Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nghiên cứu chỉ số meld trong tiên lượng bệnh nhân xơ gan...

Tài liệu Nghiên cứu chỉ số meld trong tiên lượng bệnh nhân xơ gan

.DOC
94
768
59

Mô tả:

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI ============== NGUYỄN THỊ MAI HƯƠNG NGHIÊN CỨU CHỈ SỐ MELD TRONG TIÊN LƯỢNG BỆNH NHÂN XƠ GAN LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC HÀ NỘI – 2011 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI ============== NGUYỄN THỊ MAI HƯƠNG NGHIÊN CỨU CHỈ SỐ MELD TRONG TIÊN LƯỢNG BỆNH NHÂN XƠ GAN Chuyên ngành: Nội khoa Mã số: 60.72.20 LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Ngọc Ánh HÀ NỘI - 2011 3 LỜI CẢM ƠN Nhân dịp hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban giám hiệu, Phòng đào tạo sau đại học, bộ môn nội trường Đại học Y Hà Nội. Ban giám đốc bệnh viện Bạch Mai Khoa tiêu hóa bệnh viện Bạch Mai Ban Giám đốc, khoa Nghề Nghiệp Bệnh viện Thanh Nhàn Đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới: TS Trần Ngọc Ánh, Bộ môn Nội tổng hợp, người thầy đã trực tiếp dạy dỗ, hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới: PGS.TS Đào Văn Long, Chủ nhiệm khoa Tiêu hóa Bệnh viện Bạch Mai; TS Nguyễn Thị Vân Hồng-phó chủ nhiệm khoa tiêu hóa, bộ môn Nội, những người thầy đã tận tình dạy dỗ, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi những tình cảm yêu thương nhất tới những người thân trong gia đình đã luôn ở bên tôi, an ủi động viên và chia sẻ tôi những lúc khó khăn để tôi yên tâm học tập. Cuối cùng tôi xin cảm ơn các anh chị, các bạn cao học nội 18 cùng toàn thể bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong cuộc sống và học tập. Hà Nội, ngày 1 tháng 11 năm 2011 Học viên Nguyễn Thị Mai Hương 4 5 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i, tÊt c¶ c¸c sè liÖu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ cha tõng ®îc c«ng bè trong bÊt cø c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo kh¸c. Hà Nội, ngày 1 tháng 11 năm 2011 Học viên Nguyễn Thị Mai Hương 6 ĐẶT VẤN ĐỀ Xơ gan là bệnh thường gặp ở Việt Nam và các nước trên thế giới, chiếm hàng đầu trong các bệnh lý về gan mật (khoảng 19%) [9]. Xơ gan do nhiều nguyên nhân gây nên như viêm gan virus, rượu, các bệnh lý về đường mật như sỏi mật, viêm xơ hóa đường mật, viêm gan tự miễn. Tuy nhiên chưa có một số liệu chính xác về tỷ lệ bệnh nhân xơ gan vì bệnh thường biểu hiện một cách thầm lặng và ở nước ta bệnh thường phát hiện khi có các biến chứng. Theo Anand BS, khoảng gần 30% đến 40% các trường hợp xơ gan phát hiện được khi mổ tử thi [14]. Tỷ lệ tử vong do xơ gan cũng rất cao, tại Mỹ cứ 100.000 dân có 12 đến 15 người chết vì xơ gan [14]. Ở nước ta tỷ lệ bệnh nhân xơ gan tử vong tại bệnh viện ước tính khoảng 27.7% [4]. Nguyên nhân tử vong ở những bệnh nhân xơ gan chủ yếu là do các biến chứng như: Hội chứng não gan, xuất huyết tiêu hóa, hội chứng gan thận, xơ gan ung thư hóa hay nhiễm trùng… Ghép gan là bước thay đổi rất lớn trong điều trị xơ gan nhưng nó chỉ thực hiện được ở các nước phát triển [82]. Và lượng bệnh nhân trong danh sách chờ được ghép rất đông [6]. Chỉ riêng ở Mỹ, gần đây đã có hơn 90.000 bệnh nhân chờ được ghép gan. Vấn đề đặt ra đối với các bác sỹ là cần phải phân loại bệnh nhân theo mức độ nặng của bệnh, nguy cơ tử vong để có thể sắp xếp các các bệnh nhân cần được ghép gan càng sớm hay có thể trì hoãn. Hơn 30 năm qua bảng phân loại Child Pugh đã được sử dụng rộng rãi ở rất nhiều nước trên thế giới để dự báo tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan [8]. Tuy nhiên bảng phân loại này cũng có hạn chế trong việc dự báo nguy cơ tử vong trong thời gian ngắn. Có nhiều bảng điểm khác nhằm đánh giá tiên lượng xơ gan nhưng khả năng sử dụng tùy thuộc vào khả năng bảng điểm có đưa được dự báo tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan không, hoặc bảng điểm 7 quá phức tạp, không áp dụng được rộng rãi trên lâm sàng [58,37,58,59, 86,96,101,114,117]. Gần đây, chỉ số MELD (Model for End Stage Liver Disease) đã được nhắc đến như một yếu tố tiên lượng tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan trong danh sách chờ ghép gan ở Mỹ. Sau đó, chỉ số này cũng đã được các nước ở Châu Âu và Nam Mỹ sử dụng thay thế bảng điểm Child Pugh để phân loại bệnh nhân trong danh sách chờ ghép gan.Trên thế giới có rất nhiều nghiên cứu đánh giá giá trị của điểm MELD trong tiên lượng tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan. Ở Việt Nam, ứng dụng chỉ số MELD để đánh giá nguy cơ nặng và tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan chưa được nghiên cứu nhiều. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu để tài: “Nghiên cứu chỉ số MELD trong tiên lượng bệnh nhân xơ gan”, nhằm mục tiêu sau: 1. Đáng giá chỉ số MELD ở bệnh nhân xơ gan. 2. Đối chiếu chỉ số MELD so với bảng phân loại Child- Pugh trong tiên lượng bệnh nhân xơ gan. 8 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN 1.1. Những vấn đề chung về xơ gan: Những phản ứng của gan trước những tác nhân xâm phạm khác nhau đều có thể dẫn tới sự hình thành những tổn thương xơ hóa[2]. Sự xơ hóa này lan tỏa, tiến triển, xâm lấn sẽ làm đảo lộn cấu trúc của gan và hình thành xơ gan. Xơ gan do nhiều nguyên nhân gây ra và là giai đoạn cuối cùng của nhiều bệnh gan mạn tính. Dù do bất cứ nguyên nhân nào, theo hội nghị quốc tế về gan họp tại LaHabana 1956, xơ gan đều bao gồm năm đặc điểm tổn thương mô bệnh học sau [9]: - Tổn thương hoại tử và thoái hóa của tế bào nhu mô gan. - Tái tạo tế bào gan thành hạt. - Xơ tăng sinh lan tỏa. - Tổn thưong lan tỏa toàn gan. - Đảo lộn cấu trúc tiểu thủy gan. 1.1.1 Dịch tễ học xơ gan: Xơ gan được Laenec mô tả lần đầu tiên vào năm 1819 trên một bệnh nhân xơ gan do uống rượu nên còn được gọi là xơ gan Laenec, ông nhận thấy rằng tổn thương bắt đầu từ các khoảng cửa và có các nốt tân tạo nhỏ, trên đại thể có các hạt đầu đanh nhỏ rải đều khắp trên mặt gan nên còn gọi là xơ gan cửa, xơ gan hạt bé. Loại xơ gan này thường gặp ở các nước Âu Mỹ (ở Pháp chiếm tới 55-75%) [4]. Còn ở Việt Nam và các nước đang phát triên chủ yếu gặp loại xơ gan sau hoại tử. Loại xơ gan này thường xảy ra sau bị viêm gan virus đặc biệt là viêm gan virus B và viêm gan virus C còn gọi là xơ gan sau viêm gan. Ở Việt Nam có đến 40% bệnh nhân xơ gan có biểu hiện bệnh gan trong tiền sử [4]. Ngoài các loại xơ gan do viêm gan, do rượu, ở Việt Nam 9 còn gặp một số loại xơ gan khác như: Xơ gan mật, xơ gan lách to kiểu Banti, xơ gan tim, xơ gan do nhiễm độc thuốc, hóa chất… Xơ gan có tiên lượng xấu, số bệnh nhân xơ gan do rượu sống trên 5 năm dưới 50%, 75% bệnh nhân xơ gan sau hoại tử tử vong trong vòng 1-5 năm. Theo tài liệu các nước, có tới 69% bệnh nhân tử vong trong năm đầu, 85% tử vong sau 2 năm và chỉ có 8,3% sống quá 3 năm. Ở bệnh viên Bạch Mai, số bệnh nhân còn sống được sau 3 năm chiếm tỷ lệ 6,6% [4]. Ngày nay, tỷ lệ này còn cao hơn. 1.1.2. Các nguyên nhân gây xơ gan - Viêm gan virút: Virút viêm gan B và C gây lên các bệnh gan mạn tính và dẫn đến xơ gan. - Bệnh gan do rượu: Uống nhiều rượu trong thời gian dài (>5 năm) có thể dẫn đến phá hủy gan. - Viêm gan tự miễn. - Các bệnh gan do rối loạn chuyển hóa như nhiễm sắt (Hetochromatosis), bệnh Wilson, thiếu alpha-1- antitrypsin [14]. - Các bệnh gan do nguyên nhân đường mật: Xơ gan ứ mật tiên phát hay thứ phát, viêm xơ hóa đường mật tiên phát, bệnh gan gây ra do thuốc [10]. 1.1.3. Đặc điểm lâm sàng: Biểu hiện lâm sàng của xơ gan trải qua hai giai đoạn: Giai đoạn sớm là xơ gan còn bù, giai đoạn muộn là xơ gan mất bù [9,14]. Ở giai đoạn sớm các triệu chứng lâm sàng thường nghèo nàn, bệnh nhân vẫn làm việc bình thường, thỉnh thoảng có đau nhẹ hạ sườn phải, bụng chướng hơi, gan có thể to mềm, lách mấp mé bờ sườn, giãn các mao mạch dưới da. Để chẩn đoán bệnh ở giai đoạn này cần làm các xét nghiệm thăm dò chức năng gan, soi ổ bụng và sinh thiết [14]. 10 Ở giai đoạn muộn biểu hiện bởi hai hội chứng: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa và suy chức năng gan. Hội chứng suy chức năng gan: * Toàn thân: - Mệt mỏi, ăn kém. - Phù hai chi dưới, phù trắng mềm ấn lõm, lúc đầu là phù kín đáo ở mắt cá hay mu bàn chân, sau tiến triển lên dần cẳng chân. - Biểu hiện ngoài da: Vàng da do ứ mật, da xạm do lắng đọng sắc tố hay do ứ sắt, mẩn ngứa, có thể có sao mạch...Thường vàng da vàng mắt kín đáo, tuy nhiên trong xơ gan nặng, xơ gan ứ mật triệu chứng hoàng đảm có khi lại nổi bật. - Có thể xuất huyết dưới da, niêm mạc như chảy máu mũi, chảy máu chân răng, trong trường hợp nặng có thể xuất huyết nội tạng như đái máu, xuất huyết màng não. - Có thể thiếu máu từ nhẹ đến nặng, đặc biệt trong trường hợp xuất huyết tiêu hóa (XHTH). * Tiêu hóa: - Rối loạn tiêu hóa như đầy bụng khó tiêu, đại tiện phân lỏng. * Biểu hiện nội tiết: - Vú to, liệt dương ở nam giới, rối loạn kinh nguyệt ở nữ giới. Hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa: - Tuần hoàn bàng hệ: Thường gặp, đôi khi kín đáo chỉ phát hiện được khi bệnh nhân ngồi dậy mới thấy lờ mờ ở mũi ức và hạ sườn phải, đây là kiểu tuần hoàn bàng hệ cửa chủ. - Cổ trướng: Gặp các mức độ từ ít (chỉ phát hiện dưới siêu âm) đến nhiều. Là loại cổ trướng dịch thấm, nếu cổ trướng tái phát nhanh là biểu hiện suy gan nặng. 11 - Lách to: Thường chỉ mấp mé bờ sườn, nhưng đôi khi lách rất to. - Xuất huyết tiêu hóa: Thường do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản (TMTQ) - Có thể gặp trĩ, biến chứng XHTH thấp do vỡ các búi trĩ. 1.1.4. Đặc điểm cận lâm sàng: * Sinh hóa máu: - Protid máu giảm, đặc biệt albumin giảm nhiều, tỷ lệ albumin/globulin đảo ngược. - Billirubin tăng cả trực tiếp lẫn gián tiếp, trực tiếp tăng nhiều hơn. - Đường máu có thể giảm. - Cholesterol máu giảm. - Ure, creatinin bình thường, tăng nếu có suy thận. - Transaminase tăng nếu có hủy hoại tế gan. * Công thức máu: Thường có thiếu máu đẳng sắc, nếu có chảy máu tiêu hóa gây thiếu máu nhược sắc. * Đông máu: Giảm các yếu tố đông máu, xét nghiệm thường là giảm tỷ lệ prothrombin. * Dịch cổ trướng: Dịch thấm, Rivalta âm tính. * Siêu âm: Nhu mô gan không đều, bờ gan mấp mô, tĩnh mạch cửa giãn, có thể phát hiện ra lách to, tĩnh mạch lách giãn. * Nội soi dạ dày thực quản: Thường có giãn tĩnh mạch thực quản hay giãn tĩnh mạch phình vị. * Soi ổ bụng và sinh thiết gan: Gan thường nhạt mầu, bề mặt lần sần, trường hợp nghi ngờ cần sinh thiết gan để chẩn đoán xác định. 12 1.1.5. Các biến chứng thường gặp của xơ gan: - XHTH - Hôn mê gan. - Nhiễm trùng: Nhiễm trùng có thể gặp ở phổi, đường tiêu hóa, dịch cổ trướng hay nhiễm khuẩn huyết. - Ung thư hóa. - Hội chứng gan thận. 1.1.5.1. Xuất huyết tiêu hóa: Là biến chứng thường gặp trong xơ gan. Nếu không được điều trị dự phòng tỷ lệ XHTH do giãn vỡ TMTQ lần đầu dao động từ 15-68% trong thời gian theo dõi là 2 năm. Có nhiều nguyên nhân có thể gây nên XHTH ở bệnh nhân xơ gan như giãn TMTQ, giãn tĩnh mạch phình vị, bệnh dạ dày xung huyết, loét dạ dày tá tràng, giảm các yếu tố đông máu. Tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân XHTH là 20% đến 35% [102]. Biện pháp điều trị XHTH hữu hiệu nhất ở bệnh nhân xơ gan là nội soi cầm máu. 1.1.5.2. Hôn mê gan: Hôn mê gan hay còn gọi là hội chứng não gan, là nguyên nhân tử vong thường gặp nhất của bệnh nhân xơ gan. Hôn mê gan xảy ra có thể ngay tại thời điểm bệnh nhân vào viện hay xuất hiện trong quá trình bệnh nhân nằm viện điều trị các biến chứng khác của xơ gan như XHTH, hội chứng gan thận, nhiễm trùng [20,68]. Có nhiều giả thuyết về cơ chế bệnh sinh của xơ gan song có 3 giả thuyết được lưu ý hơn cả là thuyết về nhiễm độc NH3, giả thuyết về chất truyền thần kinh giả, giả thuyết về cơ quan cảm thụ benzodiazepin. Cho đến nay các biện pháp điều trị hôn mê gan vẫn lấy việc loại trừ NH3 ra khỏi cơ thể là chính. 13 1.1.5.3. Nhiễm trùng: Ở bệnh nhân xơ gan do suy giảm quá trình đề kháng với vi khuẩn của cơ thể nên dễ mắc các bệnh nhiễm trùng. Nhiễm trùng có thể gặp ở đường tiêu hóa, hô hấp, tiết niệu, dịch cổ trướng (DCT) hay nhiễm khuẩn huyết. NTDCT là biến chứng nặng ở bệnh nhân xơ gan, chiếm tỷ lệ 10% đến 25% [69,73,98]. Hơn 60% NTDCT là do vi khuẩn Gram âm, chủ yếu là Enterobacteriaceae [100]. Mặc dù, tiên lượng ở bệnh nhân NTDCT đã được cải thiện rất lớn, song NTDCT vẫn là nguyên nhân thường gặp nhất gây tử vong ở bệnh nhân xuất huyết do giãn vỡ tĩnh mạch, tỷ lệ tử vong dao động 20%- 40% [53]. 1.1.5.4. Ung thư hóa: Là biến chứng muộn của xơ gan, đặc biệt ở nước ta vì tỷ lệ nhiễm viêm gan virus cao nên tỷ lệ xơ gan ung thư hóa khá cao, theo một số tác giả là từ 70-90%. Chuẩn đoán chủ yếu dựa vào định lượng alpha fetoprotein (αFP), siêu âm hay chụp cắt lớp vi tính, trong những trường hợp khó phải soi ổ bụng sinh thiết. Để có thể phát hiện sớm ung thư gan, các bệnh nhân xơ gan nên kiểm tra αFP và siêu âm cứ 6 tháng một lần [88]. 1.1.5.5. Hội chứng gan thận: Là một dạng suy thận cấp chức năng, thường xảy ra ở bệnh nhân suy gan nặng. Những biến đổi thường gặp nhất của chức năng thận ở bệnh nhân xơ gan là giảm khả năng bài tiết muối nước, và giảm mức lọc cầu thận thứ phát sau co mạch thận, hai biến đổi này dẫn đến giữ lại natri và nước, từ đó hình thành và phát triển cổ trướng, giảm natri máu do pha loãng, và cuối cùng là suy thận chức năng hay hội chứng gan thận [75]. Cho đến nay có rất nhiều cải tiến trong điều trị hội chứng gan thận song tiên lượng của bệnh nhân xơ gan có biến chứng vẫn không tốt. Tỷ lệ tử vong do hội chứng gan thận khá cao, 90% bệnh nhân chết trong vòng 10 tuần. 14 1.1.6. Điều trị xơ gan: Khi điều trị xơ gan cần lưu ý những đặc điểm sau:[6] - Xơ gan là một bệnh không thể chữa khỏi (không làm mất tổ chức xơ) nhưng nếu điều trị đúng bệnh nhân có thể sống lâu dài. - Nên tìm nguyên nhân gây xơ gan và loại bỏ nguyên nhân gây xơ gan nếu có thể. - Giai đoạn còn bù điều trị bằng chế độ ăn uống, sinh hoạt, hạn chế sử dụng thuốc và các chất có hại cho gan. - Giai đoạn mất bù chủ yếu dùng các sản phẩm thay thế chức năng gan, và điều trị ngăn ngừa các biến chứng. 1.1.6.1. Chế độ ăn uống nghỉ ngơi: - Trong giai đoạn cổ trướng bệnh nhân nên được nghỉ ngơi tuyệt đối, ngoài giai đoạn này nên tránh lao động nặng. - Kiêng hoàn toàn bia rượu. - Chế độ ăn đảm bảo đủ calo, ăn nhiều đạm, đường,hạn chế mỡ, khi có hội chứng não gan cần hạn chế protid có chứa acid amin phân nhánh, ăn nhiều rau quả tươi để cung cấp vitamin. - Khi có phù, cổ trướng cần ăn nhạt tương đối. 1.1.6.2. Điều trị XHTH do giãn vỡ TMTQ: - Khi XHTH cần bồi phụ lại lượng máu đã mất. - Dùng thuốc làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa như Vasopressin, Glypressin, Somatostatin. - Cầm máu bằng ống thông có bóng chèn, bằng nội soi tiêm xơ, hay thắt giãn TMTQ bằng voi cao su qua nội soi. - Lưu ý cần điều trị ngăn ngừa hôn mê gan sau XHTH do ruột tái hấp thu các thành phần nitơ do phân hủy từ máu ứ đọng, cần thải trừ máu ứ đọng bằng thuốc nhuận tràng, thụt tháo, lactulose. 15 - Dự phòng XHTH: + Dùng thuốc: Nhóm chẹn β không chọn lọc (propranolon) để làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa. + Tạo một đường thông trong gan nối hệ thống tĩnh mạch cửa với tĩnh mạch gan. + Phẫu thuật tạo các shut cửa chủ: Nối tĩnh mạch lách với tĩnh mạch thận, tĩnh mạch mạc treo tràng với tĩnh mạch chủ dưới. 1.1.6.3. Điều trị phù, cổ trướng: - Hạn chế tương đối lượng muối đưa vào cơ thể - Truyền đạm: Có thể dùng huyết tương tươi hoặc dùng các dung dịch đạm như albumin, morihepamin... - Dùng các thuốc lợi tiểu thải natri: Tốt nhất nên dùng Spironolacton. Nếu lượng nước tiểu vẫn ít nên phối hợp với nhóm lợi tiểu quai để đảm bảo lượng nước tiểu 1,5-2 lít/ngày. - Chọc tháo bớt DCT khi cổ trướng căng. - Một số biện pháp khác: + Chọc tháo DCT và truyền lại trực tiếp cho bệnh nhân. + Tạo shunt Leveen bằng cách đặt một ống polyethylen để dẫn DCT từ ổ bụng vào tĩnh mạch chủ dưới. + Đặt stent hệ thống tĩnh mạch cửa trong gan qua đường tĩnh mạch cảnh [14]. 1.1.6.4. Các điều trị khác: - Thuốc cải thiện chuyển hóa tế bào khác như vitamin C, vitamin B, đặc biệt vitamin B12, acid folic... - Trong xơ gan rượu, xơ gan mật có thể dùng Prednisolon với liều vừa phải song không dùng cho những bệnh nhân cổ trướng, phù, vàng da,có viêm loét ở ống tiêu hóa và mang virus viêm gan. 16 1.2. Các yếu tố tiên lượng của xơ gan. 1.2.1. Bảng phân loại của Child- Pugh (CP). Năm 1964 Child và Turcotte [30] đã đưa ra một bảng điểm phân loại nguy cơ phẫu thuật nối cửa chủ ở bệnh nhân xơ gan có giãn vỡ tĩnh mạch thực quản. Bảng phân loại này dựa vào 5 thông số lâm sàng và sinh hóa: Cổ trướng, bệnh não gan, tình trạng dinh dưỡng, lượng albumin và billirubin huyết thanh, số điểm cho mỗi thông số là từ 1 đến 3, sau đó xếp thành 3 mức độ A, B, C. Độ A: 5- 6 điểm ; Độ B: 6- 9 điểm ; Độ C: 10- 15 điểm. Phân loại của Child và Turcotte năm 1964. Tiêu chuẩn đánh giá 1điểm 2 điểm 3 điểm Giai đoạn 0 Giai đoạn 1,2 Giai đoạn 3,4 Không Ít Nhiều Tình trạng dinh dưỡng Tốt Xấu Rất xấu Albumin (g/l) >35 30- 35 < 30 Billirubin (umol/l) < 34 34- 51 > 51 Bệnh não gan Cổ trướng Năm 1973 Pugh và cộng sự [85] đã sửa đổi lại bảng phân loại này để đánh giá tiên lượng bệnh nhân xơ gan được thắt tĩnh mạch thực quản bị giãn, tình trạng dinh dưỡng được thay thế bằng thời gian prothrombin. Sau đó bảng phân loại này đã được sử dụng rất rộng rãi trong thực hành lâm sàng để dự báo tiên lượng ở bệnh nhân xơ gan nói chung. 17 Phân loại Child- Pugh năm 1973 Tiêu chuẩn đánh giá Cổ trướng Hội chứng não gan 35- 50> 50Albumin ( g/l) Tỷ lệ prothrombin 1 điểm Không Giai đoạn 0 > 35 55- 100 2 điểm Ít, vừa Giai đoạn 1,2 28- 35 44- 54 3 điểm Căng Giai đoạn 3, 4 < 28 < 44 (%)< 35 Billirubin ( umol/l) Child- Pugh A: 5-6 điểm: tiên lượng tốt Child –Pugh B: 7- 9 điểm: tiên lượng dè dặt. Child- Pugh C: 10- 15 điểm: tiên lượng xấu. Qua nhiều năm, việc sử dụng bảng phân loại này đã cho thấy có vài nhược điểm. Thứ nhất, cả mức độ cổ trướng và hội chứng não gan đều được đánh giá một cách chủ quan bởi bác sỹ lâm sàng. Sự phổ biến của siêu âm đã giúp phát hiện cổ trướng nhạy hơn. Nhưng chuẩn đoán mức độ cổ trướng như thế nào trên siêu âm để phù hợp với bảng điểm CTP cũng không rõ ràng. Hội chứng não gan (HE) thường được đánh giá bằng các test tâm lý hoặc thấy sóng chậm trên điện não đồ. Điều đó cũng không rõ ràng khi đánh giá bất thường như thế nào là phù hợp với bảng phân loại CTP. Thứ hai, cả cổ trướng và HE đều có thể bị ảnh hưởng bởi các thuốc điều trị như thuốc lợị tiểu, truyền albumin, lactulose. Các thông số sinh hóa trong bảng phân loại này được đưa ra một ngưỡng giá trị tùy ý. Do vậy, một bệnh nhân có lượng billirubin là 55µmol/l sẽ có tiên lượng tốt hơn bệnh nhân có nồng độ billirubin là 250µmol/l, trong bảng phân loại này thì cả hai bệnh nhân này đều có số điểm như nhau. Viêc thay đổi nồng độ billirubin khi được điều trị bằng liệu pháp thích hợp như dùng acid ursodeoxycholic là khó để giải thích trong việc sử dụng bảng phân loại CTP [29,51]. Vấn đề cũng tương tự đối với 18 albumin ở trong bảng phân loại CTP, nồng độ albumin 17g/l so với 25g/l là không có sự khác biệt. Bảng phân loại sửa đổi của Pugh đã thay thế tiêu chuẩn PT cho tình trạng dinh dưỡng. Tuy nhiên, PT phụ thuộc rất nhiều vào độ nhạy của thuốc thử thromboplastin được sử dụng khác nhau ở các phòng thí nghiệm [66,87]. Hơn nữa bảng phân loại này không đánh giá được chức năng thận, đó là một yếu tố tiên lượng đã được chứng minh là có giá trị trong việc dự báo tiên lượng ở bệnh nhân xơ gan cũng như tổn thương gan cấp tính [10,32]. Trong những năm gần đây, nhiều bảng điểm mới đã phát triển và có giá trị trong việc khắc phục được những hạn chế của CTP. 1.2.2. Chỉ số MELD (Model for End stage Liver Disease): Năm 2000 Malinchoc và cộng sự [71] đã công bố trên một tạp chí “ Mô hình dự báo sự sống sót rất ngắn ở 231 bệnh nhân xơ gan được làm TIPS”. Các tác giả đã phát triển một mô hình thống kê nhằm dự báo sự sống sót và sau đó xác định tỷ lệ tử vong trong vòng 3 tháng hoặc ít hơn ở bệnh nhân xơ gan sau khi làm TIPS (Transjugular Intrahepatich Porto-systemic Shunt). Tỷ lệ nguy hiểm Cox hồi quy đã xác định được nồng độ billirubin và creatinin, INR (thay cho PT), nguyên nhân gây xơ gan là các yếu tố dự báo sự sống sót. Đặc biệt, các biến này đã được sử dụng để tính điểm số cho bệnh nhân xơ gan làm TIPS lấy giá trị tiên lượng của mỗi biến nhân với hệ số hồi quy của nó: R= 0.957 x loge (creatinin (mg/dl)) + 0.378 x loge (billirubin (mg/dl)) +1.120 x loge (INR) + 0.643 x (nguyên nhân xơ gan: 0 cho bệnh gan do rượu và ứ mật; 1 cho viêm gan virus và bệnh gan khác). Mô hình này đã được cho là tốt hơn so với CP trong việc dự báo sự sống sót. Đặc biệt là bệnh nhân được phân loại là Child- Pugh B có suy giảm chức năng thận. 19 Năm 2001, cũng nhóm nghiên cứu này [61] đã sử dụng chỉ số này để tính điểm cho những bệnh gan nặng và tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan chờ được ghép gan. Từ năm 2002, chỉ số MELD đã được phát triển và được ứng dụng ở nhiều nước trên thế giới để phân loại bệnh nhân xơ gan trong danh sách chờ ghép gan và đáng giá nguy cơ tử vong ở bệnh nhân xơ gan nói chung trong thời gian ngắn. Chỉ số MELD được thay đổi chút ít so với chỉ số ban đầu đã áp dụng cho bệnh nhân được làm TIPS. Mỗi hệ số ban đầu được nhân với 10 và sau đó làm tròn đến giá trị gần nhất. Công thức tính số điểm MELD là: R= 9,6 × loge ( creatinin mg/dl) + 3,8 × loge ( billirubin mg/dl ) + 11,2 × loge ( INR) + 6,43 x( nguyên nhân xơ gan: 0 cho bệnh gan do rượu và ứ mật; 1 cho viêm gan virus và bệnh gan khác. Chỉ số MELD là yếu tố tiên lượng có giá trị, có thể dự báo chính xác tỷ lệ tử vong trong 3 tháng ở bệnh nhân xơ gan chờ ghép. MELD cho tỷ lệ tử vong trong 3 tháng là [111]: MELD ≥ 40 điểm: 100% tử vong. MELD từ 30 đến 39 điểm: Tỷ lệ tử vong là 83%, MELD từ 20 đến 29 điểm: Tỷ lệ tử vong là 76%, MELD từ 10 đến 19 điểm: Tỷ lệ tử vong là 27%, MELD < 10 điểm: Tỷ lệ tử vong là 4%. Mặt khác, chỉ số MELD còn được tính toán để đánh giá tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân bị viêm gan do rượu, hội chứng gan thận, tổn thương gan cấp, nhiễm trùng ở bệnh nhân xơ gan. Điểm MELD càng cao thì tiên lượng càng xấu [12,39,89]. Tuy nhiên việc sử dụng chỉ số MELD trong thực hành lâm sàng cũng chưa được quan tâm nhiều và thông dụng như chỉ số Child- Pugh là vì việc tính toán cho số điểm MELD phức tạp hơn. Hơn nữa, chưa có một bằng chứng nào chứng minh rằng việc sử dụng giá trị ban đầu của billirubin, creatinin sẽ là chính xác. Ngoài ra, mỗi bệnh nhân nhận được ngưỡng giá trị của số điểm MELD cũng không rõ ràng theo như nguy cơ tử vong của họ [37] 20 1.2.3. MELD- Na: Năm 2005, Kim và cộng sự [63] đã chứng minh rằng nồng độ natri máu là một yếu tố tiên lượng nguy cơ tử vong ở bệnh nhân xơ gan. Họ đã xây dựng mô hình có thể dự báo giá trị tiên lượng cả MELD và hạ natri máu và phát triển hệ thống điểm mới gọi là điểm MELD- Na: MELD- Na = MELD –Na –[0.025x MELD x (140 - Na)] + 140 Sau đó, thang điểm này đã được ứng dụng cho nhóm bệnh nhân xơ gan đang trong danh sách chờ ghép gan ở Mỹ năm 2006. Điểm MELD-Na dự báo nguy cơ tử vong tốt hơn ở bệnh nhân xơ gan nặng . Vì vậy, một bệnh nhân xơ gan có hạ natri máu có số điểm MELD-Na cao hơn bệnh nhân có nồng độ natri máu bình thường. Như vậy, cổ trướng là yếu tố gián tiếp trong bảng điểm MELD- Na. Nhược điểm của thang điểm MELD- Na này là nồng độ natri thay đổi do ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố như việc sử dụng thuốc lợi tiểu, truyền dung dịch nhược trương [49]. Ví dụ, dùng lợi tiểu có thể làm giảm nồng độ natri máu xuống trung bình khoảng 4mEq/l, có bệnh nhân còn giảm đến 10 mEq/l. đối lập với chất làm giảm natri máu thì việc sử dụng chất đối kháng với thụ thể V2 để điều trị cổ trướng lại làm gia tăng nồng độ natri máu, hơn nữa, natri cũng không phải là một yếu tố khách quan. 1.2.4. MELD-XI. INR là biến có giá trị nhất trong chỉ số MELD, nhưng đối với những bệnh nhân xơ gan có huyết khối tĩnh mạch cửa phải điều trị thuốc chống đông hoặc xơ gan có bệnh khác kèm theo phải dùng thuốc chống đông thì rất khó có thể đáng giá được một cách chính xác chỉ số INR [45]. Hầu hết bệnh nhân có hội chứng Budd- Chiari đều điều trị thuốc chống đông kháng vitamin K, ở những bệnh nhân này thì INR tăng giả tạo, việc sử dụng chỉ số MELD trong những trường hợp này sẽ thu được kết quả chỉ số MELD của họ rất cao, đồng
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan