BOÄ GIAÙO DUÏC - ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP HOÀ CHÍ MINH
---------------
NGUYEÃN NHÒ NÖÔNG
NGHEÄ THUAÄT KÒCH
LÖU QUANG VUÕ
Chuyeân ngaønh : Vaên hoïc Vieät Nam
Maõ soá: 602234
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC
NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:
PGS. TS. PHUØNG QUYÙ NHAÂM
Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2006
LÔØI CAÛM ÔN
Traân troïng bieát ôn Thaày höôùng daãn – PGS.TS Phuøng Quyù Nhaâm
vaø quyù Thaày, Coâ ñaõ taän tình giaûng daïy cho lôùp Vaên hoïc Vieät Nam khoùa 14;
caûm ôn quùy Thaày Coâ trong Hoäi ñoàng chaám luaän vaên; vaø caûm ôn gia ñình
ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh chaëng ñöôøng hoïc taäp naøy.
Nguyeãn Nhò Nöông
MÔÛ ÑAÀU
1.LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:
Naêm 2000, Löu Quang Vuõ ñöôïc truy taëng Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc
ngheä thuaät. Döôùi aùnh maët trôøi, anh ñaõ coù moät choã ñöùng vinh döï maø baát kyø nhaø vieát kòch
naøo cuõng ao öôùc. Qua nhöõng trang kòch sinh ñoäng, Löu Quang Vuõ ñaõ goùp söùc xaây ñôøi,
taùc ñoäng tích cöïc vaøo xaõ hoäi, kieân quyeát choáng söï baûo thuû trì treä, söï loäng haønh cuûa caùi
xaáu, caùi aùc. Chöùng kieán bao caûnh ñôøi chìm noåi thôøi haäu chieán, Löu Quang Vuõ khoâng
ngöøng baên khoaên, traên trôû veà nhöõng noãi nieàm nhaân theá vaø nghieàn ngaãm nieàm bi caûm
cuûa phaän ngöôøi. Laø thi só, Löu Quang Vuõ raát yeâu thô, anh haèng ao öôùc thô cuûa mình seõ
“thaéng ñöôïc thôøi gian vaø ôû laïi vôùi loøng ngöôøi”. Song chính caùc kòch baûn vaên hoïc laïi
mang ñeán cho anh nhöõng giaûi thöôûng lôùn. Tuy vaäy, cho ñeán nay, vaãn chöa coù coâng trình
naøo ñi saâu tìm hieåu toaøn dieän ngheä thuaät kòch Löu Quang Vuõ. Thöïc ra, kòch vaø thô cuûa
anh ñeàu toûa ra töø moät taâm hoàn ngheä só giaøu xuùc caûm. Hai tuùi thô vaø kòch aáy nhö hai bôø
cuûa moät doøng soâng suy töôûng chôû naëng tình yeâu thöông con ngöôøi, chaûy mieân vieãn veà
nôi voâ taän. Nhöõng ngöôøi nhö Löu Quang Vuõ, caùi cheát khoâng laøm cho anh maát ñi , maø
taám loøng nhieät huyeát vôùi ñôøi vaãn haõy coøn ñoïng laïi.
Sau khi Löu Quang Vuõ ñoät ngoät qua ñôøi, Phan Ngoïc cho raèng: “Löu Quang Vuõ laø
nhaø vieát kòch lôùn nhaát theá kyû naøy (theá kyû XX) vaø laø moät nhaø vaên hoùa cuûa Vieät
Nam”[38,149]. Töø naêm 1985, qua maáy ñôït hoäi dieãn, haàu nhö khaùn giaû ñöông thôøi
khoâng ai laø khoâng bieát ñeán Löu Quang Vuõ. Töø ñoù, thoaïi kòch caøng trôû neân gaàn guõi vôùi
giôùi yeâu ngheä thuaät. Nhieàu kòch baûn cuûa anh ñaõ laøm xoân xao ñaát nöôùc, gaây chaâùn ñoäng
dö luaän, ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà noùng boûng nhaát cuûa hieän thöïc. “Khoâng ai baèng Vuõ
1
trong bieät taøi neâu leân caùi muoân ñôøi trong caùi bình thöôøng, bieán coå tích, huyeàn thoaïi
thaønh chuyeän thôøi söï, duøng caùi hö ñeå noùi caùi thöïc, duøng caùi thoâ loã ñeå noí caùi cao
quí.”[38,153]. Taát Thaéng keå laïi: “ÔÛ hoäi dieãn 1985, Vuõ laø taùc giaû ñaït nhieàu huy chöông
vaøng nhaát”[38,257]. Nhieàu nhaø nghieân cöùu coâng nhaän moät soá kòch baûn cuûa Löu
QuangVuõ coù söùc lay ñoäng ñöôïc loøng ngöôøi, coù hieäu quaû to lôùn vôùi xaõ hoäi, vaø giaù trò
ngheä thuaät cuûa chuùng coøn ñöôïc xeáp haïng trong lòch trình phaùt trieån cuûa vaên hoïc kòch
nöôùc nhaø.
Tuy nhieân, khi Löu Quang Vuõ coøn soáng, treân baùo chí cuõng coù nhöõng yù kieán traùi
chieàu. Vaäy söï thöïc kòch baûn vaên hoïc cuûa anh coù nhöõng thaønh coâng vaø haïn cheá gì? Taïi
sao coâng chuùng luùc baáy giôø laïi ñoå xoâ ñeán raïp xem kòch? Nhöõng nhaø soaïn kòch ngaøy nay
coù theå ruùt kinh nghieäm, hoïc taäp ñöôïc ñieàu gì sau khi tìm hieåu kyõ löôõng ngheä thuaät vieát
kòch cuûa ngöôøi ñi tröôùc? Vôùi tình yeâu theå loaïi thoaïi kòch, ngöôøi laøm luaän vaên maïo muoäi
xin ñöôïc veùn lôùp buïi thôøi gian, tìm veà quaù khöù ñeå phaàn naøo hieåu roõ hôn moät soá vaên baûn
kòch cuaû Löu Quang Vuõ vaø cuûng coá theâm cho baûn thaân nhöõng kieán thöùc lieân quan ñeán
theå loaïi vaên hoïc kòch.
Hieän nay, saùch giaùo khoa vaên hoïc baäc phoå thoâng chæ môùi giôùi thieäu trích ñoaïn taùc
phaåm kòch cuûa hai taùc giaû Seâcxpia vaø Sile. Trong caùc tieát hoïc chính khoùa, hoïc sinh
chöa coù dòp tieáp caän vôùi vaên hoïc kòch nöôùc nhaø. Do ñoù, ngoaøi chöông trình chính khoaù,
thieát nghó, hoaït ñoäng ngoaïi khoaù moân vaên hoïc cuõng caàn giôùi thieäu vaø höôùng daãn hoïc
sinh tìm hieåu veà kòch Vieät Nam vôùi caùc ñaïi bieåu nhö: Nguyeãn Ñình Thi (Röøng truùc,
Nguyeãn Traõi ôû Ñoâng Quan…), Nguyeãn Huy Töôûng(Vuõ Nhö Toâ…), Vuõ Troïng Phuïng
(Khoâng moät tieáng vang), Ñaøo Hoàng Caåm (Ñaïi ñoäi tröôûng cuûa toâi…), Nguyeãn Vuõ (Muøa
xuaân…), Hoïc Phi, Loäng Chöông, Löu Quang Vuõ.v.v… Qua caùc buoåi ngoaïi khoùa boå ích,
hy voïng hoïc sinh coù theå hình dung ñaày ñuû hôn veà toaøn boä lòch söû vaên hoïc daân toäc vaø
theâm yeâu meán boä moân vaên hoïc.
2
2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ:
Khi kòch baûn cuûa Löu Quang Vuõ ñöôïc ñöa leân saân khaáu, raûi raùc treân caùc baùo, taïp
chí coù ñaêng nhöõng baøi pheâ bình, bình luaän, toû roõ söï quan taâm; ñaëc bieät laø töø hoäi dieãn
saân khaáu naêm 1985, söï chuù yù quan taâm naøy caøng roõ reät hôn. Coù theå phaân chia döïa treân
moác thôøi gian laø thaùng 8 naêm 1988 - thôøi ñieåm Löu Quang Vuõ qua ñôøi ñeå thaáy raèng caùi
cheát chaúng nhöõng khoâng laøm cho ngöôøi ñôøi laõng queân anh maø baùo chí vaãn coøn nhaéc
ñeán nhaø vieát kòch treû tuoåi naøy.
2.1. Tröôùc khi Löu Quang Vuõ qua ñôøi (thaùng 8 naêm 1988) :
Thaùng 3 naêm 1985, Nguyeãn Thò Minh Thaùi ñaõ vieát moät baøi baùo nhaän xeùt veà vô
dieãn“Nguoàn saùng trong ñôøi” (Löu Quang Vuõ). Theo taùc giaû baøi baùo, “ñaây laø moät kòch
baûn keùn khaùch, töï noù coù nhu caàu ñöôïc trình dieãn tröôùc moät coâng chuùng coù söï tröôûng
thaønh nhaát ñònh veà thaåm myõ” [32,255] aán töôïng maïnh do kòch baûn vaên hoïc taïo ra “chính
laø söï giaûn dò, khoâng hoa soùi hoa hoeø, khoâng caàu kyø maûng mieáng, khoâng oàn aøo khoa
tröông”[32,254], Nguyeãn Thò Minh Thaùi coøn lieân heä so saùnh veû ñeïp giaûn dò maø haøm
suùc, tinh teá cuûa vôû “Nguoàn saùng trong ñôøi” vôùi caùi ñeïp moäc maïc thöôøng thaáy ôû kòch
cuûa vaên haøo Seâkhoáp. ÔÛ moät baøi khaùc, khi ñeà caäp ñeán kòch baûn “Ngöôøi trong coõi
nhôù”(Löu QuangVuõ), Nguyeãn Thò Minh Thaùi vieát: “Ñaïo dieãn Ñoaøn Baù öa thích chaát
thô, chaát trieát lyù cuûa kòch baûn ‘Ngöôøi trong coõi nhôù’ bôûi vì taùc giaû kòch baûn coù “caùch tieáp
caän ñôøi soáng hieän nay moät caùch môùi laï, khoâng daãm leân loái moøn quen thuoäc”[32,249].
Sau khi nhaän xeùt, ngôïi khen chaát löôïng vaên hoïc cuûa kòch baûn, Nguyeãn Thò Minh Thaùi
ñaõ xuùc ñoäng keát thuùc baøi baùo: “Toâi ñaõ nghe thaáy nhöõng gioït nöôùc maét laëng thaàm trong
loøng vaø nhìn thaáy leä long lanh treân nhieàu ñoâi maét ngöôøi xem trong khaùn phoøng hoâm
aáy…”[32,250]. Coù leõ do taäp theå ñaïo dieãn, dieãn vieân gioûi ngheà thaáu hieåu vaø bieåu ñaït
troïn veïn duïng yù ngheä thuaät cuûa taùc giaû kòch baûn neân vôû dieãn ñaõ taùc ñoäng saâu saéc ñeán
3
taâm linh coâng chuùng xem kòch. “Ngöôøi trong coõi nhôù” vì vaäy trôû thaønh moät trong soá
kòch baûn ñöôïc Huy chöông vaøng hoäi dieãn 1985.
Taïp chí nghieân cöùu ngheä thuaät soá thaùng 5 naêm 1985 ñaõ ñaêng moät baøi vieát ngaén
ñieåm qua nhöõng vôû dieãn coù giaù trò trong ñôït hoäi dieãn saân khaáu laàn II, Nguyeãn Phan Thoï
nhaéc ñeán vôû “Toâi vaø chuùng ta” (Löu Quang Vuõ) ñaàu tieân vaø ví taùc phaåm nhö “moät muõi
nhoïn trong cuoäc ñaáu tranh choáng cung caùch laøm aên trì treä, baûo thuû”[37,80]. Coøn ôû taïp
chí Saân khaáu thaùng 7 naêm 1985, Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn ñaõ cho raèng coù khoâng ít taùc
phaåm ñoaït giaûi cao taïi caùc hoäi dieãn roài sau ñoù chìm nghæm vì khoâng heà gaây ñöôïc chuù yù
cuûa coâng chuùng, nhöng vôû “Toâi vaø chuùng ta” thì khaùc, coâng chuùng xem kòch coù luùc“reo
vui ñoàng caûm” nhieàu luùc laïi “xuùc ñoäng laéng im, bieát bao traøng voã tay coå vuõ, ngôïi khen
nhieät lieät”. Ñieàu Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn taâm ñaéc nhaát laø: “kòch ‘Toâi vaø chuùng ta’ baèng
caùi nhan ñeà vaø chuû ñeà xuyeân suoát cuûa noù, ñaõ thoâng qua ngheä thuaät maø lyù giaûi raønh maïch,
luaän chieán saéc beùn ñeå baûo veä quan ñieåm cuûa chuùng ta veà tình ngöôøi, veà chuû nghiaõ nhaân
ñaïo caùch maïng, veà moái quan heä bieän chöùng giöõa caù nhaân vaø taäp theå” ñaäp tan söï xuyeân
taïc cuûa boïn phaûn ñoäng thuø ñòch, baùc boû luaän ñieäu: “ngöôøi theo chuû nghiaõ xaõ hoäi laø chòu
choái boû tình caûm, khoâng nhìn nhaän söï hieän dieän cuaû caùi ‘toâi’, xem caù nhaân chæ laø con soá
khoâng”[5,26].
Treân taïp chí Vaên hoïc soá thaùng 1 naêm 1986, Taát Thaéng neâu moät trong nhöõng
nguyeân nhaân thaønh coâng cuûa vôû “Toâi vaø chuùng ta” vaø moät soá vôû kòch khaùc: “Söùc haáp
daãn maø kòch ñaït ñöôïc do söï nhaïy beùn, kòp thôøi maø coù theå noùi laø ñuùng luùc cuûa ñeà taøi maø
kòch dieãn taû”[34, 73], Taát Thaéng cuõng khaúng ñònh vôû kòch coù söùc aâm vang maõi maõi vaø
seõ toàn taïi vôùi thôøi gian: “Giaù trò laâu daøi cuûa taùc phaåm phuï thuoäc vaøo tính nhaân ñaïo cao
caû vaø tính trieát lyù saâu saéc cuûa vaán ñeà maø noù ñaët ra” [34, 74 ]. Treân taïp chí Saân khaáu
thaønh phoá Hoà Chí Minh (soá 1/1986),Vuõ Haûi giôùi thieäu nhöõng nhaø soaïn kòch ñaït ñöôïc
huy chöông vaøng hoäi dieãn saân khaáu, trong ñoù Löu Quang Vuõ laø ngöôøi treû nhaát, chính
4
“chaát vaên hoïc” [7,10] ñaõ taïo neân söùc haáp daãn cho kòch cuûa anh. Krítxtian Hoátsô ñaõ goïi
anh laø“Moâlie ôû Vieät Nam (…) vôùi ngoøi buùt chua cay, vôùi khuynh höôùng saâu saéc choáng
chuû nghiaõ xu thôøi”[38,162].
2.2. Sau khi Löu Quang Vuõ qua ñôøi (töø thaùng 8 naêm 1988 ñeán nay):
Taïp chí Saân khaáu töøng ñaêng nhieàu baøi vieát töôûng nhôù anh. Löôïng baøi baùo vieát veà
kòch cuûa anh nhieàu hôn tröôùc. Trong moät baøi baùo ngaén, Traàn Queá giôùi thieäu vaén taét veà
Löu Quang Vuõ vaø neâu leân hieän töôïng: “nhieàu vôû cuûa anh ñöôïc nhieàu ñoaøn daøn döïng
cuøng moät luùc döôùi nhieàu hình thöùc kòch, cheøo, caûi löông… Anh ñaõ ñöôïc taëng giaûi thöôûng
vaên hoïc kòch baûn saân khaáu cuûa Hoäi nhaø vaên…Baùo chí theá giôùi: Nöõu Öôùc thôøi baùo, Pari
matxô, baùo Takahata cuûa Ñaûng coäng saûn Nhaät, taïp chí Saân khaáu vaø baùo Söï thaät Lieân
Xoâ…ñaõ vieát veà anh, coi anh nhö moät trong nhöõng nhaø vieát kòch ñang ñöùng haøng ñaàu cuûa
neàn saân khaáu Vieät Nam” [29,17]
Döôùi nhan ñeà “Nhöõng vaàn thô thaám ñaãm baên khoaên”, nhaø nghieân cöùu vaên hoïc
Huyønh Nhö Phöông tìm hieåu theá giôùi ngheä thuaät thô Löu Quang Vuõ – moät nhaø thô treû
taâm hoàn “phöùc hôïp” nhaïy caûm vaø ñaày caù tính. Theo Huyønh Nhö Phöông, ôû chaëng sau
cuûa quaù trình saùng taïo, Vuõ “ñöôïc ñoùn chaøo nhö moät nhaø vieát kòch ñaõ noùi leân moät caùch
thaám thía nhöõng noãi lo aâu vaø baên khoaên cuûa nhaân daân tröôùc nhöõng vaán ñeà theá söï. Töø
nhöõng baøi thô naëng tróu öu tö vaø taâm söï caù nhaân, Löu Quang Vuõ ñaõ ñi ñeán nhöõng
kòch baûn keát hôïp haøi hoøa giöõa xung ñoät xaõ hoäi vaø xung ñoät noäi taâm, giöõa ngheä thuaät taùi
hieän caùc quaù trình löu chuyeån cuûa ñôøi soáng vôùi ngheä thuaät theå hieän caùc traïng thaùi cuûa
tính caùch…” [38, 108].
Treân “Taïp chí nghieân cöùu vaên hoùa ngheä thuaät” (6/1989), Haø Dieäp - taùc giaû baøi baùo:
“Veà moät maûng kòch cuûa Löu Quang Vuõ” ñaõ nhaän xeùt raèng anh laø “moät taøi naêng ngheä
thuaät thöïc söï, moät hieän töôïng hieám thaáy trong lòch söû saân khaáu daân toäc töø tröôùc tôùi nay.
5
Kòch cuûa anh tuy ñi vaøo nhieàu loaïi ñeà taøi song taát caû ñeàu taäp trung vaøo chuû ñeà con
ngöôøi.” [4,34]. Möôøi naêm sau ngaøy anh maát, trong cuoán saùch “Moät soá göông maët vaên
chöông hoïc thuaät Vieät Nam hieän ñaïi”(xuaát baûn naêm 1998 ) Phong Leâ phaùc thaûo chaân
dung vaø söï nghieäp cuûa 54 taùc giaû coù goùp phaàn vaøo tieán trình hieän ñaïi hoùa ñôøi soáng vaên
chöông vaø hoïc thuaät cuûa theá kyû XX. Theo Phong Leâ, “nhöõng naêm 80 Vuõ ñaït ñöôïc raát
nhieàu vinh quang trong kòch tröôøng. Vuõ lieân tuïc daønh caùc ñænh cao coù luùc ñeán choùng maët.
Cuõng coù theå noùi ngoïn ñuoác Löu Quang Vuõ trôû neân röïc saùng trong baàu trôøi saân
khaáu…Kòch tröôøng khoâng coøn Vuõ nhöng vaãn coøn caùc vôû cuûa Vuõ…”[14,423]. Phaàn giôùi
thieäu Löu Quang Vuõ chæ coù vaøi trang, nhöng ñoïc cuoán saùch cuûa Phong Leâ,nhöõng ngöôøi
yeâu meán theå loaïi kòch khoâng khoûi toø moø muoán tìm
hieåu xem kòch baûn cuûa Löu Quang Vuõ nhö theá naøo maø anh ñaõ ñöôïc xem nhö moät taùc
giaû tieâu bieåu nhaát trong giai ñoaïn vaên hoïc kòch theá kyû XX.
Trong cuoán saùch “Lyù luaän vaên hoïc- vaán ñeà vaø suy nghó” ( xuaát baûn 1999) cuûa
Nguyeãn Vaên Haïnh vaø Huyønh Nhö Phöông, ôû cuoái phaàn lyù thuyeát chung veà ñaëc ñieåm
cuûa theå loaïi kòch, caùi teân Löu Quang Vuõ ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán nhö moät daãn chöùng ñeå minh
hoïa: “Kòch laø moät theå loaïi khoù… moät kòch baûn toài thì khoù loøng taïo neân moät vôû dieãn coù giaù
trò ñöôïc. Chính vì vaäy maø nhieàu nhaø vaên coù theå thöû buùt ôû nhieàu lónh vöïc nhö thô, truyeän,
kí, luaän, nhöng ít daùm lieàu nhaûy sang kòch vaø thaät söï trôû thaønh moät taùc gia kòch. Trong
neàn vaên hoïc hieän nay cuûa ta, Löu Quang Vuõ laø moät tröôøng hôïp hieám coù. Anh laø moät teân
tuoåi coù vò trí xöùng ñaùng caû trong thô, truyeän vaø kòch”[9, 107]
Naêm 2001, Löu Khaùnh Thô ñaõ tuyeån choïn nhieàu baøi vieát veà Löu Quang Vuõ, in
thaønh cuoán saùch: “Löu Quang Vuõ – taøi naêng vaø lao ñoäng ngheä thuaät”. Trong cuoán saùch
ñoù, Ngoâ Thaûo cho baïn ñoïc bieát raèng: Ñaïo dieãn Nguyeãn Ñình Nghi ñaõ töøng coäng taùc vôùi
Löu Quang Vuõ taùm vôû dieãn. “Ñieàu maø nhaø ñaïo dieãn coù kinh nghieäm thích vaø quyù ôû Vuõ,
6
ñoù laø trong kòch, anh luoân coù nhöõng chi tieát ña nghóa, ñaïo dieãn muoán nhaán maïnh, caét
nghiaõ veà phía naøo cuõng coù lyù, neân phaûi raát thaän troïng ñeå khoâng laøm ngheøo maát yù nghiaõ
cuûa chi tieát kòch”[38,142]. Baûn thaân Ngoâ Thaûo thì caûm thaáy thích thuù khi ñöôïc xem moät
soá chi tieát ngheä thuaät ñaëc saéc trong kòch baûn vaø Löu Quang Vuõ qua quaù trình saùng taïo
vaãn bieát laéng nghe yù kieán cuûa nhöõng nhaø ngheä só khaùc ñeå ñuùc ruùt theâm kinh nghieäm
cho baûn thaân. Cho neân anh tröôûng thaønh nhanh choùng so vôùi thôøi gian ñaàu khi môùi vieát
kòch: “Löu Quang Vuõ thöôøng cho nhaân vaät noùi ñeán caïn lôøi, noùi caû nhöõng ñieàu ñaùng leõ ra
phaûi cho khaùn giaû töï ruùt ra töø toaøn boä tình huoáng kòch…Nhöng cuøng vôùi thôøi gian, caùc vôû
dieãn ñaõ mang theâm söùc chôû, chöùa ñöôïc nhieàu suy nghó cuûa taùc giaû veà cuoäc soáng” [38,
148 ]
ÔÛ baøi vieát “Theå loaïi bi kòch trong vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX”( soá thaùng 5-2001,
taïp chí Vaên hoïc) Phaïm Vónh Cö nhaéc ñeán Löu Quang Vuõ nhö moät “kòch gia tieâu bieåu”
maø hai kòch baûn: “Nguoàn saùng trong ñôøi” vaø “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” ñaõ ñeå laïi
daáu aán saâu saéc trong loøng coâng chuùng. Theo oâng “di saûn kòch cuûa Löu Quang Vuõ ñoà soä
veà khoái löôïng, phong phuù veà noäi dung, ña daïng veà theå taøi vaø phong caùch, coøn chôø ñôïi
ñöôïc nghieân cöùu kyõ löôõng , toaøn dieän (ñaùng tieác, nhieàu kòch baûn cuûa anh vaãn chöa ñöôïc
in, laøm khoù coâng vieäc noùi treân). Khoâng phaûi taát caû caùc saùng taùc kòch cuûa Löu Quang Vuõ
ñeàu laø nhöõng thaønh coâng cao - maø cuõng thaät khoù chôø ñôïi ñieàu naøy ôû moät taùc gia vieát
nhieàu ñeán theá trong moät thôøi gian ngaén ñeán theá – nhöng moät soá kòch phaåm roõ raøng ñaõ
vöôït qua thöû thaùch cuûa thôøi gian vaø seõ coù cuoäc soáng daøi laâu trong vaên hoïc vaø treân saân
khaáu nöôùc nhaø” [1, 32].
Treân taïp chí Vaên hoïc soá 7-2001 ôû baøi vieát nhan ñeà: “Kòch noùi giai ñoaïn töø sau caùch
maïng thaùng taùm ñeán nay”, taùc giaû Ñình Quang ñaõ phaùc thaûo ñoâi neùt veà kòch noùi sau
1975. OÂng cho raèng: “Hoäi dieãn saân khaáu naêm 1985 quaû laø moät trang choùi loïi cuûa kòch
noùi vaø saân khaáu noùi chung sau hoøa bình…Ngheä thuaät caùch maïng tôùi ñaây môùi ghi daáu moät
7
chieán thaéng quyeát ñònh ñoái vôùi khaùn giaû mieàn Nam”[27,10]. Trong nhöõng naêm thaùng ñoù
“theo quy luaät, moät theá heä taùc giaû môùi xuaát hieän, tieâu bieåu nhaát laø Löu Quang
Vuõ”[27,11].
Nhaø nghieân cöùu Phan Troïng Thöôûng trong baøi vieát: “Vaên hoïc kòch thôøi kyø 19751985 vaø nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi haäu chieán”(in treân taïp chí Vaên hoïc soá 10-2003) ñaõ ñieåm
qua caùc kyø hoäi dieãn saân khaáu toøan quoác trong khoaûng 10 naêm, vaø ñöa ra nhöõng luaän
ñieåm toång quaùt, khaùch quan. Theo Phan Troïng Thöôûng thì “ñoäi nguõ vieát kòch (thôøi kyø
1975-1985) tuy khoâng nhieàu nhöng laïi maïnh. Hoï toû ra coù tö chaát vaø taøi naêng”. Löu
Quang Vuõ ñöôïc xem laø moät trong soá nhöõng “taùc giaû noåi troäi”. Toång hôïp caùc nhaän ñònh
veà kòch cuûa Löu Quang Vuõ, Phan Troïng Thöôûng ñaõ vieát: “Coù nhöõng ngöôøi töø goùc ñoä xaõ
hoäi hoïc cho raèng kòch cuûa Löu Quang Vuõ hay bôûi noù ñaùp öùng yeâu caàu thôøi söï, ñöôïc caû
xaõ hoäi quan taâm, ñöa ñöôïc leân saân khaáu nhöõng vaán ñeà quan thieát, noùng boûng cuûa thöïc
tieãn ñôøi soáng…Cuõng coù ngöôøi töø goùc ñoä saùng taùc maø cho raèng Löu Quang Vuõ ñaõ gaëp ñaát.
Laïi coù khoâng ít ngöôøi töø phía chuû theå ngheä só cho raèng ñoù laø keát quaû cuûa tö chaát thoâng
minh, cuûa tinh thaàn lao ñoäng ngheä thuaät nghieâm tuùc, caàn maãn, cuûa traùch nhieäm ngöôøi
ngheä só – coâng daân”[41,339].
Noùi chung, tröôùc naêm 1988, moät vaøi nhaø nghieân cöùu chæ neâu caûm nhaän ngaén goïn
cuûa hoï sau khi xem kòch Löu Quang Vuõ. Thôøi gian sau khi anh maát, Ñình Quang, Vuõ
Quang Vinh, Nguyeãn Thò Hoàng Ngaùt, Ñoã Chu, Doaõn Chaâu, Ñònh Nguyeãn, Toân Thaûo
Mieân, Phong Leâ nhaéc tôùi teân anh nhö moät “hieän töôïng xuaát saéc, tieâu bieåu cuûa kòch
tröôøng Vieät Nam nhöõng naêm 80” [14,433] nhöng hoï khoâng bình luaän chi tieát, cuï theå veà
moät taùc phaåm kòch naøo.
Ñeà caäp tôùi xung ñoät kòch coù baøi baùo cuûa Haø Dieäp, taùc giaû naøy cho raèng xung ñoät
trong vôû “Toâi vaø chuùng ta” laø “xung ñoät giöõa caùc phöông phaùp quan lieâu vôùi ñöôøng loái
8
môùi”[4,36]. Coøn Cao Minh thì ñaùnh giaù cao nhieàu kòch baûn vaø coù aán töôïng saâu saéc veà yù
nghiaõ “aån duï” cuûa “cuoäc ñaáu tranh heát söùc khoác lieät, phöùc taïp giöõa phaàn hoàn vaø phaàn
xaùc”[38,175] trong vôû “Hoàn Tröông Ba da haøng thòt”.
Phan Troïng Thöôûng vieát veà “tính döï baùo” vaø thöøa nhaän raèng Löu Quang Vuõ
cuøng vôùi caùc ngheä só “ñaõ goùp phaàn ñeà xuaát ñöôïc nhöõng vaán ñeà lôùn vôùi Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc ñeå töø ñoù hoaïch ñònh chieán löôïc ñoåi môùi laøm thay ñoåi dieän maïo ñaát nöôùc” [41,248].
Cuøng yù kieán vôùi Phan Troïng Thöôûng laø Vuõ Haø trong baøi baùo “Toâi vaø chuùng ta vaø Löu
Quang Vuõ”, taùc giaû naøy cho raèng “muøa heø naêm 1984, Löu Quang Vuõ ñaõ döï baùo, moät döï
baùo ñaày duõng khí, thöïc tieãn vaø taùo baïo”[38,178]. Tuaán Hieäp coøn phaùt hieän ra caùi hay laø
ôû choã kòch Löu Quang Vuõ “khoâng mang nhöõng tình tieát deã daõi vaø giaû taïo”[38,188].
Nhieàu taùc giaû coù nhöõng baøi vieát ngaén, baøn veà ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät kòch.
Ngoâ Thaûo xem ñaáy laø “bieät taøi” [38,147] cuûa Löu Quang Vuõ. Ñaïo dieãn Phaïm Thò
Thaønh caûm thaáy “caùc nhaân vaät cuûa anh raát hieän thöïc”[38,251]. Ngoâ Sôn xem caùc nhaân
vaät tieâu cöïc haønh ñoäng vaø lieân töôûng ñeán nhöõng “boä maët tieâu cöïc coù haïng maø…baùo chí
ñaõ vaïch maët chæ teân”[38,183].Vuõ Haø coâng nhaän Löu Quang Vuõ töøng saùng taïo ñöôïc
nhöõng “tính caùch saéc saûo, quyeát lieät”[38,178]. Phaïm Vónh Cö yeâu meán hai nhaân vaät “bi
kòch” Toaøn (Nguoàn saùng trong ñôøi) vaø Tröông Ba trong “Hoàn Tröông Ba da haøng thòt”moät “bi haøi kòch ñaëc saéc ñöôïc coâng chuùng trong vaø ngoaøi nöôùc taùn thöôûng”[1,34].
Taát Thaéng, Phan Troïng Thöôûng, Nguyeãn Thò Minh Thaùi, Nguyeãn Ñình Nghi ñoïc
thaáy trong ngoân ngöõ kòch Löu Quang Vuõ ñoâi choã “hoùm hænh”, giaøu “chaát trieát lyù”, “tinh
teá” laøm loøng ngöôøi xuùc ñoäng. Ngoâ Thaûo cuõng thöøa nhaän ngoân ngöõ cuûa nhaân vaät khoâng
chæ “töï nhieân, goïn, saùng suûa” maø coøn “nhieàu lôùp lang yù töù”. Tuaán Hieäp goïi ñaây laø thöù
ngoân ngöõ “dung dò, ñaäm chaát dramatic” vôùi nhöõng maøn, lôùp ñoái thoaïi “döôøng nhö ñöa
khaùn giaû vaøo cuoäc töï vaán löông taâm”[38,189].
9
Nhìn laïi lòch söû nghieân cöùu, pheâ bình kòch cuûa Löu Quang Vuõ, ngöôøi laøm luaän vaên
thaáy coù moät soá nhaø nghieân cöùu vieát vaøi ba baøi baùo, moãi baøi baøn veà noäi dung moät vôû
kòch; moãi taùc giaû ñeà caäp ñeán moät vaøi maët rieâng leû. Khoâng phaûi nhöõng yù kieán ñaùnh giaù
cuûa hoï khoâng chính xaùc maø thöïc söï chöa coù ngöôøi naøo nghieân cöùu toaøn dieän, tæ mæ kòch
cuûa Löu Quang Vuõ. Cho neân vaãn caàn moät coâng trình nghieân cöùu coù heä thoáng, baøi baûn
vaø khoa hoïc treân cô sôû tieáp caän, khaûo saùt vaên baûn kòch döôùi goùc ñoä ngheä thuaät.
Hoïc taäp vaø keá thöøa yù kieán ñaùnh giaù xaùc ñaùng cuûa nhöõng nhaø nghieân cöùu ñi tröôùc,
luaän vaên naøy chuû yeáu ñi saâu tìm hieåu ngheä thuaät kòch, neùt ñaëc saéc trong phong caùch
bieåu ñaït cuûa kòch Löu Quang Vuõ. Trong quaù trình thöïc hieän, luaän vaên taát yeáu vaãn coøn
haïn cheá, mong nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán ñoùng goùp cuûa Quyù Thaày Coâ vaø caùc baïn ñoàng
nghieäp.
3.ÑOÙNG GOÙP CUAÛ LUAÄN VAÊN:
Moïi thaønh coâng hay haïn cheá cuûa moät taùc giaû vaên hoïc luoân coù coäi reã saâu xa trong
boái caûnh xaõ hoäi, ñaëc ñieåm cuûa thôøi ñaïi vaø caù tính saùng taïo töø phía chuû theå ngheä só.
Luaän vaên naøy tìm hieåu cô sôû thöïc tieãn cuûa hieän töôïng saân khaáu kòch noùi soâi ñoäng, ñaày
loâi cuoán khaùn giaû vaøo nhöõng naêm 80 cuoái theá kyû XX (thôøi ñieåm tröôùc ñaïi hoäi Ñaûng laàn
thöù VI) trong ñoù Löu Quang Vuõ laø moät taùc giaû raát ñaùng chuù yù.
Coù ngöôøi cho raèng ôû nöôùc ta, nhieàu vaên baûn thoaïi kòch vieát theo ñôn ñaët haøng ít
giaù trò ngheä thuaät nhöng vaãn “aên khaùch”. Vaäy tröôøng hôïp Löu Quang Vuõ thì nhö theá
naøo? Taïi sao anh coù nhöõng kòch baûn thöïc söï haáp daãn ñöôïc coâng chuùng ñöông thôøi ? Giaù
trò ngheä thuaät cuûa kòch Löu Quang Vuõ theå hieän ôû nhöõng maët naøo?... Luaän vaên naøy
nhaèm traû lôøi caùc caâu hoûi treân. Ñoàng thôøi goùp phaàn khaúng ñònh nhöõng coáng hieán ña daïng
cuûa Löu Quang Vuõ cho theå loaïi vaên hoïc kòch noùi rieâng vaø neàn vaên hoïc hieän ñaïi noùi
chung.
10
Qua nghieân cöùu ngheä thuaät kòch Löu Quang Vuõ, ñaùnh giaù nhöõng thaønh coâng vaø
haïn cheá cuûa taùc giaû naøy, luaän vaên cuõng coù theå ñöôïc xem nhö moät trong nhöõng taøi lieäu
cung caáp theâm kinh nghieäm veà coâng vieäc saùng taùc kòch ñeå ngöôøi muoán ñi vaøo con
ñöôøng saùng taùc xem xeùt tham khaûo. Töø “hieän töôïng Löu Quang Vuõ”, luaän vaên neâu
nhöõng caûm nhaän böùôùc ñaàu veà neùt ñeïp trong vieäc saùng taùc vaø thöôûng thöùc vaên hoïc kòch;
goùp phaàn chuaån bò tö lieäu cho nhöõng coâng trình nghieân cöùu toång quaùt veà lòch söû phaùt
trieån theå loaïi kòch noùi Vieät Nam giai ñoaïn sau 1975 – moät vaán ñeà ñang ñöôïc ñaët ra cho
caùc nhaø nghieân cöùu- pheâ bình quan taâm ñeán theå loaïi vaên hoïc kòch.
4. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:
4.1. Phaïm vi nghieân cöùu:
Löu Quang Vuõ laø moät taùc giaû coù söùc vieát doài daøo vaø thaønh coâng ôû nhieàu theå loaïi.
Moãi kòch baûn vaên hoïc cuûa anh laø moät caáu truùc thoáng nhaát giöõa noäi dung vaø hình thöùc.
Do ñieàu kieän haïn cheá veà thôøi gian neân luaän vaên chæ taäp trung nghieân cöùu caûm höùng
nhaân vaên vaø ngheä thuaät kòch, caùc yeáu toá caáu thaønh giaù trò thaåm myõ, giaù trò tö töôûng cuûa
kòch Löu Quang Vuõ. Ñoàng thôøi, vì soá tö lieäu vaên baûn taùc phaåm coøn laïi chæ coù haïn, cho
neân luaän vaên chuû yeáu khaûo saùt moät soá kòch baûn töøng ñaït giaûi cao nhö “Toâi vaø chuùng
ta”, “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt”, “Lôøi theà thöù chín”, “Nguoàn saùng trong ñôøi”, “Beänh
só”, “Ngöôøi toát nhaø soá 5”, “OÂng khoâng phaûi laø boá toâi”. Beân caïnh ñoù cuõng tìm hieåu moät
soá kòch baûn gaàn ñaây coøn ñöôïc daøn döïng laïi nhö “Hoa cuùc xanh treân ñaàm laày”,“Tin ôû
hoa hoàng”, “Ñöôøng bay”, “Ñieàu khoâng theå maát”, “Linh hoàn cuûa ñaù”…
4.2. Phöông phaùp nghieân cöùu:
Luaän vaên khaûo saùt nhöõng tö lieäu tìm ñöôïc treân cô sôû vaän duïng pheùp duy vaät bieän
chöùng vaø duy vaät lòch söû. Phöông phaùp lòch söû cuï theå tìm hieåu boái caûnh xaõ hoäi – chính
trò thôøi kyø 1975-1985, tröôùc ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VI ñeå thaáy ñöôïc nhöõng aûnh höôûng, taùc
11
ñoäng cuûa thôøi ñaïi ñeán nhaø vieát kòch, tìm ra nhöõng ñieåm tieán boä vaø xaùc ñònh vò trí cuûa
anh treân vaên ñaøn. Xeùt theo phöông thöùc taùi hieän ñôøi soáng, loaïi kòch coù nhöõng neùt ñaëc
thuø rieâng, khaùc vôùi loaïi tröõ tình vaø loaïi töï söï. Nhöõng ñieåm khaùc bieät veà loaïi theå vaên
hoïc cuõng ñöôïc löu taâm ñeå tìm hieåu, khaùm phaù ngoân töø bieåu ñaït maø taùc giaû Löu Quang
Vuõ choïn duøng trong moät soá vaên baûn thoaïi kòch. Ñoàng thôøi luaän vaên cuõng keát hôïp söû
duïng moät soá phöông phaùp khaùc, trong ñoù coù caùc phöông phaùp :
Phöông phaùp so saùnh ( ñoàng ñaïi, lòch ñaïi ) ñöôïc duøng ñeå coù moät vaøi ñoaïn ñoái chieáu
kòch baûn vaên hoïc cuûa Löu Quang Vuõ vôùi moät vaøi taùc giaû thôøi tröôùc 1945 hoaëc taùc giaû
kòch baûn cuøng thôøi ñeå thaáy phong caùch rieâng, caù tính saùng taïo va ømöùc ñoä ñoùng goùp cuûa
Löu Quang Vuõ cho theå loaïi vaên hoïc kòch.
Phöông phaùp thoáng keâ: Ñeå hieåu roõ ñaëc ñieåm ngheä thuaät theå hieän trong töøng kòch
baûn vaên hoïc, cuõng caàn thoáng keâ vaø ñöa ra nhöõng cöù lieäu cuï theå trong quaù trình nghieân
cöùu ñeå laøm cô sôû vöõng chaéc cho caùc luaän ñieåm theâm söùc thuyeát phuïc.
Luaän vaên cuõng söû duïng caùc thao taùc phaân loaïi, phaân tích, toång hôïp ñeå daãn daét vaán
ñeà cuï theå, chaân xaùc.
5. KEÁT CAÁU CUAÛ LUAÄN VAÊN:
Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän vaø thö muïc tham khaûo, luaän vaên goàm boán chöông:
Chöông moät: Vò trí cuûa Löu Quang Vuõ trong vaên hoïc kòch nhöõng naêm 80
(theá kyû XX).
Chöông hai: Caûm höùng nhaân vaên trong kòch Löu Quang Vuõ.
Chöông ba: Xung ñoät vaø haønh ñoäng trong kòch Löu Quang Vuõ.
Chöông boán: Nhaân vaät vaø ngoân ngöõ ngheä thuaät trong kòch Löu Quang Vuõ.
12
CHÖÔNG MOÄT
VÒ TRÍ CUÛA LÖU QUANG VUÕ TRONG VAÊN HOÏC KÒCH
NHÖÕNG NAÊM 80 (THEÁ KYÛ XX ) .
1.1. Vaên hoïc kòch Vieät Nam nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XX:
1.1.1. Boái caûnh xaõ hoäi:
Chieán thaéng 30 thaùng 4 naêm 1975, ñaát nöôùc töng böøng haân hoan möøng ngaøy thoáng
nhaát. Nhöng ngay sau ñoù laø giai ñoaïn kinh teá khuûng hoaûng traàm troïng, ñôøi soáng nhaân
daân voâ cuøng khoù khaên. Tình traïng thieáu huït ngaân saùch nhaø nöôùc ñeàu coù nguyeân nhaân
chuû quan vaø nguyeân nhaân khaùch quan. Nguyeân nhaân khaùch quan laø do chieán tranh keùo
daøi, ôû mieàn Baéc, daân ta xaây döïng ñöôïc coâng trình naøo laø giaëc Myõ ñeàu neùm bom phaù
huyû, chuùng raép taâm ñöa daân ta trôû laïi thôøi kyø ñoà ñaù. Möôøi naêm ñaàu sau giaûi phoùng, ñaát
nöôùc hoang taøn vöøa chaïy chöõa nhöõng veát thöông chieán tranh vöøa phaûi ñoái maët vôùi cuoäc
bao vaây kinh teá, choáng phaù caùch maïng cuûa nhöõng theá löïc thuø ñòch. Keû thuø khoâng ñeå
cho nhaân daân ta coù ñöôïc moät ngaøy naøo yeân oån. Chöa heát chieán tranh bieân giôùi Taây
Nam laïi naûy sinh chieán tranh bieân giôùi phía Baéc, an ninh vuøng bieân giôùi, quaàn ñaûo
thöôøng xuyeân bò ñe doïa. Quan heä vôùi moät soá nöôùc laùng gieàng nhieàu luùc voâ cuøng caêng
thaúng. Soá phaän nhaân daân caøng theâm ñieâu ñöùng vì thieân tai luõ luït…
Nguyeân nhaân chuû quan laø do ta duy yù chí, noùng voäi coâng höõu hoaù tö lieäu saûn xuaát,
chæ duy hình thöùc kinh teá quoác doanh vaø cô cheá bao caáp cuûa thôøi chieán, baát keå nhöõng
nguyeân taéc quaûn lyù quan lieâu ñaõ loãi thôøi, khoâng coøn phuø hôïp vôùi söï vaän ñoäng khoâng
ngöøng cuûa hieän thöïc cuoäc soáng. Nhaän thöùc veà nhöõng vaán ñeà lyù luaän neàn taûng, veà chuû
nghiaõ Maùc-Leânin coøn nhieàu baát caäp, vaän duïng chöa phuø hôïp vaøo thöïc tieãn rieâng cuûa
nöôùc ta, cho neân suoát möôøi naêm sau chieán tranh, ta vaãn duy trì moâ hình kinh teá hieän
13
vaät, phuû nhaän saûn xuaát haøng hoùa, phuû nhaän quy luaät giaù trò, daãn ñeán kìm haõm söï phaùt
trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát .
Vaán ñeà giaù–löông-tieàn laø moät khaâu maét xích quan troïng chi phoái toaøn boä ñôøi soáng
nhaân daân nhöng trong khoaûng möôøi naêm sau chieán tranh vaãn chöa tìm ra höôùng giaûi
quyeát thoûa ñaùng. Chính saùch cung caáp cho nhaân daân baèng tem phieáu nhö moät hình thöùc
ban ôn. Keá hoaïch ñöa ra laø phaûi cung caáp töøng thaùng moät, nhöng coù khi naêm saùu thaùng
môùi traû moät laàn “no doàn ñoùi goùp”, thaäm chí coù vaøi nôi nôï laâu, maát khaû naêng thanh toaùn
nôï neân lôø ñi cho qua chuyeän. Ban laõnh ñaïo Trung öông ñònh giaù töøng maët haøng. Hoïp
ñònh giaù maát caû thaùng trôøi, khi ñònh giaù xong thì giaù caû thò tröôøng töï do ôû beân ngoaøi ñaõ
bieán ñoäng quaù nhieàu. Do giaù caû maø nhaø nöôùc ñöa ra thaáp hôn raát nhieàu laàn so vôùi giaù
trò thaät cuûa haøng hoùa neân nhieàu ngöôøi baùn tem phieáu ra thò tröôøng töï do ñeå höôûng tieàn
cheânh leäch. Moãi hoä noâng daân ñeàu ñöôïc phaân phoái xaêng daàu vôùi gía öu ñaõi ñeå chaïy maùy
caøy, maùy gaët nhöng ña soá noâng daân ñeàu baùn tieâu chuaån xaêng daàu cuûa hoï cho tö thöông,
coøn baûn thaân thì laøm ruoäng theo kieåu “con traâu ñi tröôùc caùi caøy theo sau”. Coâng
nghieäp, noâng nghieäp khoù coù cô hoäi phaùt trieån. Moãi naêm, nhaø nöôùc phaûi buø loã haøng ngaøn
tæ ñoàng, ngaân quyõ caïn kieät laø do nhaø nöôùc baùn haøng hoùa, vaät tö ra vôùi giaù quaù thaáp,
döôùi 50% giaù trò.
Nhöõng keû ñaàu cô, tö thöông khai thaùc cheânh leäch giaù thì ngaøy caøng giaøu theâm.
Ñoàng chí Tröôøng Chinh trong baøi phaùt bieåu taïi Hoäi nghò Boä chính trò baøn veà giaù- löôngtieàn töø ngaøy13/ 5/1985 ñeán ngaøy 15/5/1985 ñaõ neâu roõ:“ Do cô cheá quan lieâu, chuùng ta
ñaõ ñeå maát ñi moät khoái löôïng haøng vaø tieàn khoâng nhoû… Chuùng ta ñaõ quaêng tieàn qua cöûa
soå. Vôùi caùch laøm ñoù thì duø luùc ñaàu quó coù nhieàu ñeán bao nhieâu, cuoái cuøng roài vaãn thieáu,
ñaõ ngheøo laïi caøng ngheøo theâm”. Tình traïng cöûa quyeàn trong ngaønh thöông nghieäp khaù
phoå bieán. Hoï naém trong tay haøng hoùa, theo chính saùch nhaø nöôùc laø phaûi baùn giaù reûû cho
ngöôøi tieâu duøng, nhöng ngöôøi tieâu duøng thöïc söï khoâng ñöôïc mua. Ña soá nhaân vieân
14
thöông nghieäp ham lôïi rieâng neân bí maät tuoàn haøng baùn cho tö thöông. Vì vaäy xaõ hoäi
xuaát hieän moät taàng lôùp “tö saûn thöông nghieäp môùi”[3,11]. Tröôùc tình hình ñoù, ñeå baûo veä
quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, moät soá tænh, thaønh phoá ñaõ xeù raøo, töï thöïc hieän vieäc buø
giaù vaøo löông ÔÛ noâng thoân, caùch laøm aên theo con ñöôøng hôïp taùc xaõ noâng nghieäp cuõng
naûy sinh nhieàu hieän töôïng tieâu cöïc, baát coâng. Vieäc caûi thieän ñôøi soáng cho nhaân daân vaø
tìm moät cung caùch laøm aên theo kieåu thôøi bình ñaõ trôû thaønh vaán ñeà voâ cuøng böùc thieát.
ÔÛû thôøi bình, ranh giôùi giöõa caùc maët ñoái laäp khoâng roõ raøng nhö xöa, cuoäc ñaáu tranh
vôùi caùi aùc, caùi xaáu khoâng nhöõng khoâng maát ñi maø ngaøy moät caêng thaúng hôn, khoâng loaïi
tröø caû vieäc moãi ngöôøi phaûi ñaáu tranh vôùi chính baûn thaân mình. Thôøi bom ñaïn, toån thaát
veà taøi löïc, vaät löïc deã daøng nhìn thaáy ngay tröôùc maët. Nhöng khi trôû laïi hoøa bình, nhöõng
toån thaát cuûa veà vaät chaát laãn tinh thaàn ñoâi khi khoâng theå nhìn thaáy baèng maét thöôøng.
Vaán ñeà ñaïo ñöùc nhaân sinh coù raát nhieàu ñieàu ñaùng lo ngaïi, nhieàu giaù trò xaõ hoäi ñaõ bieán
ñoåi. Song töø ñöôøng loái chính saùch cho ñeán nhöõng hoaït ñoäng thöïc tieãn ñeàu trôû neân trì treä,
loãi thôøi, ngöng ñoïng.
Coâng cuoäc ñoåi môùi ñöôïc Ñaûng tích cöïc trieån khai töø nghò quyeát ñaïi hoäi Ñaûng laàn
thöù VI (1986), xoùa boû hình thaùi kinh teá taäp trung quan lieâu bao caáp vì muïc ñích thuùc
ñaåy kinh teá phaùt trieån, taát caû ñeå daân giaøu, nöôùc maïnh, tieán tôùi coâng baèng, daân chuû, vaên
minh, tieán boä. Töø ñaïi hoäi VI trôû ñi, ñaát nöôùc ñaõ coù raát nhieàu ñoåi thay veà moïi maët vôùi raát
nhieàu thaønh töïu.
1.1.2. Tình hình vaên hoïc kòch thôøi kyø 1975 – 1985:
Thôøi kyø töø 1975 ñeán naêm 1985, caùc theå loïai thô tröõ tình, truyeän ngaén, tieåu thuyeát
veà cô baûn vaãn khoâng coù gì khaùc tröôùc. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, vaên hoïc tieáp tuïc taäp
trung laøm nhieäm vuï chính trò . Nhöõng taùc giaû theo ñuoåi ñeà taøi chieán tranh vaãn tieáp noái
khuynh höôùng söû thi vaø caûm höùng anh huøng ca, laáy nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi – lòch söû laøm
15
noäi dung khai thaùc chuû yeáu, choïn ñoái töïôïng laø coäng ñoàng ñeå mieâu taû vaø phaân tích moät
caùch ñaày laïc quan. Tuy nhieân caùc taùc giaû cuõng nhaän thöùc ñöôïc raèng khoâng theå vieát veà
chieán tranh theo nhöõng “moâ-típ” cuõ, yù thöùc ngheä thuaät cuûa caùc nhaø vaên ñang daàn daàn
bieán ñoåi. Tröôùc ñaây, vaên hoïc saùng taùc theo ñeà taøi chieán tranh thöôøng xaây döïng nhöõng
bieåu töôïng lyù töôûng veà con ngöôøi, mieâu taû phaåm chaát con ngöôøi vaø keát thuùc taùc phaåm
theo nhö ta mong muoán. Ñeán thôøi ñieåm ñaàu thaäp nieân 80, caùc taùc phaåm phaûn aùnh hieän
thöïc chieán tranh ñaõ gaén chuû ñeà ñoù vôùi vieäc phaûn aùnh cuoäc soáng ñôøi thöôøng ñeå bình
luaän, caûm nhaän noãi ñau cuûa soá phaän con ngöôøi buoäc phaûi ñi qua chieán tranh. Song cho
ñeán naêm 1983, tieåu thuyeát vieát veà ñeà taøi chieán tranh vaãn chöa coù söï thay ñoåi lôùn. Theo
baùo caùo boå sung ôû Ñaïi hoäi nhaø vaên laàn thöù III veà caùc saùng taùc vaên xuoâi ñeà taøi chieán
tranh thì “ Nhöõng taùc phaåm vieát veà chieán tranh cho ñeán nay môùi chæ bieát naêm maø chöa
bieát möôøi, bieát moät ñòa phöông, moät chieán tröôøng maø chöa bieát heát caùi toaøn cuoäc, bieát
ñöôïc haønh ñoäng ôû phía döôùi maø chöa bieát nhöõng ñieàu ôû beân treân, bieát roõ veà ta maø chöa
bieát roõ veà ñòch, bieát ñöôïc caùi hieän taïi maø chöa bieát ñöôïc caùi aâm vang cuûa noù trong nhöõng
theá heä mai sau”. Caùc nhaø tieåu thuyeát coøn deø daët trong vieäc mieâu taû nhöõng maët chöa
hoaøn thieän cuûa cuoäc soáng quaù ñoä ñi leân chuû nghiaõ xaõ hoäi. Theå loaïi truyeän ngaén vaø thô
cuõng rôi vaøo tình traïng “moät gioïng” ñôn ñieäu, chöa ñeå laïi daáu aán saâu saéc cho ngöôøi
ñoïc.
Ñeán naêm 1986 - naêm dieãn ra ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VI, toång bí thö Nguyeãn Vaên
Linh ñaõ tuyeân boá raèng cöûa ñaïi hoäi VI ñaõ môû ra cho ngheä só, vaên ngheä só ñöôïc côûi troùi.
Nhöng vaên hoïc kòch ñaõ ñi tröôùc ñoù moät böôùc, taïo ñöôïc tieáng vang ngay töø tröôùc ñaïi hoäi
VI . Trong khi ñoù, phaûi ñeán ñaàu thaäp nieân 90 khi khoâng khí ñaõ thöïc söï côûi môû, thoâng
thoaùng hôn veà vaên ngheä, môùi coù nhöõng truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát ñoåi môùi gaén lieàn vôùi
teân tuoåi cuûa caùc caây buùt Nguyeãn Minh Chaâu, Nguyeãn Huy Thieäp, Ma Vaên Khaùng,
Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Vuõ Baõo.v.v… Tuy nhieân, “sau nhöõng thaønh coâng quan troïng cuûa
16
tieåu thuyeát vaøo ñaàu nhöõng naêm 90, tieåu thuyeát thieáu vaéng nhöõng taùc phaåm hay, vaø hình
nhö ñaõ ñaùnh maát tính naêng ñoäng vaø söùc maïnh cuûa theå loaïi” [45,470 ]
Naêm 1979, ôû hoäi nghò hoïp maët caùc ñaïo dieãn saân khaáu, “moät trong nhöõng vaán ñeà
ñöôïc ñöa ra baøn baïc laø söï ñôn ñieäu, gaàn nhö moät kieåu gioáng nhau giöõa caùc vôû dieãn, vaø
nhöõng taùc giaû, ñaïo dieãn ñaõ thuùc giuïc nhau tìm toøi saùng taïo”11,69]. Nhöõng naêm tieáp
theo sau ñoù, boái caûnh xaõ hoäi ñaët ra nhieàu vaán ñeà böùc xuùc nhö cô cheá quaûn lyù, cô cheá
phaân phoái, quan heä cuûa ngöôøi noâng daân vôùi ruoäng ñaát, hay vaán ñeà quyeàn lôïi cuûa töøng
ngöôøi lao ñoäng bình daân.v.v… Nhieàu maâu thuaãn tieàm aån trong cuoäc soáng ñaõ ñeán luùc
chín muoài caàn phaûi ñöôïc giaûi quyeát. Coù leõ ñoù chính laø cô sôû hieän thöïc vaø cô sôû mó hoïc
cho söï ra ñôøi haøng loaït nhöõng taùc phaåm kòch giaøu tính luaän chieán, xuaát phaùt töø caûm
höùng cuûa nhöõng ngheä só coâng daân yeâu nöôùc, quan taâm ñeán vaän meänh cuûa nhaân daân.
“Nhìn sang kòch noùi, coù theå khaúng ñònh ñöôïc söï phaùt trieån maïnh meõ vaø töông ñoái ñoàng
boä cuûa loaïi hình saân khaáu ñang chieám vò trí chuû ñaïo…Moãi vôû dieãn ñaõ thöïc söï goùp moät
tieáng noùi rieâng bôûi trong ñoù theå hieän ñaày ñuû thaùi ñoä, laäp tröôøng, tình caûm vaø quan nieäm
cuûa ngöôøi ngheä só tröôùc hieän thöïc ñôøi soáng. Caùc ngheä só ñaõ toû ra naêng ñoäng, saùng taïo,
maïnh daïn khi nhìn veà caùi thieän , caùi aùc, leõ phaûi vaø söï coâng baèng trong xaõ hoäi. Moät soá vôû
ñaõ coù tieáng noùi kòp thôøi vaø tích cöïc veà vaán ñeà phaûi thay ñoåi cô cheá quaûn lyù, thay ñoåi caùch
nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù con ngöôøi trong xaõ hoäi môùi.” [45, 684]
So vôùi tieåu thuyeát, truyeän ngaén vaø thi ca, nhöõng naêm 80 (theá kyû XX), vaên hoïc kòch
ñaõ thöïc hieän cuoäc böùt phaù taùo baïo gaây ñöôïc tieáng vang. Ñeà taøi xaây döïng chuû nghiaõ xaõ
hoäi trôû thaønh khuynh höôùng saùng taùc noåi baät. Theá heä nhöõng nhaø soaïn kòch tröôûng thaønh
trong khaùng chieán choáng Myõ tieáp tuïc khaúng ñònh vò theá trong theå loaïi kòch laø: Ñaøo
Hoàng Caåm, Hoïc Phi, Hoaøi Giao, Loäng Chöông, Nguyeãn Vuõ, Taát Ñaït, Thanh Höông,
Xuaân Trình…Nhieàu vôû kòch taïo ñöôïc aán töôïng saâu saéc trong loøng coâng chuùng nhö :
“Tieáng haùt” (Ñaøo Hoàng Caåm), “Nhaân chöùng vaø lòch söû” (Hoaøi Giao),“Muøa heø ôû bieån”
17
(Xuaân Trình), “Ñöøng voäi haùt tình ca”,“Ñænh cao mô öôùc” ( Taát Ñaït), “Thung luõng tình
yeâu”, “Vaøng” (Thanh Höông), “Hoa vaø coû daïi”, “Haø Mi cuûa toâi” (Doaõn Hoaøng Giang),
“Toâi vaø chuùng ta”, “Nguoàn saùng trong ñôøi” (Löu Quang Vuõ).v.v
Qua nhieàu naêm theo doõi dieãn tieán cuûa theå loaïi vaên hoïc kòch, taùc giaû Phan Troïng
Thöôûng ñaõ nhaän ñònh: “Maõi ñeán naêm 1985, nghiaõ laø sau khi giaûi phoùng mieàn Nam möôøi
naêm, cuõng laø thôøi kyø kòch noùi cöïc thònh , caùc ñoaøn ngheä thuaät vaø caùc nhaø haùt kòch noùi
mieàn Baéc mang naêm vôû tieâu bieåu: Toâi vaø chuùng ta, Nöõ kyù giaû ( Löu Quang Vuõ ), Ñænh
cao mô öôùc (Taát Ñaït ), Muøa heø ôû bieån ( Xuaân Trình ), Nhaân chöùng vaø lòch söû ( Hoaøi
Giao) vaøo bieåu dieãn ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh phía Nam thì coâng chuùng Nam
Boä môùi coù dòp laøm quen vaø nhaän thöùc moät caùch ñaày ñuû veà kòch noùi. Ñoù laø moät söï kieän
vaên hoùa coù yù nghiaõ lôùn” [ 41,187 ]. Nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Vuõ Quang Vinh cuõng ñaõ
coù nhaän ñònh töông töï trong moät baøi baùo nhan ñeà : “Vaøi neùt veà söï phaùt trieån cuûa kòch noùi
ba möôi naêm qua (1954 - 1984 )” ñaêng treân taïp chí Nghieân cöùu ngheä thuaät soá 1 naêm
1985. Nhöõng naêm 80 cuaû theá kyû XX laø “thôøi kyø phaùt trieån nhaát, khôûi saéc nhaát cuûa kòch
noùi, neáu ñem so vôùi hai thôøi kyø tröôùc (1954 – 1964 vaø1965 – 1975) .Vôùi söï taêng tieán caû
veà soá löôïng vaø chaát löôïng caùc tieát muïc, cuõng nhö söï maïnh daïn vaø phong phuù trong
nhöõng ñoåi môùi , tìm toøi saùng taïo, neân chuùng ta vui möøng vì ñaõ coù moät neàn kòch ngheä
töông ñoái hoaøn chænh”.
Keå töø hoäi dieãn ngheä thuaät naêm 1985, kòch theo ñoù maø sinh soâi ñôm hoa keát traùi,
thaäm chí noù coù phaàn hôi troäi hôn caùc theå loaïi saân khaáu daân gian truyeàn thoáng, “laàn ñaàu
tieân coâng chuùng phía Nam ñöôïc chöùng kieán söùc coâng phaù môùi cuûa ngheä thuaät, chöùng
kieán söï can döï tích cöïc cuûa saân khaáu vaøo nhöõng vaán ñeà chính trò – xaõ hoäi lôùn lao trong
ñôøi soáng tinh thaàn chung cuûa ñaát nöôùc. Coù leõ ñoù laø nguoàn sinh khí môùi ñeå kòch noùi toàn
taïi vaø phaùt trieån ñöôïc ôû caùc tænh vaø thaønh phoá Nam Boä – laõnh ñòa thieâng lieâng cuûa ngheä
thuaät caûi löông. Vôùi söï xuaát hieän cuûa kòch noùi, moät taäp quaùn thöôûng thöùc ngheä thuaät môùi,
18
- Xem thêm -