Quy t nh
s 515/Q -TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 n m 2013. Cây m (2x)
c ch n t nh ng
cây kho m nh, hoa n t p trung các gi ng b i N m Roi, Phúc Tr ch, b i Di n,
cam Sành. Các dòng b i tam b i t o
c t các c p lai gi a b i t b i v i b i
nh b i và các dòng cam Sành tam b i ch n t o
c t c u phôi h t nh h t lép in
vitro t
tài Nghiên c u t o gi ng b i và cam, quýt không h t b ng công ngh
sinh h c giai o n t n m 2006 n 2010.
Ph m vi nghiên c u:
tài nghiên c u và s d ng các ngu n v t li u ban u
g m gi ng b i, cam Sành, cam Vân Du nh b i và t b i. Các ph ng pháp ch n
t o gi ng tam b i b ng lai gi a hai m c b i th và c u phôi in vitro, các ph ng
pháp o m c b i th và kh o nghi m, ánh giá các dòng tam b i ã
c s d ng
trong nghiên c u.
tài
c tri n khai t i Phòng Thí nghi m Tr ng i m Công ngh t bào
Th c v t, Vi n Di truy n Nông nghi p, Tr i th c nghi m V n Giang - H ng Yên,
Tr i th c nghi m Vi n Nghiên c u Rau qu và m t s v n các a ph ng nh
Cao Phong - Hòa Bình, Hàm Yên - Tuyên Quang.
* B c c c a lu n án
Lu n án dày trang, g m 3 ch ng v i 47 b ng, 27 hình nh và 4 ph l c. Có
129 tài li u tham kh o
c s d ng.
CH
NG 1
T NG QUAN TÀI LI U
1. Các ph ng pháp nghiên c u ch n t o cây n qu có múi không h t trên th
gi i
Nghiên c u t o gi ng cây n qu có múi trên th gi i t p trung theo h ng
c nh tranh v n ng su t, ch t l ng và kh n ng kháng b nh, trong ó u tiên hàng
u là t o gi ng không h t (Esen và Soost, 1971; Ollitrault và c ng s , 1998;
Ollitrault và c ng s , 2000; Ollitrault và c ng s , 2006; Koltunow và c ng s , 1998;
Ray, 2002; Deng X.X, 2006; Grosser và c ng s , 2006; Jean Baptiste Bassenet và
c ng s , 2009). T o gi ng quýt theo h ng d bóc v , không h t, giàu dinh d ng,
d b o qu n và kháng b nh (Ollitrault và c ng s , 2000; Roose và Williams, 2000).
Nghiên c u t o gi ng lai, gi ng a b i th , lai t bào tr n và bi n d t bào soma t o
dòng gi ng không h t, ch ng ch u b nh ph c v công nghi p ch bi n n c qu và n
t i (Guo và c ng s , 2004; Grosser và Gmitter, 2005; Gmitter và c ng s , 2007;
Febres và c ng s , 2009). Nghiên c u t o gi ng chuy n gen kháng b nh và ch t
l ng qu (Gmitter và c ng s , 2007).
1.2. T o gi ng không h t b ng ph ng pháp t bi n chi u x và ch n l c các
bi n d t nhiên
Trong 10 n m qua Trung Qu c ã công nh n 17 gi ng Citrus m i, các gi ng
m i ch y u ã
c t o ra b ng 2 ph ng pháp: ch n l c các t bi n t nhiên và
gây t bi n b ng chi u x . Trong s các gi ng m i có 3 gi ng quýt không h t, m t
gi ng ít h t. Trong s 4 gi ng cam m i
c công nh n, có 3 gi ng không h t, m t
gi ng ít h t. Gi ng b i Pummelos m i g m 5 gi ng, trong ó có 2 gi ng không h t.
4
Ngoài ra, các gi ng t bi n còn có các c tính khác nh chín mu n h n, 2 gi ng
chín s m, các gi ng u có ch t l ng và n ng su t t t h n i ch ng (Deng, 2000).
1.3. T o gi ng tam b i th không h t b ng lai gi a m c b i th nh b i v i t b i
(2x × 4x)
M t chi n l c t o gi ng không h t quan tr ng là t o ra và tuy n ch n các
gi ng tam b i th t các phép lai gi a các gi ng t b i v i các gi ng nh b i (Soost
và Cameron, 1975), (Starrantino và Recupero, 1981). Ví d , thành công i n hình
trong t o gi ng tam b i th b ng ph ng pháp lai gi a các m c b i th là 2 gi ng
b i chùm tam b i Oroblanco, Melagold (Soost và Cameron, 1980, 1985). Nh ng t o
gi ng không h t có ch t l ng cao g p nhi u khó kh n do thi u ngu n gen t b i th
thích h p.
Trong ki u lai này, gi ng nh b i có h t n phôi th ng
c dùng làm cây
m và cây t b i dùng làm cây b . Phôi tam b i thu
c sau lai th ng b kìm hãm
phát tri n do t ng quan phôi/n i nh b phá v . Áp d ng k thu t c u phôi tam b i
in vitro trong tr ng h p này là r t c n thi t (Gmitter, 1995). Phôi tam b i
c nuôi
c y và tái sinh thành công trong ng nghi m (Gmitter và c ng s , 1990).
V i vi c th ph n nhân t o, s h t tam b i có s c s ng thu
c nói chung là
r t ít, giao ng t d i 2 h t n kho ng 10 h t/100 hoa
c th ph n. M t s c p
lai 2x × 4x cho nhi u qu nh v i h t tam b i có s c s ng. Tuy nhiên, các qu nh
th ng b r ng hàng lo t vào tháng 6, làm gi m áng k s n l ng cây tam b i. Các
nhà khoa h c bang California (M ) ã phát tri n k thu t c u các phôi tam b i t
các qu non r ng b ng tách nuôi các phôi này trên môi tr ng không có ch t i u hoà
sinh tr ng nh ng có hàm l ng
ng cao k t h p v i axít citric. K t qu ã làm
t ng s cây thu
c lên 3 l n (Williams và Roose, 2000).
1.4. T o gi ng t b i th làm v t li u lai t o gi a cây t b i và cây nh b i
Ch n t o dòng t b i có th th c hi n b ng nhi u ph ng pháp khác nhau. Các
d ng t b i xu t hi n t nhiên v i t n s khá cao cây n qu có múi. Cameron và
Frost (1968) ã nh n
c 2,5% s cây t b i th trong t ng s 3600 cây t phôi tâm
các gi ng khác nhau. Tachikawa và c ng s , (1961) ã s d ng colchicine
t o
cây quýt t b i th và sau ó lai cây t b i v i cây nh b i t o gi ng quýt tam b i
không h t. G n ây, các d ng t b i ã
c t o ra b ng x lý colchicine in vitro
(Gmitter và Ling, 1991). Các d ng d t b i lai ã
c t o ra hàng lo t thông qua lai
t bào tr n (Grosser và c ng s , 2000). Nh v y, các nhà t o gi ng ã có thêm s
l ng l n ngu n v t li u di truy n b sung cho ch n t o gi ng tam b i. Có 3 ba
ph ng pháp t o gi ng t b i ch y u nh sau: (1) Ch n các t b i th t nhiên. (2)
X lý a b i hóa b ng colchicine. (3) Dung h p t bào tr n c a 2 gi ng nh b i th
t o ra dòng lai t b i.
1.5. Nghiên c u các quy trình công ngh nuôi c y mô và t bào in vitro ph c v
cho ch n t o gi ng cây n qu có múi tam b i th
a. Quy trình k thu t c u phôi in vitro
M c tiêu là c u các phôi tam b i th t các t h p lai 2x × 4x và t các phép
lai 2x × 2x. Tu i phôi khi c u phôi có th
các giai o n phát tri n khác nhau c a
phôi. Starrantino và Redupero (1981) ã nh n
c cây tam b i lai t t h p lai 2x ×
4x b ng c u phôi tu i t 3 n 4 tháng sau khi hoa th ph n. C u phôi có th giai
5
o n qu chín b ng nuôi c y phôi c a các h t nh kém phát tri n (Froelicher và c ng
s , 2003).
Môi tr ng nuôi c y c u phôi
c s d ng ph bi n nh t là môi tr ng MT
(Murashige và Tucker, 1969): M t s ch t b sung vào môi tr ng ã có tác d ng
tích c c i v i tái sinh cây t phôi non ho c h t kém phát tri n. Ví d : (1) Thêm
Adenine Sulfate (25 mg/l) và Malt extract (500 mg/l) có tác d ng t t i v i c u
phôi. (2) Thêm m t s hormones có th h tr phôi n y m m và kéo dài ch i, ví d
thêm GA3: 1 mg/l, thêm t l cân i gi a các hormones BAP (0,5 mg/l) + Kinetin
(0,5 mg/l) + 0,1 mg/l NAA khi s n y m m g p khó kh n.
Quy trình c u phôi tam b i ã
c ã
c các nhà khoa h c CIRAD INRA xây d ng (Froelicher và c ng s , 2003). Môi tr ng c u phôi là: MT
(Murashige và Tulecker, 1969) + 30 g/l Sucrose + 25 mg/l Adenine Sulfate + 500
mg/l Malt extract + 1 mg/l GA3 + 8 g/l Agar, pH = 5,7.
b. C u phôi tam b i (3x) in vitro t phép lai (2x × 4x)
Vi c t o các cây có múi tam b i t phép lai gi a cây m l ng b i v i h t ph n
c a cây b t b i ã
c nghiên c u (Esen và Soost, 1972). Tuy nhiên, s phát tri n
không y
c a phôi tam b i là hi n t ng ph bi n trong phép lai này. S l ng
h t phát tri n bình th ng th p (Cameron và Frost, 1968; Tachikawa và c ng s ,
1961; Esen và Soost, 1972). Nhi u báo cáo ã ch ra r ng, s phát tri n không hoàn
ch nh c a h t t nh ng phép lai gi a các b m có m c
b i th khác nhau liên
quan ch t ch v i hi n t ng không t o n i nh hay phát tri n b t th ng c a n i
nh . V n v s phát tri n không hoàn ch nh c a phôi trong các phép lai 2x 4x là
h n ch l n nh t i v i t o cây tam b i t ph ng pháp này. Ta có th t o ra nhi u
cây tam b i k t h p
c nh ng c i m mong mu n c a các cây b m l ng b i
và t b i n u c u
c phôi tam b i b ng ph ng pháp nuôi c y mô. Vi c c u phôi
tam b i
nh ng qu non và qu chín t phép lai 2x
4x ã
c báo cáo.
Starrantino và Recupero (1981) ã nuôi c y 585 phôi ch n l c t các phép lai gi a 3
dòng m l ng b i n phôi v i 6 dòng t b i trên môi tr ng MS (1962) + 500 mg/l
d ch chi t malt + 25 mg/l adenine sulfate. H ã thu
c 211 cây con tam b i và 89
cây con có s l ng nhi m s c th ch a xác nh. H th y r ng, khi nuôi c y in vitro
các phôi
c tách ra sau khi th ph n t 3 n 4 tháng s làm phát sinh các phôi
ph . T nh ng phôi này, h ã thu
c nhi u cây con.
Theo Oiyama và Kobayashi (1993) ã thông báo v vi c thu các cây tam b i
nh c u phôi t nh ng h t lép trong các phép lai gi a hai gi ng có h t l ng b i n
phôi là quýt Clementin (Citrus reticulata) và Miyauchi Iyokan (Citrus natsudaidai
Hayata) v i h t ph n c a cây t b i Kawano Natsudaidai (Citrus natsudaidai
Hayata). Phôi lép
c nuôi c y trên môi tr ng MT + 500 mg/l d ch chi t malt
(ME) + 40 mg/l adenin sulfate sau th ph n 7 tháng. Ngoài ra, Oiyama c ng thu
c
t l cao c a cây tam b i b ng cách nuôi c y phôi nh ch a bi t hóa hình thành t
các h t kém phát tri n trong qu chín trên môi tr ng MT + 1 mg/l GA. Quýt
Clementin
c s d ng làm cây m và cây b là con lai soma t b i th (lai gi a
cam ng t (Citrus sinensis) v i cam ba lá (Poncirus trifoliata).
1.6. Các ph ng pháp ki m tra m c b i th cây n qu có múi
Xác nh m c
b i th b ng máy FC là m t ph ng pháp m i, hi u qu cho
phép xác nh nhanh m c b i th c a các v t li u di truy n khác nhau nhi u loài
6
sinh v t a d ng. B ng cách s d ng m t cây i ch ng 2x, ph ng pháp FC cho
phép xác nh các cây có múi a b i m t cách nhanh chóng. Ollitrault và MichauxFerriere (1992) l n u tiên ã thi t l p
c quy trình phát hi n nhanh cây a b i
trong s các cây con tái sinh t phôi tâm cây có múi. Ngày nay, Ph ng pháp này
ã tr nên vô cùng h u hi u trong ch n t o gi ng cây có múi a b i.
CH
NG 2
V T LI U, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
2.1. V t li u và th i gian nghiên c u
Cây b cho ph n là các gi ng b i Phúc Tr ch, b i Di n, cam Sành, cam Vân
Du t b i ch n t o
c t x lý colchicine các gi ng nh b i thu c
tài Nghiên
c u t o gi ng cây có múi không h t có ngu n g c b n a giai o n t n m 2001
n 2005 ã
c nghi m thu và tr ng t i Tr i th c nghi m c a Vi n Di truy n Nông
nghi p huy n V n Giang, t nh H ng Yên. Các gi ng t b i ã
c C c tr ng tr t,
B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn c p b ng b o h gi ng cây tr ng m i theo
Quy t nh s 515/Q -TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 n m 2013. Cây m (2x)
c
ch n t nh ng cây kho m nh, hoa n t p trung các gi ng b i N m Roi, Phúc
Tr ch, b i Di n, cam Sành.
Các dòng b i và cam Sành tam b i ch n t o
ct
tài Nghiên c u t o
gi ng b i và cam, quýt không h t b ng công ngh sinh h c giai o n t n m 2006
n 2010 ã
c nghi m thu n m 2011. Th i gian nghiên c u t n m 2011 n
2014
2.2. N i dung nghiên c u
2.2.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không
h t, ít h t
(i) Lai h u tính gi a các c p lai cùng gi ng và khác gi ng
(ii) T o v t li u kh i u b ng c u phôi
(iii) ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng tam b i t o
c
2.2.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành, b i tam b i trong
nhà l i
(i) ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i trong nhà l i
(ii) ánh giá c i m nông sinh h c các dòng b i tam b i trong nhà l i
2.2.3. B c u kh o nghi m các dòng cam Sành và b i tam b i
(i) Kh o nghi m các dòng cam Sành tam b i
c ghép trên g c ghép Ch p
(ii) Kh o nghi m các dòng b i tam b i
c ghép trên g c ghép Ch p
(iii) ánh giá k t qu ghép dòng b i tam b i lên g c ghép cây b i chua 5 tu i và
xác nh m t s dòng b i tam b i tri n v ng
2.3. Ph ng pháp nghiên c u
2.3.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không
h t, ít h t
Mô t v t li u nghiên c u các gi ng cây n qu có múi nh b i và t b i s
d ng ph ng pháp ánh giá các c i m nông sinh h c
phát hi n và tuy n ch n
các cá th có nh ng c tính di truy n có l i trong s n xu t lai t o.
TT
C p lai
Gi i tính cây
1
PT2x × PT4x
Phúc Tr ch (2x) × Phúc Tr ch (4x)
7
BD2x × PT4x
B i Di n (2x) × Phúc Tr ch (4x)
NR2x × PT4x
B i N m Roi (2x) × Phúc Tr ch (4x)
PT2x × BD4x
Phúc tr ch (2x) × B i Di n (4x)
BD2x × BD4x
B i Di n (2x) × B i Di n (4x)
NR2x × BD4x
B i N m Roi (2x) × B i Di n (4x)
CS2x × CS4x
Cam Sành (2x) × Cam Sành (4x)
CS2x × VD4x
Cam Sành (2x) × Cam Vân Du (4x)
CS2x × CS2x
Cam Sành (2x) × Cam Sành (2x)
Ph ng pháp lai: Ch n hoa c a cây m s d ng lai t o c n ph i ch n hoa
nh cành, ch n nh ng hoa kh e n s m nh t. Tr c khi hoa n 1 n 2 ngày ti n
hành kh
c lo i b bao ph n ch a n c a hoa. V i hoa có nh y chín thu n th c c n
ph i th ph n kh n tr ng r i cách ly hoa b ng túi chuyên d ng
tránh s xâm
nh p c a h t ph n l nh gió ho c côn trùng. Có th th ph n b ng cách quét bao
ph n ã m c a hoa cây b lên u nh y hoa cây m . V i nh ng lo i hoa có kích
th c nh c n ph i dùng ch i lông th ph n. Sau khi th ph n xong ti n hành lo i
b nh ng hoa cùng m t chùm hoa còn l i nh m tránh s c nh tranh dinh d ng. Sau
khi hoa
c th ph n t 2 n 3 tu n, ti n hành tháo b túi cách ly và ánh d u hoa
ã
c lai. i v i c p lai i ch ng th ph n t nhiên CS2x × CS2x, ánh d u
30 hoa theo dõi kh n ng th ph n và ánh giá t l
u qu .
Khi qu ã chín, thu ho ch qu v
ánh giá kh n ng u qu và ánh giá s
h t trên qu c a các c p lai khác nhau. Các h t lai c a các c p lai bao g m các h t
bình th ng, h t kém phát tri n có phôi các c p lai b i và các h t nh , h t lép có
phôi các c p lai cam Sành s
c kh trùng và a vào nuôi c y trên môi tr ng
c u phôi. Môi tr ng c u phôi
c ch n t công th c môi tr ng c u phôi thích
h p nh t trong nghiên c u v c u phôi tam b i h t nh , h t lép (Hà Th Thuý và c ng
s , 2009); MT: môi tr ng c b n (Murashige và Tucker, 1969) có b sung 1,0 mg/l
GA3, 15% n c d a, 30 g/l
ng sucrose và 5,0 g/l th ch.
Xác nh m c b i th b ng máy o a b i Flow Cytometry: Quy trình
c
th c hi n theo Ollitrault và c ng s (1992) và h ng d n c a hãng Partec,
c. Các
gi ng cây có múi ã bi t tr c m c
b i th (b ng m nhi m s c th gi ng Phúc
Tr ch nh b i, cam Sành nh b i) làm i ch ng. Dung d ch tách và nhu m m u nhân
t bào do hãng Partec,
c cung c p.
2.3.2. Ph ng pháp ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành và b i
tam b i trong nhà l i và ngoài ng ru ng
Nghiên c u c i m hình thái theo tài li u h ng d n c a Vi n Tài nguyên Di
truy n th c v t qu c t (IPGRI) k t h p v i quy ph m kh o nghi m gi ng cam quýt
b i c a B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn (10TCN - 2007). Các ch tiêu theo
dõi g m: Hình d ng tán,
ng kính g c,
phân cành, m t
gai, hình thái lá,
nghiên c u c i m sinh tr ng các t l c, nghiên c u v hình thái, th i gian ra
hoa và u qu , các y u t c u thành n ng su t và n ng su t.
V hình thái, c u trúc hoa g m
c ng, màu s c c a bao ph n, h t ph n
c
quan sát b ng m t th ng và d i kính hi n vi Leica DM LS2 v t kính 40 x 0,65 và
100 x 1,25. ánh giá s c s ng c a h t ph n hoa và t l n y m m c a h t ph n hoa.
ánh giá s c s ng h t ph n v i 10 l n nh c l i/m i dòng, gi ng. Hoa
c thu hái
2
3
4
5
6
7
8
9
8
tr c khi hoa n t 1 n 2 ngày, b o qu n trong a petri tránh l n t p ph n. Khi
hoa n , ph n hoa
c nhu m b ng aceto carmine theo ph ng pháp tham kh o c a
(Domingues và c ng s , 1999), (Yin Min và c ng s , 1981) và soi trên kính hi n vi
ánh giá s c s ng c a h t ph n. Xác nh t l n y m m c a h t ph n trên môi
tr ng nhân t o v i 5 l n nh c l i. Ph n hoa
c th s c m y m m theo (Shivanna,
K.R, 2003).
2.4. X lý s li u thí nghi m v i ph n m m ng d ng Excell
CH
NG 3
K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
3.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không
h t, ít h t
3.1.1. Lai h u tính c a các c p lai cùng gi ng, khác gi ng và khác loài gi a 2 m c
b i th khác nhau
K t qu nghiên c u ánh giá t l
u qu thu
c các c p lai cho th y: c p
lai c p lai CS2x × CS4x cho t l
u qu cao nh t 36,6%, c p lai BD2x ×
BD4x cho t l
u qu cao th hai t 33,3% và c p lai NR2x × BD4x cho t l
u qu th p nh t t 10,0%, còn các c p lai khác NR2x × BD4x, PT2x ×
BD4x, NR2x × PT4x, BD2x × PT4x, PT2x × PT4x, CS2x ×
VD4x, CS2x × CS2x cho t l
u qu t 13,3% n 23,3%.
Chúng tôi ti n hành tách h t c a qu lai các c p lai b i (2x × 4x) và (2x ×
2x) th i i m qu chín. K t qu cho th y c p lai BD2x × BD4x có s h t/qu
th p nh t là 19,1 h t và cao nh t c p lai NR2x × PT4x có s h t/qu là 64,3
h t so sánh v i b i di n nh b i có s h t/qu là 76,0 h t, b i Phúc Tr ch nh b i
có s h t/qu là 118,0 h t cao g n g p 2 l n. Ngoài ra, s h t có phôi r t th p, th p
nh t trung bình 2 h t/qu
c p lai BD2x × BD4x và cao nh t là 5,5 h t/qu
c p lai NR2x × PT4x, trong khi ó b i Di n và b i Phúc Tr ch nh b i t t
c các h t u có phôi phát tri n bình th ng, các h t này có kh n ng n y m m
100% (
N ng V nh, 2008). T k t qu này chúng tôi nh n th y trong qu n th h t
lai t 6 c p lai b i cùng gi ng, khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau a s là h t
r ng, không có phôi chi m t l l n t 89,5% n 91,4%, nh ng h t r ng, không có
phôi này s b lo i b . Trong khi ó, h t m y và h t kém phát tri n có phôi chi m t
l th p t 8,6% n 10,5%, nh ng h t m y và h t kém phát tri n có phôi này sau ó
c kh trùng, a vào môi tr ng c u phôi tái sinh cây và xác nh m c b i th
c a cây tái sinh thu
c.
Cam Sành là gi ng th ng m i
c tr ng nhi u các t nh phía B c và ng
b ng Sông C u Long n c ta. Tuy nhiên, ây c ng là gi ng có nhi u h t và c ng là
nh c i m l n nh t c a h u h t các gi ng cây có múi c s n n c ta. K t qu cho
th y s h t trung bình trên qu th p nh t c p lai CS2x × VD4x là 18,7 h t/qu
và cao nh t c p lai th ph n t nhiên i ch ng CS2x × CS2x là 22,1 h t/qu ,
Tuy nhiên, khi so sánh s h t trung bình trên qu c a các c p lai cam Sành cùng
gi ng và 2 m c b i th khác nhau so v i s h t trung bình trên qu c a lai t nhiên
trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x thì s h t trên qu c a các
c p lai này t ng
ng nhau, ch riêng có c p lai c p lai khác gi ng và 2 m c b i
th khác nhau CS2x × VD4x cho s h t trung bình trên qu th p nh t. S h t
trên qu c a các c p lai h u h t là h t bình th ng và h t lép không phôi, nh ng t l
9
h t nh c a các c p lai r t th p, c p lai khác gi ng CS2x × VD4x cao nh t t
trung bình 3,88 h t/qu , lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x ×
CS2x t trung bình 2,75 h t/qu và c p lai cùng gi ng gi a CS2x × CS4x
th p nh t t trung bình 2,72 h t/qu .
K t qu phân lo i cho th y, trong qu n th h t bình th ng (h t trung bình)
chi m t l cao dao ng t 72,03% n 76,13% c hai c p lai CS2x × CS4x,
c p l i CS2x × VD4x và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng
CS2x × CS2x.
(1) Nhóm h t nh có phôi chi m t l th p nh t 7,36% c p lai CS2x ×
CS4x và cao nh t chi m 15,47% c p l i khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau
CS2x × VD4x.
(2) Nhóm h t lép có phôi c ng ch chi m m t t l nh , th p nh t t 3,40%
c p lai t nhiên i ch ng trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x
và cao nh t c ng t 5,36% c p l i cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau
CS2x × VD4x.
(3) Nhóm h t lép không có phôi chi m t l cao nh t 15,25% c p lai cùng
gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × CS4x và chi m t l th p nh t ch
t 3,57% c p l i khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × VD4x. T
k t qu nghiên c u này chúng tôi nh n th y a s h t cam Sành lai thu
c là h t
m y, trong khi ó h t nh , h t lép chi m t l khá th p và chúng tôi chia lo i h t thu
c thành các nhóm d a trên k t qu trên nh sau: nhóm h t bình th ng, nhóm h t
nh , nhóm h t lép có phôi, nhóm h t lép không có phôi. Nh ng h t nh và h t lép có
phôi sau ó
c kh trùng
a vào môi tr ng c u phôi
tái sinh cây và xác
nh m c b i th c a cây tái sinh thu
c.
3.1.2. T o v t li u kh i u b ng c u phôi
Môi tr ng c u phôi
c ch n t công th c môi tr ng c u phôi thích h p
nh t trong nghiên c u v c u phôi h t nh , h t lép (Hà Th Thúy và c ng s , 2009):
MT (môi tr ng c b n c a Murashige và Tucker, 1969) có b sung 1,0 mg/l GA3,
15% n c d a, 30 g/l
ng sucroza và 5,0 g/l th ch. K t qu nghiên c u cho th y
s c s ng h t m y và h t kém phát tri n có phôi các c p lai gi a các gi ng b i
cùng gi ng, khác gi ng (2x × 4x) r t khác nhau.
T l n y m m c a h t m y, h t kém phát tri n c p lai c p lai khác gi ng và
2 m c b i th khác nhau ( BD2x × PT4x) th p nh t t 81,8% s h t gieo có
kh n ng s ng sót. Trong khi ó, t l n y m m 5 c p lai cùng gi ng, khác gi ng và
2 m c b i th khác nhau l i cao h n trên 90% h t gieo n y m m.
i v i c p lai cam Sành cùng gi ng, khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau
(2x × 4x) và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) cho th y s c
s ng h t nh và h t lép r t khác nhau. T l n y m m c a các h t lép c p lai
CS2x × CS4x, CS2x × VD4x và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam
Sành (2x × 2x) l i r t th p ch
t t 33,3% n 44,4% s h t gieo có kh n ng s ng
sót, các h t nh t l cao g n g p ôi t t 75,0% n 88,9% s h t
c gieo n y
m m.
K t qu c u phôi c a 188 h t lai ã thu
c 157 cây con sau in vitro. Trong
ó: (1) S h t c u phôi t c p lai cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x)
c a các c p lai PT2x × PT4x thu
c 24 cây và c p lai BD2x × BD4x thu
10
c 18 cây, c p lai CS2x × CS4x thu
c 21 cây và lai t nhiên trong qu n
th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) thu
c 7 cây tái sinh in vitro. (2) S h t c u
phôi t c p lai gi a 2 gi ng b i khác nhau và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x)
c a các c p lai BD2x × PT4x thu
c 9 cây, c p lai NR2x × PT4x thu
c 20 cây, c p lai PT2x × BD4x thu
c 17 cây, c p lai NR2x × BD4x
thu
c 15 cây tái sinh in vitro. (3) S h t c u phôi t c p lai khác loài và 2 m c
b i th khác nhau gi a CS2x (Citrus nobilis: con lai gi a Citrus sinensis × Citrus
reticulata) × VD4x (Citrus sinensis) thu
c 26 cây tái sinh in vitro.
Cây con sau m t tháng nuôi c y
i u ki n in vitro (cây t
c chi u cao
2,5 n 4,0 cm và có r th c p) s
c em r a s ch r và chuy n ra tr ng trên giá
th cát s ch. Giá th
c ng trong các khay, m i khay có 72 l , các l có kích
th c 2,5 x 2,5 cm. Trong th i gian u (kho ng 15 ngày sau tr ng) các khay này
c che b ng n p nh a, có
khe h nh
cây có th trao i không khí. Sau 15
ngày n p nh a
c b ra. Sau m t tháng k t ngày tr ng, chúng tôi th ng kê s cây
con s ng t t l cao trên 80% các dòng b i và trên 42,8% dòng cam Sành.
Cây tr c khi c y chuy n ra b u t s
c ki m tra m c b i th .
K t qu ki m tra m c b i th c a 121 cây tái sinh ã thu
c 114 cây tam b i
(3x), 2 cây t b i (4x) và 5 cây nh b i (2x). T t c các cây tam b i thu
ct 8c p
lai (2x × 4x) và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) nh sau:
(1) S cây tam b i thu
c t nuôi c y c u phôi h t m y, h t kém phát tri n
t 3 c p lai cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c p lai PT2x ×
PT4x thu
c 21 cây tam b i, c p lai BD2x × BD4x thu
c 15 cây tam b i
và 2 cây t b i.
i v i nuôi c y c u phôi t h t nh , h t lép t c p lai CS2x ×
CS4x thu
c 9 cây tam b i, c p lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành
(2x × 2x) thu
c 1 cây tam b i.
(2) S cây tam b i thu
c t nuôi c y c u phôi h t m y, h t kém phát tri n
t 4 c p lai gi a 2 gi ng b i khác nhau và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c a
c p lai BD2x × PT4x thu
c 9 cây tam b i, c p lai NR2x × PT4x thu
c 18 cây tam b i, c p lai PT2x × BD4x thu
c 15 cây tam b i, c p lai
NR2x × BD4x thu
c 14 cây tam b i.
(3) S cây tam b i thu
c t nuôi c y c u phôi h t nh , h t lép t c p lai
khác loài và 2 m c b i th khác nhau gi a CS2x (Citrus nobilis: con lai gi a
Citrus sinensis × Citrus reticulata) × VD4x (Citrus sinensis) thu
c 12 cây tam
b i.
S l ng 114 cây tam b i và 2 cây t b i thu
c t 8 c p lai (2x × 4x) và lai
t nhiên trong qu n th tr ng thu n gi ng cam Sành (2x × 2x) s là ngu n v t li u di
truy n vô cùng a d ng cho ch n t o gi ng cây có múi không h t. Do h u h t cây n
qu là gi ng lai t nhiên (d h p t v di truy n) và
c ch n l c nhân t o, nên các
dòng b i tam b i s là các cá th khác bi t có ki u gen (genotype) c thù và sau khi
nhân lên b ng con
ng vô tính s tr thành dòng tam b i khác bi t v i các dòng
khác (t cùng m t c p lai) v di truy n và các tính tr ng nông sinh h c.
11
S
NGHIÊN C U T O DÒNG GI NG CITRUS TAM B I TH
2
1
3
M u qu c a Lai gi a 2 m c b i th (2x × 4x) ã
c ti n hành trên 8 c p
lai mùa hoa n m 2011 s d ng trong nghiên c u:
1. Thu ho ch khi qu lai t nhiên ã chín c p lai cam Sành (2x × 2x)
2. Thu ho ch khi qu lai ã chín các c p lai b i (2x × 4x)
3. Thu ho ch khi qu lai ã chín các c p lai cam Sành (2x × 4x)
Phân lo i h t
Tách b v c ng và v l a
Tr ng cây con trên giá th cát
MT + 1,0mg/l GA3 + 15%ND + 30g/l
sucrose + 5,0g/l th ch
3X
Ki m tra m c b i th
Cây tam b i thu
c và ghép lên g c ghép Ch p
12
3.1.3. ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng b i và cam Sành tam b i
t o
c n m 2011
K t qu ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng cam Sành và b i tam
b i, chúng tôi ã ch n l c và xác nh
c 8 dòng cam Sành tam b i CS.11.02,
CS.11.06, CS.3x.11.01, CSV.11.02, CSV.11.05, CSV.11.08, CSV.11.11, CVS.11.12
và 9 dòng b i tam b i PT.3x.11.08, PT.3x.11.14, DT.3x.11.03, NT.3x.11.17,
BD.3x.11.13, ND.3x.11.01, ND.3x.11.03, PD.3x.11.02, PD.3x.11.15. ây là các
dòng cam Sành và b i tam b i có u th lai v v sinh tr ng, phát tri n kh e, phân
cành u, a d ng v ki u hình, m t
gai t trung bình n dày so v i các gi ng
b i Di n, b i Phúc Tr ch, cam Sành nh b i và t b i i ch ng
3.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i, b i tam b i
trong nhà l i
3.2.1. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i trong nhà l i
K t qu ánh giá c i m nông sinh h c cho th y, trong s 22 dòng cam Sành
tam b i có c i m phân cành theo nhi u d ng khác nhau và
c chúng tôi phân
làm ba d ng chính: (1) D ng th nh t theo chi u ng, góc
phân cành h p, d ng
tán hình dù t ng i gi ng v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam sành tam b i
CS.05.03, CS.05.04, CS.05.05, CS.06.01, CS.06.03, CS.06.05, CS.06.07, CS.06.11,
CS.07.04. (2) D ng th hai phân cành theo chi u ngang,
phân cành l n, d ng tán
hình mâm xôi, khác h n so v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam Sành tam b i
CS.05.01, CS.05.06, CS.06.02, CS.06.04, CS.06.09, CS.06.12. (3) D ng th ba g i là
d ng trung gian, d ng phân cành theo chi u ng, góc
phân cành h p, d ng tán
hình tr , hình elip,.. không gi ng v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng CS.05.02,
CS.06.06, CS.06.08, CS.07.01, CS.07.02, CS.07.03.
M t
gai c a các dòng cam Sành tam b i có m t
gai th a khác h n so v i
gi ng i ch ng CS2x không có gai. các gi ng cam Sành bình th ng
c gieo t
h t có r t nhi u gai, tr i qua nhi u l n nhân gi ng b ng ph ng pháp vô tính (ghép
ho c chi t cành), s xu t hi n c a gai trên thân s gi m d n và trong nhi u tr ng
h p gai s không còn xu t hi n, v i cây cam Sành i ch ng ã qua nhân gi ng vô
tính nhi u l n nên không có gai.
i v i các dòng cam Sành tam b i
c ch n t o
b ng ph ng pháp lai h u tính và gieo h t
ch n l c, do v y, h u nh v n gi
nguyên c tính c a cây gieo h t là có nhi u gai, thí nghi m là m t minh ch ng v
ph ng pháp ch n t o các dòng cam Sành tam b i b ng lai h u tính.
Các cây cam Sành tam b i 8 tu i (2013) t t 2,0 n 6 cành c p I và 6 n 14
cành c p II.
ng kính cành c p I nh nh t dòng CS.05.06 (1,30 cm) và t cao
nh t t i dòng cam Sành tam b i CS.05.05 (2,90 cm). Các dòng cam Sành tam b i
CS.05.06, CS.05.01, CS.05.03 có kh n ng phân cành cao. Chi u cao cây cao nh t là
dòng cam Sành tam b i CS.05.06 (210,4 cm), th p nh t là dòng CS.05.04 (142,8 cm).
ng kính g c c a các dòng cam Sành tam b i có s sai khác nhi u,
ng kính
g c cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.01 (5,0 cm) và th p nh t là dòng cam
Sành tam b i CS.05.04 (2,9 cm).
ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng,
th p nh t là dòng cam Sành CS.05.04 (70,0 cm), cao nh t t (165,6 cm) dòng cam
Sành CS.05.06.
Các cây cam Sành tam b i 7 tu i (2013) t t 2,0 n 6 cành c p I và 6 n 14
cành c p II.
ng kính cành c p I nh nh t dòng cam Sành tam b i CS.06.01
13
(1,30 cm) và t cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.10 (3,5 cm). Các dòng
cam Sành tam b i CS.06.04, CS.06.11, CS.06.02, CS.06.10, CS.06.12 có kh n ng
phân cành cao. Chi u cao cây cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.04 (222,8
cm), th p nh t là dòng cam Sành CS.06.12 (90,7 cm).
ng kính g c c a các dòng
cam Sành tam b i có s sai khác nhi u
ng kính g c cao nh t là dòng cam Sành
tam b i CS.06.10 (6,5 cm) và th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.01 (2,5 cm).
ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng cam Sành tam b i
CS.06.01 (60,7 cm), cao nh t t (164,7 cm) dòng cam Sành tam b i CS.06.04.
Cây cam Sành tam b i 6 tu i (2013) t t 2,0 n 5 cành c p I và 6 n 9
cành c p II.
ng kính cành c p I nh nh t dòng cam Sành tam b i CS.07.03 (1,0
cm) và t cao nh t t i dòng cam Sành tam b i CS.07.04 (2,5 cm). Các dòng cam
Sành tam b i CS.07.02, CS.07.01, CS.07.04 có kh n ng phân cành cao. Dòng cam
Sành tam b i CS.07.04 co chi u cao cây cao nh t (192,6 cm), th p nh t là dòng cam
Sành tam b i CS.07.02 (112,3 cm).
ng kính g c c a các dòng cam Sành tam b i
có s sai khác nhi u
ng kính g c cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.04
(4,4 cm) và th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.01 (2,5 cm).
ng kính tán
có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.02 (90,4
cm), cao nh t t (147,3 cm) dòng cam Sành tam b i CS.06.03.
K t qu nghiên c u v hình thái lá các dòng cam Sành tam b i cho th y có 4
d ng lá chính là d ng lá hình ôvan gi ng v i d ng lá c a gi ng cam Sành nh b i và
t b i, còn d ng lá hình b u d c, elips, hình mác l i khác hoàn toàn so v i gi ng cam
Sành nh b i và t b i. Màu s c phi n lá c a các dòng cam Sành tam b i có xanh m
gi ng hoàn toàn v i màu s c phi n lá c a gi ng cam Sành nh b i và t b i. Chi u
dài phi n lá các dòng cam Sành tam b i t 7,16 cm (dòng cam Sành tam b i
CS.05.04) n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01), chi u r ng phi n lá dao
ng t 4,82 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.03) n 6,38 cm (dòng cam Sành
tam b i CS.05.01) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên. Cánh lá hình trái tim, eo
lá th ng nh v chi u dài và chi u r ng nên s sai khác gi a các dòng cam Sành
tam b i c ng không rõ r t.
Các dòng cam Sành tam b i 8 tu i (2013) có chi u dài phi n lá t 7,16 cm
(dòng cam Sành tam b i CS.05.04) n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01),
chi u r ng phi n lá dao ng t 4,82 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.03) n 6,38
cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên.
Hình thái lá các cây cam Sành tam b i 7 tu i (2013) có chi u dài phi n lá các dòng
cam Sành t 7,56 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.05) n 9,96 cm (dòng cam
Sành tam b i CS.06.08), chi u r ng phi n lá dao ng t 4,04 cm (dòng cam Sành
tam b i CS.06.04) n 5,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.10) còn các dòng
khác n m gi a giá tr trên. Hình thái lá c a các dòng cam Sành tam b i 6 tu i
(2013) có chi u dài phi n lá các dòng cam Sành t 5,84 cm (dòng cam Sành tam b i
CS.07.02) n 8,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.04), chi u r ng phi n lá dao
ng t 3,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.01) n 5,66 cm (dòng cam Sành
tam b i CS.07.04) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên.
* Mô t
c i m, hình thái c a hoa, chùm hoa
c i m hoa cam Sành nh b i (Citrus nobilis): N hoa tròn h i b u d c, màu
tr ng, cánh hoa l n h i cu n; kích th c dài x r ng = 18 - 20 x 7 mm; ài hoa 5 cánh,
14
bé (3 n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân i, mút nh n và có lông t , cu ng hoa bé,
ng kính 1 mm, nh
c 20 cái, tách d i, túi ph n hình b u d c, màu vàng, dính
l ng, b u nh y hình c u h i lõm, tuy n m t bé, mùi th m nh , nh
c dài h n nh y
cái.
c i m hoa cam Sành tam b i (3x): N hoa tròn h i b u d c, màu tr ng,
cánh hoa l n h i cu n, ài hoa 5 cánh, bé (3 n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân i,
mút nh n và có lông t , cu ng hoa bé, nh
c 24 n 26 cái, dài 8,2 mm, tách d i,
túi ph n hình b u d c, màu vàng, dính l ng, b u nh y hình c u h i d t, vòi nh y dài
9,5 mm h i cong, u nh y hình c u h i lõm, mùi th m nh , nh
c ng n h n nh y
cái.
c i m hoa cam Sành t b i (4x): N hoa tròn h i b u d c, màu tr ng, có
mùi th m, ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng,
dài kho ng 1,21 cm, ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng, túi ph n hình b u d c, s
l ng ch nh kho ng 24 n 28 nh /hoa, tách d i, dài ch nh là 8,0 mm, chi u dài vòi
nh y là 7,0 mm, u nh y hình c u h i lõm, u nh y hình c u h i lõm, nh
c dài
h n nh y cái.
Tuy nhiên, so sánh v kích th c và m t s
c i m khác thì hoa cam Sành
tam b i l n h n so v i hoa cam Sành nh b i và nh h n so v i hoa cam Sành t b i.
Ngoài ra, v
c i m nh
c hoa cam Sành nh b i và hoa cam Sành t b i l i dài
h n nh y cái còn i v i nh
c hoa cam Sành tam b i l i ng n h n nh y cái. ây là
hai c i m khác bi t nh t trong mô t v hính thái hoa cam Sành nh b i, tam b i
và t b i. K t qu theo dõi c i m n hoa c a các dòng cam Sành tam b i cho th y
th i i m các dòng cam Sành tam b i b t u xu t hi n n hoa t ngày 21 n 28
tháng 01, giai o n n r t ngày 14 n 19 tháng 02 và k t thúc n hoa t ngày 19
n 24 tháng 02.
1
2
3
Hình nh 3.14. Hình thái c a hoa c a các dòng/gi ng cam Sành nh b i,
tam b i và t b i n m 2013
(1). Hoa gi ng cam Sành t b i (4x), (2). Hoa dòng cam Sành tam b i (3x)
(3). Hoa gi ng cam Sành nh b i (2x)
Tóm l i, trong 22 dòng cam Sành tam b i, chúng tôi ã ch n l c, ánh giá và
xác nh
c hai dòng cam Sành tam b i CS.06.02, CS.06.09 ã ra hoa nh ng ch a
u qu t c p lai cùng gi ng CS2x × CS2x, ây c ng là hai dòng cam Sành tam
b i có u th lai v ki u hình nh
c i m phân cành theo chi u ngang,
phân
cành l n, m t
gai trung bình n dày, sinh tr ng và phát tri n kh e, d ng tán
hình mâm xôi,
ng kính tán lá l n h n so v i gi ng cam Sành nh b i i ch ng.
Các dòng cam Sành tam b i tri n v ng ang ti p t c kh o nghi m, ánh giá.
15
3.2.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng b i tam b i trong nhà l i
K t qu ch n l c và ánh giá 44 dòng b i tam b i
c ch n t o t c p lai
gi a BD2x × PT4x khác ngu n Heterotriploids và khác nhau gi a hai m c b i
th cho th y: các dòng b i tam b i có m t
gài dày, c i m phân cành, góc
phân cành, hình d ng tán lá theo nhi u d ng khác nhau so v i gi ng i ch ng b i
Di n, b i Phúc Tr ch.
Các dòng b i tam b i 7 tu i (2013) có kho ng 2,0 n 5,0 cành c p I và t
5,0 n 19,0 cành c p II.
ng kính cành c p I nh nh t dòng b i tam b i
PD.06.16 (3,2 cm) và t cao nh t t i dòng tam b i PD.06.09 (7,6 cm). Các dòng
b i tam b i PD.06.39, PD.06.28, PD.06.27 có kh n ng phân cành cao. Chi u cao
cây cao nh t là dòng b i tam b i PD.06.11 (313,20 cm), th p nh t là dòng b i tam
b i PD.06.16 (165,5 cm).
ng kính g c c a các dòng b i không có s sai khác
nhi u.
ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng b i tam
b i PD.06.16 (96,70 cm), cao nh t t (256,50 cm) dòng b i tam b i PD.06.42.
Các dòng b i tam b i 6 tu i (2013) c ng r t a d ng ki u hình v thân tán,
m t
gai, các d ng phi n lá, trung bình các dòng b i tam b i có kho ng t 2,0 n
8,0 cành c p I và t 6,0 n 24,0 cành c p II.
ng kính cành c p I nh nh t
dòng b i tam b i PD.07.04 (1,5 cm) và t cao nh t t i dòng b i tam b i PD.07.71
(6,0 cm). Kh n ng phân cành cao là các dòng b i tam b i PD.07.64, PD.07.65,
PD.07.58,... Chi u cao cây cao nh t là dòng b i tam b i PD.07.47 (297,7 cm), th p
nh t là dòng b i tam b i PD.07.48 (150,0 cm).
ng kính g c c a các dòng b i
tam b i có s sai khác nhi u,
ng kính g c cây cao nh t là dòng b i tam b i
PD.07.38 (9,3 cm), th p nh t là dòng b i tam b i PD.07.28 (4,1 cm).
ng kính
tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng b i tam b i PD.07.28 (115,4
cm), cao nh t t (312,4 cm) dòng tam b i PD.07.53.
K t qu nghiên c u v hình thái lá c a 44 dòng b i tam b i 7 tu i (2013) cho
th y hình d ng u lá có 4 d ng (nh n, h i nh n, tù và tròn), hình d ng phi n lá có
3 d ng (b u d c, elips và ovan), màu s c phi n lá xanh th m. Chi u dài phi n lá các
dòng b i tam b i dao ng t 8,36 cm (dòng b i tam b i PD.06.43) n 11,26 cm
(dòng b i tam b i PD.06.10), chi u r ng phi n lá dao ng t 5,00 cm (dòng b i
tam b i PD.06.22) n 7,26 cm (dòng b i tam b i PD.06.10) các dòng b i tam b i
còn l i n m gi a giá tr trên và u to h n so v i hình thái phi n lá c a gi ng b i
Di n i ch ng. Eo lá c a lá b i rõ r t h n so v i các dòng cam và quýt. Trong thí
nghi m các dòng b i tam b i có chi u dài eo lá t ng i l n và s sai khác gi a
các dòng b i tam b i không rõ r t.
K t qu nghiên c u v hình thái lá c a 93 dòng b i tam b i 6 tu i (2013) cho
th y hình d ng u lá có nhi u d ng khác nhau, nh ng ch y u có 4 d ng (nh n,
h i nh n, tù và tròn), hình d ng phi n lá c ng có 3 d ng chính (b u d c, elips và
ovan), màu s c phi n lá xanh th m. Chi u dài phi n lá các dòng b i tam b i dao
ng t 7,92 cm (dòng b i tam b i PD.07.24) n 12,50 cm (dòng b i tam b i
PD.07.04), chi u r ng phi n lá dao ng t 5,00 cm (dòng b i tam b i PD.07.67)
n 8,00 cm (dòng b i tam b i PD.07.01) các dòng b i tam b i còn l i n m gi a
giá tr trên và u to h n so v i hình thái lá c a gi ng b i Di n, b i Phúc Tr ch
i ch ng. Eo lá cây b i rõ r t h n so v i các dòng cam và quýt. Trong thí nghi m
16
các dòng b i tam b i có chi u dài eo lá t ng i l n và s sai khác gi a các dòng
không rõ r t.
* Mô t
c i m, hình thái c a hoa, chùm hoa
c i m hoa b i Di n nh b i (2x): có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n
và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 20,1 mm, trên cánh có nh ng túi ( m)
tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam,
hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 26 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó
3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 14,0 mm; vòi nh y là 14,5 mm). u nh y
hình ph u màu vàng xanh.
c i m hoa b i Di n t b i (4x): có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n
và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 25,3 mm, trên cánh có nh ng túi ( m)
tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam,
hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 25 n 26 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó
3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 9,7 mm; vòi nh y là 14,2 mm). u nh y
hình ph u màu vàng xanh
c i m hoa b i Phúc Tr ch (2x): Hoa b i Phúc Tr ch có mùi r t th m, có
2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4
n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 17,4 mm, trên
cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng,
bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 27 nh /hoa,
m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 14,6 mm; vòi
nh y là 15,0 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh
c i m hoa b i Phúc Tr ch (4x): Hoa b i Phúc Tr ch có mùi r t th m, có
2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4
n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 26,8 mm, trên
cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng,
bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 25 nh /hoa,
m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 11,0 mm; vòi
nh y là 15,3 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh
c i m hoa b i tam b i (3x): Hoa có mùi th m, có 2 lo i hoa: hoa n và
hoa chùm. Hoa chùm có 6 n 8 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, chi u dài cánh hoa t 20,3 mm n 24,8 mm, chi u
r ng cánh hoa 7,2 mm n 9,9 mm. Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng, hình b u
d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 27 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5
nh , ng n h n nh y (dài ch nh t 10,6 mm n 13,2 mm, vòi nh y 11,4 mm n
14,5 mm). u nhu có màu xanh vàng có ch t nh y bao ph và có d ng hính thang
ng c.
Qua quan sát hoa c a các dòng b i tam b i nh ã phân tích ph n trên cho
th y ây là các dòng b i tam b i có hoa bình th ng v i bao ph n vàng m có
ch a r t nhi u h t ph n. Chúng tôi ã ti n hành th kh n ng n y m m c a ph n hoa
in vitro, k t qu cho th y h t ph n c a các gi ng b i Di n nh b i và t b i n y
m m r t t t, riêng các dòng b i tam b i bao ph n vàng m có ch a r t nhi u h t
ph n nh ng không n y m m.
17
K t qu theo dõi c i m n hoa c a các dòng b i tam b i trong hai v hoa
n m 2012 và 2013 cho th y: Không có s khác bi t nhi u v th i i m ra hoa và th i
gian t n hoa n tàn hoa c a các dòng b i tam b i và i ch ng. N m 2012, các
dòng b i tam b i b t u xu t hi n n hoa vào kho ng t 27/1 n 03/02 và t t hoa
trong kho ng 25/2 n 02/03. N m 2013, các dòng b i tam b i xu t hi u, k t thúc
hoa s m h n so v i n m 2012 kho ng 3 n 5 ngày. N m 2013, nhi u dòng b i tam
b i ã ra hoa, s l ng hoa không nhi u, t l hoa n t ng i khá nh ng không u
qu nh ng ó là m t tín hi u t t cho th y các dòng b i tam b i tr ng t h t sau 6
n 7 n m m i ra hoa.
1
1
1
2
3
Hình nh 3.18. Các gi ng b i tam b i ã ra hoa n m 2013
(1, 1, 1). Hoa các dòng b i tam b i, (2). Hoa gi ng b i Phúc Tr ch nh b i (2x)
(3) Hoa gi ng b i Phúc Tr ch t b i (4x)
Tóm l i, trong 137 dòng b i tam b i
c ch n t o t c p lai BD2x ×
PT4x khác ngu n Heterotriploids và khác nhau gi a hai m c b i th , ã ch n l c và
xác nh
c 6 dòng b i tam b i tri n v ng ó là PD.06.11, PD.06.14, PD.07.33,
PD.07.34, PD.07.57, PD.07.76, ây là nh ng dòng b i tam b i sau 6 n 7 n m
tu i m i ra hoa, nh ng ch a u qu . Các dòng b i tam b i tri n v ng có u th lai
v ki u hình nh
c i m phân cành,
phân cành a d ng, m t
gai dày, d ng
gai th ng và dài, sinh tr ng và phát tri n kh e, d ng cây có xu h ng phát tri n
m nh v chi u cao và cao h n so v i gi ng B i Di n, b i Phúc Tr ch nh b i và t
b i i ch ng. Các dòng b i tam b i tri n v ng ang ti p t c kh o nghi m, ánh
giá.
3.3. B c u kh o nghi m các dòng cam Sành và b i tam b i
3.3.1. Kh o nghi m các dòng cam Sành tam b i ghép trên g c ghép Ch p
K t qu cho th y các dòng cam Sành tam b i ghép trên g c ghép Ch p tr ng
kh o nghi m ngoài ng ru ng theo nhi u d ng tán khác nhau (hình dù, hình c u,
hình ch i x , hình elip) và chúng tôi phân làm 2 hai d ng chính: D ng tán th nh t
phân cành theo chi u ng, góc
phân cành h p, d ng tán th a hình ch i x t ng
i gi ng v i gi ng cam Sành 2x i ch ng là các dòng cam Sành tam b i CS.05.03,
CS.05.04, CS.05.05. D ng tán th hai là cây phân cành theo chi u ngang,
phân
cành l n, d ng tán hình c u, khác h n so v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam
Sành tam b i CS.05.01, CS.05.02, CS.06.02. M t
gai c a các dòng cam Sành tam
b i m c trung bình khác h n so v i gi ng i ch ng CS2x không có gai.
Các dòng cam Sành tam b i 3 tu i (2013) có chi u cao cây t cao nh t là
dòng cam Sành tam b i CS.07.03 (231,53 cm), th p nh t là dòng cam Sành tam b i
CS.06.11 (112,47 cm).
ng kính g c cây c a các dòng không có s sai khác nhau
nhi u.
ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, cao nh t là dòng cam Sành
tam b i CS.06.02 (198,32 cm), th p nh t là (95,06 cm) dòng cam Sành tam b i
CS.06.11.
18
K t qu nghiên c u sinh tr ng c a các dòng cam Sành th hi n qua sinh
tr ng c a các t l c. Giai o n ki n thi t c b n, trong 1 n m cây cam Sành tam
b i ra 3 n 4 t l c ch y u là l c xuân, hè, thu và l c ông th ng r t ít. Ph n l n
l c xuân c a các dòng cam Sành tam b i th ng xu t hi n t 10 n 25 tháng 2 và
k t thúc vào cu i tháng 2 n u tháng 3. L c hè xu t hi n t 16 n 27 tháng 5 và
k t thúc t 10 n 15 tháng 6. L c thu xu t hi n t 22 n 28 tháng 8 và k t thúc vào
21 n 23 tháng 9. Sinh tr ng c a l c xuân theo dõi liên t c trong m t n m cho
th y: Trong m t n m, l c xuân m c nhi u nh t, l c xuân c a các dòng cam Sành tam
b i (chi m kho ng t 70 n 75% t ng s l c c n m). i u này cho th y, giai
o n ki n thi t c b n, cây sinh tr ng r t m nh v mùa xuân, ph n l n l c trong 1
n m
c m c vào mùa xuân. Trên các cây thí nghi m, ch tiêu sinh tr ng c a l c
t các giá tr nh chi u dài 11,07 cm n 26,60 cm,
ng kính t 0,40 cm n 0,66
cm, s lá t 5,33 lá n 11,67 lá, th i gian sinh tr ng t m c n thu n th c t 30
n 35 ngày.
Sinh tr ng c a l c hè cho th y t ng s l c hè (chi m t 5% n 9% t ng s
l c c n m). L c hè ra v i s l ng ít h n so v i l c xuân. Có th , trong mùa xuân,
cây ã t p trung dinh d ng và l c xuân m c khá nhi u. Do v y, trong mùa hè, cây
t p trung dinh d ng nuôi cành l c xuân nên l c hè ít h n so v i l c xuân. Tuy nhiên,
l c hè sinh tr ng t ng i kh e, th hi n các ch tiêu chi u dài cành t giá tr t
16,46 cm n 30,56 cm,
ng kính cành t 0,32 cm n 0,57 cm, s lá trên cành
l c t 8,00 lá
n 16,33 lá, th i gian t m c n thu n th c c a l c t 35 n 40
ngày.
Sinh tr ng c a l c thu: t ng s l c thu m c ra trên cây thí nghi m (chi m t
12 n 14%) t ng s l c trong n m. Các ch tiêu sinh tr ng c a l c thu t các giá
tr nh chi u dài cành l c thu n th c t t 12,27 cm n 21,67 cm,
ng kính cành
t 0,26 cm n 0,43 cm, s lá/cành t 7,00 lá n 12,67 lá, th i gian t m c n
thu n th c t 29 n 32 ngày. Sinh tr ng c a l c ông có t l th p nh t trong t ng
s l c ra trong 1 n m, chi m t l t 1 n 4% t ng s l c trong n m.
Tóm l i, trong 22 dòng cam sành tam b i
c kh o nghi m và ánh giá ngoài
ng ru ng, chúng tôi ã ch n l c và xác nh
c các dòng cam Sành có u i m
v t tr i h n gi ng cam Sành nh b i i ch ng g m các dòng cam Sành tam b i
CS.05.03 có d ng tán th a hình ch i x , dòng cam Sành CS.06.02 có d ng tán dày
hình c u, dòng cam Sành CS.06.12 có d ng tán hình dù, dòng cam Sành CS.07.01 có
d ng tán dày bán c u, dòng cam Sành CS.07.03 có d ng tán dày hình tr , dòng cam
Sành CS.06.08 có d ng tán th a hình elip. ây là các dòng cam Sành tam b i có ki u
hình r t a d ng, sinh tr ng, phát tri n kh e, ít nhi m sâu b nh, m t s dòng b t u
ra hoa n m 2014 (cây 3 tu i) nh ng ch a u qu do th i ti t u n m m a phùn,
m không khí cao và không có n ng trong th i gian dài (3 tháng) u n m.
Hình nh 3.21. Các dòng cam Sành tam b i ghép lên g c ghép Ch p
kh o nghi m ngoài ng ru ng cây 3 tu i ã ra hoa v xuân 2014
- Xem thêm -
.PDF 
27 
115 
87 
