B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
B NÔNG NGHI P VÀ PTNT
VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
------- -------
NGUY N TH LEN
NGHIÊN C U CH N T O GI NG DÂU LAI F1
TAM B I TH TR NG H T THÍCH H P CHO
VÙNG ð NG B NG SÔNG H NG
LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P
HÀ N I – 2017
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
B NÔNG NGHI P VÀ PTNT
VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
------- -------
NGUY N TH LEN
NGHIÊN C U CH N T O GI NG DÂU LAI F1
TAM B I TH TR NG H T THÍCH H P CHO
VÙNG ð NG B NG SÔNG H NG
Chuyên ngành: Di truy n và Ch n gi ng cây tr ng
Mã s :
62 62 01 11
LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P
Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. PGS. TS. HÀ VĂN PHÚC
2. TS. NGUY N TH ð M
HÀ N I – 2017
i
L I C M ƠN
Trong quá trình th c hi n Lu n án tôi luôn nh n ñư c s ng h và giúp ñ
c a các cơ quan, các Th y Cô, b n bè ñ ng nghi p và gia ñình.
Trư c tiên, tôi xin bày t lòng bi t ơn chân thành t i Ban Giám ñ c Vi n Khoa
h c Nông nghi p Vi t Nam, Lãnh ñ o và t p th cán b Ban ðào t o Sau ñ i h c
Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam ñã t o ñi u ki n thu n l i và t n tình giúp
ñ tôi trong su t quá trình h c t p cũng như hoàn thành Lu n án.
ð c bi t tôi xin t lòng bi t ơn sâu s c t i hai th y hư ng d n khoa h c là
PGS.TS. Hà Văn Phúc và TS. Nguy n Th ð m ñã t n tình ch b o, hư ng d n v
chuyên môn, truy n ñ t nh ng ki n th c, nh ng kinh nghi m quý báu giúp tôi th c
hi n và hoàn thành Lu n án.
Tôi xin trân tr ng c m ơn ñ n Ban giám ñ c Trung tâm Nghiên c u Dâu t m
tơ Trung ương ñã luôn t o m i ñi u ki n t t nh t v cơ s v t ch t k thu t, phương
ti n nghiên c u ñ tôi th c hi n t t ñ tài nghiên c u c a mình.
Tôi xin c m ơn Ban ch nhi m hai ð tài c p B : “Nghiên c
công ngh nhân gi ng dâu, t m”, giai ño n 2006-2010 và “Nghiên
qu n lý cây tr ng t ng h p cây dâu cho vùng ñ ng b ng sông H
2012-2016; C m ơn KS. Vũ Văn Ban, ThS. Lê Th Hư ng, ThS. T
u ch n t o và
c u bi n pháp
ng” giai ño n
ng Th Sen và
t p th cán b công nhân viên Tr m Nghiên c u Dâu t m tơ Vi t Hùng, Vũ Thư,
Thái Bình ñã luôn nhi t tình ng h tôi trong su t quá trình th c hi n Lu n án.
Tôi xin trân thành c m ơn các Quý th y (cô) ñã ñ c, nh n xét và ñưa ra nh ng
ý ki n ñóng góp quý báu cho Lu n án.
Nhân d p này, tôi xin g i l i c m ơn ñ n gia ñình, nh ng ngư i thân và b n bè
ñã luôn ñ ng viên giúp ñ v tinh th n ñ tôi hoàn thành Lu n án.
Hà N i, ngày 16 tháng 02 năm 2017
Nghiên c u sinh
Nguy n Th Len
ii
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan k t qu nghiên c u ñư c trình bày trong Lu n án này là
công trình nghiên c u c a tôi và nhóm tác gi . Toàn b s li u và k t qu nghiên c u
trong Lu n án này là trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ công b trong các
công trình nghiên c u ñ nh n h c v . Các thông tin trích d n trong Lu n án này ñ u
ñư c ch rõ ngu n g c.
Hà N i, ngày 16 tháng 02 năm 2017
Tác gi lu n án
Nguy n Th Len
iii
M CL C
TRANG PH BÌA
L I C M ƠN
i
L I CAM ðOAN
ii
M CL C
iii
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH
VI T T T
vi
DANH M C B NG
vii
DANH M C HÌNH
x
M
1
ð U
1. Tính c p thi t c a ñ tài
1
2. M c tiêu nghiên c u
3
3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n
3
3.1. Ý nghĩa khoa h c
3
3.2. Ý nghĩa th c ti n
4
4. Nh ng ñóng góp m i c a lu n án
4
5. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
4
5.1. ð i tư ng nghiên c u
4
5.2. Ph m vi nghiên c u
4
Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S KHOA H C C A ð TÀI
6
1.1. Cơ s khoa h c c a ñ tài
6
1.1.1. Cơ s khoa h c c a lai h u tính trong ch n t o gi ng dâu
6
1.1.2. ð c tính di truy n m t s tính tr ng
8
cây dâu
1.1.3. ðánh giá ña d ng di truy n b ng ch th phân t RAPD
9
1.1.4. ð c ñi m c a gi ng dâu ña b i th và ý nghĩa c a nó trong ch n t o gi ng
11
1.2. Cơ s th c ti n c a ñ tài
13
1.2.1. ð c ñi m sinh thái vùng ñ ng b ng sông H ng
13
1.2.2. Th c tr ng tr ng dâu, nuôi t m vùng ñ ng b ng sông H ng
14
1.2.3. Thu n l i và khó khăn ñ i v i ngh dâu t m vùng ðBSH
15
1.3. ð c ñi m sinh thái c a cây dâu
17
1.3.1. Yêu c u v ánh sáng
17
iv
1.3.2. Yêu c u v nhi t ñ
18
1.3.3. Yêu c u v nư c
18
1.3.4. Yêu c u v ñ t ñai
20
1.3.5. Yêu c u dinh dư ng
20
1.4. Tình hình nghiên c u cây dâu trên th gi i và
Vi t Nam
22
1.4.1. M t s k t qu nghiên c u cây dâu trên th gi i
22
1.4.2. M t s k t qu nghiên c u cây dâu
32
Vi t Nam
1.5. Nh ng nh n xét rút ra t t ng quan
44
Chương 2.V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
46
2.1. V t li u nghiên c u
46
2.2. N i dung nghiên c u
47
2.2.1. Nghiên c u l a ch n v t li u kh i ñ u
47
2.2.2. Lai t o và ch n l c gi ng dâu lai F1 tr ng h t
47
2.2.3. Kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i m t s ñi u ki n
47
ngo i c nh b t thu n
2.2.4. Nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17
vùng ðNSH
2.2.5. Nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t ñ n năng su t
47
47
ch t lư ng lá gi ng dâu lai VH17
2.3. Phương pháp nghiên c u
47
2.3.1. Phương pháp nghiên c u trên ñ ng ru ng
47
2.3.2. Phương pháp nghiên c u trong phòng
51
2.3.3. Các ch tiêu theo dõi và phương pháp ñánh giá
54
2.3.4. ð a ñi m và th i gian nghiên c u
62
Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
63
3.1. K t qu nghiên c u l a ch n v t li u kh i ñ u
63
3.1.1. Nghiên c u l a ch n VLKð b ng phương pháp ñánh giá ki u hình
63
3.1.2. ðánh giá s sai khác di truy n c a ngu n VLKð b ng ch th phân t
66
RAPD
3.2. K t qu lai t o và ch n l c gi ng dâu lai F1 tr ng h t
71
3.2.1. K t qu lai h u tính ñ t o ra các t h p dâu lai F1
71
3.2.2. K t qu tuy n ch n t h p dâu lai F1 tr ng h t
72
v
3.2.3. Tiêu chu n h t gi ng và xây d ng vư n b m s n xu t h t dâu lai
109
3.3. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i th v i m t s
111
ñi u ki n ngo i c nh b t thu n
3.3.1. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i v i ñi u ki n h n
111
3.3.2. K t qu kh o nghi m các gi ng dâu lai tam b i v i ñi u ki n úng
120
3.4. K t qu nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17
vùng
126
3.5. K t qu nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t
138
ñ ng b ng sông H ng
ñ n năng su t, ch t lư ng lá c a gi ng dâu lai VH17
3.5.1. K t qu nghiên c u xác ñ nh hi u qu bón phân vô cơ NPK k t h p
v i tư i nư c
138
v Xuân cho gi ng dâu lai VH17
3.5.2. K t qu nghiên c u bi n pháp h n ch b nh b c thau, g s t b ng
147
phương pháp thu ho ch lá
K T LU N VÀ ð NGH
151
1. K t lu n
151
2. ð ngh
152
CÁC CÔNG TRÌNH ðà CÔNG B
LIÊN QUAN ð N LU N ÁN
153
TÀI LI U THAM KH O
154
PH L C
164
vi
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
Ch vi t t t
RAPB
BB
CD
CR
CSB
CT
CNH-HðH
CTTD
ðVT
ðSK
ðB86
ðBSH
FAO
HB
KTTV
KL
KHCN
KLLBQ
NS
PTNT
Ptk
Pvk
PT
RH
TBKT
THL
TL
TN
TQ
TT NCDTT TW
VH
VLKð
♀
♂
VI T T T
Ch vi t ñ y ñ
Random Amplifed Polymorphic DNA
B cb
Chi u dài
Chi u r ng
Ch s b nh
Công th c
Công nghi p hoá - Hi n ñ i hoá
Ch tiêu theo dõi
ðơn v tính
ð sơn khoang
ð t bi n năm 1986
ð ng b ng sông H ng
Food Agricultural Oganization
Hà B c
Khí tư ng thu văn
Kh i lư ng
Khoa h c Công ngh
Kh i lư ng lá bình quân
Năng su t
Phát tri n nông thôn
Kh i lư ng toàn kén
Kh i lư ng v kén
Phát tri n
ð m tương ñ i c a không khí (%)
Ti n b k thu t
T h p lai
T l
Thí nghi m
Trung Qu c
Trung tâm Nghiên c u Dâu t m tơ Trung ương
Vi t Hùng
V t li u kh i ñ u
Gi ng m
Gi ng b
vii
DANH M C B NG
B ng
N i dung
Trang
14
1.1 Cơ c u gi ng dâu t i t nh Thái Bình, Nam ð nh, Hà Nam năm 2012
46
2.1 Ngu n g c và m t s ñ c ñi m chính c a 13 gi ng dâu tham gia thí
nghi m l a ch n v t li u kh i ñ u
48
2.2 Thành ph n hóa h c c a ñ t thí nghi m năm 2008
49
2.3 Danh sách 16 m i ñã s d ng
62
2.4 N i dung, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u
63
3.1 Kích thư c lá c a các gi ng dâu tham gia thí nghi m l a ch n v t
li u kh i ñ u, năm 2005 t i Thái Bình
3.2 Năng su t lá c a các gi ng dâu tham gia thí nghi m l a ch n v t
64
li u kh i ñ u năm 2005 t i Thái Bình (t n/ha)
3.3 M c ñ nhi m b nh n m c a các gi ng dâu tham gia thí nghi m l a
65
ch n v t li u kh i ñ u v Xuân năm 2005 t i Thái Bình
3.4 Hàm lư ng và ñ tinh s ch AND c a các gi ng dâu nghiên c u
67
3.5 Tính ñã hình v phân ño n ADN ñư c nhân b n c a 16 m i ng u nhiên
68
3.6 Thông tin tính ña hình (PIC) c a các gi ng dâu nghiên c u
69
3.7 H s tương ñ ng di truy n c a 13 gi ng dâu tham gia thí nghi m
69
3.8 M t s ñ c ñi m hình thái c a các t h p dâu lai F1 năm 2009 t i Thái Bình
73
3.9 Th i gian n y m m c a THL v xuân năm 2009 t i Thái Bình
75
3.10 T l n y m m v Xuân và v Thu, năm 2009 t i Thái Bình
76
3.11 T c ñ ra lá và th i gian thành th c lá v Xuân năm 2009
78
t i Thái Bình
3.12 T c ñ ra lá và th i gian thành th c lá v Hè năm 2009
80
t i Thái Bình
3.13 T c ñ ra lá và th i gian thành th c lá v Thu, năm 2009 t i Thái Bình
82
3.14 Kích thư c lá dâu c a các t h p dâu lai các mùa v năm 2009
84
t i Thái Bình
3.15 S lá/500 g, kh i lư ng lá/100 cm2 c a các t h p dâu lai năm 2009
86
t i Thái Bình
3.16 S lá/mét cành c a các t h p dâu lai năm 2009 t i Thái Bình
88
3.17 Kh i lư ng lá/mét cành c a các t h p dâu lai năm 2009 t i Thái Bình
88
3.18 M t s ch tiêu v thân cành c a các t h p dâu lai năm 2009 t i
90
Thái Bình
3.19 Gi i tính hoa c a các t h p dâu lai, năm 2009 t i Thái Bình
91
3.20 Năng su t lá c a các t h p dâu lai, năm 2009 t i Thái Bình
93
3.21 Giá tr trung bình và m c ñ tr i (hp) c a m t s tính tr ng cây
96
dâu lai F1, năm 2009 t i Thái Bình
3.22 M t s thành ph n hóa h c trong lá dâu
98
3.23 Hàm lư ng axit amin trong lá dâu (g/100 g/protein)
99
viii
3.24
3.25
3.26
3.27
3.28
3.29
3.30
3.31
3.32
3.33
3.34
3.35
3.36
3.37
3.38
3.39
3.40
3.41
3.42
3.43
3.44
3.45
3.46
3.47
3.48
3.49
3.50
3.51
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n th i gian phát d c c a t m và
tiêu hao lá dâu/kg kén, năm 2009 t i Thái Bình
nh hư ng ch t lư ng lá dâu ñ n t l b nh h i t m, năm 2009 t i
Thái Bình
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n t l t m k t kén năm 2009
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n năng su t kén t m năm 2009
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n kh i lư ng toàn kén năm 2009
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu t l v kén năm 2009
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n ch t lư ng s i tơ năm 2009
M c ñ nhi m b nh n m b c thau c a các t h p lai năm 2009
M c ñ nhi m b nh n m g s t c a các t h p lai năm 2009
Tiêu chu n ch t lư ng h t dâu lai
K t qu xác ñ nh ñ m ñ t trong ru ng dâu thí nghi m v Xuân
năm 2014 t i Thái Bình (%)
nh hư ng c a h n ñ n th i gian n y m m v Xuân 2014
nh hư ng c a h n ñ n ñ c tính n y m m c a cây dâu v Xuân
2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a h n ñ n t c ñ phát tri n m m dâu năm 2014 t i
Thái Bình
nh hư ng c a h n ñ n t c ñ ra lá c a các gi ng dâu năm 2014
t i Thái Bình
nh hư ng c a h n ñ n s c sinh trư ng c a m m dâu v Xuân,
năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a h n ñ n kích thư c c a lá và th i gian thành th c lá
v Xuân năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a h n ñ n s lá/500 g và kh i lư ng lá/mét cành
nh hư ng c a h n ñ n năng su t lá dâu năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a ng p úng ñ n tăng trư ng m m dâu năm 2014
nh hư ng c a ng p úng ñ n t c ñ ra lá, năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a ng p úng ñ n s lá/500 g và kh i lư ng lá/mét
cành năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a ng p úng ñ n s m m n y h u hi u và t l m m
t t búp năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a ng p úng ñ n t l lá vàng trên cây năm 2014 t i
Thái Bình
nh hư ng c a ng p úng ñ n năng su t lá dâu năm 2014
ð c tính n y m m c a các gi ng dâu
v Xuân năm 2015
t i Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
M t ñ sâu cu n lá h i dâu năm 2015 t i Thái Bình, Nam ð nh, Hà
Nam (con/m2)
M t ñ sâu róm h i dâu năm 2014-2015 t i Thái Bình, Nam ð nh
và Hà Nam (con/m2)
100
101
102
103
104
105
105
106
108
109
112
113
114
116
116
117
118
118
119
121
122
122
123
124
125
127
128
128
ix
3.52
3.53
3.54
3.55
3.56
3.57
3.58
3.59
3.60
3.61
3.62
3.63
3.64
3.65
3.66
3.67
3.68
M c ñ b sâu h i các gi ng dâu năm 2014- 2015 t i Thái Bình,
Nam ð nh và Hà Nam
M c ñ nhi m b nh b c thau, g s t và virus c a các gi ng dâu
năm 2014-2015 t i Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
M t s ch tiêu v lá và t ng chi u dài cành năm 2014-2015 t i
Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
Năng su t lá dâu năm 2015 t i Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
(t n/ha)
Phân nhóm môi trư ng theo t ng mùa v v năng su t lá c a các
gi ng dâu năm 2015 t i Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
Ch s thích nghi và n ñ nh c a các gi ng dâu qua 3 mùa v trong
năm t 2015 t i Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam
Năng su t lá c a gi ng dâu lai VH17 t 2014-2016
Ch t lư ng lá dâu thông qua nuôi t m Thái Bình, Nam ð nh và
Hà Nam năm 2015
K t qu xác ñ nh ñ
m ñ t
v Xuân năm 2013 và 2014
t i Thái Bình
Hi u qu c a bón phân k t h p v i tư i nư c cho cây dâu ñ n t c
ñ tăng trư ng m m và lá v Xuân 2014 t i Thái Bình
Hi u qu c a bón phân k t h p v i tư i nư c cho cây dâu ñ n m t
s y u t c u thành năng su t lá v Xuân năm 2014 t i Thái Bình
Hi u qu bón phân k t h p v i tư i nư c ñ n t l n y m m, t ng
chi u dài cành/cây v Xuân năm 2014 t i Thái Bình
Hi u qu c a bón phân k t h p v i tư i nư c ñ n năng su t lá
gi ng dâu VH17 năm 2014 t i Thái Bình
Hi u qu kinh t c a vi c bón phân k t h p v i tư i nư c cho cây
dâu v Xuân, năm 2014 t i Thái Bình (tính cho 01 ha)
nh hư ng c a th i gian thu ho ch lá dâu ñ n t l b nh b c thau
h i gi ng dâu VH17 v Xuân năm 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a th i gian thu ho ch lá dâu ñ n t l b nh g s t h i
gi ng dâu lai VH17 v Xuân 2014 t i Thái Bình
nh hư ng c a th i gian thu ho ch lá dâu ñ n năng su t lá trong
năm 2014 t i Thái Bình (t n/ha)
129
130
131
132
134
134
135
136
138
139
141
142
144
146
147
148
150
x
DANH M C HÌNH
Hình
N i dung
3.1 K t qu ñi n di ADN t ng s c a các gi ng dâu trên gel agarose 0,8%
3.2 Cây quan h di truy n gi a các m u dâu theo ki u phân nhóm
UPGMA
3.3 T c ñ ra lá v Xuân 2009 c a các t h p dâu lai t i Thái Bình
3.4 T c ñ ra lá v Hè 2009 c a các t h p dâu lai t i Thái Bình
3.5 T c ñ ra lá v Thu 2009 c a các t h p dâu lai t i Thái Bình
3.6 Kích thư c lá dâu năm 2009 c a các t h p dâu lai t i Thái Bình
3.7 So sánh trung bình kh i lư ng lá/100 cm2 c a các t h p dâu lai
năm 2009 t i Thái Bình
3.8 So sánh năng su t lá dâu v Xuân năm 2009 c a các t h p
dâu lai t i Thái Bình
3.9 Năng su t lá dâu trong năm 2009 c a các t h p dâu lai t i Thái
Bình
3.10
nh hư ng c a ch t lư ng lá dâu ñ n năng su t kén t m
3.11 M c ñ nhi m b nh n m b c thau c a các t h p dâu lai
3.12 So sánh s phân b năng su t lá 3 v Xuân, Hè và Thu c a các
gi ng dâu năm 2015 t i Thái Bình, Nam ð nh, Hà Nam
3.13 Sơ ñ quá trình ch n t o gi ng dâu lai VH17
3.14 Hi u qu c a bón phân k t h p v i tư i nư c ñ n năng su t lá
c a gi ng dâu VH17 các mùa v , năm 2014
Trang
66
70
79
81
83
85
87
94
95
103
107
133
137
145
1
M
ð U
1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI
M c dù hi n nay ngành công nghi p hoá h c phát tri n, nhi u lo i s i t ng h p ra
ñ i, các lo i s i này tuy có ưu ñi m là giá thành h nhưng v n không thay th ñư c v
trí c a tơ t m. B i vì tơ t m là lo i s i t nhiên cao c p có nh ng tính ch t ñ c bi t mà
không lo i tơ hoá h c nào sánh ñư c như: ñ bóng cao, m m m i, x p, d t y chu i,
kh năng cách nhi t, cách ñi n t t, d nhu m màu và b n màu. M c qu n áo b ng s i
tơ t m mùa hè thì mát và mùa ñông l i m. Chính vì th ngay t xa xưa con ngư i ñã
phong t ng cho tơ t m là: "N hoàng c a ngành d t’’ (Tr n B ch ð ng, 1993).
Hi n nay, trên th gi i có hơn 40 nư c tham gia s n xu t Dâu t m tơ. Trong ñó
Trung Qu c là nư c s n xu t dâu t m l n nh t th gi i chi m 77,8%,
n ð ñ ng
th 2 chi m 15,4% và Vi t Nam ñ ng th 3 chi m t l 2,4%. Năm 2014 di n tích
dâu c a Trung Qu c kho ng 833.750 ha, s n lư ng tr ng gi ng t m ñ t 16.310.000
t , t ng s n lư ng kén ñ t 650.800 t n, giá tr kinh t ñ t 23,89 t Nhân dân t
(Huai Song Feng, 2015).
Vi t Nam ñã có bư c ti n ñáng k trong 13 năm qua t 1995-2008. S n xu t
ñã tăng t 12.000 t n năm 1995 lên 21.000 t n vào năm 2008, t nư c ñ ng th 5
tr thành nư c ñ ng th 3 v s n xu t dâu t m trên th gi i. Tuy nhiên s n lư ng
kén t m c a Vi t Nam m i chi m m t t l r t khiêm t n là 2,4% trong t ng s n
lư ng s n xu t dâu t m c a th gi i. Là nư c có truy n th ng và ti m năng tr ng
dâu, nuôi t m, ươm tơ, d t l a, t th k VII ñ n th k X tơ l a, g m Vi t Nam ñã
r t n i ti ng và tr thành m t hàng xu t kh u. Tính ñ n năm 2010 nư c ta có 31
t nh tham gia s n xu t dâu t m trên toàn b 8 vùng sinh thái v i t ng di n tích dâu
là 17.653 ha, chi m 0,19% di n tích ñ t nông nghi p, trong ñó vùng ð ng b ng
sông H ng có di n tích dâu là 4.597 ha ha chi m 26,04% t ng di n tích dâu c a c
nư c và ch ñ ng th 2 sau vùng Tây Nguyên (Nguy n Th ð m và cs., 2011).
Năng su t lá dâu
nư c ta còn
Dâu t m tơ Vi t Nam năng su t lá dâu
m c th p. Theo báo cáo c a T ng Công ty
ñ ng b ng m i ch ñ t t 8-12 t n lá/1ha
2
trong m t năm,
khi ñó
Trung du và mi n Núi còn
m c th p hơn 7-10 t n lá/1ha. Trong
m t s nư c phát tri n như Trung Qu c,
n ð ... năng su t ñ t 30-40 t n
lá/1ha/năm, trên di n tích ñ t t t có th ñ t 60-70 t n/ha/năm. ði u ñó ñã kh ng
ñ nh ti m năng ñ nâng cao năng su t lá dâu c a Vi t Nam còn r t l n (Hi p h i
Dâu t m tơ Vi t Nam, 2003).
Vùng ð ng b ng sông H ng có nhi u ti m năng ñ phát tri n ngh tr ng dâu
nuôi t m do n m trong vùng khí h u nhi t ñ i gió mùa, qu ñ t chưa s d ng có th
tr ng dâu vào kho ng 137 nghìn ha và ngu n lao ñ ng không có công ăn vi c làm
ho c s d ng chưa h t qu th i gian còn r t l n. Toàn vùng có 10 t nh và thành
ph : Vĩnh Phúc, Hà N i, B c Ninh, Hà Nam, Hưng Yên, H i Dương, H i Phòng,
Thái Bình, Nam ð nh, Ninh Bình, ñã có 9 t nh và thành ph có di n tích dâu t m
(tr H i Phòng). M c dù ti m năng ñ phát tri n ngh tr ng dâu, nuôi t m c a vùng
ñ ng b ng sông H ng còn r t l n nhưng hi u qu kinh t thu ñư c chưa cao. Năng
su t lá dâu c a vùng ñ ng b ng sông H ng còn th p m i ch ñ t bình quân 20
t n/ha do tr ng ch y u là gi ng dâu cũ có năng su t, ch t lư ng th p. Th c t s n
xu t dâu
vùng ñ ng b ng sông H ng có t i 70-75% di n tích cây dâu ñư c tr ng
vùng ñ t bãi ven ñê, hàng năm vào tháng 6-8 thư ng b ng p úng nên ñã nh
hư ng ñ n năng su t, ch t lư ng lá dâu.
Năng su t ch t lư ng lá dâu ph thu c vào nhi u y u t như gi ng, ñi u ki n
sinh thái và các bi n pháp k thu t canh tác. T nh ng năm 2000 tr v trư c nư c
ta ch y u tr ng dâu b ng hom (nhân vô tính) phương pháp này có ưu ñi m d th c
hi n nhưng như c ñi m là h s nhân gi ng th p, d lan truy n m t s b nh h i qua
nguyên li u tr ng và nhi m kỳ kinh t ng n. ð l i d ng ưu th lai F1 là cho năng
su t và ch t lư ng lá cao, kh c ph c ñư c các như c ñi m phương pháp nhân gi ng
b ng hom, các gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t VH9, VH13 ra ñ i là m t
bư c ñ t phá trong công tác ch n t o gi ng dâu
Vi t Nam. Cây dâu ñư c tr ng t
h t (nhân h u tính) có nhi u ưu ñi m hơn phương pháp tr ng b ng hom vì cây con
ñư c tr ng t h t nên có b r phát tri n m nh thích ng r ng v i các ñi u ki n khí
h u và ñ t ñai. Cây dâu lai F1 tam b i th có r t ít hoa và không có qu do ñó ch t
3
lư ng lá t t hơn (Hà Văn Phúc và Vũ Văn Ban, 2002), (Hà Văn Phúc và cs., 2006).
Cơ c u gi ng dâu c a vùng ðBSH chi m t i 60-65% là gi ng cũ (Hà B c, B u
ña...), t 35-40% tr ng các gi ng m i, tuy nhiên các gi ng dâu VH9 còn có như c
ñi m lá hái còn dai nên d b xư c cành, gi ng VH13 còn nhi u cành tăm và cành r
nên khó cho khâu chăm sóc thâm canh, gi ng dâu Trung Qu c nhi m b nh n m b c
thau, g s t cao nên làm gi m ch t lư ng lá (Trung tâm NCDTT TW, 2014).
Do ñó vi c ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t,
ch t lư ng lá cao, thích ng v i ñi u ki n th i ti t c a vùng ñ ng b ng sông H ng,
n y m m Xuân s m và cho nhi u lá
v Xuân nh m thay th d n các gi ng dâu cũ
năng su t, ch t lư ng lá th p, ñ ng th i góp ph n kh ng ñ nh nh ng ñ c tính t t c a
gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t là vi c làm c n thi t và có ý nghĩa c v khoa
h c và th c ti n.
2. M C TIÊU NGHIÊN C U
2.1. M c tiêu chung
Ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t, ch t lư ng
lá cao thích ng v i ñi u ki n sinh thái vùng ñ ng b ng sông H ng.
2.2. M c tiêu c th
- L a ch n v t li u kh i ñ u cho công tác lai t o gi ng dâu lai F1 tam b i th
tr ng h t
- Ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t có năng su t lá cao trên
33 t n/ha/năm, ch t lư ng lá t t, kh năng ch ng ch u v i sâu b nh khá, thích ng
v i ñi u ki n sinh thái vùng ñ ng b ng sông H ng.
- Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t canh tác thích h p ñ nâng cao năng
su t, ch t lư ng lá dâu.
3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N
3.1. Ý nghĩa khoa h c
Cung c p cơ s d li u v l a ch n v t li u kh i ñ u, ch n t o gi ng và ñánh
giá gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t.
K t qu ñ tài là m t gi i pháp khoa h c ñ nâng cao năng su t, ch t lư ng và
hi u qu s n xu t dâu t m
vùng ð ng b ng sông H ng
4
3.2. Ý nghĩa th c ti n
- ð tài ñã xác ñ nh ñư c 6 gi ng dâu g m 5 gi ng dâu lư ng b i làm m K9,
Sha 2, Qu 1, K14, K18 và gi ng dâu t b i làm b ðB86 có nhi u ưu ñi m v ñ c
tính nông sinh h c, xa nhau v kho ng cách di truy n s d ng làm VLKð ñ t o ra
các t h p dâu lai F1 tam b i th b ng phương pháp lai h u tính.
- ð tài ñã ch n t o ñư c gi ng dâu lai F1 tam b i th tr ng h t VH17 ñáp ng
m c tiêu nâng cao năng su t, ch t lư ng lá dâu, cho nhi u lá
v Xuân, thích ng
v i m t s ñi u ki n ngo i c nh b t thu n và ñi u ki n s n xu t
vùng ñ ng b ng
sông H ng.
- ð tài ñã xác ñ nh ñư c m t s bi n pháp k thu t nh m h n ch tác h i c a
b nh n m h i dâu, tăng năng su t lá
v Xuân ñ i v i gi ng dâu lai VH17 như: xác
ñ nh ñư c li u lư ng bón 2000 kg/ha phân h n h p N-P-K t l 16,5: 7: 7 k t h p
v i tư i nư c và thu hái lá sau khi n y m m
v Xuân t 25-30 ngày.
4. NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN
- Lai t o, ch n l c ñư c gi ng dâu lai VH17 tam b i th tr ng h t có năng
su t, ch t lư ng lá cao và kh ng ñ nh nh ng ñ c tính t t c a gi ng dâu lai VH17
tam b i th tr ng h t t i vùng ñ ng b ng sông H ng.
- Xác ñ nh ñư c bi n pháp k thu t bón phân k t h p v i tư i nư c cho cây
dâu, th i gian thu hái lá nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng ñ khuy n cáo s
d ng gi ng có hi u qu
vùng ñ ng b ng sông H ng.
5. ð I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U
5.1. ð i tư ng nghiên c u
- Gi ng dâu: 13 gi ng dâu ñư c l a ch n trong t p ñoàn gi ng; 6 t h p dâu
lai F1 ñư c t o ra b ng phương pháp lai h u tính.
- Gi ng t m: Gi ng t m lư ng h kén tr ng và ña h lai kén vàng
- M t s bi n pháp k thu t canh tác nh m tăng năng su t ch t lư ng lá dâu
5.2. Ph m vi nghiên c u
- T p trung ñánh giá l a ch n v t li u kh i ñ u, lai h u tính và nghiên c u tuy n
ch n m t s t h p dâu lai F1 tr ng t h t ñư c th c hi n t i Tr m Nghiên c u Dâu
5
t m tơ Vi t Hùng là k th a m t ph n k t qu nghiên c u c a lu n văn th c sĩ t năm
2008-2009 (có s d ng m t s k t qu nghiên c u t năm 2005-2008)
- Th i gian nghiên c u sinh ti p t c t 01/2012 ñ n 12/2016 nghiên c u các
n i dung:
+ Nghiên c u kh năng thích ng c a các gi ng dâu lai tam b i v i m t s
ñi u ki n ngo i c nh b t thu n (h n, úng) và Nghiên c u nh hư ng c a m t s bi n
pháp k thu t ñ n năng su t ch t lư ng lá gi ng dâu lai VH17, ñư c th c hi n t i Tr m
Nghiên c u Dâu t m tơ Vi t Hùng, Vũ Thư, Thái Bình.
+ Nghiên c u tính thích ng c a gi ng dâu lai VH17
thưc hi n 3 t nh Thái Bình, Nam ð nh và Hà Nam.
vùng ðBSH, ñ a ñi m
6
Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S
1.1. CƠ S
KHOA H C C A ð TÀI
KHOA H C C A ð TÀI
1.1.1. Cơ s khoa h c c a lai h u tính trong ch n t o gi ng dâu
Trong công tác ch n t o gi ng cây tr ng, ngư i ta s d ng các phương pháp
khác nhau ñ t o ra các t h p gen m c tiêu t hai ho c nhi u b m nh m t o ñư c
gi ng m i ñưa vào s n xu t. Các bư c ñi ch y u c a quá trình y như sau: Xác ñ nh
ñúng các gi ng b m mang các ñ c trưng c n thi t, ti n hành t p giao gi a các b
m , phân tích các ñ i phân ly m t cách thích h p ñ ch n l c các th tái t h p c n
thi t, c ñ nh ñư c các th tái t h p y và cu i cùng ñánh giá chúng qua m t lo t
kh o nghi m, cách ti p c n y ñã t ra r t có k t qu vì nó ñã liên t c tăng m c thu
ho ch c a cây tr ng (Tr n ðình Long và cs., 1997).
ð phát tri n ngành s n xu t dâu t m tơ, cây dâu có v trí quan tr ng b i vì lá
dâu là th c ăn duy nh t c a con t m dâu (Bombyx mori L). Năng su t và ch t lư ng
lá dâu ph thu c vào nhi u y u t như ñi u ki n ñ t ñai, khí h u, các bi n pháp
qu n lý, chăm sóc,... nhưng gi ng dâu cũng là nhân t có nh hư ng r t l n. ð t o
ra gi ng dâu m i có năng su t lá cao ch t lư ng lá t t cùng v i vi c ch n l c các
gi ng dâu ñ a phương, nh p n i gi ng, áp d ng phương pháp gây b t bi n, ngày
nay nhi u nư c trên th gi i như Trung Qu c, Nh t B n, Liên Xô ñã s
d ng
phương pháp lai h u tính trong ch n t o gi ng dâu ñ t o ra các gi ng dâu lai F1...
trong ñó có Vi t Nam.
Lai h u tính là vi c lai 2 cá th có tính di truy n khác nhau, ph i h p tính tr ng
c a 2 gi ng và ch n l c ra con lai mang ñ c tính mong mu n c a c 2 b m thông
qua tái t h p trong quá trình phân ly
ñ i con cháu (Tr n ðình Long và cs., 1997).
Lai h u tính là quá trình tái t h p gen. Thông qua s tái t h p gen ñ tích lũy
nh ng gen t t c a gi ng b m làm xu t hi n
con lai nh ng lo i gen t t hơn gi ng
b m . M t khác khi lai h u tính do có s tương tác gi a các gen ho c ñ t bi n gen
mà s n sinh nh ng ñ c tính m i vư t xa các tính tr ng c a gi ng b m . Sau khi lai
7
h u tính, thông qua phương pháp ch n l c mà ch n ra ñư c nh ng cá th t t ñáp
ng yêu c u m c tiêu t o gi ng và ñào th i nh ng cá th x u, t ñó b i d c ra gi ng
dâu m i theo ý mu n. Nh ng cá th t t ñ c bi t như v y thông qua nhân vô tính ñ
duy trì b o t n các tính tr ng t t. Do ñó lai h u tính ñư c coi như m t bi n pháp
h u hi u ñ t o các bi n d . ði theo hư ng nghiên c u này Vi t Nam ñã ch n t o
ñư c các gi ng dâu lai tam b i th tr ng hom s 7, s 11, s 12, s 28 và s 36 (Hà
Văn Phúc, 2003).
Dâu là cây th ph n chéo nên nó có tính d h p t cao. M i l n lai h u tính ñ u
phát sinh s tái t h p và t o ra s bi n d r t ña d ng. Vì v y khi lai h u tính, tính ña
d ng c a gi ng b m càng nhi u thì tính di truy n bi n d càng phong phú và cơ h i
ñ thu ñư c lo i hình m i càng l n. Do ñó tái t h p gen
cây dâu lai t o ra ngu n
bi n d di truy n vô cùng l n. Trong quá trình lai h u tính do s tương tác gi a các
gen mà th h cây lai còn xu t hi n nh ng bi n d m i không có
khi lai hai gi ng có tính kháng b nh trung bình
gi ng b m . Như
th h ñ i sau có th xu t hi n cá
th có tính kháng b nh cao vư t h n tính kháng b nh c a gi ng b m .
Thông qua lai h u tính, các gen di truy n khác nhau c a cùng m t tính tr ng c a
hai gi ng b m ñư c tích lũy l i
cây lai, t ñó làm xu t hi n tính tr ng vư t gi ng
b m . Như v y vi c s n sinh tính tr ng vư t gi ng b m là do tích lũy các gen có
l i kh ng ch cùng m t tính tr ng kinh t t các gi ng b m khác nhau làm cho gen
c a cây lai t t hơn lo i hình di truy n c a gi ng b m . Trong cùng m t t h p lai,
các tính tr ng ñ i l p c a gi ng b m càng nhi u thì
th h cây lai xu t hi n các
lo i hình m i càng nhi u. Nhưng các tính tr ng ñ i l p tác ñ ng b tr càng nhi u thì
mâu thu n gi a các gi ng b m càng l n, th i gian phân ly
ñ i sau càng dài. Các
tính tr ng s không n ñ nh. Trư ng h p như v y t l ñ t bi n s th p. Vì th c n
ph i ch n gi ng b m có nhi u ưu ñi m, ít khuy t ñi m, t p trung vào m t s m c
tiêu ch y u như th m i thu ñư c k t qu .
Các gi ng dâu tam b i th ñư c t o ra do phương pháp lai h u tính là s 7, s
11, s 12, s 28 và s 36 ñã ph n nào ñáp ng ñư c yêu c u v gi ng cho s n xu t
nhưng ñ u nhân gi ng b ng hom (nhân gi ng vô tính). Nhân gi ng vô tính không
8
nh ng h n ch v m t năng su t lá do b r phát tri n không sâu r ng mà còn nhi u
như c ñi m như h s nhân gi ng r t th p, cây dâu d dàng truy n l i m t s b nh
h i mà
cây b m ñã có s n, chi phí cho nguyên li u tr ng cao. Do ñó b t ñ u t
năm 1993 các nhà ch n t o gi ng dâu Vi t Nam ñã ñi theo hư ng nghiên c u ch n
t o gi ng dâu lai F1 tr ng h t (nhân gi ng h u tính). Nhân gi ng theo phương pháp
h u tính có nhi u ưu ñi m hơn b i vì nó s d ng ñư c ưu th lai F1 nên cho năng
su t lá cao hơn. Cây dâu thích ng r ng v i các ñi u ki n khí h u và ñ t ñai, kh
năng ch u h n, ch u úng t t. H s nhân gi ng cao, m t kilogam h t dâu sau khi
ươm thành cây con có th tr ng ñư c t 5-6 ha. M t ha vư n dâu b m có th s n
xu t ñư c trên 300 kg h t dâu. K t qu c a phương pháp lai h u tính ñã t o ra các
gi ng dâu lai tr ng h t g m VH9, VH13, VH15. Các gi ng dâu lai m i này ñư c
phát tri n
h u h t các t nh có ngh dâu t m trên c nư c, di n tích chi m t 35-40%
(Trung tâm Nghiên c u Dâu t m tơ Trung ương, 2014).
1.1.2. ð c tính di truy n m t s tính tr ng
cây dâu
Do cây dâu là cây th ph n chéo nên xét v m t di truy n nó có tính d h p cao,
trong t nhiên thư ng th y cây dâu có nhi u lo i hình, nên vi c nghiên c u xác ñ nh quy
lu t di truy n m t s tính tr ng c a cây dâu lai còn chưa ñ y ñ . Tác gi Hà Văn Phúc
(2003) khi nghiên c u quy lu t di truy n m t s tính tr ng cây dâu cho bi t:
- S di truy n v kh năng sinh trư ng: S c sinh trư ng c a cây dâu là kh năng
tăng lên v chi u cao cây và ñ to c a cành trong m t ñơn v th i gian nh t ñ nh. N u
gi ng b m có s c sinh trư ng m nh thì th h cây lai cũng s sinh trư ng m nh, s
di truy n s c sinh trư ng là ñ c tính di truy n tính tr i
- S di truy n v ñ dài ñ t: ð dài ñ t c a cành là bi u hi n s lá nhi u hay ít
trong m t ñơn v ñ dài cành và ñây là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng nh hư ng
ñ n năng su t lá dâu. Di truy n ñ dài ñ t c a cây dâu lai nhìn chung thư ng l ch v
phía gi ng b , ho c m có ñ t ng n ho c v trí trung gian gi a hai gi ng b và m .
- S di truy n v t l và th i kỳ n y m m: ð i v i cây dâu th i kỳ n y m m
xuân s m hay mu n có ý nghĩa quan tr ng trong vi c l y lá nuôi l a t m xuân. K t
qu nghiên c u cho th y khi lai gi a gi ng dâu n y m m s m v i gi ng này m m
- Xem thêm -