bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
viÖn di truyÒn n«ng nghiÖp
b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi kc 04.19
nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh,
h¹t nh©n t¹o trong nh©n nhanh mét sè c©y
cã gi¸ trÞ kinh tÕ
chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. §ç N¨ng VÞnh
5783
28/4/2006
Hµ Néi 12-2005
danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn ®Ò tµi kc 04-19
TT
Hä vµ tªn
C¬ quan c«ng t¸c
Tr¸ch nhiÖm
®−îc giao
A
PGS.TS §ç N¨ng VÞnh
B
C¸n bé tham gia nghiªn cøu
1
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
PGS. TS TrÇn V¨n Minh
ViÖn SH NhiÖt §íi
CN ®Ò tµi nh¸nh
2
TS. D−¬ng TÊn Nhùt
TT KH §µ l¹t
CN ®Ò tµi nh¸nh
3
TS. NguyÔn ThÞ Lý Anh
Tr−êng §H NN I
CN ®Ò tµi nh¸nh
4
TS. §oµn Duy Thanh
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
5
PGS.TS Lª Huy Hµm
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
6
ThS. Cao ThÞ HuyÒn Trang
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
7
TS. Hµ ThÞ Thuý
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
8
KS. Chu B¸ Phóc
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
9
CN. D−¬ng Minh Nga
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
10
CN. §ç Minh Phó
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
11
CN. Ph¹m ThÞ Kim H¹nh
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
Môc lôc
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
Bµi tãm t¾t
Më ®Çu
I.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
5.
nh©n nhanh c©y lily
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë ®èi t−îng lily
Tæng quan tµi liÖu vÒ lily
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- Qui tr×nh c«ng nghÖ t¹o cñ nhá vµ siªu nhá ë lily
- Qui tr×nh t¹o h¹t nh©n t¹o
- Qui tr×nh t¹o cñ siªu nhá trong bioreactor
- Qui tr×nh c«ng nghÖ v−ên −¬m
KÕt luËn
II.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
1.
2.
3.
4.
1.
2.
3.
4.
5.
nh©n nhanh c©y hång m«n
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë ®èi t−îng hång m«n
§Æt vÊn ®Ò
Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- Nghiªn cøu kh¶o s¸t ¶nh h−ëng cña c¸c gièng c©y hång m«n lªn
c¶m øng t¹o callus tõ m« l¸
- Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nång ®é vµ sù phèi hîp c¸c chÊt nhãm
auxin víi cytokinin ®Õn ph¶n øng t¹o callus cña c¸c lo¹i m« in vitro
- Nghiªn cøu t¸i sinh chåi bÊt ®Þnh qua nu«i cÊy láng vµ nu«i cÊy
láng l¾c kÕt hîp nu«i cÊy ®Æc
- Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña hµm l−îng ®−êng vµ chÊt ®iÒu tiÕt sinh
tr−ëng ®Õn t¹o ph«i v« tÝnh vµ n¶y mÇm ph«i
- Nghiªn cøu nh©n ph«i b»ng nu«i cÊy bioreactor
- Nghiªn cøu t¹o h¹t nh©n t¹o
- Nghiªn cøu gi¸ thÓ cho c©y v−ên −¬m giai ®o¹n sau in vitro
KÕt luËn
III.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
5.
nh©n nhanh c©y sa nh©n
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë ®èi t−îng sa nh©n
Tæng quan tµi liÖu vÒ sa nh©n
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- Hoµn thiÖn qui tr×nh nh©n nhanh sa nh©n in vitro
- T¹o cñ siªu nhá tõ c©y sa nh©n in vitro
- Nghiªn cøu t¹o, t¸i sinh m« sÑo ph«i ho¸ vµ ph«i v« tÝnh ë sa nh©n
- Nghiªn cøu nh©n sinh khèi callus ph«i ho¸ sa nh©n
- Nghiªn cøu kh¶ n¨ng ph¸t sinh ph«i v« tÝnh cña sa nh©n
- C¸c nghiªn cøu giai ®o¹n v−ên −¬m
KÕt luËn
VI.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
1.
2.
3.
4.
1.
2.
3.
4.
nh©n nhanh c©y gç tÕch
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë c©y tÕch
5.
Tæng quan tµi liÖu vÒ c©y tÕch
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- T¹o vËt liÖu nu«i cÊy in vitro c©y tÕch
- Nghiªn cøu t¹o m« sÑo ph«i ho¸ tõ c¸c lo¹i m« nu«i cÊy kh¸c nhau
ë c©y tÕch
- Nghiªn cøu nh©n nhanh sinh khèi m« sÑo ph«i ho¸ ë c©y tÕch
- Nghiªn cøu t¹o ph«i v« tÝnh tõ m« sÑo ph«i ho¸
- Quy tr×nh t¹o h¹t tÕch nh©n t¹o
- Hoµn thiÖn quy tr×nh vi nh©n gièng c©y tÕch
- Quy tr×nh kü thuËt ch¨m sãc tÕch sau nu«i cÊy in vitro
KÕt luËn
V.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
1.
2.
3.
4.
nh©n nhanh c©y B¹ch ®µn
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë ®èi t−îng B¹ch ®µn
§Æt vÊn ®Ò
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- Nghiªn cøu t¹o m« sÑo ph«i ho¸ tõ c¸c l¸t c¾t th©n vµ l¸ non B¹ch
®µn
5.
- Nghiªn cøu nh©n nhanh sinh khèi m« sÑo ph«i ho¸ ë B¹ch ®µn
- Nghiªn cøu t¹o ph«i mÇm tõ l¸t c¾t máng th©n chåi B¹ch ®µn in
vitro
- Quy tr×nh t¹o h¹t B¹ch ®µn nh©n t¹o
- Quy tr×nh kü thuËt ch¨m sãc B¹ch ®µn sau nu«i cÊy in vitro
KÕt luËn
VI.
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh, h¹t nh©n t¹o trong
1.
2.
3.
4.
VII.
1.
2.
3.
4.
nh©n nhanh c©y TrÇm h−¬ng
Tãm t¾t s¶n phÈm KHCN thu ®−îc ë TrÇm h−¬ng
Tæng quan tµi liÖu vÒ c©y TrÇm h−¬ng
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- T¹o vËt liÖu nu«i cÊy in vitro c©y TrÇm h−¬ng
- Nghiªn cøu t¹o m« sÑo ph«i ho¸ tõ c¸c lo¹i m« nu«i cÊy kh¸c nhau
ë c©y TrÇm h−¬ng
- Nghiªn cøu nh©n nhanh sinh khèi m« sÑo ph«i ho¸ vµ t¹o ph«i v«
tÝnh
- Nghiªn cøu kü thuËt nu«i cÊy ph¸t sinh ph«i mÇm TrÇm h−¬ng
- Quy tr×nh t¹o h¹t nh©n t¹o tõ ph«i mÇm TrÇm h−¬ng
- Hoµn thiÖn quy tr×nh vi nh©n gièng TrÇm h−¬ng
- Quy tr×nh kü thuËt ch¨m sãc TrÇm h−¬ng sau nu«i cÊy in vitro
KÕt luËn
Nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ Bioreactor trong nh©n nhanh
mét sè c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ
Më ®Çu
VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
- Nh©n nhanh sinh khèi m« sÑo ph«i ho¸ th«ng qua hÖ thèng
bioreactor (lily, sa nh©n, hång m«n, b¹ch ®µn
- Nu«i cÊy t¹o vµ t¨ng sinh khèi cñ siªu nhá lily trong hÖ thèng
bioreactor
KÕt luËn
KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc1. Khãa luËn sinh viªn vµ luËn v¨n tèt nghiÖp
Phô lôc 2. C¸c bµi b¸o cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi KC 04-19
Phô lôc 3. C¸c hîp ®ång ®µo t¹o vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ
liªn quan ®Õn ®Ò tµi KC 04-19
C¸c ch÷ viÕt t¾t
α-NAA
2,4-D
BAP
C§HST
GA3
IAA
IBA
MT
TB
α- Naphtalene acetic acid
2,4- Dichlorophenoxy acetic acid
Benzyl amino purine
ChÊt ®iÒu hoµ sinh tr−ëng
Giberrelin
Indole-3-acetic acid
Indole-3-butyric acid
M«i tr−êng
Trung b×nh
Më ®Çu
Môc tiªu nghiªn cøu
-
X©y dùng hoµn thiÖn quy tr×nh t¹o ph«i v« tÝnh ë quy m« thÝ nghiÖm vµ trong c¸c
bioreactor.
- X©y dùng ®−îc quy tr×nh t¹o h¹t nh©n t¹o.
- X©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ sau in vtrro, x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ thÓ vµ ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng thÝch hîp cho h¹t nh©n t¹o vµ cñ siªu nhá. T¹o ®−îc mét tr¨m ngh×n c©y
khoÎ.
Môc tiªu dµi h¹n: Më réng øng dông c«ng nghÖ míi cho c¸c c©y l©m ®Æc s¶n vµ
c©y trång quý hiÕm kh¸c.
Néi dung nghiªn cøu
1.1. T¹o ph«i v« tÝnh
• Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c m« nu«i cÊy kh¸c nhau lªn qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t
triÓn vµ nh©n nhanh ph«i v« tÝnh ë c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi (C©y l©m
nghiÖp: Dßng b¹ch ®µn U6, tÕch, c©y TrÇm h−¬ng; C©y d−îc liÖu: sa nh©n, C¸c c©y
hoa: hång m«n vµ hoa loa kÌn th¬m - Lily th¬m).
• Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng ®èi víi sù ph©n ho¸, sinh s¶n vµ
sinh tr−ëng cña ph«i v« tÝnh trong ®iÒu kiÖn nu«i cÊy ®Æc, láng l¾c vµ Bioreactor.
• X©y dùng quy tr×nh nh©n ph«i v« tÝnh ë quy m« thÝ nghiÖm vµ quy m« s¶n xuÊt trong
c¸c Bioreactor.
1.2. T¹o cñ siªu nhá - Micro
• Nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t sinh cñ siªu nhá ë c©y Loa kÌn vµ c©y sa nh©n trong c¸c
m«i tr−êng vµ ph−¬ng thøc nu«i kh¸c nhau (m«i tr−êng ®Æc tÜnh, láng l¾c, Bioreactor)
• Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè m«i tr−êng lªn sù ph¸t sinh, sè l−îng vµ
chÊt l−îng cña cñ micro ( kh¶ n¨ng n¶y mÇn cña cñ)
1.3. C«ng nghÖ ho¸ qu¸ tr×nh nh©n gièng b»ng Bioreactor
• X©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ bioreactor nh»m s¶n xuÊt ph«i v« tÝnh, cñ nhá vµ siªu
nhá.
1.4. T¹o h¹t nh©n t¹o
• Nghiªn cøu t¹o c¸c mµng bäc h¹t nh©n t¹o tõ c¸c chÊt liÖu kh¸c nhau vµ mét sè chÊt
bæ sung thÝch hîp cho b¶o qu¶n vµ n¶y mÇm cña h¹t nh©n t¹o (gåm ph«i v« tÝnh vµ
cñ).
• Nghiªn cøu quy tr×nh s¶n xuÊt h¹t nh©n t¹o tõ ph«i v« tÝnh vµ cñ siªu nhá.
1.5. C«ng nghÖ v−ên −¬m
• Nghiªn cøu c¸c kü thuËt v−ên −¬m thÝch hîp cho n¶y mÇm cña h¹t nh©n t¹o vµ cñ
siªu nhá trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi n−íc ta
• Nghiªn cøu chÕ t¹o vµ s¶n xuÊt gi¸ thÓ tõ vËt liÖu h÷u c¬ vµ kho¸ng vËt s½n cã ë n−íc
ta. Nghiªn cøu c¸c mÉu khay chËu trång c©y thÝch hîp cho sè l−îng c©y sèng khoÎ
m¹nh tèi ®a / m2.
1.6. X©y dùng m« h×nh:
• Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh trång thö c¸c c©y cña ®Ò tµi
nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ ph«i v« tÝnh,
h¹t nh©n t¹o trong nh©n nhanh lily
S¶n phÈm cña ®Ò tµi:
A. C¸c gièng tuyÓn chän
-
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp tuyÓn chän 12 gièng lily (thø tù 1 ®Õn 12)
Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I tuyÓn chän 4 gièng (thø tù 13 ®Õn 16)
Ph©n viÖn sinh häc §µ L¹t sö dông 2 gièng (thø tù 17, 18)
18 gièng trªn ®Òu lµ nh÷ng gièng cho hoa ®Ñp, hÊp dÉn, mµu s¾c ®a d¹ng, cã
kh¶ n¨ng th−¬ng m¹i ho¸ cao, ®Æc biÖt nhiÒu gièng sinh tr−ëng tèt, thÝch hîp
víi khÝ hËu nhiÖt ®íi.
B¶ng 1. Danh s¸ch 18 gièng tuyÓn chän lµm vËt liÖu nghiªn cøu
TT
Gièng
KH
VËt liÖu nghiªn cøu
§èt th©n, v¶y cñ
1
Asiatic Lily Antarctica
1
2
Asiatic Lily Malta
2
3
Asiatic Lily Toscana
3
4
Asiatic Lily London
4
5
Asiatic Lily Rhodos
5
6
Asiatic Lily Grandcru
6
7
Oriental Lily Casablanca
7
8
Oriental Lily Parmount
8
9
La Lily My Fair Lady
9
10
Trumpet Lily Regal
10
11
Lilium Oriental Sorbone
Th
L¸t c¾t ngang bÇu, vßi nhôy, ®Õ hoa
12
Lilium longiflorum
L4
L¸t c¾t ngang v¶y cñ in vitro
13
Lilium Oriental Hybrid “ StaGazer”
chåi in vitro, l¸ non, ®o¹n th©n mang m¾t
ngñ, c¸nh hoa, bÇu qu¶, bao phÊn, ®Õ hoa
chåi in vitro thu ®−îc tõ protocorm
14
Lilium Asiatic Hybrid “Conecticut King”
15
Lilium LA Hybrid “Royal Trinial”
16
Lilium Oriental Hybrid “Siberia”
V¶y cñ in vitro
17
Lilium longiflorum 'nellie white'
V¶y cñ in vitro vµ ex vitro, ®Õ hoa, th©n non
18
Lilium Oriental Tiber
®Õ hoa, th©n non
1
1
4-6
2
5
3
7
10
9
8
Lilium Oriental Sorbone
Lilium longiflorum Thunb.
Sta
Sib
Royal Justice,
Conectic
Lilium Oriental Tiber
Lilium longiflorum 'nellie white'
H×nh 1. C¸c gièng hoa lily sö dông trong nghiªn cøu
2
B.
Quy tr×nh
-
Quy tr×nh c«ng nghÖ t¹o cñ siªu nhá tõ v¶y cñ, l¸t máng tÕ bµo v¶y cñ vµ
m« sÑo ph«i ho¸
-
Quy tr×nh t¹o h¹t nh©n t¹o tõ ph«i v« tÝnh, chåi mÇm (protocorms) vµ cñ
siªu nhá
-
Quy tr×nh c«ng nghÖ t¹o cñ siªu nhá bioreactor
-
Quy tr×nh c«ng nghÖ v−ên −¬m
C.
C©y gièng
-
Tæng sè c©y gièng ®¹t ®−îc: 52.000 c©y
D.
C¸c kÕt qu¶ kh¸c:
-
§µo t¹o:
Th¹c sü:
02 ng−êi
Cö nh©n, kü s− : 20 ng−êi
-
Bµi b¸o:
+ NguyÔn Th¸i Hµ, D−¬ng Minh Nga, Hµ ThÞ Thuý, Lª Thu VÒ, Lª
Huy Hµm, §ç N¨ng VÞnh (2003). Nghiªn cøu sù ph¸t sinh cñ in vitro
c¸c gièng hoa Lilium. B¸o c¸o khoa häc, Héi nghÞ CNSH toµn quèc,
Hµ néi, trang 875-879
+ NguyÔn Th¸i Hµ, D−¬ng Minh Nga, Hµ ThÞ Thuý, Lª Thu VÒ, Lª
Huy Hµm, §ç N¨ng VÞnh (2003). Nghiªn cøu kh¶o nghiÖm vµ nh©n
nhanh mét sè gièng Lilium nhËp néi, Th«ng tin C«ng nghÖ sinh häc,
ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp.
+ Nghiªn cøu t¹o cñ lily in vitro vµ sù sinh tr−ëng cña c©y trång tõ cñ
in vitro. T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè 1/2005
+ NguyÔn ThÞ Thanh HiÒn, Mai ThÞ Ngäc H−¬ng, TrÇn Ngäc Thuû
Tiªn, Phan Xu©n Huyªn, D−¬ng TÊn Nhùt, §ç N¨ng VÞnh (2003).
B−íc ®Çu nghiªn cøu viÖc t¹o h¹t nh©n t¹o vµ øng dông trong nh©n
gièn v« tÝnh vµ b¶o qu¶n. B¸o c¸o khoa häc, Héi nghÞ CNSH toµn
quèc, Hµ néi, trang 935-938.
3
+ D−¬ng TÊn Nhùt, NguyÔn Quèc ThiÖn, NguyÔn Thµnh H¶i, §oµn ThÞ
Quúnh H−¬ng, NguyÔn ThÞ Thuý H»ng, NguyÔn Ngäc Kim Vy,
NguyÔn V¨n B×nh, Phan Xu©n Huyªn, NguyÔn ThÞ DiÖu H−¬ng, §ç
N¨ng VÞnh (2004). Nu«i cÊy láng vµ nu«i cÊy tho¸ng khÝ trong viÖc
gia t¨ng sù t¸i sinh chåi vµ n©ng cao chÊt l−îng c©y hoa lily ( Lilium
longiflorum). T¹p chÝ CNSH 2 (4): 487-499
+ D−¬ng TÊn Nhùt, TrÇn Ngäc Thuû Tiªn, Mai ThÞ Ngäc H−¬ng,
NguyÔn ThÞ Thanh HiÒn, Phan Xu©n HuyÒn, Bïi V¨n LÖ, §ç N¨ng
VÞnh (2004). Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ h¹t nh©n t¹o cña hoa lily
(Lilium spp.), T¹p chÝ CNSH, 2 (3): 359-370.
+ D−¬ng TÊn Nhùt, NguyÔn ThÞ HuyÒn Tr©m, NguyÔn Thµnh H¶i, Phan
Nh· Uyªn, Hµ ThÞ Thuý, §ç N¨ng VÞnh (2006). ¶nh h−ëng cña kiÓu
gen hoa lily lªn kh¶ n¨ng t¸i sinh tõ nu«i cÊy líp máng tÕ bµo c¾t
ngang th©n non vµ v¶y cñ. T¹p chÝ CNSH. §· chÊp nhËn ®¨ng.
+ Duong Tan Nhut, Nguyen Thi Huyen Tram, Truong Kim Phuong,
Nguyen Thi Dieu Huong, Phan Xuan Huyen, Nguyen Tri Minh, Tran
Linh Thuoc, Bui Van Le, Do Nang Vinh. (2005) Effect of explant age
on direct somatic embryogenesis by culturing young stem transverse
thin cell layers of Lilium longiflorum. Proceedings of Vietnam-Korea
International
symposium
on
Biotechnology
and
Bio-system
engineering. Nong Lam University, pp. 139-144.
+ Quy tr×nh TBKT:
§−îc Bé NN vµ PTNT c«ng nhËn t¹m thêi (Q§ 2215Q§/BNN-KHCN
22/8/04: BiÖn ph¸p kü thuËt nh©n nhanh gièng hoa lilium b»ng nu«i cÊy
m«. T¸c gi¶: §ç N¨ng VÞnh vµ céng sù: NguyÔn Th¸i Hµ, D−¬ng Minh
Nga, Hµ ThÞ Thuý, Lª Thu VÒ, Lª Huy Hµm
4
Ch−¬ng i
Tæng quan tµi liÖu
1.1.
Giíi thiÖu vÒ chi Lilium
1.1.1. Ph©n lo¹i
Chi Lilium thuéc hä Liliaceae, bé Liliales, ph©n líp Liliidae, líp
Liliopsida (Vâ V¨n Chi, 1977). Hä Liliaceae lµ mét trong nh÷ng hä thùc vËt
lín nhÊt víi 200 chi vµ h¬n 3000 loµi. Chi Lilium gåm kho¶ng 220 loµi, trong
®ã mét sè loµi ®−îc trång c¸ch ®©y tíi 3000 n¨m . Sau n¨m 1950, kho¶ng
1000 gièng lily míi ®· ®−îc lai t¹o vµ ®¨ng ký trªn thÕ giíi víi nhiÒu gièng
lai cã nguån gèc tõ hai loµi NhËt B¶n L. auratum vµ L. speciosum (Pelkonen,
2005).
Dùa vµo nguån gèc ph¸t sinh, ng−êi ta chia c¸c loµi thuéc chi Lilium
thµnh 7 nhãm nh− sau (Woodcock and Stearn, 1950):
B¶ng 1.1. Ph©n lo¹i c¸c loµi thuéc chi Lilium
Nhãm
1.
Nhãm Martagon
2.
Nhãm American
Loµi
L. distichum, hansonii, martagon, tsingtauense
a) L.
bolander,
columbianum,
kelloggii,
humboldtii,
rubescens,
washingtonianum
b) L. maritimum, nevadense, occidentale, pardalinum, parryi, parvum, roezlii
c) L. canadense, grayi, iridollae, michauxii, michiganense, superbum
d) L. catesbaei, philadenphicum
3.
Nhãm Candidum
L. bulbiferum, candidum, carniolicum, chalcedonicum, monadelphum,
polyphyllum, pomponium, pyrenicum
4.
Nhãm Oriental
5.
Nhãm Asiatic
L. auratum, brownii, japonicum, nobilissimum, rubellum, speciosum
a) L. davidii, duchartrei, henryi, lancifolium, lankogense, leichtlinii,
papilliferum
b) L. amabile, callosum, cernuum, concolor, pumilum
c) L. bakerianum,
6.
Nhãm Trumpet
a) L. leucanthum, regale, sargentiae, sulphureum
b) L. formosanum, longiflorum, neilgherrense, philippinense, wallichianum
7.
Nhãm Dauricum
L. dauricum, maculatum
1
Dùa vµo kiÓu n¶y mÇm, ng−êi ta chia lily
thµnh hai nhãm chÝnh: nhãm n¶y mÇm trªn mÆt ®Êt
a
vµ nhãm n¶y mÇm d−íi mÆt ®Êt (h×nh 1.1). Theo
kiÓu thø nhÊt, h¹t n¶y mÇm ngay sau khi gieo,
kh«ng cã ngñ nghØ vµ c©y con kh«ng bÞ øc chÕ sinh
b
tr−ëng. Ng−îc l¹i, kiÓu n¶y mÇm thø hai th−êng bÞ
kiÓm so¸t bëi ngñ nghØ, ngñ nghØ chØ ®−îc gi¶i
phãng sau khi xö lý h¹t vµ cñ ë nhiÖt ®é thÊp.
H×nh 1.1. C¸c kiÓu n¶y mÇm
ë lily; a) KiÓu trªn mÆt ®Êt;
b) KiÓu d−íi mÆt ®Êt
KiÓu n¶y mÇm ®ãng vai trß quan träng trong
tiÕn ho¸ do nã cã tÝnh di truyÒn vµ tÝnh ®Æc hiÖu loµi. HÇu hÕt c¸c loµi lily
Eurasian vµ American ®¹i diÖn cho kiÓu n¶y mÇm gi¸n ®o¹n d−íi mÆt ®Êt
trong khi phÇn lín c¸c loµi Asiatic ®¹i diÖn cho kiÓu trªn mÆt ®Êt kh«ng gi¸n
®o¹n (Pelkonen, 2005).
1.1.2. Ph©n bè
Lilium ph©n bè chñ yÕu ë ch©u ¸, ch©u ¢u vµ B¾c Mü (h×nh 1.2). Trung
Quèc lµ trung t©m ph¸t sinh chñ yÕu cña lily, chiÕm kho¶ng 50% c¸c loµi lily
trªn thÕ giíi, trong ®ã cã 30 loµi vµ 18 gièng nguyªn b¶n (Zhao et. al., 1996).
Khu vùc B¾c Mü ®ãng gãp 20 loµi ®−îc ph©n thµnh loµi ph−¬ng §«ng vµ
ph−¬ng T©y. Ch−a t×m thÊy loµi lily nµo cã nguån gèc tõ b¸n cÇu Nam
(Pelkonen, 2005).
Nh− vËy, hÇu hÕt c¸c gièng Lilium ®Òu thÝch hîp víi khÝ hËu kh«, m¸t
mÎ, ®Æc biÖt trªn c¸c vïng nói cao. Ngoµi ra, cã mét sè gièng chÞu nhiÖt
th−êng tËp trung ë khu vùc nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt, trong ®ã cã 3 loµi quan
träng lµ L. neilgherense tõ Nam Ên §é, L. formosanum tõ §µi Loan, Trung
Quèc vµ L. longiflorum tõ Nam NhËt B¶n vµ §µi Loan. Nh÷ng loµi nµy ®Òu cã
®Æc ®iÓm lµ c©y khoÎ, chÞu nhiÖt, ra hoa sím vµ thÝch hîp ra hoa quanh n¨m.
(Woodcock and Stearn, 1950)
2
H×nh 1.2. B¶n ®å ph©n bè ®Þa lý cña c¸c loµi
lily nguyªn b¶n
a) C¸c loµi Eurasian ph©n bè tõ §¹i T©y D−¬ng qua §Þa
Trung H¶i vµ Trung ¢u tíi d·y nói Caucasus vµ Uran
b) HÇu hÕt c¸c loµi American ph©n bè tõ §¹i T©y D−¬ng
®Õn Trung T©y. Sù ph©n bè cña c¸c loµi ph−¬ng §«ng
bÞ giíi h¹n bëi d·y nói Rocky vµ Th¸i B×nh D−¬ng.
c) HÇu hÕt c¸c loµi lily nguyªn b¶n ®Òu cã nguån gèc
§«ng ¸, ph©n bè tõ Th¸i B×nh D−¬ng ®Õn d·y nói Uran
vµ Caucasus, B¾c Ên, Burma ë phÝa Nam vµ Siberia ë
phÝa B¾c.
1.1.3. §Æc ®iÓm sinh häc cña chi Lilium
a)
CÊu tróc c¬ quan
HÇu hÕt c¸c thµnh viªn thuéc chi Lilium lµ nh÷ng c©y l−u niªn, cã c¬
quan dù tr÷ d¹ng cñ, hoa l−ìng tÝnh nh−ng th−êng cã tÝnh tù bÊt hoµ hîp.
H×nh 1.3 cho thÊy c¬ quan chÝnh cña c©y lily tr−ëng thµnh bao gåm rÔ chÝnh,
cñ vµ cµnh hoa. KÝch th−íc, h×nh d¸ng cña c¸c c¬ quan nµy thay ®æi rÊt nhiÒu
trong cïng mét chi. Cñ th−êng kh«ng cã líp vá b¶o vÖ, ®Üa gèc cñ lµ th©n, cßn
v¶y cñ lµ l¸ chuyªn ho¸ chøa n−íc vµ dinh d−ìng
dù tr÷. M« ph©n sinh ®Ønh t¹o ra cµnh hoa trong
Chåi hoa
khi m« ph©n sinh n¸ch sÏ tiÕp tôc sinh tr−ëng vµ
t¹o ra c¸c cñ bªn sau khi chåi chÝnh chÕt ®i. Hoa
mäc c¸ch hoÆc ®èi xøng to¶ trßn trªn ®Ønh cµnh.
Hoa
L¸
Hoa lily ®Ñp, hÊp dÉn víi nhiÒu kÝch th−íc, mµu
s¾c kh¸c nhau vµ lµ h×nh mÉu cho cÊu tróc hoa cña
c©y mét l¸ mÇm (Vâ V¨n Chi, 1977; Pelkonen,
Th©n cµnh
2005).
b)
Cñ
CÊu tróc hÖ gen
Lily lµ mét trong nh÷ng thùc vËt cã kÝch
RÔ
th−íc hÖ gen lín nhÊt vµ thay ®æi gi÷a c¸c loµi. VÝ
dô, hÖ gen ADN cña L. henryl cã tíi 32 tû cÆp
3
H×nh 1.3. CÊu tróc c¬ quan ë lily
bas¬ vµ ë mét sè loµi cã thÓ tíi 100 tû. KÝch th−íc lín mét phÇn lµ do c¸c
tr×nh tù lÆp l¹i liªn tiÕp trong NST, c¸c tr×nh tù nµy vÉn tån t¹i qua hµng triÖu
n¨m tiÕn ho¸, chøng tá tÝnh b¶o thñ cao trong cÊu tróc hÖ gen lily (Suzuki and
Nakano, 2002). HÖ gen ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c NST t©m gi÷a vµ t©m cËn mót
lín. Sè l−îng NST l−ìng béi b×nh th−êng (2n=24) chiÕm −u thÕ ë c¸c loµi vµ
gièng lai, còng nh− c¸c gièng tuyÓn chän, chØ cã mét sè rÊt nhá lµ d¹ng tam
béi (3n=36) bÊt thô. Ngoµi ra, d¹ng tø béi còng ®−îc t×m thÊy trong tù nhiªn
vµ nh÷ng loµi nµy th−êng h÷u thô. Sè l−îng NST bÊt th−êng còng cã thÓ quan
s¸t ®−îc ë c¸c loµi nghiªn cøu nh−ng sù tån t¹i cña chóng rÊt hiÕm (Pelkonen,
2005).
1.1.4. Chi Lilium- mét chi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao
Lily, tulip vµ fressia lµ ba c©y cã cñ quan träng nhÊt, chiÕm 24% thÞ
tr−êng hoa thÕ giíi (Nhut, 2001a). Lilium ®øng hµng thø b¶y vÒ s¶n l−îng hoa
c¾t vµ còng lµ c©y trång chËu rÊt phæ biÕn, chñ yÕu nhê hoa lín, ®Ñp, cã h−¬ng
th¬m ngät ngµo víi nhiÒu mµu s¾c hÊp dÉn (Suzuki and Nakano, 2002).
Tuy nhiªn, ®©y lµ lo¹i c©y ®−îc trång b»ng cñ nªn nguån cñ gièng ®ãng
vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn t×nh h×nh s¶n xuÊt lily trªn quy m« th−¬ng m¹i. N¨m
2002, s¶n l−îng cñ Lilium chiÕm 19% tæng s¶n l−îng cñ thÕ giíi, chØ ®øng sau
Tulipa (39%) vµ t−¬ng ®−¬ng víi Narcissus (20%) (De Hertogh and Le Nard,
2003). Trong ®ã, Hµ Lan lµ n−íc ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cñ víi thÞ tr−êng tiÒm
n¨ng nhÊt lµ Mü, tiÕp theo lµ §øc, NhËt, Anh, Italy, Ph¸p vµ Canada (Trim ,
2005). Hµng n¨m, Hµ Lan s¶n xuÊt tíi mét tû cñ gièng lily cho hoa c¾t xuÊt
khÈu, ®¹t gi¸ trÞ kho¶ng 300 tû guider (Van Tuyl, 1997). HiÖn nay, thÞ tr−êng
hoa t¹i Mü, §øc vµ NhËt B¶n ®ang ph¸t triÓn m¹nh. §Æc biÖt, NhËt B¶n ®−îc
®¸nh gi¸ lµ quèc gia cã tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt vÒ nhËp khÈu vµ tiªu
thô hoa trªn thÕ giíi. Ngoµi ra, c¸c n−íc ch©u ¸ nh− Trung Quèc, Hµn Quèc,
Ên §é còng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo ngµnh c«ng nghiÖp nµy (Cut Flower
Production in Asia, FAO, 1998).
4
B¶ng 1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa lily ë mét sè n−íc
TT N−íc
N¨m 89/90/ha
N¨m 97/98/ha
N¨m 99/2001/ha
1200
4000
5000
1
Hµ Lan
2
Ph¸p
30
150
420
3
Canada vµ Mü
200
215
235
4
NhËt
370
350
360
5
óc
50
250
400
6
T©n T©y Lan
4
40
70
7
Chi Lª
8
45
135
8
Hµn Quèc
131
209
250
§èi víi n−íc ta, lily chØ ®−îc s¶n xuÊt giíi h¹n ë nh÷ng khu vùc cã khÝ
hËu m¸t quanh n¨m nh− §µ L¹t, Sapa. Lily ®−îc xem lµ lo¹i hoa cao cÊp,
tr−íc ®©y chØ xuÊt hiÖn trong nh÷ng dÞp lÔ träng ®¹i hoÆc ngµy TÕt, nh−ng
hiÖn nay khi ®êi sèng ®· ®−îc c¶i thiÖn, nhu cÇu vÒ loµi hoa nµy cã xu h−íng
t¨ng lªn râ rÖt song gi¸ hoa vÉn rÊt cao, tõ 15.000 ®Õn 25.000 ®ång mét cµnh,
®Æc biÖt lµ nh÷ng gièng cã h−¬ng th¬m (Ly and Linh, 2004).
Víi c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®ã, ngµnh trång hoa ViÖt Nam ®ang cã
nh÷ng b−íc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ nh− ®Çu t−, më réng diÖn tÝch trång hoa,
n©ng cao s¶n l−îng vµ chÊt l−îng hoa xuÊt khÈu t¹i c¸c trang tr¹i lín ë L©m
§ång vµ mét sè tØnh miÒn B¾c. HiÖn nay, c«ng ty Dalat Hasfarm lµ nhµ xuÊt
khÈu hoa lily chÝnh ë n−íc ta.
Quy tr×nh vi nh©n gièng Lilium spp. b»ng kü thuËt nu«i cÊy m« tÕ bµo
®· vµ ®ang ®−îc x©y dùng hoµn thiÖn sÏ lµ nguån cung cÊp cñ gièng víi sè
l−îng lín, chÊt l−îng cao, ®ång nhÊt vµ æn ®Þnh. Qua ®ã, gióp c¸c nhµ trång
hoa gi¶m chi phÝ nhËp cñ gièng tõ n−íc ngoµi còng nh− chñ ®éng vÒ nguyªn
liÖu s¶n xuÊt trong n−íc cho hoa c¾t vµ c©y trång chËu.
Nh− vËy, tiÒm n¨ng s¶n xuÊt hoa lily ë n−íc ta lµ rÊt lín, cïng víi sù
ph¸t triÓn cña c¸c quy tr×nh vi nh©n gièng hiÖn nay, ch¾c ch¾n ngµnh trång
hoa ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng b−íc tiÕn v÷ng ch¾c h¬n trong thêi gian tíi.
5
1.2.
Nghiªn cøu nh©n gièng v« tÝnh trªn ®èi t−îng lily
Nh©n gièng v« tÝnh lily theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng
Nh©n gièng truyÒn thèng ë lily gÆp nhiÒu khã kh¨n do nh÷ng trë ng¹i
chÝnh trong viÖc ®iÒu khiÓn ngñ nghØ cña cñ. MÆt kh¸c, thêi gian ngñ nghØ rÊt
kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng lily g©y bÊt lîi cho s¶n xuÊt hoa trªn quy m« th−¬ng
m¹i (Vò V¨n Vô, 1997; Okubo, 2000).
Cñ lily cã thÓ t¸i sinh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng dùa trªn
nguyªn lý chung: ë phÇn n¸ch v¶y hoÆc n¸ch l¸ (phÇn tiÕp xóc gi÷a v¶y vµ ®Üa
gèc hoÆc gi÷a gèc l¸ vµ th©n) cã mét m¾t ngñ, sau nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh cñ
bªn. Trong ®ã, ph−¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt cña s¶n xuÊt cñ truyÒn thèng lµ kü
thuËt t¸ch v¶y sinh ®«i (twin-scaling). Cñ c¸i ®−îc lo¹i bá l¸, rÔ vµ c¾t däc
thµnh 4- 16 m¶nh tuú theo kÝch th−íc cña cñ, mçi m¶nh ®−îc c¾t thµnh c¸c
m¶nh nhá h¬n gåm 2 v¶y g¾n víi ®Üa gèc. Tõ mét cñ lín cã thÓ thu 30- 60 v¶y
®«i, nh÷ng v¶y nµy ®−îc vïi trong gi¸ thÓ Èm, tho¸ng khÝ nh− c¸t hoÆc ®Êt pha
vµ t¹o cñ nhá sau 2-3 th¸ng (Meerow, 2001).
Nhân giống bằng hạt có nhiều ưu điểm như có thể thu được nhiều hạt
trong một thời gian ngắn từ một vài cây mẹ có chất lượng cao, đặc biệt là ở
Lilium thì virus không thể nào lây lan từ cây mẹ sang cây con bằng hạt. Do
vậy, mức độ nhiễm virus của các cây nhân giống bằng hạt là khá thấp.
Tuy nhiên, ngoài những thuận lợi trên thì hầu hết các giống Lily đều được
nhân giống vô tính vì các cây nhân giống hữu tính từ hạt thường không đồng
nhất, thường xuất hiện những biến dị di truyền. Sau đây là một vài phương pháp
nhân giống vô tính cây hoa Lily:
a.
Tạo củ từ thân
Nhiều loài có giá trị thương mại quan trọng đều tạo củ từ phần phía
dưới của thân. Các củ này có nguồn gốc từ nách của các lá giống như lá bắc
(Blaney và Roberts, 1966). Số lượng và tốc độ tăng trưởng của củ có rất nhiều
6
khác biệt, phụ thuộc vào điều kiện trồng như chiều sâu bên dưới đất của củ
mẹ, cách cắt chồi hoa.
b.
Tạo củ từ thân khí sinh
Củ từ thân ký sinh được tạo thành từ nách của những thân mọc bên trên
mặt đất. Sự cắt chồi hoa thúc đẩy sự tăng trưởng của các củ con này. Những
giống Lily không tự tạo củ bằng cách này, chẳng hạn như L. longiflorum, có
thể được cảm ứng bằng cách phun lên lá hợp chất cytokinin 6-benzylamino-9(tetrahydropyrany-2-yl)-9H-purine (PBA) (Nightingale, 1979).
c.
Tạo củ bất định từ vảy củ
Khi tách vảy củ khỏi củ mẹ thì từ vảy củ đó có thể tạo thành củ bất định
hướng vào vị trí gần với vết thương dưới những điều kiện thích hợp. Các củ
này có nguồn gốc từ sự phân chia của các tế bào biểu bì và bên trong biểu bì
(Godden và Watson, 1962). Nhiều loài Lily có thể được nhân giống vô tính
theo cách nêu trên và phương pháp này được sử dụng rộng rãi để sản xuất một
số lượng lớn các cây sạch bệnh và có chất lượng. Tất cả các vảy củ, ngoại trừ
vảy củ nhỏ nhất nằm phía bên trong củ, đều có thể sử dụng được (Rees,
1972).
Sau khi đã được bảo vệ khỏi sự tấn công của nấm (bằng cách ngâm vảy
trong dung dịch Benlate, Difolatan, hay những hợp chất diệt nấm khác) thì
các vảy củ có thể trồng trực tiếp ngoài đất trồng (như trường hợp của L.
longiflorum) hoặc có thể ủ ở nơi cát ẩm hay vermiculite đã bão hòa nước
trong những túi polyethylene trước khi mang ra trồng trong đất (Hartmann và
Kester, 1975). Nồng độ oxygen trong túi phải đủ cao, đặc biệt trong 7 tuần
đầu.
Củ có thể lấy vảy vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, tuy nhiên
khoảng thời gian đầu tiên ngay sau khi hoàn tất sự ra hoa được cho là tốt nhất
(Emsweller, 1957). Trong thực tế thì củ thường được lấy vảy vào sau vụ thu
7
- Xem thêm -