Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nghệ thuật sử dụng điển cố trong truyện kiều của nguyễn du...

Tài liệu Nghệ thuật sử dụng điển cố trong truyện kiều của nguyễn du

.DOC
105
113
62

Mô tả:

0 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc vinh NguyÔn ThÞ LÖ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2008 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc vinh NguyÔn ThÞ LÖ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du chuyªn ngµnh: v¨n häc ViÖt Nam M· sè: 60.22.34 luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. Tr¬ng Xu©n TiÕu Vinh - 2008 Lêi c¶m ¬n LuËn v¨n nµy ®îc thùc hiÖn vµ hoµn thµnh ngoµi sù cè g¾ng cña b¶n th©n, ph¶i kÓ ®Õn sù híng dÉn tËn t×nh, chu ®¸o, khoa häc cña thÇy gi¸o TS. Tr¬ng Xu©n TiÕu, sù ®éng viªn gióp ®ì cña gia ®×nh, b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« gi¸o trong chuyªn ngµnh V¨n häc ViÖt Nam, khoa Sau ®¹i häc, trêng §¹i häc Vinh. Nh©n dÞp nµy, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt ®Õn c¸c thÇy c« gi¸o, gia ®×nh vµ b¹n bÌ vµ ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Tr¬ng Xu©n TiÕu ngêi trùc tiÕp híng dÉn em trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ nguån tµi liÖu kh¸ hiÕm hoi, luËn v¨n kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n sinh viªn, häc viªn yªu thÝch m«n häc còng nh quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy. Vinh, th¸ng 12 n¨m 2008. Häc viªn NguyÔn ThÞ LÖ Môc lôc Trang Më ®Çu............................................................................................................1 1. Lý do chän ®Ò tµi........................................................................................1 2. LÞch sö vÊn ®Ò.............................................................................................1 3. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................9 4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu...........................................................10 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu............................................................................10 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n..........................................................10 7. CÊu tróc luËn v¨n......................................................................................11 Néi dung......................................................................................................12 Ch¬ng 1. Tæng quan vÒ viÖc sö dông ®iÓn cè trong s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du..................................................12 1.1. Sè lîng ®iÓn cè mµ NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu..................14 1.2. C¸c ph¬ng thøc sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du ..........................................................................................................................15 1.3. H×nh thøc c©u th¬ lôc b¸t vµ c¸ch thøc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu................................................................17 1.3.1. C¸ch thøc sö dông ®iÓn cè trong c©u lôc ë TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du..........................................................................17 1.3.2. C¸ch thøc sö dông ®iÓn cè trong c©u b¸t ë TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du..........................................................................33 TiÓu kÕt ch¬ng 1..............................................................................................50 Ch¬ng 2. Nh÷ng c¸ch thøc vËn dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du khi viÕt TruyÖn KiÒu.......................................................................51 2.1. C¸ch thøc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du khi thÓ hiÖn lêi t¸c gi¶ trong TruyÖn KiÒu....................................................................................51 2.1.1. Lêi kÓ cña t¸c gi¶.......................................................................51 2.1.2. Lêi miªu t¶ cña t¸c gi¶..............................................................57 2.1.3. Lêi ph¸t biÓu cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu....................62 2.2. C¸ch thøc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du khi thÓ hiÖn lêi nh©n vËt trong TruyÖn KiÒu..............................................................................63 2.2.1. Nh©n vËt chÝnh diÖn...................................................................63 2.2.2. Nh©n vËt ph¶n diÖn....................................................................71 2.2.3. Lêi nh©n vËt trung gian.............................................................74 TiÓu kÕt ch¬ng 2..............................................................................................75 Ch¬ng 3. NghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu vµ bíc ®Çu so s¸nh víi nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Gia ThiÒu trong Cung o¸n ng©m khóc............................................................................................76 3.1. C¸ch thøc NguyÔn Du chuyÓn dÞch ®iÓn cè thµnh tõ thuÇn ViÖt trong TruyÖn KiÒu....................................................................................76 3.2. §iÓn cè ®îc NguyÔn Du sö dông díi h×nh thøc lµ tõ H¸n - ViÖt trong TruyÖn KiÒu....................................................................................82 3.3. Nh÷ng ®iÓm gièng nhau vÒ viÖc sö dông ®iÓn cè trong hai t¸c phÈm TruyÖn KiÒu vµ Cung o¸n ng©m khóc.....................................................85 3.3.1. Thèng kª nh÷ng ®iÓn cè ë hai t¸c phÈm TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du vµ Cung o¸n ng©m khóc cña NguyÔn Gia ThiÒu ....................................................................................................85 3.3.2. Sè lîng ®iÓn cè gièng nhau ®îc hai t¸c gi¶ sö dông trong c©u lôc vµ c©u b¸t......................................................................85 3.3.3. §iÓn cè gièng nhau ®îc dÞch thµnh tõ thuÇn ViÖt vµ H¸n ViÖt cña hai t¸c phÈm TruyÖn KiÒu vµ Cung o¸n ng©m khóc ....................................................................................................86 3.4. Sù kh¸c nhau vÒ viÖc sö dông ®iÓn cè trong hai t¸c phÈm TruyÖn KiÒu vµ Cung o¸n ng©m khóc..................................................................87 3.4.1. Sù kh¸c nhau vÒ nguån ®iÓn cè cña hai t¸c phÈm....................87 3.4.2. Sù kh¸c nhau vÒ sè lîng ®iÓn cè dÞch thµnh tõ H¸n - ViÖt vµ tõ thuÇn ViÖt..........................................................................92 3.4.3. Sù kh¸c nhau vÒ viÖc dïng ®iÓn cè trong t¸c phÈm trªn tiªu chÝ thÓ lo¹i..........................................................................95 3.5. Nguyªn nh©n vÒ nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt trong viÖc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu vµ cña NguyÔn Gia ThiÒu trong Cung o¸n ng©m khóc...................................................97 TiÓu kÕt ch¬ng 3..............................................................................................97 KÕt luËn......................................................................................................99 tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................101 Phô lôc......................................................................................................103 1 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. TruyÖn KiÒu lµ kiÖt t¸c v¨n häc cña NguyÔn Du, lµ tËp ®¹i thµnh cña v¨n häc ViÖt Nam thêi trung ®¹i. Tõ lóc ra ®êi cho ®Õn nay, TruyÖn KiÒu ®· trë thµnh mãn ¨n tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña ®éc gi¶ ViÖt Nam vµ cßn trë thµnh mét ®èi tîng nghiªn cøu khoa häc cña c¸c nhµ nghiªn cøu v¨n häc ViÖt Nam trong vµ ngoµi níc. NÕu nh vÒ néi dung t tëng cßn nhiÒu vÊn ®Ò tiÕp tôc th¶o luËn trao ®æi, th× vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu ®Òu ®îc mäi ngêi say sa kh¸m ph¸, t×m hiÓu vµ ®· thu ®îc nhiÒu thµnh tùu lín. 1.2. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu chÝnh lµ c¸ch NguyÔn Du sö dông ®iÓn cè v¨n häc khi viÕt t¸c phÈm còng ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m, chó ý. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu hoÆc míi chØ ra nh÷ng ®iÓn cè theo ph¬ng ph¸p thèng kª, hoÆc chØ míi miªu t¶, têng thuËt néi dung ®iÓn cè ®· ®îc NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu; mµ cha thÓ hiÖn ®îc nghÖ thuËt tµi t×nh cña NguyÔn Du trong viÖc dïng ®iÓn cè trong s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu nh thÕ nµo. 1.3. Thùc tiÔn vÒ viÖc nghiªn cøu ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu còng nh viÖc t×m hiÓu c¸i ®Ñp cña TruyÖn KiÒu qua viÖc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò khoa häc th«i thóc chóng t«i ®i vµo t×m hiÓu ë luËn v¨n nµy. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu ®· ®îc mét sè nhµ nghiªn cøu quan t©m vµ thÓ hiÖn trong nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc. Cã 3 lo¹i c«ng tr×nh t×m hiÓu vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu. 2.1. Lo¹i c«ng tr×nh tËp trung thèng kª ®iÓn cè ®îc sö dông trong TruyÖn KiÒu 21.1. §oµn ¸nh Loan - "§iÓn cè vµ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè". NXB §¹i häc Quèc gia TP HCM - 2003. Trong ch¬ng 3 phÇn II "Ph©n lo¹i vµ thèng kª ®iÓn cè trong truyÖn th¬", t¸c gi¶ ®· chó ý t×m hiÓu nguån gèccña ®iÓn cè trong mét sè c©u KiÒu, nªu ®Æc tÝnh cña ®iÓn cè trong mét sè c©u KiÒu, nªu râ c¸c lo¹i ®iÓn cè: ®iÓn cè ©m H¸n - ViÖt, ®iÓn cè ®· “ViÖt hãa”, ®iÓn cè vµ ng«n ng÷ cña t¸c gi¶, ®iÓn cè 2 vµ ng«n ng÷ cña nh©n vËt (tõ trang 100 - 168). §ång thêi trong c«ng tr×nh nµy, §oµn ¸nh Loan ®· x©y dùng ®îc mét b¶ng thèng kª ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu rÊt c«ng phu (gåm 226 ®iÓn cè). ViÖc thèng kª ®îc mét hÖ thèng ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu nh §oµn ¸nh Loan ®· lµ mét thao t¸c khoa häc rÊt ®¸ng tr©n träng. MÆc dï vËy, t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh "§iÓn cè vµ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè" còng cha v¬n tíi viÖc chØ ra nh÷ng ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du. 2.1.2. TrÇn Ph¬ng Hå - "§iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu". NXB §ång Nai 1996 ®· thèng kª ®îc 110 ®iÓn tÝch ®îc NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu. §iÒu thó vÞ ë c«ng tr×nh nµy lµ viÖc TrÇn Ph¬ng Hå ®· chÐp nh÷ng c©u KiÒu cã sö dông ®iÓn tÝch vµ gi¶i thÝch nguån gèc cña ®iÓn tÝch rÊt tØ mØ. Tuy nhiªn, TrÇn Ph¬ng Hå chØ dõng l¹i ë viÖc giíi thiÖu ®iÓn tÝch mµ th«i, chø cha ph©n tÝch ®îc c¸i ®Ñp cña c©u KiÒu cã sö dông ®iÓn tÝch lµ ë chç nµo. 2.1.3. NguyÔn Tö Quang - "§iÓn tÝch TruyÖn KiÒu". NXB §ång Th¸p - 1997. Trong c«ng tr×nh nµy, NguyÔn Tö Quang còng lµm theo c¸ch nh TrÇn Ph¬ng Hå ®· thùc hiÖn ë "§iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu". Tuy vËy, cã thÓ do quan niÖm cña NguyÔn Tö Quang, cho nªn «ng chØ gi¶i thÝch nguån gèc vµ néi dung cña 75 ®iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu. So s¸nh c«ng tr×nh "§iÓn tÝch TruyÖn KiÒu" cña NguyÔn Tö Quang víi "§iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu" cña TrÇn Ph¬ng Hå th× cã nhiÒu ®iÓn tÝch trïng nhau, nhng còng cã mét sè Ýt ®iÓn tÝch kh«ng gièng nhau. Qua ®ã chóng t«i thÊy quan niÖm cña hai t¸c gi¶ TrÇn Ph¬ng Hå vµ NguyÔn Tö Quang kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt vÒ kh¸i niÖm ®iÓn tÝch vµ do ®ã dÉn ®Õn mét sè kh¸c biÖt nh ®· tr×nh bµy. 2.1.4. NguyÔn Ngäc San - §inh V¨n ThiÖn - "Tõ ®iÓn ®iÓn cè v¨n häc trong nhµ trêng". NXB Gi¸o dôc - Hµ Néi - 1998. C¸c t¸c gi¶ ®· gi¶i thÝch nghÜa thùc, nghÜa biÓu trng vµ xuÊt xø cña ®iÓn cè, kÌm theo dÉn chøng nh÷ng c©u KiÒu ®Ó minh häa (gåm 252 ®iÓn cè). ë c«ng tr×nh nµy, nh÷ng c©u KiÒu cña NguyÔn Du cã dïng ®iÓn cè chØ ®îc c¸c t¸c gi¶ nªu lªn ®Ó lµm vÝ dô minh häa mµ th«i. Cßn viÖc ph©n tÝch c¸i ®Ñp trong viÖc sö dông ®iÓn cè ®Ó viÕt nh÷ng c©u KiÒu cña NguyÔn Du th× cha ®îc hai t¸c gi¶ chó ý. 2.1.5. Mai Thôc - §ç §øc HiÓu - "§iÓn tÝch v¨n häc, 100 truyÖn hay §«ng T©y kim cæ".NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1997. Hai t¸c gi¶ díi h×nh thøc kÓ chuyÖn ®· gi¶i thÝch néi dung 23 ®iÓn cè ®îc NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu. §ã lµ 23 c©u chuyÖn rÊt ly kú vµ 3 hÊp dÉn, lµm cho ngêi ®äc thÊm thÝa h¬n vÒ ý nghÜa nh÷ng ®iÓn cè mµ NguyÔn Du ®· sö dông. Tuy nhiªn, sè lîng ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du ®îc gi¶i thÝch b»ng h×nh thøc kÓ chuyÖn nh Mai Thôc - §ç §øc HiÓu ®· lµm vÉn cha ®Çy ®ñ, so víi sè lîng ®iÓn cè mµ t¸c gi¶ kh¸c ®· thèng kª. 2.1.6. Tr¬ng Xu©n TiÕu - "B×nh gi¶ng 10 ®o¹n trÝch trong TruyÖn KiÒu". NXB Gi¸o dôc - Hµ Néi, 2007 (t¸i b¶n). T¸c gi¶ ®· liÖt kª ®iÓn cè, gi¶i thÝch néi dung ®iÓn cè vµ chØ ra ®îc vÞ trÝ, vai trß cña ®iÓn cè trong nh÷ng c©u KiÒu ë 10 ®o¹n trÝch tiªu biÓu ®îc dïng ®Ó d¹y vµ häc trong nhµ trêng phæ th«ng. Tuy nhiªn do tÝnh chÊt cña c«ng tr×nh vµ cã thÓ do quan niÖm cña ngêi viÕt cho nªn viÖc lµm s¸ng tá nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu vÉn cha thËt næi bËt vµ ®Çy ®ñ. 2.1.7. §inh Gia Kh¸nh (chñ biªn) - "§iÓn cè v¨n häc". NXB V¨n häc Hµ Néi, 1975. ë c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c gi¶ ®· thèng kª ®îc mét sè lîng ®iÓn cè t¬ng ®èi nhiÒu mµ NguyÔn Du ®· sö dông khi viÕt TruyÖn KiÒu. Tuy vËy, c¸c t¸c gi¶ còng chØ gi¶i thÝch nghÜa ®en cña ®iÓn cè, nªu lai lÞch cña ®iÓn cè vµ ®a c©u KiÒu cã sö dông ®iÓn cè lµm vÝ dô minh häa, chø kh«ng ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña ®iÓn cè trong mçi c©u KiÒu nh thÕ nµo. 2.2. Lo¹i c«ng tr×nh nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu 2.2.1. D¬ng Qu¶ng Hµm - "V¨n häc ViÖt Nam". NXB TrÎ - Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 2005 (t¸i b¶n). Trong ch¬ng viÕt vÒ NguyÔn Du vµ TruyÖn KiÒu, häc gi¶ D¬ng Qu¶ng Hµm ®· ®Ò cËp ®Õn kh¸ nhiÒu ®iÓn tÝch v¨n häc ®îc NguyÔn Du vËn dông, sö dông trong ®o¹n trÝch TruyÖn KiÒu. Song, D¬ng Qu¶ng Hµm còng chØ dõng l¹i viÖc gi¶i nghÜa ®iÓn tÝch vµ th«ng qua ®ã ®Ó gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u KiÒu mµ cha nãi lªn ®îc c¸i ®Ñp trong viÖc sö dông ®iÓn cè ®ã nh thÕ nµo (trang 126 ®Õn 151). 2.2.2. §µo Duy Anh - "Kh¶o luËn vÒ truyÖn Thóy KiÒu". NXB V¨n hãa th«ng tin - Hµ Néi - 2007 (t¸i b¶n). §©y lµ mét c«ng tr×nh chuyªn kh¶o vÒ TruyÖn KiÒu ®îc tr×nh bµy trong 9 ch¬ng. VÊn ®Ò NguyÔn Du sö dông ®iÓn cè khi viÕt TruyÖn KiÒu ®îc §µo 4 Duy Anh ®Ò cËp ®Õn trong ch¬ng thø 6: V¨n ch¬ng (II). §µo Duy Anh kh¼ng ®Þnh: "Sö dông ®iÓn cè lµ mét phÐp v¨n rÊt phæ th«ng trong v¨n giíi ta xa, mµ l¹i lµ lèi së trêng ®Æc biÖt cña t¸c gi¶ §o¹n trêg t©n thanh. Mét ®iÒu tèi diÖu trong nghÖ thuËt v¨n ch¬ng lµ dïng ch÷ Ýt mµ hµm nghÜa nhiÒu, dïng ®iÓn cè còng nh dïng Èn dô, thµnh ng÷, tôc ng÷ lµ cèt ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy… V¨n §o¹n trêng t©n thanh dïng ®iÓn cè rÊt nhiÒu, toµn lµ nh÷ng ®iÓn cè trong H¸n v¨n… Dïng ®iÓn thay lêi, mµ chç khÐo lµ hîp víi c¸i môc ®Ých dïng ®iÓn, lµ Ýt lêi mµ nhiÒu nghÜa vËy… NghÜa Èn dô vµ ®iÓn cè Êy phÇn nhiÒu NguyÔn Du dÞch y theo nguyªn v¨n, nhng khi ®äc nguyªn v¨n th× ta thÊy nã nÆng nÒ khã chÞu, mµ sau khi chuyÓn sang v¨n cña NguyÔn Du th× nã hãa ra nhÑ nhµng, thanh tao". (trang 139 - 142). Nh vËy, §µo Duy Anh ®· cã nhËn ®Þnh bao qu¸t vµ c¨n b¶n vÒ viÖc NguyÔn Du sö dông ®iÓn cè khi viÕt TruyÖn KiÒu. §ã lµ viÖc NguyÔn Du khai th¸c ®iÓn cè trong nguån thi liÖu, v¨n liÖu ch÷ H¸n cña Trung Quèc vµ ®· nªu lªn ®îc chÝnh x¸c hiÖu qu¶ cña viÖc dïng ®iÓn cè lµ "Ýt lêi mµ nhiÒu nghÜa". Cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mét ý kiÕn rÊt cã gi¸ trÞ khoa häc ®· ®îc nªu lªn rÊt sím (v× cuèn s¸ch nµy cña §µo Duy Anh c«ng bè vµo n¨m 1943). 2.2.3. Hµ Nh Chi - "ViÖt Nam thi v¨n gi¶ng luËn". NXB V¨n hãa th«ng tin - Hµ Néi - 2000 (t¸i b¶n). Trong ch¬ng thø 4 môc c¸c t¸c gi¶, khi viÕt vÒ "Gi¸ trÞ TruyÖn KiÒu" ë phÇn “§Æc tÝnh trang nh· quý ph¸i”, tiÓu môc b Hµ Nh Chi ®· kh¼ng ®Þnh: “V¨n KiÒu gän gµng hoÆc thanh tao trang nh· phÇn nhiÒu còng nhê nh÷ng ®iÓn cè mµ cô NguyÔn Du vÉn cè sö dông rÊt nhiÒu vµ rÊt khÐo…”. Víi NguyÔn Du, nghÖ thuËt dïng ®iÓn cè thËt ®· thuÇn thôc, tinh x¶o. Kh«ng nh nh÷ng nhµ th¬ thêi tríc chØ dïng ®iÓn cè ®Ó tá ra th«ng th¸i b¸c häc, hoÆc v× bÊt lùc kh«ng thÓ dïng lêi ngay thËt mµ diÔn ®¹t ý tëng, cô NguyÔn Du ®· dïng ®iÓn cè lµm cho c©u th¬ cã ý vÞ ®Ëm ®µ mµ vÉn lu lo¸t tù nhiªn, kh«ng cÇu kú khóc m¾c (tr 485 - 486). Tuy chØ lµ mét ®o¹n v¨n mang tÝnh nhËn xÐt, nhng Hµ Nh Chi ®· chó ý b×nh luËn, ®¸nh gi¸ vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu vµ cã thÓ coi ®ã lµ nh÷ng ý kiÕn ®óng vµ hay. Hµ Nh Chi cha nªu ®îc nhiÒu dÉn chøng vÒ ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu vµ cha lý gi¶i, ph©n tÝch ®îc c¸i ®Ñp cña nh÷ng c©u KiÒu cã sö dông ®iÓn cè. 2.2.4. Phan Ngäc - "T×m hiÓu phong c¸ch NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu". NXB Thanh niªn - Hµ Néi - 2003 (t¸i b¶n). 5 ë môc VII, ch¬ng 8 "Ng«n ng÷ TruyÖn KiÒu", Phan Ngäc ®· viÕt: "T×m mäi c¸ch dÞch tÊt c¶ c¸c ®iÓn cè ch÷ H¸n ra tiÕng ViÖt ®Ó cho ng«n ng÷ gÇn gòi víi nh©n d©n. BiÖn ph¸p nµy lµ tiÕp tôc truyÒn thèng cña NguyÔn Tr·i… §©y lµ mét cè g¾ng thùc sù cña «ng, chØ khi nµo do ®ßi hái cña quan hÖ thanh ®iÖu trong c©u th¬, hay do hiÖp vÇn kh«ng tµi nµo dÞch c¸c ®iÓn tõ ch÷ H¸n sang ch÷ ViÖt ®îc, lóc ®ã «ng míi chÞu dïng ch÷ H¸n cßn th× nhÊt läat «ng dÞch ra ch÷ ViÖt hÕt" (tr 328 - 329). NhËn xÐt cña Phan Ngäc ®· nãi ®óng mét ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du ®ã lµ viÖc chuyÓn dÞch néi dung ®iÓn cè tõ ch÷ H¸n sang ch÷ ViÖt trong TruyÖn KiÒu. Dïng ®iÓn cè lµ mét ®Æc ®iÓm trong phong c¸ch NguyÔn Du khi viÕt TruyÖn KiÒu. Phan Ngäc ®· ph¸t hiÖn ra ®iÒu ®ã vµ ®· ®a ra lý gi¶i mét c¸ch khoa häc. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt cña c«ng tr×nh, nªn Phan Ngäc kh«ng chøng minh mét c¸ch toµn diÖn, réng r·i vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu. 2.2.5. Hoµng H÷u Yªn - "C¸i hay, c¸i ®Ñp cña tiÕng ViÖt trong TruyÖn KiÒu". NXB NghÖ An - 2003. Trong ch¬ng IV: "TiÕp nhËn ®Ó lµm giµu tõ H¸n - ViÖt", môc 4, Hoµng H÷u Yªn cã nhËn xÐt nh sau: "§Ò cËp ®Õn vèn tõ H¸n - ViÖt trong TruyÖn KiÒu, chóng ta cßn cÇn ph¶i chó ý ®Õn mét bé phËn kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ nh÷ng ®iÓn tÝch, ®iÓn cè trong t¸c phÈm rÊt phong phó vµ ®a d¹ng… ChÝ Ýt, NguyÔn Du còng cã ®Õn gÇn 250 lÇn sö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cè". Theo Hoµng H÷u Yªn th× viÖc dïng ®iÓn cè khi viÕt TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du ®· "kh¼ng ®Þnh bót ph¸p kú tµi khi nhµ th¬ ®a vµo t¸c phÈm cña m×nh lo¹i tõ ®Æc biÖt nµy" (tr 67 - 68). 2.2.6. Lª QuÕ - "T×m hiÓu TruyÖn KiÒu". NXB NghÖ An - 2004. Trong ch¬ng II cña cuèn s¸ch nµy, ë môc 2 "Tõ ng÷ H¸n - ViÖt" Lª QuÕ cã nhËn xÐt nh sau: "Nh÷ng ®iÓn tÝch kinh ®iÓn lÊy tõ tÝch cæ Trung Quèc chiÕm phÇn lín trong t¸c phÈm cña NguyÔn Du. V× ®a sè ngêi b×nh d©n kh«ng biÕt ch÷ H¸n nªn NguyÔn Du chän c¸ch dïng ®iÓn cè vµo nh÷ng v¨n c¶nh sao cho ngêi ®äc kh«ng cÇn biÕt ®iÓn tÝch vÉn dÔ dµng hiÓu ®îc «ng muèn diÔn ®¹t". NhËn xÐt cña Lª QuÕ cã tÝnh chÊt ph©n tÝch nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du. Lª QuÕ kh«ng chØ nhËn xÐt, mµ cßn ®a ra nh÷ng vÝ dô ®Ó ph©n tÝch, ®ã lµ mét thµnh c«ng. Song Lª QuÕ cha t×m hiÓu mét c¸ch toµn diÖn vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu. 6 2.2.7. Ph¹m §an QuÕ - "VÒ nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n ch¬ng TruyÖn KiÒu". NXB Gi¸o dôc - Hµ Néi - 2002. Ph¹m §an QuÕ ®· chØ ra nhiÒu ®Æc ®iÓm viÖc dïng ®iÓn tÝch cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu: + Trong TruyÖn KiÒu, mçi ®iÓn tÝch ®îc t¸c gi¶ dïng mét c¸ch hÕt søc tù nhiªn kh«ng c©u nÖ cÇu kú. + ViÖc dïng ®iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu thêng rÊt thÝch hîp víi giäng v¨n, tëng nh dïng lêi v¨n th«ng thêng kh«ng thÓ nµo hay h¬n ®îc n÷a. + Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du dïng hµng tr¨m ®iÓn tÝch khi 1 c©u, 2 c©u, khi 3, 4 c©u. Ngoµi ra Ph¹m §an QuÕ cßn cho biÕt: "Mét ®iÒu chóng ta còng cÇn chó ý n÷a lµ NguyÔn Du ®· ®a vµo t¸c phÈm gÇn 30 ®iÓn tÝch vèn kh«ng hÒ cã trong Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m tµi nh©n", , "Do ®ã, chóng ta l¹i cµng thÊy viÖc dïng ®iÓn tÝch cña NguyÔn Du thùc lµ tuyÖt diÖu, vµ TruyÖn KiÒu thËt xøng ®¸ng lµ kiÖt t¸c v« song cña v¨n häc níc nhµ". (tõ tr 103 - 115). Ta thÊy trong c«ng tr×nh nµy, Ph¹m §an QuÕ ®· dïng h¼n mét ch¬ng ®Ó nãi vÒ ®iÓn tÝch trong TruyÖn KiÒu vµ do ®ã ®· nãi lªn ®îc nhiÒu ®iÒu thó vÞ, tinh tÕ vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu. 2.2.8. Ph¹m §an QuÕ - "T×m hiÓu ®iÓn tÝch TruyÖn KiÒu". Nxb V¨n häc - 2001. Cuèn s¸ch nµy cã 3 phÇn: PhÇn thø nhÊt gåm 10 tiÓu môc nh»m chøng minh cho "c¸i hay trong ®iÓn tÝch TruyÖn KiÒu". PhÇn thø hai cña cuèn s¸ch nªu lªn 61 ®iÓn tÝch ®îc NguyÔn Du vËn dông trong nh÷ng c©u KiÒu. PhÇn thø ba cña cuèn s¸ch giíi thiÖu 92 ch÷, ®iÓn tÝch kh¸c ®îc NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu. Cã thÓ nãi, ®©y lµ cuèn s¸ch viÕt mét c¸ch tËp trung vÒ ®iÓn tÝch TruyÖn KiÒu vµ ®a ra nhiÒu nhËn xÐt hay. 2.2.9. Ph¹m §an QuÕ (su tÇm vµ biªn so¹n) - "Nh÷ng ®iÓn tÝch hay trong TruyÖn KiÒu". Nxb Gi¸o dôc - 2007. §©y lµ mét bé s¸ch vui häc vÒ TruyÖn KiÒu phôc vô cho anh chÞ em häc sinh vµ sinh viªn, do ®ã t¸c gi¶ chØ bµn vÒ 10 ®iÓn tÝch tiªu biÓu trong TruyÖn KiÒu mµ th«i. 2.3. Lo¹i c«ng tr×nh t×m hiÓu nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du díi gãc ®é thi ph¸p häc hiÖn ®¹i 7 TrÇn §×nh Sö - "Thi ph¸p TruyÖn KiÒu". Nxb Gi¸o dôc - 2007. Chuyªn luËn nµy cã nhiÒu nhËn ®Þnh: "§iÓn cè lµ mét biện pháp tu tõ c¬ b¶n cña v¨n ch¬ng cæ ®iÓn" gäi lµ "kª cæ". "§iÓn cè trë thµnh biÖn ph¸p tu tõ lµ do nã dÉn lêi, dÉn viÖc, nãi gän, gîi nhiÒu". Trong TruyÖn KiÒu ®iÓn cè ®îc sö dông kh¸ nhiÒu, song kh«ng ph¶i chç nµo dÉn viÖc còng lµ ®iÓn cè" (trang 291). "PhÇn lín ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu ®Òu ®îc dïng trong lêi tho¹i cña nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ nh©n vËt cao quý bëi nã gióp nh©n vËt nãi nh÷ng ®iÒu khã nãi mét c¸ch ý nhÞ vµ v¨n vÎ" (trang 292). "Tæng quan c¸c h×nh thøc dïng ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu ta thÊy ph¹m vi sö dông ®iÓn cè kh¸ réng, trong lêi tho¹i cña nh©n vËt, trong lêi tù sù, miªu t¶ ch©n dung, thÓ hiÖn t×nh c¶m, miªu t¶ tiÕng ®µn… Trong sè ®ã cã ®iÓn cè dïng theo lèi kª cæ, nhng phÇn lín ®iÓn cè ®îc dïng nh Èn dô, ho¸n dô, nh mîn lêi trong lêi tho¹i nh©n vËt, ®iÓn cè gióp nãi nh÷ng ®iÒu tÕ nhÞ kÝn ®¸o. Trong trÇn thuËt, miªu t¶, ®iÓn cè ®îc sö dông nh Èn dô ®Ó thÓ hiÖn tr¹ng th¸i t×nh c¶m, c¶m gi¸c cña nh©n vËt, gãp phÇn cô thÓ hãa nh©n vËt. §©y lµ nÐt ®Æc s¾c nhÊt cña NguyÔn Du, võa lµm t¨ng thªm chÊt th¬ cæ ®iÓn tao nh·, võa t¹o hiÖu qu¶ miªu t¶ t©m lý con ngêi trong mét m« h×nh tù sù míi. Cïng víi Èn dô, ®iÓn cè t¹o thµnh ng«n ng÷ biÓu trng cæ ®iÓn cña NguyÔn Du, mét ng«n ng÷ biÓu trng cao xa, th©m thóy. (trang 304). Híng nghiªn cøu ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du ®îc TrÇn §×nh Sö tr×nh bµy vµ ph©n tÝch trong chuyªn luËn "Thi ph¸p TruyÖn KiÒu", qu¶ cã nhiÒu ®iÒu míi mÎ vµ cã gi¸ trÞ khoa häc. Qua t×m hiÓu lÞch sö vÊn ®Ò, chóng t«i nhËn thÊy TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du sö dông nhiÒu vµ ®iªu luyÖn ®iÓn cè b¾t nguån tõ v¨n hãa v¨n häc Trung Quèc cæ trung ®¹i. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ngêi ®i tríc cha ®îc ®Çy ®ñ vÒ toµn bé ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu vµ viÖc t×m hiÓu nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu còng cha hÖ thèng, cô thÓ vµ s©u s¾c. LuËn v¨n cña chóng t«i nh lµ mét sù tiÕp nèi, bæ sung, kh¸m ph¸ tËp trung nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1. §èi tîng nghiªn cøu - Lµ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. 8 - V¨n b¶n TruyÖn KiÒu ®îc sö dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu lµ cuèn Tõ ®iÓn TruyÖn KiÒu cña §µo Duy Anh, NXB Khoa häc x· héi,1974. 3.2. Ph¹m vi ®Ò tµi §Ò tµi chØ tËp trung kh¶o s¸t, ph©n tÝch nh÷ng ®iÓn cè tiªu biÓu ®îc NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu vµ qua ®ã chØ ra sù s¸ng t¹o cña nhµ th¬ khi dïng ®iÓn cè. Ngêi viÕt luËn v¨n sÏ kh«ng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò sö dông ®iÓn cè trong th¬ ch÷ H¸n vµ trong mét sè t¸c phÈm v¨n häc N«m kh¸c cña NguyÔn Du. 4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 4.1. Môc ®Ých nghiªn cøu 4.1.1. Tríc hÕt nh»m thÊy ®îc sè lîng ®iÓn cè mµ NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu rÊt dåi dµo vµ phong phó, thÊy ®îc nÐt ®Æc trng thi ph¸p TruyÖn KiÒu qua viÖc dïng ®iÓn cè. 4.1.2. ThÊy ®îc nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè hÕt søc tµi t×nh, ®iªu luyÖn cña NguyÔn Du trong nh÷ng c©u KiÒu. 4.2. NhiÖm vô nghiªn cøu 4.2.1. X¸c ®Þnh vai trß, vÞ trÝ cña ®iÓn cè, t¸c dông cña ®iÓn cè trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña NguyÔn Du khi viÕt TruyÖn KiÒu. 4.2.2. Gãp phÇn hiÓu ®óng, hiÓu s©u néi dung thÈm mü cña mét sè c©u th¬ TruyÖn KiÒu cã dïng ®iÓn cè. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, ngêi viÕt luËn v¨n sö dông chñ yÕu c¸c ph¬ng ph¸p sau: 5.1. Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i 5.2. Ph¬ng ph¸p miªu t¶, ph©n tÝch 5.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu 5.4. Ph¬ng ph¸p hÖ thèng 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n - Giíi thiÖu toµn diÖn, ®Çy ®ñ sè lîng ®iÓn cè mµ NguyÔn Du ®· dïng khi viÕt TruyÖn KiÒu. - Nªu lªn ®îc ®Æc ®iÓm sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. 9 - §ång thêi chØ ra quan niÖm thÈm mü, ®Æc trng thi ph¸p mµ NguyÔn Du ®· thÓ hiÖn trong TruyÖn KiÒu trªn ph¬ng diÖn sö dông ®iÓn cè. 7. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung luËn v¨n ®îc triÓn khai thµnh 3 ch¬ng sau: Ch¬ng 1: Tæng quan vÒ viÖc sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. Ch¬ng 2: Nh÷ng c¸ch thøc vËn dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du khi viÕt TruyÖn KiÒu. Ch¬ng 3: NghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu vµ bíc ®Çu so s¸nh víi nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Gia ThiÒu trong Cung o¸n ng©m khóc. 10 Néi dung Ch¬ng 1 tæng quan vÒ viÖc sö dông ®iÓn cè trong s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du * Giíi thuyÕt vÒ ®iÓn cè: §µo Duy Anh trong "Tõ ®iÓn H¸n - ViÖt". Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hµ Néi - 2003 (t¸i b¶n) ®Þnh nghÜa ®iÓn cè lµ nh÷ng chuyÖn chÐp trong s¸ch vë xa (tr132) vµ «ng kh«ng ®Þnh nghÜa vÒ ®iÓn tÝch. a. Theo ®Þnh nghÜa cña ViÖn Ng«n ng÷ häc trong "Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt" (Hoµng Phª chñ biªn). Nxb §µ N½ng, Trung t©m Tõ ®iÓn häc - Hµ Néi - 2006: “§iÓn cè lµ sù viÖc hay c©u ch÷ trong s¸ch ®êi tríc ®îc dÉn trong th¬ v¨n” vµ ®iÓn tÝch lµ: "C©u chuyÖn trong s¸ch ®êi tríc, ®îc dÉn l¹i mét c¸ch c« ®óc trong t¸c phÈm" (trang 318). b. Theo L¹i Nguyªn ¢n trong "Tõ ®iÓn v¨n häc" (bé míi) th× ®iÓn cè lµ “mét sù tÝch xa hoÆc mét vµi c©u th¬, c©u v¨n cæ” ®îc ngêi ®êi sau sö dông trong hµnh v¨n ®Ó diÔn t¶ ý m×nh cÇn nãi. Song ®©y “kh«ng ph¶i lµ lèi trÝch dÉn nguyªn v¨n, mµ lµ lèi dïng l¹i vµi ch÷ cèt gîi nhí ®îc tÝch cò Êy, c©u v¨n cæ Êy”. Lèi nµy ®îc gäi chung lµ dïng ®iÓn cè, bao gåm phÐp dïng ®iÓn vµ phÐp dïng ch÷. “Dïng ®iÓn (ch÷ H¸n dông ®iÓn: dông: vËn dông; ®iÓn - viÖc cò; hoÆc sö sù - khiÕn viÖc), ý nãi "sai khiÕn" c¸c tÝch cò chuyÖn xa cho thÝch dông vµo v¨n m¹ch cña m×nh. C¸c "®iÓn" gåm c¸c t×nh tiÕt ®· ®îc chÐp trong sö s¸ch, kinh truyÖn, kÓ c¶ c¸c t×nh tiÕt hoang ®êng, h cÊu ®· ®îc viÕt ra trong nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng thêi tríc...”. ...“LÊy ch÷ lµ mîn dïng l¹i mét vµi ch÷ trong c¸c ¸ng v¨n th¬ cæ vµo c©u v¨n cña m×nh, gîi cho ngêi ®äc ph¶i nhí ®Õn c©u th¬, c©u v¨n ë t¸c phÈm cña ngêi xa...”. “Lèi dïng ®iÓn cè t¹o cho c©u v¨n, c©u th¬ c« ®óc hµm sóc, g©y thó vÞ cho nh÷ng ngêi ®äc vèn sµnh v¨n th¬ cæ, l¹i còng tr¸nh nãi th¼ng c¸c ®iÒu th« tôc, sç sµng, khiÕn cho v¨n ch¬ng gi÷ ®îc vÎ trang nh·… Lèi dïng ®iÓn cè cã khi tùa nh dÉn chøng tÝch cò lêi xa t¹o thªm lý lÏ trong v¨n m¹ch… Lèi dïng ®iÓn cè, do vËy lµ mét lèi vay mîn mang tÝnh tõ ch¬ng thuÇn tóy. Nã lµ c¸ch 11 lµm ®Ñp, lµm sang cho v¨n ch¬ng, t¹o cho v¨n ch¬ng nh÷ng nÐt quý ph¸i, uyªn b¸c”. L¹i Nguyªn ¢n cßn chØ râ c¬ së bÒ s©u cña lèi dïng ®iÓn cè lµ “quan niÖm noi theo cæ nh©n”, “thuËt nhi bÊt t¸c” (trang 416). TruyÖn KiÒu lµ mét t¸c phÈm truyÖn N«m, do ®ã ngoµi viÖc qu¸n triÖt tinh thÇn, ®Þnh nghÜ© cña L¹i Nguyªn ¢n nh ®· tr×nh bµy, chóng t«i cßn tham kh¶o thªm ®Þnh nghÜa cña NguyÔn Ngäc San vÒ ®iÓn cè trong cuèn "Lý thuyÕt ch÷ N«m - v¨n N«m"- Nxb §¹i häc s ph¹m - Hµ Néi - 2003. Trong môc XI "T×m hiÓu gi¸ trÞ vµ cÊu tróc cña ®iÓn cè trong t¸c phÈm N«m”, NguyÔn Ngäc San ®· chØ ra hai cÊp ®é nghÜa cña ®iÓn cè. a. TÝnh lÞch sö cô thÓ cña ®iÓn cè b. TÝnh ®Æc trng hay phong c¸ch häc cña ®iÓn cè. NguyÔn Ngäc San kh¼ng ®Þnh "®iÓn cè lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ cæ ®îc vËn dông réng r·i trong c¸c s¸ng t¸c cña «ng cha ta xa vµ tÊt nhiªn lµ trong tÊt c¶ c¸c t¸c phÈm ch÷ N«m”. NguyÔn Ngäc San ®· ph©n chia c¸c lo¹i ®iÓn cè kh¸ cô thÓ. ¤ng viÕt: "XÐt vÒ nguån gèc, ngêi ta thêng chia ®iÓn cè ra thµnh 2 lo¹i: lo¹i dïng ®iÓn vµ lo¹i dÉn kinh". Lo¹i dïng ®iÓn dùa vµo c¸c c©u chuyÖn, sù tÝch næi tiÕng trong s¸ch ®Ó lÊy ra gi¸ trÞ biÓu trng. Nã ®îc cÊu t¹o b»ng c¸ch rót ra tõ cèt lâi c©u chuyÖn theo 3 híng: - Sù thËt hay sù viÖc cèt lâi. - Nh©n vËt tÝnh c¸ch, cèt c¸ch ®iÓn h×nh cho mét phÈm chÊt, mét th¸i ®é sèng. - Tªn ®Þa danh, s«ng, nói… biÓu trng cho mét kh¸i niÖm phæ biÕn. Lo¹i dÉn kinh thêng lÊy tõ ng÷ trong c¸c s¸ch kinh ®iÓn, trong c¸c c©u nãi næi tiÕng cña ngêi xa, cã nh÷ng cÊu tróc sau: - LÊy trän mét ý, mét ®o¹n ng÷ trong nguyªn v¨n. - C¾t lÊy mét vµi ch÷ ®Çu hay ch÷ cuèi cña c©u v¨n trong s¸ch. - Lùa chän mét vµi tõ trong c©u nãi cña kinh truyÖn cÊu t¹o l¹i theo c¸ch riªng. Tõ ®ã NguyÔn Ngäc San ®· nªu lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®iÓn cè nh sau: + §iÓn cè ®Ó nguyªn ch÷ H¸n. + DÞch tõ ®iÓn cè H¸n sang ViÖt. 12 + DÞch tho¸t lÊy ý chÝnh cña ®iÓn ch÷ H¸n. + Cïng mét ®iÓn trong ch÷ H¸n nhng sang ch÷ N«m th× ngêi viÕt cã thÓ lÊy ý mµ ®æi ch÷, hoÆc chuyÓn thµnh hai ba ®iÓn kh¸c nhau (tõ tr 499 - 526). Nãi tãm l¹i, ®iÓn cè vµ ®iÓn tÝch tuy tªn gäi kh¸c nhau, nhng ®Òu chung mét ý nghÜa néi dung; ®iÓn cè cã nguån gèc tõ trong v¨n häc cæ trung ®¹i Trung Quèc lµ chñ yÕu; viÖc dïng ®iÓn cè lµ mét ®Æc ®iÓm thi ph¸p cña v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam (tõ bé phËn v¨n häc ch÷ H¸n ®Õn bé phËn v¨n häc ch÷ N«m). 1.1. Sè lîng ®iÓn cè mµ NguyÔn Du ®· sö dông trong TruyÖn KiÒu Theo tµi liÖu §inh Gia Kh¸nh (chñ biªn): "§iÓn cè v¨n häc" - Nxb V¨n häc - Hµ Néi - 1975, th× TruyÖn KiÒu cã 299 ®iÓn cè (xem phÇn phô lôc). Theo tµi liÖu §oµn ¸nh Loan: "§iÓn cè vµ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn cè", Nxb §¹i häc Quèc gia Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 2003, th× TruyÖn KiÒu cã 226 ®iÓn cè (xem phÇn phô lôc). Chóng t«i sö dông kÕt qu¶ thèng kª cña §oµn ¸nh Loan, v× sè lîng ®iÓn cè ®îc x¸c ®Þnh hîp lý theo ®óng tiªu chÝ nh chóng t«i ®· tr×nh bµy trong phÇn giíi thuyÕt. 1.2. C¸c ph¬ng thøc sö dông ®iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du 1.2.1. Nguån gèc ®iÓn cè 1.2.1.1. §iÓn cè b¾t nguån tõ kinh sö truyÖn (xem phÇn phô lôc) 1.2.1.2. Nh÷ng ®iÓn cè cã nguån gèc b¾t nguån tõ th¬ (xem phÇn phô lôc) 1.2.2. Lo¹i c©u th¬ TruyÖn KiÒu cã dïng ®iÓn cè Cã 2 lo¹i c©u th¬ TruyÖn KiÒu cã dïng ®iÓn cè ®ã lµ c©u lôc vµ c©u b¸t. 1.2.2.1. Sè lîng ®iÓn cè cã trong c©u lôc lµ 128 ®iÓn cè (xem phÇn phô lôc). 1.2.2.2. Sè lîng ®iÓn cè trong c©u b¸t lµ 163 ®iÓn cè (xem phÇn phô lôc) 1.2.3. TÝnh chÊt ®iÓn cè §iÓn cè trong TruyÖn KiÒu cã 2 lo¹i ®ã lµ ®iÓn cè thuÇn ViÖt vµ ®iÓn cè ©m H¸n - ViÖt, ®iÓn cè lo¹i dÔ hiÓu hay ®iÓn cè lo¹i khã hiÓu. 1.2.3.1. §iÓn cè ©m thuÇn ViÖt lµ 126 (xem phÇn phô lôc) 1.2.3.2. §iÓn cè ©m H¸n - ViÖt lµ 92 (xem phÇn phô lôc) 1.2.4. Chøc n¨ng cña ®iÓn cè XuÊt ph¸t tõ quan niÖm xem ®iÓn cè lµ mét ph¬ng thøc Èn dô, häat ®éng trong ph¹m vi cña ng«n ng÷ th¬, luËn v¨n tËp trung kh¶o s¸t chøc n¨ng 13 cña ®iÓn cè thÓ hiÖn trong ng«n ng÷ t¸c phÈm qua lêi cña t¸c gi¶ (kÓ, t¶, ph¸t biÓu) vµ lêi ®èi tho¹i (hoÆc ®éc tho¹i) cña c¸c nh©n vËt (chÝnh diÖn, ph¶n diÖn) nh»m t×m ra c¸ch thøc thÓ hiÖn ®iÓn cè trong lÜnh vùc ng«n ng÷ cña thÓ lo¹i truyÖn th¬ tù sù, nhÊt lµ trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. Theo thèng kª th× TruyÖn KiÒu cã sè ®iÓn cè xuÊt xø tõ kinh, sö, truyÖn lµ 223 (chiÕm 81, 9%), TruyÖn KiÒu cã sè ®iÓn cè xuÊt xø tõ th¬ lµ 47 (chiÕm 17, 2%). Nh÷ng ®iÓn cè cã xuÊt xø tõ c¸c s¸ch kinh ®iÓn nh Kinh Thi, Kinh LÔ, Kinh Th, Kinh Xu©n Thu, LuËn ng÷, M¹nh Tö, ®îc tuyÓn chän tõ nh÷ng lêi gi¸o huÊn cña th¸nh nh©n vÒ c¸ch øng nh©n xö thÕ, vÒ ®¹o lµm ngêi, thêng ®îc truyÒn d¹y tõ ®êi tríc cho ®êi sau, trong gia ®×nh, lµm néi dung thi cö, tuyÓn chän nh©n tµi cho ®Êt níc. §iÓn cè xuÊt ph¸t tõ sö truyÖn, thêng ®îc ®óc kÕt tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ c¸c nh©n vËt lÞch sö g¾n liÒn víi c¸c ®Þa danh næi tiÕng, t¹o sù hÊp dÉn cho ngêi ®äc vµ ngêi nghe. T¸c gi¶ c¸c truyÖn th¬ Ýt khi ®a ®iÓn cè cã gèc tõ th¬ vµo trong t¸c phÈm cña m×nh. Song bÊt kÓ ®iÓn cè cã nguån gèc tõ ®©u, khi ®¸nh gi¸ tµi n¨ng sö dông cña t¸c gi¶, chóng ta kh«ng nªn chØ truy t×m nguån gèc cña nã, mµ nªn ®¸nh gi¸ nhµ th¬ ®· dïng nã nh thÕ nµo ®Ó lµm nªn mét c©u th¬ ®Ñp. V× ®Ó cã ®îc kÕt qu¶ dïng ®iÓn hay, nh÷ng tõ ng÷ c©u chuyÖn cña ®iÓn cè ph¶i ®îc hßa nhËp vµo nhau, t¹o thµnh mét søc sèng míi cho c©u th¬ mµ kh«ng g©y khã kh¨n cho ngêi ®äc trong viÖc t×m hiÓu néi dung ý nghÜa cña nã. §iÓn cè mµ NguyÔn Du sö dông ë TruyÖn KiÒu trong c©u lôc vµ trong c©u b¸t lµ rÊt kh¸c nhau. Tríc hÕt sè lîng ®iÓn cè cã trong c©u lôc lµ 128 (chiÕm 43, 5%), cßn trong c©u b¸t lµ 163 (chiÕm 56, 1%). Nh vËy sè lîng ®iÓn cè cã trong c©u b¸t nhiÒu h¬n cã trong c©u lôc. §iÒu nµy ¾t h¼n kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn, mµ nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi TruyÖn KiÒu lµ t¸c phÈm tù sù. Cã khi ®iÓn cè cßn n»m ë c¶ hai c©u lôc b¸t; nhng trêng hîp nµy rÊt Ýt, bëi trêng hîp nµy lµ sù xuÊt hiÖn cña ®èi ngÉu. §iÓn cè n»m ë c©u lôc th× thêng n»m trong mét vÕ cña c©u th¬, Ýt cã ë vÕ tiÓu ®èi. Trong toµn bé ®iÓn cè mµ NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu th× cã tíi 126 lµ tõ thuÇn ViÖt, nhiÒu h¬n tõ H¸n - ViÖt.§iÒu nµy chøng tá NguyÔn Du ®·” ViÖt hãa” ®iÓn cè Trung Quèc, lµm cho ®iÓn cè hßa nhËp víi c©u th¬ ch÷ N«m vµ do vËy lµm cho ngêi ®äc dÔ hiÓu, dÔ c¶m (xÐt ë gãc ®é chøc n¨ng ®iÓn cè). H¬n n÷a, TruyÖn KiÒu lµ t¸c phÈm v¨n häc võa mang tÝnh b¸c häc, l¹i võa mang tÝnh b×nh d©n, c¸ch dïng ®iÓn cè còng cã nÐt ®éc ®¸o riªng. 14 XÐt vÒ mÆt chøc n¨ng ®iÓn cè cã trong lêi t¸c gi¶ (lêi kÓ, t¶, ph¸t biÓu). Lêi kÓ lµ 103 ®iÓn cè (chiÕm 35%), lêi t¶ 40 ®iÓn cè (chiÕm 13,6%), lêi ph¸t biÓu lµ 9 ®iÓn cè (chiÕm 3,0%).§iÓn cè cã trong lêi nh©n vËt (nh©n vËt chÝnh diÖn, nh©n vËt ph¶n diÖn, nh©n vËt trung gian). Nh©n vËt chÝnh diÖn (®éc tho¹i + ®èi tho¹i) 107 ®iÓn cè (chiÕm 36,3%), nh©n vËt ph¶n diÖn (®èi tho¹i + ®éc tho¹i) 24 ®iÓn cè (chiÕm 8, 1%), nh©n vËt trung gian (®èi tho¹i + ®éc tho¹i) 7 ®iÓn cè (chiÕm 2,3%). 1.3. H×nh thøc c©u th¬ lôc b¸t vµ c¸ch thøc sö dông ®iÓn cè cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu 1.3.1. C¸ch thøc sö dông ®iÓn cè trong c©u lôc ë TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du Theo b¶ng thèng kª cña §oµn ¸nh Loan th× TruyÖn KiÒu cã 226 ®iÓn cè, trong ®ã c©u lôc 128 ®iÓn cè (chiÕm 43,5%), c©u b¸t lµ 163 (chiÕm 56,1%). XÐt vÒ sè lîng ®iÓn cè trong c©u lôc lµ 128 , ®iÓn cè trong ®ã 35 c©u ®iÓn cè n»m ë vÕ ®Çu, 69 c©u ®iÓn cè n»m ë vÕ cuèi, vµ 3 ®iÓn cè n»m ë c¶ hai vÕ cña c©u, 14 ®iÓn cè n»m ë gi÷a c©u.Víi nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau nh vËy, NguyÔn Du ®· sö dông ®iÓn cè víi nhiÒu c¸ch thøc kh¸c nhau. Cã ®iÓn cè «ng dïng nguyªn, hoÆc mét phÇn; cã ®iÓn cè chuyÓn hãa thµnh ý, thµnh lêi. Vèn dÜ ®iÓn cè lµ mét biÖn ph¸p tu tõ nªn lêi Ýt ý nhiÒu vµ ®ã còng lµ s¾c th¸i nghÖ thuËt riªng cña phong c¸ch NguyÔn Du. Víi sè lîng ®iÓn cè 128 cña c©u lôc NguyÔn Du ®· dïng ®iÓn thay lêi, Ýt lêi mµ nhiÒu nghÜa, c« ®äng, sóc tÝch mµ kh«ng gß bã. Khi ®äc nh÷ng ®iÓn cè Êy, ta thÊy phÇn nhiÒu NguyÔn Du dÞch nguyªn v¨n, nÕu ®äc nguyªn v¨n thÊy nã nÆng nÒ khã chÞu, chØ khi chuyÓn sang c©u th¬ cña NguyÔn Du th× nã nhÑ nhµng, thanh tho¸t. -Tr¶i qua mét cuéc bÓ d©u (3) Ta thÊy ch÷ "bÓ d©u" n»m ë cuèi c©u th¬ nh lµ mét ®Þnh tõ, nã chØ t×nh th¸i n»m trong m¹ch th¬ nhËn xÐt cña NguyÔn Du kh¸i qu¸t toµn bé sù biÕn ®æi trong vò trô vµ trong cuéc ®êi cña con ngêi. 1.3.1.1. §iÓn cè kh«ng chØ kh¾c häa nh©n vËt, nã cßn t¹o nªn vÎ ®Ñp ngo¹i c¶nh, bèi c¶nh cho nh÷ng cuéc tiÕp xóc gi÷a c¸c nh©n vËt Khung c¶nh thiªn nhiªn cña cuéc gÆp gì gi÷a Thóy KiÒu vµ Kim Träng thËt ®Ñp vµ nªn th¬. Díi cÇu níc ch¶y trong veo (169)
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng