Tài liệu Ngâm thơ cự thần

HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 80 NGÊM THÚ CÛÅ THÊÌN Nguyïîn Thaái Thûúâng ngûúâi àúâi Maåc, luác coân laâ hoåc troâ, ài cêìu möång úã nuái Yïn Tûã. Thêìn baáo möång rùçng àïën saáu mûúi tuöíi múái àöî àaåt. Thûúâng thûác dêåy tûác quaá, liïìn ngêm möåt baâi thú àïí cûå laåi lúâi thêìn: Saách thuöåc, vùn hay sûå chùèng ngúâ, Trong ba mûúi tuöíi àöî thò vûâa. Thêìn nhên sao noái sai laâm vêåy? Àïën saáu mûúi thò àaä thûúång thû! Tuåc truyïìn, sau öng thûåc hiïån àûúåc àuáng nhû yá àõnh: Ba mûúi tuöíi àöî tiïën sô, saáu mûúi tuöíi laâ Lïî böå thûúång thû. * * * Cuâng thúâi êëy, coá ngûúâi hoåc troâ coân treã lù’m, khi sù’p ài thi, thêëy thêìn baáo möång baão àïën ba mûúi tuöíi thò àöî tiïën sô. Khi tónh dêåy, anh ta bûåc mònh cuäng laâm möåt baâi thú mù’ng laåi thêìn nhû sau: Tiïën sô khoa naây quyïët lêëy tûúi! Cúá chi coân àúåi àïën ba mûúi? http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 81 Thêìn nhên noái thïë laâ sao vêåy? Nïn úã ngûúâi ta, haá úã trúâi Quaã nhiïn, khoa êëy anh ta àöî tiïën sô, vaâ nùm àoá anh ta múái hai mûúi möët tuöíi. BAÃNG, TRAÅNG GANH NHAU Khoaãng àúâi nhaâ Maåc, úã miïìn Haãi Dûúng coá hai ngûúâi baån úã gêìn laâng nhau: Phaåm Trêën úã laâng Lêm Kiïìu vaâ Àöî Uöng úã laâng Àoaân Lêm. Vaâo nùm Quang Baão àúâi Maåc Phuác Nguyïn (1554 1561), hai ngûúâi cuâng traåc ba mûúi tuöíi vaâ cuâng àöî khoa thi höåi. Àïën kyâ thi àònh, Phaåm Trêën àöî traång nguyïn, coân Àöî Uöng thò àöî baãng nhaän. Trêën, sûác hoåc vöën keám Uöng, nïn hñ hûãng lù’m, baão: “Giúâ ta múái àeâ àûúåc thùçng Uöng àêy!” Uöng nghe noái tûác lù’m. Luác vinh qui, traång, baãng cuâng vïì möåt àûúâng. Baãng khöng chõu nhûúâng traång ài trûúác, cûá doáng ngûåa ài ngang haâng. Àïën laâng Hoaåch Traåch, dên chuáng keáo nhau ra xem vaâ xin thú àïí àïì vaâo chiïëc cêìu úã àêìu laâng. Àoá laâ chiïëc cêìu ngoái hún mûúâi gian. Baãng, traång liïìn thaách nhau qua baãy http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 82 gian phaãi võnh xong baâi thú, ai xong trûúác ài trûúác, khöng àûúåc tranh nhau. Lêìn êëy Trêën thù’ng, ai cuäng chõu taâi, chó Uöng khöng phuåc, cho laâ thú àaä laâm sùén tûâ bao giúâ. Röìi laåi doáng ngûåa ài ngang haâng. Àïën laâng Minh Luên, coá ngûúâi múái laâm xong nhaâ, ra àoán àûúâng xin möåt baâi thú mûâng nhaâ múái. Trêën àoåc luön: Nùm nùm thïm phuá quñ, Ngaây ngaây hûúãng vinh hoa. Xûa coá cêu nhû thïë, Nay mûâng múái laâm nhaâ. Lêìn naây, Uöng àaä coá veã húi chõu taâi nhanh nheån cuãa Trêën. Àïën cêìu laâng Àoaân Lêm, tuåc goåi laâ cêìu Cöëc, trong cêìu coá cö baán haâng laâ cö Loan, hai ngûúâi laåi thaách nhau laâm baâi thú nöm lêëy àïì laâ “Cö Loan baán haâng cêìu Cöëc”. Haån möîi cêu phaãi coá hai giöëng chim, qua cêìu phaãi xong, ai xong trûúác ài trûúác, nhêët thiïët khöng àûúåc tranh nhau nûäa. Trêën ngöìi trïn ngûåa àoåc ngay rùçng: Quai vaåc àöi bïn caánh phûúång phong, Dúã giang baán chaác lûåa àöì cöng. Xanh le múã kheáp nem höìng múái, Baåc aác phö phang rûúåu v õt ..... (1) http://ebooks.vdcmedia.com nöìng. Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 83 Baãng bêëy giúâ múái thûåc chõu phuåc traång laâ nhanh trñ vaâ nhûúâng cho traång ài trûúác khöng tranh giaânh gò nûäa. AÊ N KHOÃE, THÚ TAÂI Lûúng Hûäu Khaánh, ngûúâi laâng Höåi Triïìu, huyïån Hoùçng Hoáa, tónh Thanh Hoáa, laâ con trai Lûúng Àù’c Bùçng. Öng giuáp Lï àaánh Maåc coá cöng lúán, chûác àïën thûúång thû, tûúác Àaåt quêån cöng. Thuúã beá hoåc vúái böë rêët gioãi (Lûúng Àù’c Bùçng laâ thêìy hoåc cuãa Nguyïîn Bónh Khiïm); 10 tuöíi àaä biïët laâm thú vùn, nhûng nhaâ ngheâo laåi ùn rêët khoãe, gia àònh khöng cung cêëp cho Khaánh àûúåc no àuã, nïn öng phaãi tûâ giaä meå giaâ àïí ài kiïëm ùn vaâ lêåp sûå nghiïåp. Möåt höm, Khaánh qua chuyïën àoâ söng Tam Kyâ, cuâng vúái mêëy hoâa thûúång ài àaám chay vïì. Thêëy nhaâ sû mang àêîy oaãn to tûúáng, Khaánh cûá nhòn chùçm chùåp vaâo àêëy. Nhaâ sû biïët Khaánh àoái, àûa cho vaâi phêím oaãn, Khaánh tûâ chöëi noái: - Hoåc troâ kiïët gùåp àaåi böì taát tûúãng tûâ bi quaãng àaåi thïë naâo, chûá cho möåt vaâi phêím oaãn thò ùn chùèng boä dñnh rùng. Möåt võ sû giaâ thêëy vêåy liïìn cûúâi, noái: (1) Baâi thú bõ thêët truyïìn böën cêu. http://ebooks.vdcmedia.com 84 HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH - Thaây àaä laâ hoåc troâ thò thûã laâm möåt baâi thú Nho tùng àöìng chu (hoåc troâ, nhaâ sû cuâng ài möåt thuyïìn) xem sao? Nïëu sang söng maâ xong thò coá bao oaãn nhaâ chuâa seä àem àaäi caã. Khaánh ngêm luön möåt baâi: Nang trung kinh sûã kiïåp kim cûúng, Nhô ngaä kim àöìng phiïëm nhêët haâng. Höåi si cuâ àaâm khanh saái laåc, Võ long hoaâng caác ngaä xu thûúng. Duy biïn nhô thûúång cûâu Haân Duä, Vaäng sûå ngö do hêån Thuãy Hoaâng. Nhêët ngöå vö àoan tuây tiïîn biïåt, Nhô thaânh phuác quaã ngaä vinh xûúng. Dõch: Möåt hoâm kinh sûã nñp kim cûúng, Ngûúi túá àoâ sang kheáo möåt àûúâng. Àaám höåi àaân chay ngûúi àuãng àónh, Lêìu höìng gaác tña túá nghïnh ngang. Sao ngûúi chaã oaán thuâ Haân Duä, (1) Àêy túá coân cùm giêån Thuãy Hoaâng, (2) Chöëc nûäa lïn búâ ta taåm biïåt, Ngûúi thò nïn Phêåt, túá nïn sang. (1) (2) Haân Duä têu vua Àûúâng xin phaá àïìn chuâa, huyã tûúång phêåt. Têìn Thuãy Hoaâng àöët saách, chön hoåc troâ. http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 85 Thú laâm xong thò àoâ coân caách búâ söng vaâi ba con saâo. Caác nhaâ sû àïìu phuåc taâi, döëc caã àêîy oaãn cho Khaánh. Nhaâ thú ngöìi ùn möåt luác hïët saåch. Caác nhaâ sû laåi caâng lêëy laâm laå. Coá nhaâ sû tùång thïm cho Khaánh quan tiïìn vaâ dùån sau laâm nïn sûå nghiïåp lúán, coá àaánh deåp àêu thò xin chûâa nhaâ chuâa ra. Khaánh àaä y theo lúâi dùån êëy, vïì sau möîi khi tiïën quên àaánh Maåc, Khaánh àïìu ra lïånh cho quên sô hïët sûác baão vïå chuâa chiïìn. TAÂI QUAN QUAN TAÂI Khoaãng nùm Àaåi Chñnh thúâi nhaâ Maåc (1530 - 1540), coá tiïën sô Vuä Thoaát Dônh quï úã vuâng Bao Trung, Gia Phuác (Gia Löåc), Haãi Dûúng, laâ möåt ngûúâi rêët gioãi quöëc êm vaâ hay khöi haâi. Khi chûa thi àöî, möåt bûäa ài chúi khöng biïët vö tònh hay hûäu yá, Dônh àaá vaâo chên con gaái quan phuã. Lñnh bù’t Dônh vaâo trònh quan, quan bù’t laâm túâ cung vaâ baão nïëu laâm hay thò seä tha töåi. Dônh chùèng ngêìn ngaåi viïët luön túâ cung nhû sau: Quï úã phuã Haå, (1) (1) Tûác phuã Haå Höìng, Haãi Dûúng. http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 86 Quaán úã Bao Trung. Nhên vò du th õ,(1) Chúåt gùåp maá höìng, Lúä chên àaåp phaãi, Vö tûâ tû cung. (2) Quan phuã xem túâ cung, thêëy lúâi leä khöi haâi hoám hónh, beân cûúâi vaâ tha cho Dônh. Möåt lêìn khaác, Dônh àang úã nhaâ thò coá ngûúâi àïën xin baâi vùn àïí khù’c vaâo bia möå böë, Dônh hoãi: - Öng cuå coá chûác sù’c gò khöng? Ngûúâi kia àaáp: - Cha töi laâm taâi quan (möåt chûác quan voä nhoã). Nghe noái hai chûä taâi quan, Dônh liïìn cêìm buát viïët ngay rùçng: Sinh vi taâi quan, Tûã nhêåp quan taâi. Kyâ sinh giaä vinh, Kyâ tûã giaä ai. Nghôa laâ: Söëng laâm taâi quan, Chïët vaâo quan. Söëng thò vinh hiïín, Chïët thò bi ai. (1) (2) Nghôa laâ: nhên vò ài chúi chúå. Nghôa laâ: khöng coá lúâi leä naâo maâ cung khai àûúåc (troát àaåp chên phaãi cö gaái, giúâ khöng biïët noái sao nûäa!) http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 87 http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 88 RÏU XANH MAÁU ÀOÃ Thúâi Lï coá Nguyïîn Tuêën úã xaä Nhên Muåc, huyïån Thanh Trò (nay thuöåc Haâ Nöåi) laâ ngûúâi tñnh tònh rêët cûúng nghõ. Khöng roä, öng sinh vaâ mêët nùm naâo, chó biïët öng àöî àöìng tiïën sô khoa Quñ sûãu, nùm Hoùçng Àõnh thûá 14 (1613). Vaâo nùm Vônh Töå thûá 1 (1615) àúâi Lï Thêìn Töng, öng àûúåc cûã ài sûá nhaâ Minh àïí dêng àöì lïî cöëng. Vua Minh vöën àaä biïët öng laâ ngûúâi cûáng rù’n vaâ hay chûä, nhên muöën thûã taâi, beân ra möåt vïë àöëi nhû sau: Àöìng truå chñ kim àaâi di luåc. Nghôa laâ: Cöåt àöìng túái nay rïu àaä xanh. Cêu naây coá yá chêm choåc, muöën nhù’c laåi viïåc Maä Viïån sang chinh phuåc nûúác ta vaâ dûång cöåt àöìng vaâo khoaãng thïë kyã thûá nhêët. Nguyïîn Tuêën nghe xong, àöëi laåi ngay: Àùçng giang tûå cöí huyïët do höìng. Nghôa laâ: Söng Àùçng tûâ xûa maáu coân àoã. YÁ muöën nhù’c hai trêån chiïën thù’ng lûâng lêîy trïn söng Baåch Àùçng: chiïën thù’ng cuãa Ngö Quyïìn phaá tan quên http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 89 Nam Haán xêm lûúåc vaâo nùm 938, vaâ chiïën thù’ng cuãa Trêìn Hûng Àaåo tiïu diïåt toaân böå binh thuyïìn xêm lûúåc cuãa quên Nguyïn vaâo nùm 1288. Vua Minh nghe röìi, coá veã khöng bùçng loâng; nhûng cuäng phaãi khen laâ cêu àöëi hay, lúâi vùn choåi, yá tûá huâng höìn, àanh theáp. Vaâ sau àoá nhaâ vua àaä tiïëp àaäi àoaân sûá böå Viïåt Nam rêët hêåu. (1) TA CH AÊÈNG CHÕU PHONG Àaâo Duy Tûâ, ngûúâi laâng Hoa Trai, huyïån Ngoåc Sún, nay laâ huyïån Tônh Gia, tónh Thanh Hoáa, sinh nùm 1572, mêët nùm 1634. Böë öng laâ nghïå nhên haát cheâo. Öng rêët thöng minh, hoåc gioãi, laåi coá taâi thao lûúåc, nhûng khi naåp àún ài thi vúái nhaâ Lï, bõ phaác giaác laâ con nhaâ haát xûúáng àaânh phaãi àuöíi vïì. Öng bûåc chñ boã Lï theo Nguyïîn. Öng laâ ngûúâi àaä cho àù’p luäy Trêën Ninh luäy Trûúâng Duåc vaâ àaánh baåi quên Trõnh nhiïìu phen. Nùm Kyã tyå (1629), sau khi àuöíi àûúåc nhaâ Maåc, Trõnh Traáng àûúåc vua Lï phong laâm sû phuå, Thanh vûúng. Nhên àoá, Trõnh Traáng muöën lêëy danh nghôa nhaâ Lï bù’t chuáa (1) Vïì nhên vêåt cuãa thoaåi naây möîi ngûúâi kïí möîi khaác, nhûng vïì hai cêu àöëi thò noái chung khöng coá gò khaác nhau lù’m. http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 90 Nguyïîn phaãi haâng phuåc. Chuáa Trõnh sai sûá mang sù’c vua Lï vaâo phong cho chuáa Nguyïîn Phuác Nguyïn chûác Thaái phoá quöëc cöng, duå chuáa Nguyïîn cho con ra chêìu vaâ nöåp ba chuåc thúát voi vaâ ba chuåc chiïëc chiïën thuyïìn. Chuáa Nguyïîn tiïëp sûá, nhûng yá khöng muöën thuå phong maâ cuäng khöng muöën tuên theo yïu saách cuãa chuáa Trõnh. Öng beân hoãi Àaâo Duy Tûâ vïì caách àöëi phoá. Tûâ khuyïn chuáa Nguyïîn haäy cûá nhêån sù’c röìi seä coá caách. Öng sai laâm möåt caái mêm hai àaáy boã túâ sù’c phong cuãa chuáa Trõnh vaâo giûäa hai àaáy, keâm theo möåt maãnh giêëy viïët böën cêu thú. Chuáa Nguyïîn sai àïí lïî vêåt vaâo chiïëc mêm àoá vaâ sai sûá laâ Vùn Khuöng mang ra Thùng Long àïí taå ún vua Lï, chuáa Trõnh. Chuáa Trõnh chó thêëy coá lïî vêåt maâ khöng coá biïíu taå vïì viïåc àûúåc vinh phong, lêëy laâm nghi lù’m. Sau coá ngûúâi thêëy caái mêm daây maâ nùång, múái khaám phaá ra laâ mêm hai àaáy. Túâ sù’c vaâ maãnh giêëy àûúåc lêëy ra, dêng lïn Chuáa. Chuáa Trõnh thêëy coá böën cêu thú cheáp úã maãnh giêëy nhû sau: Mêu nhi vö dõch, Mõch phi kiïën tñch. AÁi laåc têm trûúâng, Lûåc lai tûúng à õch. Caã triïìu àònh khöng ai hiïíu nghôa ra laâm sao caã. Sau phaãi múâi Traång Buâng (1) àïën àïí hoãi. Traång Buâng liïëc mù’t http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 91 xem qua vaâ giaãi ngay rùçng: “Mêu nhi vö dõch” nghôa laâ chûä “mêu” maâ khöng coá dêëu phïët thïë tûác laâ chûä “dû”; Mõch phi kiïën tñch nghôa laâ chûä “mõch” maâ boã chûä “kiïën” ài, thïë tûác laâ chûä “bêët”; AÁt laåc têm trûúâng nghôa laâ chûä “aái” maâ boã chûä “têm” ài, thïë tûác laâ chûä “thuå”; Lûåc lai tûúng àõch nghôa laâ chûä “lûåc” àöëi àõch vúái chûä “lai” hai chûä àïí caånh nhau, thïë tûác laâ chûä “sù’c”. Vêåy caã böën cêu thú laâ böën chûä: Dû bêët thuå sù’c, (ta khöng nhêån sù’c phong). Hoå Nguyïîn khöng chõu thêìn phuåc triïìu àònh cho nïn laâm ra böën cêu thú àoá. Chuáa Trõnh tûác lù’m, sai àuöíi theo bù’t sûá giaã laåi, nhûng sûá giaã àaä boã ài xa röìi. BÊY GIÚÂ EM ÀAÄ COÁ CHÖÌNG Tuåc truyïìn, sau khi àaä biïët roä chñnh Àaâo Duy Tûâ laâ keã laâm ra vuå àöë chûä(1), Trõnh Traáng bûåc lù’m, nhûng cuäng rêët phuåc taâi Àaâo Duy Tûâ, nïn àaä sai ngûúâi àem nhiïìu vaâng baåc vaâ möåt bûác mêåt thû vaâo thuyïët Tûâ, àïí hoâng thu phuåc (3) (1) Traång Buâng: tûác traång ngûúâi laâng Buâng (Phuâng Xaá); tïn goåi thên mêåt cuãa Phuâng Khù’c Khoan (1528 - 1613). Chuá yá: àïën nùm 1629, thò Phuâng Khù’c Khoan mêët àaä lêu röìi. Cêìn hiïíu tñnh chêët thiïëu chñnh xaác lõch sûã cuãa giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam). Xem giai thoaåi: Ta chùèng chõu phong. http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 92 öng vïì laâm quên sû cho mònh. Xem xong thû, Tûâ móm cûúâi, giaã laåi söë vaâng baåc, röìi lêëy giêëy buát viïët möåt baâi ca dùån àûa vïì cho chuáa Trõnh. Baâi ca nhû sau: Ba àöìng möåt múá trêìu cay, Sao anh chùèng hoãi nhûäng ngaây coân khöng? Bêy giúâ em àaä coá chöìng, Nhû chim vaâo löìng, nhû caá cù’n cêu! Caá cù’n cêu biïët àêu maâ gúä, Chim vaâo löìng biïët thuúã naâo ra?... Trõnh Traáng àoåc baâi thú trïn, biïët Tûâ khöng muöën thay àöíi yá chñ, nhûng nhaâ chuáa vêîn kiïn trò phaái ngûúâi ài duå döî Tûâ möåt lêìn nûäa. Tûâ thêëy vêåy, laåi nhúâ ngûúâi gûãi luön hai cêu nûäa ra Àaâng Ngoaâi: Coá loâng xin taå ún loâng, Àûâng ài laåi nûäa maâ chöìng em ghen. Duå döî, mua chuöåc maäi khöng àûúåc, Trõnh Traáng tûác quaá, tûâ chöî mïën phuåc chuyïín sang cùm gheát Tûâ. Chuáa töi hoå Trõnh àùåt ra nhûäng cêu haát nhû sau àïí àaã kñch Tûâ: Coá ai vïì vúái Àaâng Trong, Nhù’n nhe “böë àoã” liïåu tröng àûúâng vïì. (1) Maãi tham lúåi, boã quï quaán töí, Àêët nûúác ngûúâi duâ coá cuäng khöng... hoùåc: Röìng khoe vûúåt gioá tung mêy,(2) Biïët àêu röìng àêët coá ngaây xaác tan... http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 93 Tûâ hay biïët caác cêu haát êëy chó cûúâi khêíy vaâ caâng quyïët têm nghiïn cûáu kïë hoaåch phaá Trõnh. ÏËCH NGÖÌI ÀAÁY GIÏËNG Thúâi Lï Trung Hûng, coá Nguyïîn Àùng Caão laâ möåt ngûúâi nöíi tiïëng trong viïåc ûáng àöëi. Nguyïîn Àùng Caão quï úã laâng Hoaâi Baäo, huyïån Tiïn Du, tónh Bù’c Ninh; khöng roä nùm sinh vaâ mêët, chó biïët öng àêåu thaám hoa vaâo khoaãng Lï Hy Töng (1676 - 1705). Bêëy giúâ, vua Khang Hy nhaâ Maän Thanh sai sûá mang chiïëu sang nûúác Nam, buöåc moåi ngûúâi phaãi goåt àêìu, gioác toác nhû ngûúâi Maän. Àûúåc tin êëy, Vua Lï Hy Töng lo lù’m, liïìn tûác töëc cûã Nguyïîn Àùng Caão lïn aãi Nam Quan tiïëp sûá Thanh àïí tòm caách thoaái thaác. Lïn àïën cûãa aãi, sau khi àaä àem leä lúåi haåi ra biïån luêån vúái sûá giaã, Àùng Caão beân laâm möåt baâi biïíu gûãi sûá giaã mang vïì cho vua Thanh. Vua Thanh xem túâ biïíu, phuåc taâi huâng biïån cuãa Àùng Caão, beân haå chiïëu baäi boã viïåc êëy ài. (3) (4) Noái “böë àoã” cuäng coá yá aám chó vaâo chöî Tûâ hoå Àaâo. Àaâo Duy Tûâ laâ taác giaã baâi vùn nöíi tiïëng Ngoåa long cûúng, tûå vñ mònh vúái con röìng nùçm coá ngaây seä vûúåt gioá tung mêy. http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 94 Ñt lêu sau, Àùng Caão coá dõp ài sang sûá nhaâ Thanh, vua Thanh thêëy Àùng Caão hay chûä, liïìn ra möåt vïë àöëi nhû sau: Laäo khuyïín laåc mao, do hûúáng àònh tiïìn phïå nguyïåt. Nghôa laâ: Choá giaâ ruång löng, coân ngoáng ra sên suãa nguyïåt (trùng); Nghe cêu àöëi àêìy gioång khinh miïåt. Àùng Caão bûåc tûác liïìn àöëi ngay laåi möåt cêu rùçng: Tiïíu oa àoaãn caãnh, maån cû tónh àïí khuy thiïn. Nghôa laâ: ÏËch con ngù’n cöí, cuäng ngöìi àaáy giïëng doâm trúâi. Cêu traã lúâi thêåt ngang taâng, coá yá móa boån thöëng trõ Maän Thanh kiïën thûác heåp hoâi, nhû ïëch ngöìi àaáy giïëng, têìm mù’t chó thêëy trúâi bùçng miïång giïëng chúá coá biïët àêu trúâi röång bao la. Vua Thanh thêëy Àùng Caão àöëi àaáp cûáng coãi, khen laâ ngûúâi coá duäng khñ, vaâ toã veã rêët kñnh troång öng. Tûâ àêëy, triïìu Khang Hy nhaâ Thanh khöng saách nhiïîu gò nûúác Nam ta nûäa. http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 95 PHONG NGUYÏÅT VÖ BIÏN Tuåc truyïìn Nguyïîn Àùng Caão tñnh nïët bûâa baäi, phoáng tuáng, ngöng ngaåo, khöng coi ai vaâo àêu caã; ngoaâi thõt choá vaâ rûúåu ngon khöng coân ham thñch gò nûäa. Ngaây öng vaâo àiïån thñ, àaáng leä àöî àêìu, nhûng vò tñnh öng nhû thïë, triïìu àònh múái àaánh xuöëng haâng thûá ba (thaám hoa). Öng cuäng biïët vêåy, nïn khi con giai öng laâ Nguyïîn Àùng Tuên sinh con àêìu loâng laâ Nguyïîn Àùng Àaåo, möîi lêìn bïë chaáu, öng thûúâng nûång rùçng: “Triïìu àònh gheát tao cûáng cöí khöng cho àöî traång nguyïn, nhûng thùçng beá naây maâ khöng cho àöî traång thò khöng àûúåc àêu!” Thûúâng ngaây úã trong triïìu, öng noái nùng khöng kiïng súå gò caã, do àoá àaä mêëy lêìn bõ biïëm truêët. Khi sûá nhaâ Thanh sang saách phong, ài àïën traåm Xûúng Giang thò dûâng laåi, àûa cho chuáa Trõnh möåt vuöng gêëm, viïët möåt chûä caân thêåt to. Caã triïìu khöng ai giaãi àoaán àûúåc, chuáa Trõnh phaãi àùåc chó triïåu öng vaâo àïí hoãi. Öng thûa rùçng: - Caái troâ àaánh àöë nhoã nhùåt êëy, boä beân gò maâ chuáa thûúång phaãi bêån loâng suy nghô. http://ebooks.vdcmedia.com HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH 96 Röìi öng cêìm buát quïåt àêîm mûåc viïët möåt neát xöí àïí traã lúâi. Chuáa hoãi duyïn cúá, öng noái: - Tûúång cuãa queã “caân” coá 3 neát ngang thïm vaâo möåt neát xöí thò thaânh chûä vûúng, coá thïë thöi. Thúâi gian öng laâm chaánh sûá sang cöëng nhaâ Thanh, möåt bûäa ài qua möåt caái chuâa rûúâng cöåt hïët sûác löång lêîy, viïn sûá Thanh cuâng ài theo múâi öng àïì cho mêëy chûä “biïín ngaåch” (bûác hoaânh phi), öng liïìn viïët ngay hai chûä “truâng nhõ”. Caã phaái böå nhaâ Thanh àïìu phên vên khöng hiïíu yá sûá giaã Viïåt Nam muöën noái gò. Cuöëi cuâng Nguyïîn Àùng Caão múái cûúâi maâ giaãi thñch rùçng: - Àêy laâ böën chûä “Phong nguyïåt vö biïn” viïët giaãn lûúåc. Phong nguyïåt vö biïn laâ chûä sùén trong saách, coá nghôa laâ: Gioá trùng vö têån khöng coá búâ bïën naâo. Nhûng àöìng thúâi cuäng coá nghôa thûá hai laâ: Chûä phong chûä nguyïåt maâ khöng coá neát ngoaâi biïn. Búãi thïë, úã àêy, Àùng Caão chó cêìn viïët möåt phêìn cuãa hai chûä êëy tûác laâ chó cêìn viïët hai chûä (truâng nhõ) laâ àaä noái lïn yá niïåm caã cêu Phong nguyïåt vö biïn. Thêåt laâ thöng minh vaâ dñ doãm, sûá nhaâ Thanh vaâ nhûäng ngûúâi cuâng ài àïìu hïët sûác kñnh phuåc taâi mêîn tiïåp tuyïåt vúâi cuãa Nguyïîn Àùng Caão. http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 97 RAÊ ÆN TRAÊÆNG, RÖÌNG VAÂNG Trong söë caác nhaâ thú phuå nûä quen thuöåc, baâ Àoaân Thõ Àiïím khöng nhûäng laâ möåt nhaâ thú nöíi tiïëng, maâ coân toã ra laâ möåt ngûúâi rêët coá taâi mêîn tiïåp trong viïåc ûáng àöëi. Àoaân Thõ Àiïím sinh nùm 1705 vaâ mêët nùm 1748, hiïåu laâ Höìng Haâ nûä sô, ngûúâi laâng Giai Phaåm (nay laâ laâng Hiïën Phaåm), huyïån Vùn Giang, tónh Hûng Yïn. Tûúng truyïìn höìi baâ coân nhoã tuöíi, möåt höm àang àoåc saách Bù’c sûã, anh ruöåt baâ laâ öng Àoaân Doaän Luên ra möåt cêu àöëi rùçng: Baåch xaâ àûúng àaåo, Quyá baåt kiïëm nhi traãm chi. Nghôa laâ: Rù’n trù’ng caãn àûúâng, Quyá tuöët gûúm ra cheám.(1) Baâ Àiïím khöng cêìn nghô àöëi luön: Hoaâng long phuå chu, Vuä ngûúäng thiïn nhi thaán viïët. (2) (1) (2) Quyá: tûác Lûu Quyá tïn thêåt cuãa Haán Cao töí. Khi Quyá qua möåt caái àêìm thêëy con rù’n trù’ng, liïìn tuöët gûúm ra cheám. (Tñch naây úã trong Bù’c sûã.) Vuä: tûác vua Haå Vuä. Khi vua Vuä qua söng, coá con röìng vaâng nöíi lïn, ngûúâi trong thuyïìn àïìu súå, riïng vua vêîn bònh tônh nhû thûúâng, sau röìng phaãi lùån ài. (Tñch naây úã trong Bù’c sûã.) http://ebooks.vdcmedia.com 98 HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH Nghôa laâ: Röìng vaâng àöåi thuyïìn, Vuä ngûãa mùåt maâ than. HAI CÖ ÀIÏÍM, HAI ÖNG LUÊN Möåt höm baâ Àiïím àang soi gûúng úã cûãa söí, öng Luên tröng thêëy àoåc cho baâ möåt vïë cêu àöëi nhû sau: Àöëi kñnh hoaå mi, nhêët àiïím phiïn thaânh lûúäng àiïím. Nghôa laâ: Soi gûúng veä maây, möåt neát hoáa thaânh hai neát. Cêu naây cuäng coân coá nghôa laâ möåt cö Àiïím hoáa ra hai cö Àiïím. Baâ Àiïím nghe xong, àöëi laåi ngay: Lêm trò ngoaån nguyïåt, chñch luên chuyïín taác song luên. Nghôa laâ: Túái ao xem trùng, möåt vûâng biïën ra hai vûâng. Cêu naây cuäng coá yá chó möåt öng Luên, hoáa ra hai öng Luên. Thïë laâ keã taám laång ngûúâi nûãa cên, hai anh em chùèng ai chõu keám ai. http://ebooks.vdcmedia.com Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam 99 KHÖNG HAM PHUÁ QUYÁ Baâ Àoaân Thõ Àiïím laâ ngûúâi coá sù’c àeåp, coá lúâi noái vùn hoa, coá cûã chó tao nhaä, nïn baâ nöíi danh rêët súám. Nùm baâ 16 tuöíi, thûúång thû Lï Anh Tuêën nhên khöng coá con muöën àûa baâ vïì laâm con nuöi, àïí dêng cho chuáa Trõnh Giang. Nghe tiïëng baâ saânh thú Nöm, Lï Anh Tuêën muöën thûã taâi. Luác baâ múái àïën nhaâ, öng beân ra àêìu àïì: “Möåt ngaây khöng thêëy nhû laâ ba thu” vaâ baão baâ võnh thú quöëc êm. Baâ Àiïím liïìn ngêm rùçng: Nhûäng maâng mêëy khù’c giang(1) cêìm haåc, Ngúä àaä vaâ phen àöíi laá ngö. Lï Anh Tuêën khen ngúåi khöng ngúát röìi ngoã yá muöën tiïën baâ vaâo cung chuáa Trõnh. Nhûng baâ khöng bùçng loâng, beân laåi cuâng anh laâ Doaän Luên dúâi nhaâ úã túái chöî ngûúâi cha àang daåy hoåc úã laâng Laåc Viïn, huyïån Yïn Dûúng, tónh Kiïën An, àïí traánh trûúác nhûäng sûå khöng hay coá thïí xaãy ra vò viïåc tûâ höm êëy. (1) Giang: gaãy àaân, àaánh àaân. http://ebooks.vdcmedia.com