Tài liệu Nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí những người bạn cố đô huế

.PDF

245

147

hoangtuavartar Báo vi phạm

Tải xuống 147

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Nguyễn Thị Hòa NGHỆ THUẬT TRANH MINH HỌA TRONG TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ” LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT Hà Nội - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Nguyễn Thị Hòa NGHỆ THUẬT TRANH MINH HỌA TRONG TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ” Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật Mã số: 9210101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Đoàn Thị Mỹ Hương Hà Nội - 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ Nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân. Các trích dẫn, kết quả nghiên cứu có chú thích nguồn cụ thể. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan và nội dung luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án Nguyễn Thị Hòa ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................... ii MỞ ĐẦU ................................................................................................................................1 Chương 1: TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ” ...........................................................7 1.1. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................................7 1.2. Cơ sở lý luận ..................................................................................................................16 1.3. Khái quát về tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” ...................................................21 Tiểu kết .................................................................................................................................39 Chương 2: NHẬN DIỆN CÁC THỂ LOẠI TRANH MINH HỌA TRONG TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ”...........................................................................41 2.1. Nội dung phân loại tranh minh họa ...............................................................................41 2.2. Các thể loại tranh minh họa...........................................................................................44 Tiểu kết .................................................................................................................................72 Chương 3: ĐẶC ĐIỂM TẠO HÌNH TRANH MINH HỌA TRONG TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ”.......................................................................... 74 3.1. Vận dụng linh hoạt các yếu tố ngôn ngữ tạo hình phương Đông và phương Tây .......74 3.2. Phong cách tạo hình mang tính chất tượng trưng và hiện thực ....................................95 3.3. Bút pháp biểu cảm sắc thái địa phương Huế...............................................................100 Tiểu kết ...............................................................................................................................105 Chương 4: BÀN LUẬN VỀ NGHỆ THUẬT TRANH MINH HỌA TRONG TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ”…...........................................................107 4.1. Giá trị thẩm mỹ tạo hình tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế”. 107 4.2. Mối liên hệ giữa nội dung và ý tưởng tạo hình tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” ........................................................................................................118 4.3. Vị trí của tranh minh họa tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” đối với mỹ thuật đương thời ...........................................................................................................................135 4.4. Nghệ thuật tranh minh họa tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” tương quan với minh họa báo chí cùng thời ................................................................................................140 Tiểu kết ...............................................................................................................................144 KẾT LUẬN ........................................................................................................................146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ........................................150 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................151 PHỤ LỤC ...........................................................................................................................163 iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AAVH: Association des Amis du Vieux Hué BAVH: Bulletin des Amis du Vieux Hué H: Hình Nxb: Nhà xuất bản Pb: Phụ bản PL: Phụ lục tr: trang iv DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1: Thống kê số lượng tranh minh họa theo năm phát hành ..................... 31 Bảng 1.2: Thống kê tổng hợp số lượng tranh của họa sĩ trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế”.......................................................................................... 33 Bảng 1.3: Thống kê các thể loại tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” ........................................................................................................... 42 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tranh minh họa là hình thức truyền tải thông tin bằng tranh, một thể loại đồ họa gắn liền với sự hình thành, phát triển của lĩnh vực xuất bản sách báo trên thế giới và ở Việt Nam. Minh họa thường đi với nội dung bài viết, tạo ra giá trị nhất định giữa thông tin và thẩm mỹ các ấn phẩm sách báo. Những năm đầu thế kỷ XX dưới sự cai trị của chính quyền thuộc địa Pháp, nhằm mục đích phát triển “dân trí” cho người Việt, nhà cầm quyền đã in ấn, phát hành sách báo, trong đó có sự xuất hiện của thể loại tranh minh họa gắn với nội dung các bài viết, công trình nghiên cứu... Điều đó đã tạo điều kiện để nghệ thuật tranh minh họa du nhập, tiếp biến, phát triển ở Việt Nam. Cùng các chuyên khảo, các bài nghiên cứu, sưu tầm… tranh minh họa góp phần đưa BAVH trở thành một trong những công trình độc đáo rất riêng của Huế so với bối cảnh văn hóa bản địa thời đó. Quá trình tiếp xúc văn minh Đông - Tây cùng sự ra đời BAVH, các họa sĩ góp phần vào những công trình kiến trúc, nghệ thuật, ghi nhận sự hiện diện của lớp họa sĩ minh họa sách báo, tôn vinh giá trị nghệ thuật các công trình mỹ thuật và sản phẩm văn hóa mang bản sắc Huế, thông qua hệ thống tranh minh họa ở tạp chí BAVH. Tùy thuộc vào yêu cầu nội dung của bài viết, chủ đề nghiên cứu của chủ bút đặt ra, mà mỗi nhóm minh họa có đề tài, bố cục, chất liệu, phương pháp thể hiện khác nhau, phản ánh tính đa dạng trong sáng tạo nghệ thuật của các họa sĩ ở Huế đầu thế kỷ XX. Nghiên cứu về tranh minh họa trong BAVH, nhiều ý kiến, giả thuyết chưa dẫn dắt độc giả nhận biết rõ ràng các yếu tố ngôn ngữ tạo hình bố cục, đường nét, không gian, hình, mảng, khối… mà chỉ tập trung giới thiệu khái quát nguồn tư liệu minh họa, điều đó đặt ra vấn đề nghiên cứu cần có hệ thống từng phần cụ thể, chuyên sâu về đặc điểm, nét đặc thù tranh minh họa. Mặt khác, nếu như văn hóa cung đình Huế có tác động đến phương cách tạo hình, cần có sự tìm hiểu sâu 2 vấn đề về bản sắc văn hóa truyền thống trong sự tiếp xúc Đông – Tây, có những đặc điểm tạo hình, giá trị thẩm mỹ, ý tưởng tạo hình là những vấn đề mà luận án quan tâm. Khảo cứu BAVH hiện nay đang xuống cấp, số lượng hình ảnh tranh minh họa dần mất đi, từng trang có dấu hiệu của sự mục nát, các minh họa bằng màu bị ố, hình vẽ phai mờ khó có thể thấy sự chân xác, vẻ đẹp nguyên gốc của tư liệu tranh minh họa. Đây là một tài liệu quí đang cần được quan tâm nghiên cứu. Vì vậy, luận án có ý nghĩa cần thiết đối với công tác bảo tồn, lưu giữ bản sắc văn hóa, phát huy những giá trị mỹ thuật Huế trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Nghiên cứu về tạp chí BAVH, trong phạm vi khảo cứu tài liệu của luận án, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt về nghệ thuật tạo hình của tranh minh họa trong BAVH, chính vì những khoảng trống trong các công trình nghiên cứu đã làm tiền đề để thực hiện luận án với tiêu đề Nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế”, luận án sẽ tập trung nghiên cứu phân tích về những đặc điểm tạo hình, từ đó tìm ra những bình luận về giá trị nghệ thuật thông qua các giá trị thẩm mỹ, giá trị tư duy (ý tưởng) trong các tranh minh họa thực hiện bởi các họa sĩ Việt và Pháp. Từ đó, làm cơ sở đánh giá bước đầu về vai trò, vị trí của tranh minh họa BAVH trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam đương thời. 2. Mục đích nghiên cứu 2.1. Mục đích tổng quát - Nghiên cứu nghệ thuật tranh minh họa trong BAVH giai đoạn năm từ 1914 đến năm 1944, tìm hiểu làm rõ đặc điểm, các yếu tố tạo hình của tranh minh họa trong quá trình giao lưu văn hóa nghệ thuật Đông – Tây. - Bàn luận về giá trị nghệ thuật, nội dung, hình thức biểu đạt cũng như xác định vị trí nguồn tranh minh họa của BAVH trong dòng chảy mỹ thuật Huế, Việt Nam. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Thống kê tổng hợp, phân loại các thể loại, số lượng tranh, bước đầu xác 3 định các thể loại, loại tranh minh họa trong BAVH. - Phân tích đặc điểm nghệ thuật, là sự kết hợp yếu tố tạo hình phương Đông và phương Tây, hình thành phong cách, bút pháp trên nền văn hóa truyền thống, có đóng góp về giá trị mới về nghệ thuật tranh minh họa. - Bàn luận để làm rõ những khía cạnh liên quan đến giá trị nghệ thuật như giá trị thẩm mỹ, nội dung ý tưởng thể hiện gắn kết nội dung với bài viết, từ đó xác định vị trí nguồn tranh minh họa đóng góp trong mỹ thuật đương thời Huế, Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu phân tích đặc điểm, các yếu tố tạo hình của nghệ thuật tranh minh họa trong BAVH do các họa sĩ Việt, Pháp thể hiện ở Huế đầu thế kỷ XX, những nét mới nảy sinh từ sự tiếp xúc ảnh hưởng từ hai văn hóa, qua đó định hình giá trị nghệ thuật của tranh minh họa đóng góp trong lịch sử mỹ thuật Huế, Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: giới hạn các tranh minh họa trong BAVH, lựa chọn nghiên cứu một số tranh có đặc điểm tạo hình để nghiên cứu, nhận định. Phạm vi thời gian: giai đoạn đầu thế kỷ XX. 4. Câu hỏi và giả thuyết khoa học Luận án có 3 câu hỏi nghiên cứu như sau: Câu hỏi 1: Quá trình giao lưu văn hóa Việt - Pháp tác động như thế nào đến đặc điểm tạo hình trong tranh minh họa của BAVH? Câu hỏi 2: Tranh minh họa trong tạp chí BAVH thể hiện giá trị nghệ thuật như thế nào? Câu hỏi 3: Tranh minh họa trong BAVH có vị trí và vai trò như thế nào trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam? Từ các câu hỏi nghiên cứu như trên, luận án đưa ra 3 giả thuyết khoa học như sau: 4 Giả thuyết 1: Nghệ thuật tranh minh họa ở BAVH biểu hiện sự vận dụng linh hoạt các yếu tố ngôn ngữ tạo hình phương Đông và phương Tây, biểu hiện phong cách tạo hình mang tính chất ẩn dụ tượng trưng và hiện thực, bút pháp biểu cảm sắc thái địa phương Huế, là những đặc điểm cách tân của nghệ thuật tạo hình hiện đại. Giả thuyết 2: Giá trị nghệ thuật thể hiện về giá trị thẩm mỹ trong mô típ trang trí, với mục đích nâng cao ý tưởng của hình tượng nghệ thuật tạo nên tính tượng trưng và tư duy thẩm mỹ có yếu tố tạo hình kết hợp từ hai nền văn hóa, nhưng hòa quyện trong một tinh thần phương Đông của nghệ thuật tạo hình hiện đại. Nghệ thuật thể hiện trong mối liên hệ giữa ý tưởng và nội dung bài viết, tạo thành nghệ thuật tranh minh họa. Hình minh họa thể hiện tinh thần tôn giáo, thẩm mỹ mang bản sắc Huế, cũng là một trong những giá trị nghệ thuật của tranh minh họa trong BAVH. Giả thuyết 3: Tranh minh họa ở BAVH có vị trí đối với mỹ thuật đương thời, là góp phần phát triển nghệ thuật đồ họa, minh chứng giai đoạn lịch sử mỹ thuật cận đại, bảo tồn lưu giữ bản sắc văn hóa nghệ thuật trong một giai đoạn của lịch sử mỹ thuật Huế trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp Định vị hệ thống các tư liệu thứ cấp đã phát hành lưu trữ từ Bảo tàng Mỹ thuật cung đình Huế, Thư viện tỉnh Thừa Thiên Huế, Thư viện quốc gia Việt Nam, trong một số tủ sách gia đình, tủ sách tư nhân, từ internet... gián tiếp (tài liệu, sách sử…), các bài viết công bố trong và ngoài nước liên quan đến nghệ thuật tạo hình là vấn đề nghiên cứu của luận án. - Phương pháp phân tích tổng hợp Phương pháp phân tích tổng hợp, thu thập những bài viết, kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước, tổng hợp, phân tích về đặc điểm, phong cách, giá trị nghệ thuật, vị trí của tranh minh họa trong mỹ thuật đương thời đầu thế kỷ XX. 5 - Phương pháp thống kê, phân loại Thống kê nguồn tư liệu, các thể loại, loại tranh minh họa trên BAVH, các tranh vẽ minh họa, nhóm tranh minh họa, bài báo… để phân tích đánh giá các dữ liệu, quan điểm nghệ thuật, đưa ra các luận điểm khoa học trong quá trình nghiên cứu, tìm ra nghệ thuật tạo hình của tranh minh họa trên BAVH. - Phương pháp nghiên cứu liên ngành Sử dụng phương pháp liên ngành như văn hóa học, dân tộc học, xã hội học, lịch sử, trong đó chủ yếu dựa trên phương pháp nghiên cứu nghệ thuật học: tìm hiểu về đặc điểm nghệ thuật, tính thẩm mỹ, hình tượng nghệ thuật, giá trị thẩm mỹ từ các góc nhìn mỹ thuật học, trong sự kết hợp yếu tố tạo hình Đông Tây hình thành trên tranh minh họa trong BAVH. - Phương pháp so sánh So sánh tranh minh họa của sách báo cùng thời trong một nền văn hóa ở Việt Nam, đối chiếu để làm rõ hơn đặc điểm nghệ thuật, chú ý đến sự tác động của giao lưu, tiếp biến văn hóa với tương quan giữa văn hóa và nghệ thuật, trong quá trình vận động phát triển, tạo ra giá trị của nghệ thuật tranh minh họa có ở BAVH. 6. Đóng góp khoa học của luận án 6.1. Ý nghĩa khoa học Luận án Nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” là công trình nghiên cứu khoa học chuyên ngành về nghệ thuật tranh minh họa. Luận án đề cập đến đặc điểm tạo hình, giá trị nghệ thuật trong tương quan với các tranh minh họa cùng thời, góp phần làm sáng tỏ các nhận định trong nội dung nghiên cứu, có những đóng góp khoa học lý luận và thực tiễn. Góp thêm điểm mới nghiên cứu về nghệ thuật tranh minh họa theo góc độ nghệ thuật học, tiếp cận sâu phân tích đặc điểm ngôn ngữ tạo hình, những yếu tố ảnh hưởng từ tạo hình phương Tây hình thành giá trị nghệ thuật hiện đại. Qua đó xác định vị trí của tranh minh họa trong thuật lịch sử mỹ thuật Huế, Việt Nam. 6 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Về nội dung: Trên cơ sở những nhận định tổng quát về nghệ thuật minh họa, phân chia các thể loại, phân tích đặc điểm từng phần cụ thể, đánh giá về giá trị nghệ thuật, dưới góc nhìn nghiên cứu chuyên sâu, phân tích sự đa dạng phong phú về đề tài, thể loại, ngôn ngữ biểu đạt của nghệ thuật. Thông qua những giá trị nghệ thuật tạo hình, bổ sung nguồn tài liệu tham khảo lý luận mỹ thuật cho chuyên ngành đồ họa, xác định nguồn tư liệu, góp phần minh chứng luận cứ của lịch sử mỹ thuật có vị trí đối với mỹ thuật hiện đại ở Huế, Việt Nam. Đóng góp về mặt tư liệu: Hệ thống tư liệu về hình ảnh, phân tách các thể loại, trích dẫn thông tin tranh vẽ minh họa, tác giả, hội tụ giá trị nguồn tư liệu cung cấp thông tin hữu ích về nghiên cứu văn hóa, nghệ thuật thời cận đại ở Huế, Việt Nam. 7. Kết cấu của luận án Phần mở đầu (6 trang), kết luận (4 trang), tài liệu tham khảo (13 trang) và phụ lục (75 trang). Nội dung luận án gồm có 4 chương: Chương 1: Tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và khái quát về tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” (34 trang). Chương 2: Nhận diện các thể loại tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” (33 trang). Chương 3: Đặc điểm tạo hình tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” (33 trang). Chương 4: Bàn luận về nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” (39 trang). 7 Chương 1 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ TẠP CHÍ “NHỮNG NGƯỜI BẠN CỐ ĐÔ HUẾ” 1.1. Tình hình nghiên cứu Từ khi xuất bản (1914), do điều kiện khách quan BAVH chưa phổ biến rộng rãi, thông tin về công trình còn gói gọn trong phạm vi hẹp, vì vậy, những tài liệu liên quan đến nghệ thuật tranh minh họa dường như thưa vắng trên các công trình nghiên cứu. Từ năm 1997 đến nay BAVH biên dịch xuất bản tại Huế, độc giả quan tâm nhiều hơn, cùng với sự nhìn nhận đánh giá các giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, khoa học định vị trong BAVH được biết đến trong đời sống xã hội. Từ đây, một số công trình nghiên của các tác giả giới thiệu đến nguồn tranh minh họa để minh chứng, nghiên cứu giá trị đa ngành. Nguồn tư liệu tranh minh họa vẫn là mảng ít được biết đến trong lĩnh vực mỹ thuật, còn thiếu những nghiên cứu chuyên sâu dưới góc nhìn của lý luận, lịch sử, làm rõ đặc điểm và giá trị nghệ thuật của tranh minh họa trong BAVH. 1.1.1. Những nghiên cứu nghệ thuật tạo hình tranh minh họa Có thể thấy những tài liệu liên quan đến nghệ thuật tạo hình, thuật ngữ lý luận chuyên ngành được lồng ghép trong các bài viết ở các góc độ khác nhau. Những công trình nghiên cứu cung cấp các nhận định về nghệ thuật tạo hình của tranh minh họa làm cơ sở khoa học cho luận án đó là: Nội dung đề cập về chuyên môn sâu của các thể loại chuyên ngành đồ họa, trong công trình nghiên cứu có tính hệ thống chuyên đề mỹ thuật Giáo trình Bố cục [36], Đặng Quý Khoa giới thiệu tổng quát nhiều khuynh hướng lý thuyết, phân tích sự biểu hiện đa dạng bố cục tạo hình trong một số thể loại tác phẩm nghệ thuật, tài liệu đóng góp thông tin trong việc tìm hiểu các thể loại trong tạo hình tranh minh họa. Những nét đặc thù chất liệu nghệ thuật đồ họa Việt Nam, giới thiệu thông tin nghệ thuật tranh minh họa trong những cuốn sách xuất bản thời Pháp thuộc, tác giả 8 Hoàng Minh Phúc đề cập đến nghệ thuật tranh minh họa: “Minh họa sách báo thời Pháp thuộc có giá trị nghệ thuật đáng nghiên cứu về đời sống xã hội và mối tương quan giữa văn chương và nghệ thuật” [91, tr.114]. Việc khẳng định những minh họa trên sách báo của Pháp có giá trị nghệ thuật, cho thấy nghiên cứu nghệ thuật tạo hình tranh minh họa trong sách báo là cần thiết, trong đó có nghệ thuật tranh minh họa ở BAVH. Trong bài “Vấn đề sử dụng khái niệm, thuật ngữ về thể loại tranh in ở Việt Nam” tác giả Nguyễn Nghĩa Phương bàn luận thuật ngữ tranh in là: “Tranh đồ họa bao gồm cả tranh vẽ và tranh in”, “Tranh in là thuật ngữ chỉ khái niệm về một tổ hợp hình ảnh đường nét, chấm mảng, bố cục ra đời từ quá trình khắc và in trên các chất liệu, chủ yếu phản ánh những tác phẩm đồ họa độc lập, đôi khi cả những tranh minh họa” [90, tr.41-44], thuật ngữ tranh in đi liền với nghệ thuật đồ họa độc lập và đồ họa giá vẽ, một hình thức nghệ thuật mới làm cơ sở phân tích đặc điểm của một số thể loại tranh minh họa trên báo chí, sẽ hỗ trợ luận án nhìn nhận rõ hơn khi phân tách các thể loại tranh minh họa ở BAVH. Những nghiên cứu nghệ thuật tạo hình của tranh minh họa trên sách báo là không nhiều, chỉ có những thông tin vắt tắt về nghệ thuật minh họa, hoặc các giá trị bản sắc văn hóa. Khi nhìn tổng quan Mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX, nhiều tác giả có đề cập đến các vấn đề nghệ thuật tạo hình đương đại ở cả ba miền Bắc Trung - Nam thế kỷ XX, những khảo cứu đầy tính khách quan với những nội dung: phân kỳ lịch sử mỹ thuật, đào tạo mỹ thuật, quan niệm nghệ thuật, thị trường và các vấn đề mỹ thuật đương đại Việt Nam… trong đó, có một số bình luận tóm lược chung về các vấn đề mỹ thuật ở Huế. Một số công trình khác của các tác giả như: Phan Cẩm Thượng, Lê Quốc Việt, Cung Khắc Lược (2011), Đồ họa cổ Việt Nam [113], các tác giả cho rằng: “… nhiều minh họa tranh nhằm dùng hình thị giác, kích thích cái kiểu chữ nghĩa. Do vậy mà tranh minh họa trong sách in khắc gỗ là phổ biến ở Việt Nam” [113, tr.93]; Lê Tiến Vượng (2016), “Minh họa trên báo”, tác giả nhận xét nghệ thuật 9 minh họa đương thời: “Nghệ thuật minh họa được nhiều độc giả biết đến với những nét vẽ độc đáo và phong cách riêng” [129]… Các công trình giải thích về thuật ngữ, mô tả khái quát tính chuyên biệt nghệ thuật tranh minh họa trong mỹ thuật tạo hình Việt Nam. Đây là những nét cơ bản sẽ áp dụng nhìn nhận thực tiễn nghiên cứu nghệ thuật tranh minh họa trong BAVH. 1.1.2. Những nghiên cứu về văn hóa nghệ thuật và tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” - Những nghiên cứu của tác giả nước ngoài về nghệ thuật và tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” Qua khảo sát, có những tài liệu trình bày trong một số công trình của các tác giả nước ngoài những năm đầu thế kỷ XX đa phần đăng trong BAVH. Trong những nghiên cứu nghệ thuật hầu như các tác giả nhìn nhận, nhận xét, đánh giá chung nghệ thuật ở Huế, đưa ra những quan điểm, giải pháp thực trạng nền nghệ thuật An Nam, nhằm định hướng phát triển nghệ thuật phù hợp với tình hình xã hội đương thời ở Huế, cung cấp một số tư liệu lịch sử, có ý nghĩa tạo cơ sở khoa học cho việc khái quát nghệ thuật tân kỳ tập trung ở các công trình sau: Nhóm tài liệu nghiên cứu của tác giả nước ngoài về nghệ thuật trong tạp chí “Những người Bạn Cố đô Huế” Nhóm nghiên cứu nghệ thuật An Nam là những cứ liệu khoa học khám phá các góc nhìn khai mở, so sánh, hướng phát triển giá trị nghệ thuật phù hợp với thực tiễn văn hóa xã hội đương thời. Năm 1915, Edmond Gras trong bài “Vài suy nghĩ về giảng dạy nghệ thuật ở An Nam”, từ việc xác định rõ đối tượng cần được giáo dục thẩm mỹ cho người An Nam là cần thiết, bài viết tập trung xem xét đặt ra các giả thuyết của việc đào tạo thẩm mỹ cho người học mỹ thuật ở An Nam từ những năm đầu thế kỷ XX; Năm 1915, L.Cadière và Hội truyền giáo nước ngoài trong bài “Dự án tổ chức và phát triển Hội nghệ thuật của những người bạn Huế”, nêu rõ mục đích nghiên cứu tổng hợp tư liệu miêu tả giới thiệu bằng tranh vẽ về diễn biến đời 10 sống nghệ thuật ở Huế, bài viết đưa ra kế hoạch tổng quan của dự án nghiên cứu nghệ thuật Huế bằng phương pháp khảo sát, điền dã rõ ràng, cụ thể, hỗ trợ luận án định hình phương pháp nghiên cứu có hệ thống với nghệ thuật An Nam. Năm 1919, tác giả Edmond Gras “Thành phố, nhà cửa, bàn ghế, hàng thêu” tập VI/1919A [55], viết về các mẫu đồ vật nội ngoại thất như kiểu nhà, bàn ghế đồ gỗ, câu đối, vũ khí, cây đèn dầu, chậu cảnh... những đồ cổ như tâm hồn của xứ sở cần sưu tập bảo tồn rồi đề xuất thiết lập viện bảo tàng mỹ thuật ở Huế; Năm 1919, trong bài viết “Bàn về thẩm mỹ”, tác giả C.Auclair bày tỏ quan điểm về sự thay đổi giữa cái cũ và cái mới: “… nếu như cứ theo mãi người xưa thì không có gì tỏ ra là hiện đại nữa” [56, tr.76], VI/1919B, trong nghệ thuật từ những tư duy cũ của người xưa sẽ tạo nên cái mới: “Nghệ thuật là cảm hứng, là luật lệ, thứ tự, đo lường, nó là ý nghĩa của sự thật” [56, tr.81], VI/1919B, câu chuyện phê bình nghệ thuật giữa hai tác giả C.Auclair là kiến trúc sư và họa sĩ Gras, phản ánh sự đa diện quan điểm đổi mới trong lĩnh vực nghệ thuật ở Huế đầu thế kỷ XX. Năm 1920, trong bài “Vấn đề nghệ thuật bản xứ”, G.Groslier chú ý một số nguyên tắc chủ đạo trong việc giáo dục nền mỹ thuật bản xứ: “Tự do hoàn toàn, tự do tuyệt đối của nghệ thuật bản xứ” [23, tr.556-569], đó là mục đích cho phép người An Nam khi tiếp cận phương tiện hiện đại, cơ hội để thực hành nghệ thuật, tham gia công tác giáo dục nghệ thuật bản địa, vấn đề nêu trên biểu hiện tinh thần tôn trọng giao lưu học thuật của các họa sĩ Việt, Pháp. Năm 1925 tác giả CH.Gravelle “Nghệ thuật An Nam” [119], phân tích tính mới của nghệ thuật An Nam, trong buổi giao thời những người bảo hộ Pháp vào vùng địa canh xứ Huế cùng người An Nam tìm hướng bảo tồn, phát triển nghệ thuật truyền thống trong sự tôn trọng cảnh ngộ, nhân công, vật liệu, nghi lễ, kiểu thức... các sản phẩm trên nền nghệ thuật An Nam đổi mới phỏng theo kiểu châu Âu, biểu hiện tính chất mới hiện đại. Năm 1928, L.Cadière “Lăng mộ của người An Nam trong phụ cận Huế” 11 [28], L.Cadière cùng họa sĩ Nguyễn Thứ xác định các lăng mộ bằng tranh tất cả có 317 lăng mộ, 51 hình vẽ, 86 văn bia, những tranh minh họa kiến trúc lăng mộ, phản ảnh sự ảnh hưởng phối cảnh viễn cận trong tạo hình của quá trình giao lưu tiếp biến mỹ thuật. Năm 1937, tác giả Yves Laubie “Suy nghĩ về Tranh dân gian ở Bắc Kỳ”, những tác phẩm nghệ thuật sử dụng minh họa trong bài viết như một lời tâm sự, chia sẻ các góc nhìn về bố cục tranh vẽ trên giấy của người An Nam: “Có một nền nghệ thuật tranh vẽ dân gian mà nguồn gốc của loại tranh vẽ dân gian này cũng đã có từ xa xưa...” [116, tr.135], và thẩm mỹ tranh dân gian An Nam: “… cũng đẹp như cái đẹp sơ khai nhất” [116, tr.135], bài viết phân tích một số tác phẩm của họa sĩ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX là dấu ấn quan trọng của lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Năm 1939, tác giả Léo Craste “Nghiên cứu về nhà ở của người An Nam ở Huế và ở vùng xung quanh”, nghiên cứu những tư liệu chân xác các mẫu cổng phổ biến, cấu trúc các cửa cổng được minh họa và so sánh: “Tôi tìm thấy ở địa hạt này rất nhiều tương đồng với nghệ thuật tô chữ (enluminures), của thế kỷ thứ XIII ở Pháp” [45, tr.70], những hình vẽ có sự giao thoa nội dung, hình thức nghệ thuật Đông - Tây. Những công trình nghiên cứu của các tác giả người Pháp suy nghĩ về mỹ thuật Huế trên quan điểm khách quan ở nhiều góc độ khác nhau về, qua sự nhìn nhận ghi chép nét chung của mỹ thuật Huế, trên quan điểm khách quan, có lịch sử cụ thể hỗ trợ luận án đánh giá xác thực hơn trong nghiên cứu nghệ thuật tạo hình tranh minh họa. Nghiên cứu về phương pháp khai thác có tính khai phá nghệ thuật Huế, để tổng hợp thành kho tư liệu bằng tranh cho công trình “Mỹ thuật ở Huế”, nguồn tài liệu lý thuyết về phương pháp liệt kê, thống kê, mô tả, so sánh, điều tra Nhân học, minh họa tranh vẽ về mỹ thuật Huế. Đây là tập sách có nội dung trọng điểm với đề tài luận án, trong việc tham khảo trích dẫn các cứ liệu lý thuyết, minh họa 12 mô típ trang trí, nhận định các giá trị nghệ thuật truyền thống và hiện đại, từ góc nhìn của tác giả người Pháp và Việt trên BAVH. Nhóm tài liệu nghiên cứu của tác giả nước ngoài về văn hóa nghệ thuật Huế Nội dung cuốn sách chuyên khảo, bài viết về lịch sử mỹ thuật của người Việt trong văn hóa nghệ thuật vùng Huế, thông tin giới thiệu, bàn về nghệ thuật nhiều khía cạnh khi tiếp xúc với văn hóa An Nam của các tác giả người Pháp. Năm 1954, cuốn L’art Vietnamien (Nghệ thuật Việt Nam) [40] dịch sang tiếng Việt của tác giả L.Bezacier, nội dung có nhiều chuyên khảo, bài viết lịch sử mỹ thuật của người Việt và văn hóa nghệ thuật vùng Huế, bàn về nghệ thuật với nhiều khía cạnh khi tiếp xúc với văn hóa An Nam. Tài liệu sẽ hỗ trợ cho luận án khi so sánh đối chiếu nhìn nhận rõ hơn các cứ luận liên quan về nghệ thuật Huế. Một số công trình trình có tính chất gợi mở quan điểm nghiên cứu nghệ thuật như: 2001, Jean Despierres trong bài “Nguyễn Đình Hòe, Thượng thư, nhân chứng lịch sử có vai trò quan trọng trong Hội những người bạn Cố đô Huế” [121], tác giả sử dụng nhiều hình vẽ của BAVH để trang trí minh chứng cùng những chuyên đề nghiên cứu lịch sử văn hóa Huế có giá trị. Điểm chung của những công trình mô tả nghệ thuật Huế ở nhiều góc độ có khái quát về tranh minh họa, là nhóm cứ liệu khoa học tham khảo, khảo cứu, thống kê những tư liệu các loại hình mỹ thuật, chưa tìm thấy nghiên cứu độc lập về nghệ thuật tạo hình của tranh minh họa BAVH. - Những nghiên cứu của tác giả trong nước về tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” Tình hình nghiên cứu tài liệu lý luận về nghệ thuật ở Huế, qua một số công trình của các tác giả nghiên cứu ở trong nước, chỉ giới thiệu từ khi BAVH dịch thuật, xuất bản. Nội dung giới thiệu ngắn gọn những nét chính tổng quan, các bài viết kết nối sâu chuỗi thành quá trình có sự kế thừa, tiếp cận nhận diện khám phá và cảm nhận thú vị nhiều góc độ nghệ thuật tranh minh họa khi và 13 phân tích khái quát các tư liệu liên quan những thành tựu của nghệ thuật Nguyễn trong tạp chí BAVH. Nhóm tài liệu của tác giả trong nước dẫn chứng tranh minh họa trong BAVH để phụ họa cho các phần viết về đề tài nghiên cứu Những tài liệu phụ họa bằng tranh minh họa của BAVH đặt trong mối liên hệ chỉ dẫn trong tính tổng thể của vấn đề nghiên cứu trong một số tập sách báo như: năm 2001, tác giả Nguyễn Hữu Thông xuất bản cuốn sách Mỹ thuật Huế nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí [105]; 2013, tập sách tranh Ngàn năm áo mũ [20], Nhã Nam và nhà xuất bản Thế Giới của tác giả Trần Quang Đức; 2013, tập sách tranh Đại lễ phục Việt Nam thời Nguyễn (1802-1945) [97] của tác giả Trần Đình Sơn. Các công trình đều có sử dụng dẫn chứng tranh minh họa của BAVH để minh chứng rõ hơn vấn đề nghiên cứu, là những tài liệu tập trung làm rõ thêm giá trị tư liệu theo hướng nghiên cứu của luận án. Nhóm tài liệu của tác giả trong nước tập hợp những dẫn liệu liên quan đến tranh minh họa trong tạp chí “Những người bạn Cố đô Huế” Những đánh giá về giá trị nghệ thuật BAVH bao gồm: năm 2000, “Đặc điểm và sự kiện chính của mỹ thuật Huế giai đoạn 1954-1975” [96], tác giả Phan Xuân Sanh chia sẻ nhiều thông tin về những sự kiện chính của mỹ thuật Huế, trong đó có những họa sĩ tham gia truyền giảng mỹ thuật tại các trường công và tư, có sáng tác nhiều công trình mỹ thuật mà BAVH phản ánh rõ ràng; bài viết “Văn hóa nghệ thuật miền Trung suy nghĩ về định hướng nghiên cứu” [4], tác giả Nguyễn Chí Bền đánh giá sự công phu của các họa sĩ qua từng chi tiết diễn tả, tạo ra giá trị tư liệu nghiên cứu văn hóa nghệ thuật miền Trung và những đặc điểm của BAVH; tập sách Lịch sử báo chí Huế [30], tác giả Nguyễn Xuân Hoa giới thiệu BAVH với hỗ trợ tích cực của cả chính quyền Pháp và triều Nguyễn, những chương trình nghiên cứu về Huế của BAVH, do L.Cadière đề nghị gồm nhiều chuyên đề, trong đó mảng chuyên sâu nghệ thuật, đó là tập sách chuyên khảo “Mỹ thuật ở Huế’ (L’Art à Hué), bày tỏ sự dày công sáng tạo tranh minh 14 họa trên báo chí đặc thù như BAVH; bài viết “101 năm Hội Đô thành Hiếu cổ AAVH và ý nghĩa việc tổ chức dịch, xuất bản bộ sách BAVH” [108], tác giả Nguyễn Duy Tờ đánh giá nội dung mảng nghệ thuật Huế của BAVH độc đáo, hấp dẫn về chiều sâu tư tưởng, văn hóa tiềm ẩn như một bảo tàng nhỏ mỹ thuật Huế bằng sách báo; trong bài “Đề tài về lĩnh vực dân tộc học trên tập san BAVH” [89], tác giả Trần Nguyễn Khánh Phong điểm qua các bài viết, các công trình nghiên cứu đăng tải trên Tập san BAVH, về lĩnh vực dân tộc học - nhân học, trong đó tác giả người Pháp và người Việt đóng góp nhiều nguồn tư liệu, hình ảnh, tranh vẽ, bổ ích, có giá trị văn hóa, lịch sử; năm 2014, Nguyễn Thanh Hải, “Kế thừa và phát huy giá trị các công trình nghiên cứu trong tập san BAVH phục vụ công cuộc bảo tồn di sản văn hóa Huế hiện nay” [27], tác giả giải thích tổng quát nguồn tư liệu trong BAVH, phân tích giá trị đặc thù của tư liệu là minh chứng sinh động hiện hữu giá trị lịch sử, nguồn tư liệu quý, giúp cho luận án ghi nhận thông tin hệ thống tư liệu, để triển khai hướng tiếp cận nghiên cứu. Những nghiên cứu có đề cập đến nghệ thuật tranh minh họa trong BAVH từ năm 1992, trong tập sách Mỹ thuật thời Nguyễn trên đất Huế [104], tác giả Nguyễn Hữu Thông đề cập đôi nét về yếu tố tạo hình của tranh chân dung cổ Phật giáo, các tổ ở chùa Quốc Ân tập số 3/1915, tranh tĩnh vật trong tác phẩm “L’Art à Hué” 1/1919… một số tranh minh họa làm rõ thêm dấu ấn mỹ thuật cận hiện đại Huế; bài viết “Họa sĩ Tôn Thất Sa với những bản vẽ trên Bulletin des Amis du Vieux Hue (BAVH)” [9], tác giả Phan Thanh Bình tìm hiểu thân thế, sự nghiệp, nêu bật những thành tựu sáng tạo của họa sĩ Tôn Thất Sa, luận án tham khảo nội dung phân tích một số minh họa có liên quan đến BAVH, qua đó tìm hiểu sâu hơn giá trị tạo hình của những minh họa. Đối tượng khảo sát có một phần nội dung gần nhất với đề tài luận án “L’Art à Hué đặc khảo mỹ thuật đầy ấn tượng của BAVH” [106], tác giả Nguyễn Hữu Thông nhìn nhận khai mở những vấn đề mỹ thuật dưới góc độ một công trình khoa học, về nghệ thuật và dấu ấn của Léopold Cadiére trong các thư

- Xem thêm -

Tài liệu Nghệ thuật tranh minh họa trong tạp chí những người bạn cố đô huế

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất