Tài liệu Nghiên cứu chọn tạo giống dâu lai f1 tam bội thể trồng hạt thích hợp cho vùng đồng bằng sông hồng (tt)

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O B NÔNG NGHI P VÀ PTNT VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM ------- ------- NGUY N TH LEN NGHIÊN C U CH N T O GI NG DÂU LAI F1 TAM B I TH TR NG H T THÍCH H P CHO VÙNG ð NG B NG SÔNG H NG Chuyên ngành: Di truy n và Ch n gi ng cây tr ng Mã s : 62 62 01 11 TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P HÀ N I, 2017 Công trình ñư c hoàn thành t i: VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS. TS. Hà Văn Phúc 2. TS. Nguy n Th ð m Ph n bi n 1:…………………………………………………….. Ph n bi n 2: …………………………………………………….. Ph n bi n 3: …………………………………………………….. Lu n án s ñư c b o v trư c H i ñ ng ch m lu n án c p Vi n h p t i Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam Vào h i ...... gi ……phút, ngày……..tháng……..năm 2017 Có th tìm hi u lu n án t i: 1- Thư vi n Qu c gia Vi t Nam 2- Thư vi n Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam 3- Thư vi n Trung tâm Nghiên c u Dâu t m tơ TW 1 M ð U 1. Tính c p thi t c a ñ tài Vùng ð ng b ng sông H ng (ðBSH) có nhi u ti m năng ñ phát tri n ngh tr ng dâu nuôi t m như v khí h u, qu ñ t và ngu n lao ñ ng nhưng hi u qu kinh t thu ñư c chưa cao, nguyên nhân do bình quân năng su t lá dâu còn th p. T ng di n tích dâu c a toàn vùng là 4.597 ha chi m 26,04% di n tích dâu c a c nư c, tr ng ch y u là gi ng cũ năng su t, ch t lư ng th p chi m 60-65%. Di n tích 35-40% gi ng m i là VH9, VH13 và gi ng Trung Qu c, tuy nhiên gi ng m i còn có như c ñi m hái lá dai, nhi u cành tăm, cành r , gi ng Trung Qu c t l nhi m b nh b c thau g , s t cao. Do ñó vi c ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng lá cao, thích ng v i ñi u ki n th i ti t c a vùng ñ ng b ng sông H ng, n y m m Xuân s m và cho nhi u lá v Xuân nh m thay th d n các gi ng dâu cũ năng su t, ch t lư ng lá th p, ñ ng th i góp ph n kh ng ñ nh nh ng ñ c tính t t c a gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t là vi c làm c n thi t và có ý nghĩa c v khoa h c và th c ti n. 2. M c tiêu nghiên c u 2.1. M c tiêu chung Ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng lá cao thích ng v i ñi u ki n sinh thái vùng ñ ng b ng sông H ng. 2.2. M c tiêu c th - L a ch n v t li u kh i ñ u cho công tác lai t o gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t - Ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t lá cao trên 33 t n/ha/năm, ch t lư ng lá t t, kh năng ch ng ch u v i sâu b nh khá, thích ng v i ñi u ki n sinh thái vùng ñ ng b ng sông H ng. 2 - Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t canh tác thích h p ñ nâng cao năng su t, ch t lư ng lá dâu. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài 3.1. Ý nghĩa khoa h c Cung c p cơ s d li u v l a ch n v t li u kh i ñ u, ch n t o và ñánh giá gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t. K t qu ñ tài là m t gi i pháp khoa h c ñ nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu s n xu t dâu t m vùng ñ ng b ng sông H ng 3.2. Ý nghĩa th c ti n - ð tài ñã xác ñ nh ñư c 6 gi ng dâu g m 5 gi ng dâu lư ng b i làm m K9, Sha 2, Qu 1, K14, K18 và gi ng dâu t b i làm b ðB86 có nhi u ưu ñi m v ñ c tính nông sinh h c, xa nhau v kho ng cách di truy n s d ng làm VLKð ñ t o ra các t h p dâu lai F1 tam b i th b ng phương pháp lai h u tính. - ð tài ñã ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t VH17 ñáp ng m c tiêu nâng cao năng su t, ch t lư ng lá dâu, cho nhi u lá v Xuân, thích ng v i m t s ñi u ki n ngo i c nh b t thu n và ñi u ki n s n xu t vùng ñ ng b ng sông H ng. - ð tài ñã xác ñ nh ñư c m t s bi n pháp k thu t nh m h n ch tác h i c a b nh n m h i dâu, tăng năng su t lá v Xuân ñ i v i gi ng dâu lai VH17 như: xác ñ nh ñư c li u lư ng bón 2000 kg/ha phân h n h p N-P-K t l 16,5: 7: 7 k t h p v i tư i nư c và thu hái lá sau khi n y m m v Xuân t 25-30 ngày. 4. Nh ng ñóng góp m i c a ñ tài - Lai t o, ch n l c ñư c gi ng dâu lai VH17 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng lá cao và kh ng ñ nh nh ng ñ c tính t t c a gi ng dâu lai VH17 tam b i th tr ng h t t i vùng ñ ng b ng sông H ng. - Xác ñ nh ñư c bi n pháp k thu t bón phân k t h p v i tư i nư c cho cây dâu, th i gian thu hái lá nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng ñ khuy n cáo s d ng gi ng có hi u qu vùng ñ ng b ng sông H ng. 3 5. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài 5.1. ð i tư ng nghiên c u - Gi ng dâu: 13 gi ng dâu ñư c l a ch n trong t p ñoàn gi ng; 6 t h p dâu lai F1 ñư c t o ra b ng phương pháp lai h u tính. - Gi ng t m: Gi ng t m lư ng h kén tr ng và ña h lai kén vàng - M t s bi n pháp k thu t canh tác nh m tăng năng su t, ch t lư ng lá 5.2. Ph m vi nghiên c u - T p trung ñánh giá l a ch n v t li u kh i ñ u, lai h u tính và nghiên c u tuy n ch n m t s t h p dâu lai F1 tr ng t h t ñư c th c hi n t i Tr m Nghiên c u Dâu t m tơ Vi t Hùng là k th a m t ph n k t qu nghiên c u c a lu n văn th c sĩ t năm 2008-2009 (có s d ng m t s k t qu nghiên c u t năm 2005-2008) - Th i gian nghiên c u sinh ti p t c t 01/2012 ñ n 12/2016 nghiên c u các n i dung: Nghiên c u kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i v i m t s ñi u ki n ngo i c nh b t thu n (h n, úng) và Nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t ñ n năng su t ch t lư ng lá gi ng dâu lai VH17, ñư c th c hi n t i Tr m Nghiên c u Dâu t m tơ Vi t Hùng, Vũ Thư, Thái Bình. Nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17 vùng ðBSH, ñ a ñi m thưc hi n 3 t nh Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam. 6. C u trúc c a lu n án Lu n án g m 152 trang không k tài li u tham kh o và ph n ph l c, 68 b ng k t qu nghiên c u, 14 hình, 106 tài li u tham kh o (65 tài li u ti ng Vi t, 35 tài li u ti ng Anh và 6 tài li u ti ng Trung Qu c). N i dung lu n án g m các ph n: M ñ u 5 trang, Chương 1: T ng quan tài li u và cơ s khoa h c c a ñ tài 40 trang, Chương 2: V t li u, n i dung và phương pháp nghiên c u 17 trang, Chương 3: K t quà nghiên c u và th o lu n 88 trang, K t lu n và ñ ngh 2 trang, Tài li u tham kh o 10 trang và ph n ph l c 65 trang. 4 Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S C A ð TÀI KHOA H C 1.1. Cơ s kh c và th c ti n c a ñ tài 1.1.1. Cơ c khoa h c c a ñ tài Nghiên c u ch n t o gi ng dâu lai F1 tr ng h t là hư ng ñi ñúng ñ n và có hi u qu c a ngành Dâu t m tơ vì: - Nhân gi ng b ng hom (nhân vô tính) h n ch v m t năng su t lá do b r b t ñ nh ñư c phát sinh t các m t c a cành nên phát tri n không sâu r ng mà còn nhi u như c ñi m như h s nhân gi ng th p, cây dâu d dàng truy n l i m t s b nh h i qua hom tr ng. - T o ra gi ng dâu lai nhân gi ng theo phương pháp h u tính có nhi u ưu ñi m hơn b i vì nó s d ng ñư c ưu th lai F1 nên cho năng su t lá cao hơn. Cây dâu có kh năng thích ng r ng v i các ñi u ki n khí h u, ñ t ñai, khô h n, h s nhân gi ng cao, 01 kg h t dâu sau khi ươm thành cây con có th tr ng ñư c t 5-6 ha nên h giá thành nguyên li u tr ng. 1.1.2. Cơ s th c ti n c a ñ tài Có nhi u nguyên nhân d n ñ n hi u qu kinh t s n xu t dâu t m vùng ðBSH chưa cao, trong ñó nguyên nhân quan tr ng là năng su t và ch t lư ng lá dâu còn th p. K t qu ñ tài ñã ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng cao, ñ c bi t cho nhi u lá v Xuân là th i v thích h p ñ nuôi các gi ng t m có ch t lư ng tơ kén cao, góp ph n kh ng ñ nh v trí c a vi c s d ng ưu th lai F1 tam b i th tr ng h t, nh m thay th d n phương pháp nhân gi ng vô tính (tr ng hom) t trư c t i nay v n s d ng trong s n xu t. T ñó cho th y vi c chuy n hư ng sang nghiên c u ch n t o gi ng dâu lai F1 tr ng h t là ñáp ng yêu c u c a s n xu t. 1.2. Tình hình nghiên c u cây dâu trên th gi i và Vi t Nam ð nghiên c u ch n t o gi ng dâu m i trên th gi i và trong nư c ñã s d ng nhi u phương pháp khác nhau: - Phương pháp ch n l c gi ng t các gi ng dâu ñ a phương: có ưu ñi m là nhanh, ít t n kém và gi ng có th ñư c s d ng th ng vào trong s n xu t, do là gi ng ñ a phương nên thích ng t t v i ñi u 5 ki n khí h u ñ t ñai nhưng như c ñi m là lá nh , m ng, hoa qu nhi u do ñó năng su t, ch t lư ng lá th p. - Phương pháp nh p n i gi ng: ngoài vi c cung c p nguyên li u kh i ñ u cho công tác lai t o gi ng m i làm phong phú cho qu gen cây tr ng, trong m t s trư ng h p còn ñư c s d ng th ng vào trong s n xu t làm thay ñ i c c di n gi ng. Th i gian ch n t o gi ng ng n mà hi u qu l i nhanh. Nhưng như c ñi m là r t ph thu c, không ch ñ ng ñư c ngu n gi ng, m t s gi ng ñư c nh p n i t nư c ngoài tuy có năng su t lá cao nhưng b nh h i phát sinh nhi u nh hư ng ñ n ch t lư ng lá. - Phương pháp gây ñ t bi n: Là s d ng các tác nhân v t lý và hóa h c ñ x lý lên h t, m m và cành dâu. Vi c áp d ng bi n pháp gây ñ t bi n có th phát sinh m t s ñ t bi n có l i song cũng có nhi u ñ t bi n không có l i nên phương pháp t o gi ng này còn b h n ch v kh năng ñ nh hư ng và t l ñ t bi n có l i th p. Ch y u s d ng các gi ng ñ t bi n vào công tác lai t o gi ng. - Phương pháp lai h u tính: Vi c lai h u tính ñ s d ng ưu th lai là phương pháp quan tr ng trong vi c ch n t o gi ng. B i con lai F1 có nh ng ưu ñi m hơn h n v i b m . Khi lai gi a hai gi ng dâu có ñ c ñi m di truy n khác nhau ñã s n sinh ra th h lai F1 ñ ng nh t có ưu th lai cao vư t ñư c gi ng b m . S d ng phương pháp này giúp ph i h p m t s ñ c tính t t c a b m ñ t o ra th h lai ưu tú mang ñ c tính t t c a c b m . T k t qu nghiên c u v các phương pháp ch n t o gi ng dâu trên th gi i và Vi t Nam cho th y t o gi ng b ng phương pháp lai h u tính là có ưu ñi m n i tr i nh t. S d ng phương pháp này giúp ph i h p m t s ñ c tính t t c a b m ñ t o ra th h lai ưu tú mang ñ c tính t t c a c b m (ưu th lai). S d ng phương pháp lai h u tính Vi t Nam ñã t o ra ñư c các gi ng dâu tam b i th tr ng hom như: gi ng s 7, s 12, s 11 và s 28 nh ng gi ng này ñ u nhân gi ng vô tính nên còn có h n ch là h s nhân gi ng không cao, di truy n m t s b nh qua nguyên li u tr ng. ð l i d ng ưu th lai F1 là cho năng su t và ch t lư ng lá cao và kh c ph c ñư c như c ñi m c a gi ng dâu lai nhân gi ng b ng 6 hom thì cây dâu lai F1 tam b i th tr ng h t VH9, VH13 ra ñ i là m t bư c ñ t phá trong công tác ch n t o gi ng dâu Vi t Nam. Cây dâu ñư c tr ng t h t (nhân h u tính) có nhi u ưu ñi m hơn phương pháp tr ng b ng hom (nhân gi ng vô tính) vì cây con ñư c tr ng t h t nên có b r phát tri n m nh thích ng r ng v i các ñi u ki n khí h u và ñ t ñai. Cây dâu lai F1 tam b i th có r t ít hoa, qu do ñó ch t lư ng lá t t hơn. Tuy nhiên gi ng VH9 còn có như c ñi m lá hái còn dai nên d b xư c cành, gi ng VH13 còn nhi u cành tăm và cành r nên khó cho khâu chăm sóc thâm canh. Do ñó vi c ch n t o gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng k t h p m t s bi n pháp k thu t canh tác thích h p ñi kèm ñ phát tri n m r ng gi ng vào s n xu t là vi c làm thi t th c và có ý nghĩa, nh m phát huy t i ña ti m năng năng su t, h giá thành s n ph m, nâng cao hi u qu s n xu t ngành Dâu t m tơ. Chương 2. V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. V t li u nghiên c u 2.1.1. Gi ng dâu: - G m 13 gi ng dâu s d ng làm VLKð: Luân 109, K9, K10, K11, IA, ðB86; Sha 2, Qu 1, Qu 2, K14, Ngái, K12 và K18. - 06 t h p dâu lai F1 tr ng h t ñư c t o ra t phương pháp lai h u tính: VH14, VH17, VH20, VH21, VH22, VH23. - Gi ng ñ i ch ng VH13 là gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t ñư c công nh n gi ng Qu c gia năm 2006 và gi ng dâu Hà B c (HB) là gi ng ñ a phương. 2.1.2. Gi ng t m Ki m tra ph m ch t lá dâu thông qua k t qu nuôi t m thí nghi m v i gi ng t m lai F1 ña h (ðSK x 09) c a Vi t Nam và Lư ng Qu ng 2 (LQ2) c a Trung Qu c. 2.1.3. V t li u nghiên c u khác Phân vô cơ h n h p NPK Văn ði n chuyên dùng cho cây dâu. T l 16,5 N: 7P205: 7K20. 7 2.2. N i dung nghiên c u - Nghiên c u l a ch n v t li u kh i ñ u - Lai t o và ch n l c gi ng dâu lai F1 tr ng h t - Kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i m t s ñi u ki n ngo i c nh b t thu n - Nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17 vùng BðSH - Nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t ñ n năng su t, ch t lư ng lá gi ng dâu lai VH17. 2.3. Phương pháp nghiên c u 2.3.1. Phương pháp b trí thí nghi m ñ ng ru ng * ðánh giá VLKð b ng phương pháp ñánh giá ki u hình Thí nghi m g m 13 gi ng dâu b trí theo kh i ng u nhiên ñ (RCBD), 3 l n nh c, kho ng cách tr ng 1,5 m x 0,3 m. * Lai h u tính t o ra các t h p dâu lai F1 tr ng h t - L a ch n b m , xây d ng sơ ñ lai. - S d ng phương pháp th ph n trên cây dâu. Ch n nh ng cành kh e trên cây dâu b m sinh trư ng kh e, ra hoa k t qu bình thư ng. Trư c khi hoa ñ c tung ph n, hoa cái n c n bao b c cành có hoa cái b ng túi bóng m ñ cách ly ph n c a gi ng dâu khác l n vào. Khi hoa ñ c n thư ng vào kho ng 9-11 gi sáng ti n hành th ph n. Th ph n xong dùng túi bóng m ñ bao l i. Qu dâu chín thu th p theo t ng t h p lai, xát b ph n th t qu ñ l y h t ñem gieo. * So sánh m t s t h p dâu lai F1 tr ng h t Thí nghi m g m 6 t h p dâu lai và 1 gi ng ñ i ch ng VH13 ñư c b trí thành 7 công th c. M i công th c b trí 3 l n nh c l i theo phương pháp kh i ng u nhiên ñ (RCBD), kho ng cách tr ng 1,5 m x 0,3 m. T ng di n tích ô thí nghi m là 30 m2. * Thí nghi m kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i v i ñi u ki n h n Thí nghi m g m 2 công th c, m i công th c tr ng 4 gi ng dâu VH13, VH15, VH17 và Hà B c, 3 l n nh c l i, thi t k theo ki u kh i ng u nhiên ñ (RCBD), kho ng cách tr ng 1,5 x 0,3 m, di n tích m i ô thí nghi m là 30 m2. Hai công th c ñư c b trí song song nhau: 8 - Công th c 1- Ru ng dâu thí nghi m ñ h n t nhiên - Công th c 2- Ru ng dâu thí nghi m có b xung nư c căn c vào ñ m c a ñ t. * Thí nghi m kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i v i ñi u ki n úng Thí nghi m g m 2 công th c, m i công th c tr ng 4 gi ng dâu VH13, VH15, VH17 và Hà B c, 3 l n nh c l i, thi t k theo ki u kh i ng u nhiên ñ (RCBD), kho ng cách tr ng 1,5 x 0,3 m, di n tích m i ô thí nghi m là 30 m2. Hai công th c ñư c b trí song song nhau: - Công th c 1- X lý ng p úng (t o úng nhân t o) - Công th c 2- Không x lý ng p úng. T o úng nhân t o b ng cách ñ p b gi nư c xung quanh ru ng dâu, dùng bơm x nư c vào ru ng dâu gây úng ñ m b o nư c ng p g c dâu liên t c trong th i gian 14-15 ngày, sau ñó cho nư c rút t t trong 3-4 ngày. * ðánh giá tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17 vùng ðBSH Thí nghi m ñư c b trí t i 03 xã/3 t nh, g m xã Xuân H ng, Xuân Trư ng, Nam ð nh; xã Văn Lý, Lý Nhân, Hà Nam và xã H ng Phong, Vũ Thư, Thái Bình. M i xã/t nh tr ng 03 gi ng dâu VH13, VH17 và Hà B c. Gi ng dâu thí nghi m ñư c b trí theo phương pháp ô l n, di n tích ô l n là 1500 m2, b trí song song là ô cơ b n thi t k theo ki u kh i ng u nhiên ñ (RCBD), 3 l n nh c, di n tích 30 m2/l n nh c, kho ng cách tr ng 1,5 m x 0,3 m. * Thí nghi m nghiên c u xác ñ nh hi u qu bón phân vô cơ NPK k t h p v i tư i nư c v Xuân Thí nghi m g m 2 nhân t là m c phân bón h n h p NPK 16,5: 7: 7 và nư c tư i ñư c b trí ki u chia ô (Split – Plot): Nhân t phân bón (ô nh ) g m các m c bón: M1 bón 1500 kg/ha; M2 bón 1800 kg/ha; M3 bón 2000 kg/ha. Nhân t nư c tư i (ô l n) g m: N0: Không tư i nư c và N1: Có tư i nư c Thí nghi m g m 6 công th c, 4 l n nh c l i, m i l n nh c l i tr ng ba hàng dâu m i hàng 20 cây, kho ng cách tr ng dâu 1,5 m x 0,3 m, di n tích m i ô thí nghi m là 30 m2. 9 Th i gian và phương pháp tư i nư c: B t ñ u tư i l n 1 vào ngày 06/01/2014, sau 5-6 ngày/l n tư i, lư ng nư c tư i là 250 m3/ha/l n. Phương pháp tư i g c. * Thí nghi m nghiên c u bi n pháp h n ch b nh b c thau, g s t b ng thu hái lá Thí nghi m g m 4 công th c, 3 l n nh c l i ñư c thi t k theo ki u kh i ng u nhiên ñ (RCBD), kho ng cách tr ng 1,5 m x 0,3 m, di n tích ô thí nghi m là 30 m2. Các công th c thí nghi m: - Công th c 1: Hái lá sau 25 ngày t khi dâu n y m m - Công th c 2: Hái lá sau 30 ngày t khi dâu n y m m - Công th c 3: Hái lá sau 35 ngày t khi dâu n y m m - Công th c 4 (ñ/c): Hái lá sau 40 ngày t khi dâu n y m m Quy trình k thu t chăm sóc cây dâu: Theo 10TCN 489-2001 và Ti n b k thu t s 01-47: 2016/BNNPTNT. 2.3.2. Phương pháp b trí thí nghi m trong phòng * Phương pháp ñánh giá sai khác di truy n ngu n v t li u kh i ñ u b ng ch th phân t RAPD Quy trình tách chi t và làm s ch ADN t ng s t m u lá dâu non theo phương pháp CTAB Saghai-Maroof (Maroof và cs., 1994). Ph n ng RAPD ñư cti n hành trong máy Programmable Thermal Controller (PTC 200). S n ph m RAPD ñư c ñi n di trên gel agarose 0,8%, nhu m ethidium bromide và ch p nh. * ðánh giá ch t lư ng lá dâu b ng phương pháp sinh h c G m 7 công th c thí nghi m nuôi t m v i 7 lo i lá dâu lá dâu khác nhau (VH14, VH17, VH20; VH21, VH22, VH23 và VH13), 3 l n nh c l i, m i l n nh c l i nuôi 300 t m tu i 4. Thí nghi m t b a th 2 c a tu i 4 ñ n khi t m chín. Thí nghi m nuôi t m 3 v Xuân, Hè và Thu c a năm 2009. Quy trình k thu t nuôi t m: Th c hi n theo Tiêu chu n Qu c gia 10TCN/2003/Qð-BNN; Tiêu chu n Vi t Nam 10737: 2015 2.3.3. Các ch tiêu và phương pháp theo dõi - ð i v i thí nghi m ñ ng ru ng: Theo dõi ñ c ñi m hình thái nông sinh h c cây dâu theo QCVN s 01-147: 2013/BNNPTNT. ði u tra sâu 10 b nh h i ti n hành theo QCVN 01-14: 2010/BNNPTNT và phương pháp chuyên ngành c a Trung tâm Nghiên c u Dâu t m tơ TW. - ð i v i thí nghi m trong phòng: Các ch tiêu theo dõi v con t m th c hi n theo 104 TCN/2003/Qð-BNN, ngày 7/10/2003; TCVN 10737: 2015; Quy chu n k thu t Qu c gia s 01-74: 2011/BNNPTNT và theo quy ñ nh c a Trung tâm Nghiên c u Dâu t m tơ TW. - Phân tích hàm lư ng axit amin trong lá dâu ñư c phân tích b ng phương pháp th AOAC 2007 (994.12). Hàm lư ng protein t ng s , v t ch t khô (%) ñư c phân tích theo TCVN 4328-2007. 2.4. ð a ñi m và th i gian nghiên c u - Các thí nghi m ñánh giá VLKð b ng phương pháp ñánh giá ki u hình năm 2005; Lai t o, ch n l c, so sánh gi ng t 2006-2009; Nghiên c u kh năng thích ng c a các gi ng dâu lai v i ñi u ki n b t thu n (h n, úng) và Nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t ñ n năng su t, ch t lư ng lá c a gi ng dâu lai VH17 t 2014-2015, ñư c th c hi n t i Tr m Nghiên c u Dâu t m tơ Vi t Hùng, Vũ Thư, Thái Bình. - ðánh giá sai khác di truy n ngu n VLKð b ng ch th phân t RAPD t i Vi n Di truy n Nông nghi p, năm 2005. - Phân tích thành ph n sinh hóa trong lá dâu t i Vi n Chăn nuôi, Th y Phương, T Liêm, Hà N i, năm 2014. - Nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17 trong s n xu t t i 03 t nh Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam, t 2014-2016. 2.5. Phương pháp x lý s li u - S li u thí nghi m ñư c x lý theo chương trình th ng kê sinh h c IRRISTAT 4.0, Excel và ph n m m Statistix 8.2. - Xác ñ nh tính n ñ nh c a gi ng theo mô hình c a Eberhart và Russell (1966) ñư c x lý theo ph n m m n ñ nh c a Nguy n ðình Hi n (2001). 11 Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 3.1. Nghiên c u l a ch n v t li u kh i ñ u 3.1.1. Nghiên c u VLKð b ng phương pháp ñánh giá ki u hình K t qu ñi u tra ñánh giá 13 gi ng dâu: Luân 109, K9, K10, K11, IA, ðB86; Sha 2, Qu 1, Qu 2, K14, Ngái, K12 và K18 thông qua các ch tiêu chính v kích thư c lá, năng su t và m c ñ nhi m b nh n m h i lá ñã xác ñ nh ñư c: - Gi ng có năng su t lá cao: K9, K10, ðB86; Sha2; Qu 1; K14 và K18 - Gi ng có kh năng ñ kháng b nh: Ngái, K12, ðB86, K9, K10 và Luân 109 3.1.2. ðánh giá s sai khác di truy n c a ngu n VLKð b ng ch th phân t RAPD Sơ ñ hình cây t o ñư c khi phân tích 13 gi ng dâu v i 16 m i ng u nghiên (hình 3.2) ñư c chia làm 2 nhóm chính: - Nhóm I: bao g m 2 gi ng là ðB86 và K12 có h s tương ñ ng là 0,912 và sai khác v i các gi ng thu c nhóm II là 24,5% (1,0 – 0,755). - Nhóm II: bao g m 11 gi ng và phân thành 2 nhóm ph (II.1 và II.2). Nhóm ph II.1 g m 2 gi ng K10 và K11 sai khác m c 9,2% (1,0 – 0,908). Nhóm ph II.2 g m 9 gi ng còn l i. S sai khác gi a 2 nhóm ph là 17,2% (1,0 – 0,828). K t qu ñánh giá sai khác di truy n c a 13 gi ng dâu thí nghi m b ng ch th phân t RAPD cho th y h s tương ñ ng Jacard gi a các gi ng dâu n m trong kho ng 0,65-0,97, ch ng t AND c a 13 gi ng dâu có s sai khác nhau v m t di truy n. Trong 13 gi ng dâu nghiên c u, gi ng ðB86 là có quan h di truy n xa hơn t t c các gi ng khác, ñây là gi ng dâu ñư c t o ra b ng phương pháp ñ t bi n. Các gi ng còn l i ñ u có h hàng g n. Hai gi ng Qu 2 và K14 có m i quan h g n nhau nh t, có h s tương ñ ng là 97%. 12 * Cây phân lo i di truy n c a 13 m u dâu – s d ng k thu t RAPD – h s tương ñ ng 1 8 13 9 10 II.2 2 5 10 II 7 11 II.1 3 4 I 6 12 0.70 0.73 0.77 0.80 0.83 0.87 0.90 0.93 0.97 1.00 Hình 3.2. Cây quan h di truy n gi a các m u dâu theo ki u phân nhóm UPGMA (Ghi chú: 1-Luân 109; 2-K9; 3-K10; 4-K11; 5-IA; 6-ðB86; 7-Sha2; 8-Qu 1; 9-Qu 2; 10-K14; 11-Ngái; 12- K12 và 13-K18) V i m c tiêu ch n t o ñư c gi ng dâu lai tam b i th có năng su t ch t lư ng cao, trên cơ s k t qu ñánh giá sai khác di truy n 13 gi ng dâu b ng phương pháp ñánh giá ki u hình và ñánh giá s sai khác di truy n b ng công ngh ch th phân t RAPD, ñ tài ñã l a ch n 5 gi ng dâu lư ng b i (2n) làm m g m: K9, Sha2, Qu 1, K14 và K18 ñ k t h p v i gi ng b t b i (4n) ðB86. 3.2. Lai t o, ch n l c gi ng dâu lai F1 tr ng h t 3.2.1. T o ra các t h p dâu lai F1 b ng phương pháp lai h u tính B ng phương pháp lai h u tính ñã t o ta 05 t h p dâu lai tam b i th : VH17= K9 x ðB86; VH20= Sha2 x ðB86; VH21 = Qu 1 x ðB86; VH22=K14 x ðB86; VH23=K18 x ðB86 t 05 gi ng dâu m lư ng b i K9, Sha2, Qu 1, K14, K18 v i gi ng b ðB86 là gi ng t b i và t h p lai lư ng b i VH14= K9 x Ngái. 13 3.2.2. Nghiên c u tuy n ch n m t s t h p dâu lai F1 tr ng t h t - Gi i tính hoa c a cây dâu Gi ng dâu ñư c s d ng ñ khai thác lá cho t m thì hoa, qu dâu là ñ i tư ng c n ph i lo i b vì hoa, qu s kìm hãm s sinh trư ng c a lá, làm gi m năng su t và ch t lư ng lá v Xuân và gây khó khăn cho khâu thu ho ch lá. B ng 3.19. Gi i tính hoa c a các THL, năm 2009 t i Thái Bình Phân chia ra Cây có hoa lư ng tính (%) Cây hoa cái (%) Ch y u Ch y u hoa ñ c hoa cái T h p lai B n ch t di truy n T ng s cây ñi u tra (cây) Cây hoa ñ c (%) VH14 2n 43 41,9 58,1 0 0 VH17 3n 39 74,3 23,1 2,6 0 VH20 3n 41 73,2 21,9 4,9 0 VH21 3n 35 71,4 20,0 5,7 2,9 VH22 2n 38 76,3 21,1 2,6 0 VH23 3n 38 68,4 23,7 5,3 2,6 VH13 (ñ/c) 3n 44 72,7 18,2 6,8 2,3 S li u b ng 3.19 cho th y các t h p lai tam b i th t l cây dâu có hoa ñ c chi m r t cao t 68,4- 76,3%, t l cây dâu có hoa cái th p ch t 20,0-23,7% tương ñương v i gi ng ñ i ch ng VH13. Ngư c l i t h p lư ng b i VH14 có t l cây có hoa cái cao t i 58,1% trong khi t l cây có hoa ñ c ch chi m 41,9%. T k t qu này có th kh ng ñ nh ñ t o ra gi ng dâu có ít hoa ho c không có qu ch có th ñi theo hư ng ch n t o gi ng dâu lai tam b i th . - Năng su t lá dâu S li u b ng 3.20 cho th y năng su t lá dâu c năm c a VH17 ñ t 35,34 t n cao hơn gi ng ñ i ch ng VH13 là 6,4%. T h p VH17 có ưu ñi m là cho nhi u lá v Xuân, t l thu hái lá v Xuân so v i t ng s n lư ng lá c năm ñ t 36,2%, cao hơn ñ i ch ng VH13 và các t h p còn l i. 14 B ng 3.20. Năng su t lá c a các THL, năm 2009 t i Thái Bình (ðVT: t n/ha; (...) ch s %) T h p lai VH14 VH17 VH20 VH21 VH22 VH23 VH13(ñ/c) CV(%) LSD0,05 V Xuân V Hè V Thu C năm 10,82bc (33,7) 12,80a (36,2) 10,33cd (32,2) 10,14bd (31,8) 11,01b (33,8) 9,39c (30,2) 10,76bc (32,4) 3,11 0,59 14,20b (44,3) 14,67ab (41,5) 14,65ab (45,7) 14,94a (46,9) 15,15a (46,5) 14,87a (47,9) 14,09 b (42,4) 2,48 0,65 7,07bc (22,0) 7,87ab (22,3) 7,07bc (22,1) 6,78c (21,3) 6,45c (19,8) 6,79c (21,9) 8,36a (25,2) 3,61 0,81 32,09 (100) 35,34 (100) 32,05 (100) 31,86 (100) 32,61 (100) 31,05 (100) 33,21 (100) So v i ñ/c (%) 96,6 106,4 96,5 95,9 98,2 93,5 100,0 Ghi chú: H s di truy n v năng su t lá dâu c a các t h p dâu lai như sau: V xuân là 0,76; Vu hè là 0,71; V thu là 0,84. - K t qu ñánh giá di truy n m t s tính tr ng s lư ng th h F1: K t qu ñánh giá m c ñ tr i (hp) c a các t h p dâu lai b ng 3.21 cho th y h u h t các tính tr ng ñ u có nh hư ng c a hai gi ng b m (bi u hi n di truy n trung gian) và di truy n các tính tr ng khác nhau là không gi ng nhau. Trong ñó tính tr ng n y m m s m v Xuân bi u hi n di truy n t trung gian ñ n tr i dương và siêu tr i dương nghĩa là cây dâu lai di truy n ñ c tính n y m m s m c a gi ng b m . Các tính tr ng ñ to c a lá (chi u dài và chi u r ng), ñ dày lá và ñ dài ñ t bi u hi n di truy n trung gian, tr i âm và siêu tr i âm. K t lu n này trùng v i k t qu nghiên c u c a tác gi Hà Văn Phúc (2003) cho r ng di truy n th i kỳ n y m m c a cây dâu là di truy n tính tr i, các tính tr ng ñ to c a lá, ñ dày lá và ñ dài ñ t 15 bi u hi n di truy n trung gian ho c l ch v phía gi ng b ho c m có lá nh , m ng và ñ t ng n hơn B ng 3.21. Giá tr trung bình và m c ñ tr i (hp) c a m t s tính tr ng cây dâu lai F1, năm 2009 t i Thái Bình STT 1 2 3 4 5 6 T h p lai K9 ♀ Ngái ♂ VH14 hp K9 ♀ ðB86 ♂ VH17 hp Sha 2 ♀ ðB86 ♂ VH20 hp Qu 1 ♀ ðB86 ♂ VH21 hp K14 ♀ ðB86 ♂ VH22 hp K18 ♀ ðB86 ♂ VH23 hp Th i gian n y m m (ngày) 6 -4 2 0,2 6 4 6 1,0 -3 4 3 0,7 5 4 5 1,0 2 4 5 2,0 -2 4 2 0,3 Chi u dài lá (cm) Chi u r ng lá (cm) KL 100 cm2 lá (g) ð dài ñ t (cm) 19,3 16,6 16,9 -0,8 19,3 18,1 18,9 0,3 17,6 18,1 17,3 -2,2 17,8 18,1 17,8 -1,0 17,6 18,1 17,7 -0,6 17,4 18,1 17,3 -1,3 15,1 13,2 14,0 -0,2 15,1 15,4 15,2 -0,3 14,5 15,4 14,2 -1,7 14,4 15,4 14,2 -1,4 14,3 15,4 14,4 -0,8 14,3 15,4 14,4 -0,8 1,68 1,52 1,62 0,3 1,68 1,79 1,73 -0,1 1,61 1,79 1,64 -0,7 1,59 1,79 1,65 -0,4 1,68 1,79 1,69 -0,8 1,65 1,79 1,67 -0,7 4,12 4,35 3,78 -3,8 4,12 3,66 3,56 -1,4 3,82 3,66 3,67 -0,8 3,86 3,66 3,73 -0,3 3,97 3,66 3,80 -0,1 3,76 3,66 3,54 -3,4 Ghi chú: Th i gian n y m m là s ngày gi ng b m t o ra các t h p lai n y m m s m hơn (+) ho c mu n hơn (-) so v i gi ng ñ i ch ng VH13. - Ch t lư ng lá dâu: K t qu b ng 3.23 cho th y trong lá dâu có t ng s 16 lo i axit amin, t ng hàm lư ng các axit amin trong lá c a các gi ng dâu lai t 90,42 - 94,45 g, cao hơn gi ng Hà B c t 4,64-8,65 g, cao nh t là 16 gi tr gi th ng VH17 ñ t 94,45 g. Hàm lư ng t ng s c a 4 axit amin quan ng nh t liên quan ñ n ch t lư ng tơ là Ser, Tyr, Ala và Gly ng dâu lai VH17 là 32,66 g ñ t cao nh t, ti p ñ n là gi ng VH15, p nh t là gi ng Hà B c. B ng 3.23. Hàm lư ng axit amin trong lá dâu năm 2014 STT Axit amin (g/100 g/protein) Gi ng dâu VH15 VH17 VH13 Hà B c 1 Serine (Ser) 6,78 7,12 6,53 6,28 2 Asparatic acid (Asp) 9,56 9,32 9,46 8,58 Glutamic 9,86 10,45 9,98 9,05 3 acid+Threonine(Glu+Thr) 4 Proline (Pro) 1,89 0,87 1,28 0,54 5 Tyrosine (Tyr) 6,87 6,13 5,98 4,92 6 Phenylalanine (Phen) 7,22 6,76 7,18 5,78 7 Leucine + Isoleucine (Leu + Ile) 8,82 9,87 8,57 8,14 8 Methionine + Valine (Met +Val) 4,81 5,05 4,82 4,78 9 Alanine (Ala) 8,35 9,43 7.89 7,78 10 Glycine (Gly) 9,12 9,98 8,97 8,25 11 Arginine + Histidine (Arg + His) 9,03 10,63 10,61 13,11 12 Lysine (Lis) 8,85 8,84 9,15 8,59 C ng 91,16 31,12 94,45 32,66 90,42 29,37 85,80 27,23 T ng s 4 aa Ser, Tyr, Ala và Gly Ghi chú: S li u phân tích t i Phòng TACN-Vi n Chăn nuôi-Th y Phương, T Liêm, Hà N i, năm 2014. ðánh giá ch t lư ng lá c a các t h p dâu lai ñ n năng su t kén t m, k t qu ñư c trình bày t i b ng 3.27 cho th y t m ăn lá c a t h p dâu lai VH17 cho năng su t kén bình quân 3 v Xuân, Hè và Thu ñ t 389,2 g cao hơn gi ng ñ i ch ng VH13 là 5,0% (ñ tin c y 95%). 17 B ng 3.27. nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n năng su t kén t m năm 2009 t i Vũ Thu, Thái Bình Năng su t kén (g/300 t m tu i 4) V Xuân V Hè V Thu Trung bình (g) VH14 384,6bc 261,0f 358,0b 334,5 90,3 VH17 410,8a 370,0a 386,7a 389,2 105,0 VH20 377,7c 320,9e 385,2a 361,3 97,5 VH21 382,3bc 335,6d 376,8a 364,9 98,5 VH22 389,8b 358,8b 380,5a 376,4 101,6 VH23 VH13 (ñ/c) CV ( %) 382,3bc 387,2bc 3,24 335,5d 345,0c 2,60 355,5b 379,3a 2,67 357,8 370,5 96,6 100,0 LSD 0,05 12,09 8,08 11,10 T h p lai So v i ñ/c (%) Trên cơ s nghiên c u so sánh 6 t h p dâu lai F1 m i ch n t o ñã xác ñ nh ñư c t h p dâu lai VH17 có nhi u ưu th n i tr i so v i gi ng dâu ñ i ch ng VH13 như sau: Chi u cao cây trung bình ñ t 2,6 m, sinh trư ng m nh v Xuân, th i gian n y m m v Xuân s m hơn 6 ngày, s m m n y h u hi u v Xuân cao hơn 6,07 m m. Kích thư c lá l n (18,91 x 15,23 cm) chi u dài và chi u r ng lá l n hơn 9% và 4%, lá dày màu xanh ñ m, ñ t ng n. Mùa xuân ch y u có hoa ñ c và không có qu . v Xuân cho năng su t lá cao ñ t 12,80 t n tăng 19%, năng su t lá c năm ñ t 35,34 t n/ha tăng 6,4%. Ch t lư ng lá t t, nuôi t m ít b nh, năng su t kén tăng 5,0%. M c ñ ñ kháng v i b nh b c thau t t hơn và b nh g s t tương ñương gi ng VH13 (ñ/c). 3.3. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i m t s ñi u ki n ngo i c nh b t thu n 3.3.1. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i ñi u ki n h n 18 K t qu xác ñ nh ñ m ñ t trong ru ng dâu thí nghi m ch ñ t t 23,8-27,6%. Tuy cây dâu là cây tr ng tương ñ i ch u h n nhưng v i ñ m ñ t dư i 30% cây không th sinh trư ng phát tri n t t ñư c. B ng 3.42. nh hư ng c a h n ñ n năng su t lá dâu năm 2014 t i Thái Bình Năng su t lá BQ/cây (kg) Có tư i (TN) Không tư i (ñ/c) VH13 0,515ab 0,462b Năng su t lá/ha (t n) So v i Có tư i Không có tư i (TN) tư i (ñ/c) (%) 11,33bc 10,16ab 89,7 VH15 0,564ab 0,521a 12,41ab 11,46a 92,4 VH17 0,593a 0,534a 13,05a 11,75a 90,0 HB 0,475b 0,415b 10,45c 9,13b 87,4 CV (%) 9,0 6,06 5,75 9,63 LSD 0,05 0,10 0,06 1,36 2,04 Gi ng dâu Ghi chú: Thí nghi m h n t tháng 1 ñ n tháng 5. H n ñã nh hư ng rõ r t ñ n các ho t ñ ng sinh trư ng, phát tri n c a cây dâu, làm gi m t l m m n y h u hi u, t c phát tri n m m dâu, t c ñ ra lá, kích thư c lá, chi u dài bình quân c a m m phát tri n, t ng chi u dài m m. Năng su t lá dâu trong ñi u ki n h n ch ñ t 9,13-11,75 t n, gi m 7,6-12,6% so v i ñi u ki n có tư i nư c Kh năng ch u h n c a các gi ng ñư c x p x p theo th t t cao xu ng th p như sau: VH15>VH17>VH13>Hà B c. 3.3.2. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i ñi u ki n úng ð i v i cây dâu n u ñ m ñ t th p s gây khó khăn cho vi c hút ch t dinh dư ng nuôi cây nhưng quá nhi u nư c s gây ng p úng làm cho r ng t và th i r . Ng p úng ñã làm cho m m dâu sinh trư ng ch m, t c ñ ra lá gi m, t l m m t t búp tăng và ñ c bi t là t l lá vàng trên cây nhi u. So v i ñ i ch ng t l lá vàng trong ñi u ki n ng p úng t 10,2 – 21,5%, tăng g p t 2,9 – 3,5 l n.