Tài liệu Nền giáo dục của ngươi giàu - michael ellsberg

Mục lục NỀN GIÁO DỤC CỦA NGƯỜI GIÀU ..................................................................................................................... 3 Giới thiệu ...................................................................................................................................................................... 4 Kỹ năng thành công số 1 ........................................................................................................................................ 9 Kỹ năng thành công số 2 ..................................................................................................................................... 31 Kỹ năng thành công số 3 ..................................................................................................................................... 60 Kỹ năng thành công số 4 ..................................................................................................................................... 79 Kỹ năng thành công số 5 ..................................................................................................................................... 97 Kỹ năng thành công số 6 ................................................................................................................................... 115 Kỹ năng thành công số 7 ................................................................................................................................... 128 MICHAEL ELLSBERG NỀN GIÁO DỤC CỦA NGƯỜI GIÀU Bản quyền tiếng Việt © 2013 Công ty Cổ phần Sách Alpha Tạo ebook: Tô Hải Triều Phát hành: http://www.taisachhay.com Giới thiệu TẠI SAO TRÍ TUỆ THỰC TIỄN luôn đánh bại trí tuệ hàn lâm? (Trường đời quan trọng hơn sách vở?) Người ta rót vào tai bạn rằng nế u họ c hà nh cham chỉ ở trung học, đạ t điể m số cao, và o một trường đạ i họ c danh tiế ng, co tấm bằng trong tay thì chắc chắn bạn sẽ thành công trong suốt cuộc đời. Điề u nà y co thể đung nế u chung ta sống cach đay 50 nam. Cò n ngà y nay, mọi chuyện đã khác. Giờ đay, nế u muó n thà nh cong, bạ n phả i tự trau dồi thêm cho mình cac kỹ nang và tư duy thực tế . Điề u nà y vẫn đung cho dù bạ n co họ c đạ i họ c hay khong. Cuó n sach nà y sẽ chỉ dã n cho bạ n cach là m điề u đo. *** Trong một buổi phỏng vấn xin việc, mọ t người 37 tuổi học MBA ở Harvard ngồi đối diện với mọ t thanh niên khoảng 25 tuổi bỏ họ c giữa chừng đã và i lần “lỡ hẹn” với tấm bằng đại học chuyên ngành sân khấu và đạo diễn của Đạ i họ c Nam California (USC). Người có bằng MBA mạ c vêst sang trọ ng, đêo cà vạ t và ng. Chà ng thanh niên hơn 20 tuổi mạ c quà n jêan, ao nỉ chui đầu, khong mạ c sơ mi bên trong, rau ria tua tủa, tóc tai bờm xờm không chải như thể anh ta vừa chui ra khỏi giường và lao thả ng đế n buỏ i phỏ ng vá n vạ y. Buỏ i phỏ ng vá n diễ n ra vo cù ng nhạt nhẽo. Người phỏ ng vá n chả ng mảy may á n tượng vơi bảng thà nh tich họ c tập của người được phỏ ng vá n và thấy anh ta khong đủ kinh nghiệ m để đêm lại gia trị thực cho một công ty mới thành lập trong bối cảnh thị trường khó khăn như công ty của anh. Bryan Franklin, từng là mọ t sinh viên chuyên ngà nh san khấu bỏ họ c giữa chừng quyế t định sẽ tuyển dụng một người vào vị tri nhan viên hà nh chinh và nhạ p liệ u cho mình với mức lương 10 đo-la mọ t giờ thong qua kênh tuyển dụng Craigslist và i ngà y trươc đo. Khi còn theo học đại học, Bryan từng thà nh lạ p và điều hành, quản lý phát triển mọ t cong ty thiế t kế am thanh. Tổng cộng có tới hơn 300 phim truyệ n được biên tạ p hoạ c lò ng tiế ng ở studio củ a anh, trong đo co Gladiator, Thê Last Samurai và Arfitificial Intêlligêncê. Bằng nỗ lực tự vươn lên, khởi nghiệp từ hai bàn tay trắng và chưa bao giờ cà n đến sự hõ trợ từ cac nhà đà u tư, Bryan đã ban cong ty củ a mình và o nam 2000 sau khi Dody Dorn được đề cử giả i Oscar dà nh cho biên tạ p viên với bọ phim Mêmênto thực hiện ở studio nà y. Nhờ ban công ty mà “tôi mua được mọ t ngoi nhà trên đường Lombard, San Francisco,” Bryan noi thêm vơi nụ cười mã n nguyện. Và o đà u nam 2002, anh điề u hà nh doanh nghiệ p thứ ba do chính mình thành lập và đầu tư vốn. Bryan chia sẻ rằng việc kinh doanh rất phat đạ t và cà n mọ t trợ ly, vì thế anh đã đang quả ng cao tuyển dụng trên Craigslist. “Trong vò ng 24 giờ, toi nhạ n được 200 phản hồi. Hà u hế t cac ứng viên đề u là cử nhan đạ i họ c, mọ t và i thạ c sỹ và nghiên cứu sinh mơi vượt qua kỳ thi đầu vào, thậm chí có cả mọ t số tiế n sỹ đã tốt nghiệp và khoảng sau MBA. Co mọ t MBA tốt nghiệp Harvard khiế n toi tò mò . Toi đưa anh ta và o danh sach chốt gồm 10 ưng viên được phỏ ng vá n. “Anh ta đế n nhà toi trong bọ đò cong sở chỉn chu. Toi noi sơ qua về wêbsitê mà anh ta sễ chịu trách nhiệm nhạ p số liệ u vơi mưc lương 10 đo-la mọ t giờ và thấy anh ta quả thật là “một con gà” về công nghệ Web. Tôi không tin nổi anh ta đã nhắc đến từ “IPO” và cả “ưu tiên thanh khoản” trong buỏ i phỏ ng vá n. Khi toi noi rằng: “Xêm nà o, toi đang tìm kiế m người nhập số liệu và cham soc khach hà ng. Toi muó n chá c chá n rà ng khi khach hà ng gọ i đến, họ sẽ cả m thá y mình là Thượng đế .” Thì anh ta đáp lại: “Ò , anh biế t đá y, toi nghĩ cà n phả i xay dựng chiế n lược xem chúng ta sẽ thúc đẩy những mó i quan hệ nà o…” Buỏ i phỏ ng vá n cứ thế diễ n ra. Co luc anh ta hù ng hồn nói: “Luôn có những con đường và giải phap khac nhau để dẫn đến thà nh cong, vì thế mọ t trong những điề u toi sễ thực hiện trong tuà n đà u tiên đi là m là thiết lập mọ t “ma trạ n ưu tiên” để chung ta cù ng tham khả o…” Luc đo, toi hình dung trong đầu cảnh tượng anh ta ngồi hí hoáy vẽ ma trạ n ưu tiên cò n toi thì phải hùng hục giải quyết tá t cả mọi việ c. “Cuó i cù ng, toi đã thuê mọ t phụ nữ Mỹ gốc Phi cò n kha trể . Co á y chỉ học hết trung họ c nhưng có tinh thần làm việc nhiệt tình và sở hữu nhiều “tri thong minh đường phó .” Co đã hoàn thành xuất sắc công việc của mình suốt hơn 3 nam qua, được tang lương và i là n và hiện đang quả n ly một nhóm 3 nhân viên dưới quyền.” Đương nhiên, bạn có thể học được rá t nhiề u điề u thu vị từ trường đạ i họ c, nhưng thực tế, chúng lại chẳng giup ich gì cho thà nh cong trong sự nghiệ p và tà i chinh của bạn. Bạ n co thể mở rọ ng tầm hiểu biết, mà i giũ a cac kỹ nang tư duy phê phan, đưa ra những y tưởng và quan điể m mơi mẻ, đam mê kham pha những di sả n van hoa hay tìm hiểu tri tuệ củ a những nhà tư tưởng vĩ đạ i nhá t hà nh tinh. Đo đều là những đam mê đang thêo đuỏ i. Giả sử, trong mọ t thị trường bá t ỏ n, bạ n muốn là Bryan Franklin hơn là vị thạ c sỹ Harvard nọ. Noi cach khac, bạ n muó n tó i ưu hoa cac cơ họ i củ a mình trong cuọ c só ng, là nhà tuyển dụng trong thời kỳ khủ ng hoả ng kinh tế thay vì là kẻ xin việc. Để đạt tới mụ c tiêu tó i đa hoa cơ họ i thà nh cong về chuyên môn trong bất kỳ điề u kiệ n kinh tế nà o, bạ n cà n phải bá t đà u họ c hỏi những gì? Đay chinh là cau hỏ i trọng tam mà cuó n sach nà y sẽ trả lời. Toi sễ đưa ra lời giải đap cụ thể , chi tiết cho cau hỏ i nà y trong hà ng tram trang sach tiế p thêo. Nhưng trước tiên, bạn hã y tìm lời giải cho câu hỏi: Tạ i sao ngà y hom đo Bryan khong co bằng đạ i họ c lại ngồi ở vị trí nhà tuyển dụng và tạ i sao người đà n ong co bà ng MBA của Harvard lạ i là người tìm việ c? Tôi không có thông tin cá nhân nào về người co bà ng MBA kia, vì thế toi chỉ co thể đưa ra phỏ ng đoan về cả nh ngọ kho khan củ a anh ta. Nhưng toi lại rất tường tận cau chuyệ n của Bryan vì anh á y là bạ n than củ a toi. Tinh đến thời điểm đo, anh á y đã dà nh 10 nam rò ng để trau dồi những kỹ nang giup anh thà nh cong như kinh doanh, markêting, lã nh đạ o, quả n ly, tà i chinh và kế toan từ những trải nghiệm kinh doanh thực tế ở các công ty do chính anh gây dựng lên bằng nguồn tài chính của mình. Noi cach khac, Bryan đã hướng đến sự tự giao dụ c bên ngoà i cac lơp họ c, như mọ t só nhà nghiên cưu gọ i là “tri tuệ thực tiễn” hay còn có tên là “trí tuệ đường phố”, để hoà n thà nh mọ i thư trong cuộc sống thật hiệ u quả . Cò n người đà n ong học MBA ở Harvard có vẻ đã họ c và nghiên cưu cac tà i liệ u về markêting, kinh doanh, quả n ly, lã nh đạ o, tà i chinh và kế toan. Nhưng toi đoan chủ yếu là những lý thuyết sáo rỗng. Để hoàn thiện chương trình cơ bản cho học viên, trọ ng tam của nền giáo dục này là trí tuệ hàn lâm để hoàn thành tốt cac bà i kiể m tra thay vì tri tuệ thực tiễn nhằm giải quyết các vấn đề thực tế . Cả hai người đề u được giao dụ c rất tó t nhưng toi đoan, nề n giao dụ c củ a mọ t người thiên về ly thuyế t vơi kiế n thưc sẵn có trong kho của cac trường đạ i họ c, cao đả ng, nề n giao dụ c củ a người cò n lạ i (đo là nỗ lực tự họ c hỏi không giống bất kỳ lớp học chính thức nà o) thiên về thực hành. Nề n giao dụ c củ a mọ t người mang tinh chá t quan liêu, mo phạ m và sach vở; người cò n lạ i thu nhận kiến thức từ những vật lộn trong cuộc sống, những bờ vực của thá t bạ i ca nhan. Mọ t người được giao dụ c trong ngoi trường danh gia, người còn lại được tôi luyện trong trường đời. Mọ t người tạ p trung và o tri thức sach vở, người kia quan tam tới tri thức đường phó . Theo bạn, tri thưc nà o sễ già nh chiế n thá ng trong thời đạ i kinh tế suy thoai? Tri thưc nà o sẽ chiế n thá ng khi nề n kinh tế khởi sá c trở lại? Trong cuọ c tranh luạ n khong hò i kế t giữa tri tuệ thực tiễn và tri tuệ hàn lâm, giữa tri thưc đường phó và tri thưc sach vở, co mọ t chut mơ hò liên quan đến thiên hương mà cha mệ , họ hà ng, cac thầy co, cac nhà truyề n thong và cac chinh trị gia “lai” chung ta thêo ngay từ khi chúng ta còn là những đứa trể . Trong bộ phim The Graduate (Tạm dịch: Lễ tốt nghiệp) có một cảnh nỏ i tiế ng là trong bữa tiệ c tó t nghiệ p tổ chức xung quanh bể bơi của gia đình, nhan vạ t Bênjamin, do nam diễn viên Dustin Hoffman thủ vai, mọ t cử nhân quản trị kinh doanh mơi tó t nghiệ p, nhạ n được lời khuyên chân thành về nghề nghiệp từ mọ t người bạ n củ a gia đình. “Toi muó n noi với cậu mọ t từ. Chỉ mọ t từ thoi… Cậu có muốn nghê khong?” người bạ n củ a gia đình hỏ i. Bênjamin gạ t đà u đò ng y. “Plastics.” Lời khuyên cho thành công: “Học cham chỉ thời trung học, bước và o một đạ i họ c danh tiếng và cầm lấy tấm bằng tốt nghiệp” đang dà n trở nên rỗng tuếch, cũ rich và lõ i thời. Nế u bạ n muó n biế t ngà y nay, một tấm bằng đại học chưng nhận trí tuệ họ c thuạ t củ a bạn có giá trị tới đau, bạ n chỉ cà n đang mọ t quả ng cao tuyển dụng việc làm thêm trên mạng. Bả n than toi cũ ng đang rá t nhiề u quả ng cao tuyển dụng trong nhiề u nam qua, gồm nhiề u việ c là m thêm lặt vặt, khuan vac, lau dọ n gara hay đả y xê rac. Như trong vi dụ củ a Bryan, toi co thể khẳng định rà ng: Cho dù cong việ c co tẻ nhạt hay được trả cong thá p đến mức nào đi chăng nữa, bạ n vẫn nhận được hàng loạt đơn xin việc từ cac cử nhan đạ i họ c. Những ưng viên đầy bằng cấp co tất cả những công cụ mà xã hội, gia đình, thầy co và mọ i người xung quanh cho là cà n thiết để thà nh cong. Thế nhưng trong trường hợp củ a Bryan, tình trạng khủng hoảng kinh tế những nam 2000 đã khiế n hà ng tram cử nhan, thạ c sỹ , tiế n sỹ xế p hà ng để co được cong việ c tẻ nhạt với mức lương bèo bọt 10 đô-la/giờ đang bởi mọ t chủ doanh nghiệp trể khong co bà ng đạ i họ c. Bạn muốn chạy theo bằng cấp hay theo đuổi thành công? Trong thời đại cong nghiệ p hoa ngà y nay, những người co kinh tế ở mức khá trở lên cho rằng điều quan trọng nhất mà những đứa trẻ từ 6 đến 22 tuổi cần thêo đuổi chinh là điể m só . Điều đáng quan tâm thư hai là những hoạ t đọ ng ngoại khoa như cac mon thể thao, am nhạ c, cac hoạt động tình nguyệ n để tô điểm cho hồ sơ và bản CV đầu vào đại học. Nhưng nế u hỏ i rằng mối quan tâm hàng đầu của các bậc phụ huynh, thầy co giao, cac chinh trị gia và xã họ i muốn con trẻ của họ để tâm tới suó t 16 nam trời, từ 6 đế n 22 tuỏ i là gì, thì cau trả lời qua rõ rà ng và đơn giả n: Đạ t được điể m tó t. Bạ n đã bao giờ dừng lạ i và suy nghĩ xêm những vá n đề nà y kỳ quái thế nào chưa? Vì sao tất cả chung ta đề u bị thuyế t phụ c rằng các khóa đào tạo sẽ mang đến cho bạn những tri thức học thuật hiệu quả, cần thiế t và tiên quyết cho thà nh cong trong cuọ c só ng? Tại sao tá t cả chung ta đề u bị thuyế t phụ c rằng mớ kiến thức ấy xứng đáng để chúng ta cống hiến 16 năm đẹp đẽ nhất cuộc đời? Chung ta co nên dà nh phần lớn tuỏ i trể củ a mình, những nam thang vui vẻ nhất, trà n đà y nhiệt huyết nhá t, đam mê nhất và sang tạ o nhá t, để thêo đuỏ i những con só và con chữ bê nhỏ nhằm chưng tỏ trí tuệ họ c thuạ t? Kên Robinson, tac giả cuốn sách The element: How Find your Passion Changes Everything (Tạm dịch: Nguyên tố: Tìm kiếm đam mê thay đổi mọi thứ) rất quan tâm đến cau hỏ i kho nhằn nà y. Trong chương trình TED (Têchnology Entêrtainmênt and Dêsign: Thiế t kế và giả i tri cong nghệ ), co mọ t cuọ c noi chuyệ n qua vidêo rất nổi tiếng vơi tựa đề “Kên Robinson noi rà ng trường họ c giế t chết sự sang tạ o” (sau nà y no trở thà nh mọ t trong những cuọ c noi chuyệ n được tả i nhiề u nhá t từ TED.com), Kên cho rà ng: “Nế u bạ n bước chân vào nền giáo dục chính thống như mọ t kể ngoạ i đạ o và thắc mắc: ‘Nề n giao dụ c cong lập phục vụ điều gì?’ Toi nghĩ khi nhìn và o kết quả đầu ra, nhìn vào những người thà nh cong nhờ no, người tạo nên được những điều tốt đẹp và cả những người chiế n thá ng, bạ n sẽ phải kế t luạ n rằng toà n bọ mụ c đich củ a hệ thống giao dụ c cong lập trên toà n thế giơi là sả n sinh ra cac giao sư đạ i họ c. Khong phả i vạ y sao? Họ luon là người dã n đà u… Toi yêu quy cac giao sư đạ i họ c, nhưng bạ n biế t đấy, chung ta khong ton vinh họ như những đỉnh cao thành công của nhân loại. Họ chỉ là mọ t hình thai khac của cuộc sống.” Nhà phê bình giao dụ c đương đại Charles Murray quan niệm: “Các loại hình cong việ c đò i hỏi nề n giao dụ c đại họ c giống như người đầu bếp phải qua giai đoạn nỗ lực họ c nghề để trở thà nh mọ t đà u bế p thượng hạ ng, dẫu đây chỉ là lĩnh vực thu hut mọ t só it người.” Nhưng nếu bạn không muốn dấn thân vào con đường khoa học nghiên cứu, bạn sẽ thấy chỉ có trí tuệ hàn lâm là không bao giờ đủ. Phát triển tri thức thực tiễn sẽ cải thiện đáng kể năng lực và thành công của bạn. Cuó n sach nà y chinh là cẩm nang giúp bạn phat triể n những kỹ nang thực tế thiết yếu. Chung toi tạ p trung và o bả y kỹ nang quan trọng cà n thiế t để bạ n đạt tới thà nh cong trong cuọ c só ng và sự nghiệ p. Dĩ nhiên, những kỹ nang thực tế nà y khong thể thay thế cho tấm bằng đạ i họ c. Bạ n co thể họ c được nhiều điề u tuyệ t vời ở trường đạ i họ c. Bạ n co thể nảy ra những y tưởng mơi, mở rọ ng cai nhìn về cuọ c só ng, họ c về kỹ năng tư duy phản biện nhạ y bên và đắm mình trong kho tà ng van hoa, tri tuệ của nhân loại. Nhưng tôi dám chắc rằng dù bạ n đã họ c xong đạ i họ c, bạn vẫn không được học cach biế n những kiến thức học thuật trừu tượng thà nh những ứng dụng thực tế trong cuọ c só ng củ a chính mình. Hơn nữa, việc bổ sung những kỹ nang thực tế là khong bắt buộc trong các trường đại học. Vì thế, những kỹ nang trình bà y trong cuó n sach nà y là phần bổ sung thiết yếu cho hệ giao dụ c đạ i họ c để bạn thà nh cong hơn nữa trong cong việ c và cuọ c só ng. Kỹ năng thành công số 1 CÁCH TẠO SỰ KHÁC BIỆT MÀ KHÔNG TỐN QUÁ NHIỀU CÔNG SỨC Vào một đêm năm 1967, ca sỹ, nhạc sỹ kiêm tay guitar 21 tuổi tên là David đã phải nhập viện ở Paris do suy nhược cơ thể nghiêm trọng. Lý do là vì dù chơi nhạc ở các quán bar, hộp đêm và những buổi khiêu vũ trên khắp nước Pháp và Tây Ban Nha, David cũng không kiếm đủ tiền để mua thức ăn. Nếu tối nay không chơi nhạc, ngày mai anh sẽ chẳng có gì bỏ vào miệng. Hai năm trước đó, David đang học lớp 6 ở Cambridgê, Anh (tương đương với 2 năm cuối cấp 3 tại Mỹ.) David không thi lấy chứng chỉ bậc A, các kỳ thi quyết định đầu vào đại học tại Anh. Điều duy nhất David thực sự quan tâm là nhạc rock, anh sống hết mình cho nó, tham gia vào các ban nhạc địa phương và cũng sống bằng niềm đam mê của mình, hết buổi chơi nhạc này đến buổi chơi nhạc khác, cả ở Pháp và Tây Ban Nha. Nếu bạn chứng kiến khoảnh khắc sức tàn lực kiệt của một chàng trai 21 tuổi trên giường bệnh tại Paris, không một xu dính túi để mua đồ ăn cho mình, có thể bạn sẽ không bao giờ nghĩ rằng lựa chọn không tham gia thi lấy chứng chỉ bậc A của anh là đúng hay chàng trai đó sẽ có một tương lai xán lạn. Và khi dự đoán đó có thể chính xác với hầu hết các nghệ sỹ nghèo đói, thì với anh nghệ sỹ ốm o về thể xác nhưng mạnh mẽ về tâm hồn này, dự đoán đó chẳng hợp lý chút nào. David trở về Anh và một năm sau đó, Nick Mason, tay trống thân quen với David đã đề nghị anh cùng gia nhập vào một ban nhạc nhỏ lấy tên là Lưu trang Pink Floyd. Ban nhạc này đã bán được hơn 200 triệu album trong vòng hơn 40 năm sau đó. The Dark Side of the Moon là album nổi tiếng nhất của ban nhạc, đã bán được hơn 45 triệu bản trên toàn thế giới, được xếp vào danh sách những album bán chạy nhất, được chào đón nồng nhiệt nhất và gây ảnh hưởng nhất mọi thời đại. Trong vai trò của tay guitar chính, ca sỹ chính và nhạc sỹ chính của ban nhạc, David Gilmour đã tạo ra rất nhiều bản hit trong hơn 40 năm qua, dễ dàng trở thành một trong những nhạc sỹ ấn tượng nhất trong lịch sử nhạc rock. Tôi cũng là một fan nhạc rock. Tôi muốn cảm ơn David vì đã mang những cơn lốc âm nhạc đến rất nhiều đêm cuồng nhiệt tại trường đại học, những bài hát triết lý về ý nghĩa cuộc sống hay bồi dưỡng tình yêu thay vì chuyện học hành. Những trải nghiệm thời đại học với tôi rất ý nghĩa nhưng không thể phủ nhận rằng âm nhạc đã mang đến nhiều niềm vui, niềm hứng khởi và sự trân trọng cuộc sống cho tôi và cả hàng triệu người khác cho tới một thập kỷ sau khi ra trường. David Gilmour đã tạo nên sự khác biệt vô cùng lớn lao trong cuộc sống của rất nhiều người trên hành tinh này. Thế giới sẽ nghèo nàn hơn nếu thiếu anh và âm nhạc của anh. Tôi cho rằng David đã sống một cuộc đời đầy ý nghĩa. Chắc hẳn, bạn vẫn còn điều gì đó hồ nghi về câu chuyện của David, câu chuyện về người đã tạo nên sự khác biệt lớn trên thế giới. Một năm trước khi nổi tiếng, David vẫn là một nhạc sỹ với những món quà âm nhạc, lòng quyết tâm gây ảnh hưởng trong thế giới âm nhạc và sống một cuộc sống đầy ý nghĩa như khi nổi tiếng. Nhưng lúc đó, thế giới không quan tâm liệu anh muốn tạo ra ảnh hưởng thế nào hay “giá trị” mà anh muốn mang lại. Thực tế, David không thể xoay xở cuộc sống của mình chỉ nhờ vào số tiền mà công chúng trả cho những món quà âm nhạc của anh. Một trong những nhạc sỹ vĩ đại nhất trong lịch sử nhạc rock gần như chết đói trước khi anh và ban nhạc của mình được “khai quật”. Tất cả chúng ta hay ít nhất là những người đà y á p y tưởng muốn tạo sự khác biệt trên thế giới, cho dù trong lĩnh vực kinh doanh, nghệ thuật, chính trị, từ thiện, khoa học hoặc công nghệ. Ít nhất là chúng ta muốn tạo ra sự khác biệt ở chính cộng đồng mình. Điều này thực sự co y nghĩa: Tạ o nên sự khac biệ t, gay ả nh hưởng và só ng co mụ c đich. Vã n tồn tại những nghịch ly để “tạ o nên sự khac biệ t” và “gay ả nh hưởng”. Thế giơi khong phả i luc nà o cũ ng quan tam liệ u chung ta co muó n tạ o nên sự khac biệ t hay gay ả nh hưởng khong. Thực tế , no co thể đi ngược lạ i với những gì ta có gá ng. Thế giơi khong tự dang tay đon chung ta chỉ vì chung ta co những ly tưởng tó t đẹp. No co thể cười cợt và o cai gọi là “lý tưởng” ấy hoạ c phỏ biế n hơn là lá c đà u ngao ngan và ngoả nh mặt là m ngơ trươc bất cứ điều gì. Toi đã hỏ i David về bi quyết đưa anh đế n thà nh cong và cau trả lời rá t thả ng thá n là : “Toi đã gạ p may. May má n đong mọ t vai trò rá t rá t quan trọ ng để là m nên thà nh cong của toi. Họ noi anh phả i tự tạ o ra may má n cho chinh mình nhưng đoi khi toi khong chá c chá n lắm về điề u đo. Rá t nhiề u người cũ ng co quyế t tam như toi, đi đung thêo con đường mà toi từng đi, cũ ng đà u tư nhiều tam sưc và o ngà nh cong nghiệ p am nhạ c chứ khong thêo họ c đạ i họ c, nhưng cuó i cù ng am nhạc vã n khong thể nuoi só ng được họ. Về sau, họ bị má c kệ t trong những cong việ c “giạ t gá u va vai”. Họ sễ khong phả i sống qua những ngà y như thế nế u kiên trì theo đuỏ i sự nghiệ p họ c hà nh. Đay hoà n toà n khong phả i hương đi mà toi muó n gợi y cho tất cả mọi người, trừ trường hợp bạ n chá c chá n 110% và chứng minh được rà ng niề m đam mê củ a bạ n là điề u bạ n phả i thêo đuổi và sã n lò ng vì no mà từ bỏ rá t nhiề u thư khac.” Rất ít người ước mơ về thứ mình dễ dà ng đạ t được. Rá t it người chỉ ươc mình mã i là mọ t quả n ly cá p trung mờ nhạ t hoạ c mọ t nhan viên bà n giá y vo danh trong cac van phò ng quan liêu trong suó t cuọ c đời mình. Chung chả ng giống với mụ c đich só ng cho lá m. Ước mơ và mụ c đich sống là thứ lã ng mạ n, phiêu lưu và đầy hưng khởi. Chung ta mơ ươc trở nên nỏ i tiế ng, già u co và tạ o được tiế ng vang trong thế giơi rọ ng lơn nà y. Chung ta mơ ươc trở thà nh những ngoi sao nhạ c rock. Nế u khong phả i là những ngoi sao nhạ c rock đich thực như David thì cũ ng là mọ t vạ n đọ ng viên, mọ t diễ n viên, mọ t tac giả , mọ t đạ o diễ n, mọ t nghệ sỹ , mọ t chinh trị gia, mọ t nhà khoa họ c xuất sắc, mọ t CEO già u kinh nghiệ m, mọ t tỷ phu hay triệ u phu nỏ i tiế ng (gió ng như mọ t só doanh nhan mà toi phỏ ng vá n trong cuó n sach nà y). Cũ ng co thể chung ta mong muó n tạo được danh tiếng trong cac lĩnh vực truyề n thó ng như luạ t, y tế , họ c thuạ t, hay tac đọ ng lơn đế n cọ ng đò ng ở vị tri lã nh đạ o hoạ c từ thiệ n. Cũ ng co thể chung ta ước mơ trở thà nh mọ t giao viên xuá t sá c và tạo nên khac biệ t ở hà ng tram trể êm. Sự thật là những ước mơ tạ o dựng sự khac biệ t luon đi kề m với rủ i ro. Bạ n cà ng khao khat trở thà nh mọ t ngoi sao trong lĩnh vực nà o đo, dù là giao viên, bac sỹ , luạ t sư, nghệ sỹ , nhạ c sỹ hoạ c doanh nhan, bạ n cà ng phả i đó i mạ t vơi nhiề u rủ i ro hơn trong sự nghiệ p. Rất it người tạo được danh tiếng trong lĩnh vực củ a mình, tạ o dựng được sự khac biệ t cho cuọ c só ng củ a nhiề u người khac, hay xac định chi hương cho sự nghiệ p củ a mình đơn giả n chỉ bà ng việ c cham cham đi thêo một kịch bả n đã viết sẵn và đặt chan lên con đường co nhiều người lui tơi. Bạ n co thể tìm được mọ t san vạ n đọ ng đầy những thanh niên 21 tuỏ i tà i nang vơi nghị lực và lò ng quyế t tam cao, tá t cả đề u đam mê gay ả nh hưởng tới thế giơi thêo cach củ a tuổi trể trong cac lĩnh vực như am nhạ c, nghệ thuạ t, van học, diễ n xuá t, là m phim, chinh trị, khoa họ c, cong nghệ , truyề n thong, từ thiệ n hoạ c kinh doanh. Trong san vạ n đọ ng gồm những nhan tà i nà y, chỉ co mọ t hoạ c hai người sễ trở thà nh “siêu sao” trong lĩnh vực củ a mình như David Gilmour. Cuó i cù ng, rá t nhiề u người trong san vạ n đọ ng đo bị vỡ mọ ng và phải cui đà u chịu thua. Mọ t cả nh tượng thạ t đang sợ. Rất nhiề u người trể nghĩ tới viễn cảnh đo mà sợ hã i, khong còn dám liều lĩnh, đà nh trung thà nh vơi những kịch bả n an toà n trong sự nghiệ p để gặp it rủ i ro, thá t bạ i nhất và đương nhiên, thà nh tựu đạt được cũ ng chả ng co gì nỏ i bạ t. Vậy điề u phan biệ t giữa mọ t hoạ c hai “siêu sao” vươn tơi ươc mơ củ a mình vơi những ca nhan đà y á p y tưởng, già u đam mê và tà i nang nhưng lại thất bại là gì? Rá t nhiề u chuyên gia được phỏng vấn về bi quyết thà nh cong đề u đề cạ p đế n tà i nang, nghị lực, lò ng quyế t tam, sự tự tin, kiên trì – những phả m chá t “xưa như trai đá t” về sự nõ lực tự vươn lên. Sự trung thực, biế t lượng sưc mình củ a cac siêu sao như David Gilmour đã hoà n thiện danh sach cac phả m chá t đang quy đo. Họ cũ ng coi trọ ng vai trò củ a sự ngẫu nhiên, sự đò ng điệ u và những cơ họ i may mắn. Cac “ngoi sao” nà y tỏ a sang nhờ những phả m chá t đo. Chua đã mỉm cười vơi họ . Những thời cơ vừa chin muò i. Sự may má n vo hình hiện hữu. Họ khong gọ i đo là mọ t “dịp may”. Nế u khong co rủ i ro đi kề m với nỗi sợ hã i, chung ta đã chả ng cà n mơ ươc, thay và o đo là bá t tay và o hiện thực hoa no ngay lạ p tưc. (Cửa hà ng tạ p hoa luc nà o cũ ng tuyể n thu ngan. Nế u bạ n mong muốn trở thà nh mọ t thu ngan, bạ n co thể biế n ươc mơ thà nh sự thạ t ngay lạ p tưc. Nhưng toi ca rà ng đo khong phả i là ươc mơ củ a bạ n.) Vạ y là m thế nào để chung ta dung hò a những giá c mơ tạ o dựng sự khac biệ t chay bỏ ng, giá c mơ được là m chủ mọ t cuọ c só ng co y nghĩa, co tà m ả nh hưởng và co ly tưởng vơi thực tế phũ phà ng là thế giơi khong phả i luc nà o cũ ng “để má t” tơi sự khac biệ t mà chung ta muó n tạ o ra hay dà nh tặng điể m A cho nõ lực củ a chung ta? Vượt qua những thac ghề nh trươc má t nà y là mọ t trong những nang lực quan trọ ng nhá t mà bạ n co thể luyện rề n mà thà nh. Nế u chả ng lưỡng lự giữa hai dò ng nươc, chưa chá c bạn đã được thoả i mai trong cuọ c só ng. Nế u lựa chọn thêo đuổi những đỉnh cao sự nghiệ p qua xa vời mà khong lường trươc những rủ i ro, co thể bạn sẽ phải nhận kế t cụ c như David ở tuỏ i 21, phả i nhạ p việ n vì suy nhược cơ thể . Và hiế m ai đang chênh vênh gà n miệ ng hó tử thà n đủ may má n để co thể thực hiệ n mọ t cuọ c lọ i ngược dò ng ngoạ n mụ c như David đã từng là m. Cò n nế u nhượng bọ nõ i sợ hã i và lựa chọ n mọ t con đường an toà n, hay thạ m chi là phan van và khong xac định rõ tà m ả nh hưởng mình muó n tạ o ra, mụ c tiêu mình muó n đạ t được, thì cuó i cù ng bạ n sẽ cảm thá y hó i tiế c. Bạ n co thể hà i lò ng vơi mưc thu nhạ p an toà n và ổn định củ a mình nhưng trong lò ng co thể day dứt khong yên. Chả ng ai gọ i đo là “thà nh cong” cả . Vì thế , trong phà n mở đà u củ a bá t kỳ cuọ c thả o luạ n về thà nh cong nà o, điề u bạ n cà n khong phả i là bà i thuyế t trình dà i dò ng, nà o là “hã y tin tưởng và o bả n than”, “tự tin và o chinh mình” hay “nõ lực hơn nữa”, như nọ i dung chuả n mực củ a nhiề u cuó n sach khac. Đo phải là mọ t cuọ c thả o luạ n trung thực về cach thưc vươn tới những ước mơ đáng trân trọng, cách vượt qua những rủ i ro và đạ t chan và o thương trường thực tế mọ t cach suon sể . Xung đột giữa việc tạo dựng ảnh hưởng với việc lựa chọn một cuộc sống tẻ nhạt Bạ n cà ng khao khat muó n tạ o dá u á n trong lĩnh vực mình yêu thich, mụ c tiêu củ a bạ n cà ng sau đạ m thì tiề m nang bạ n gạ p rủ i ro cà ng cao. Co nghĩa là nguy cơ “trá ng tay” củ a bạ n cà ng cao hoạ c cong sưc củ a bạ n sễ đỏ xuó ng song xuó ng bể và buọ c phả i chá p nhạ n thá t bạ i. Vậy tạ i sao lại tồn tại xung đọ t giữa lựa chọ n mọ t cuọ c só ng an phạ n và nõ lực tạ o dựng sự khac biệ t, giữa cuọ c só ng tể nhạ t và só ng co mụ c đich. Toi sễ giup bạn vạch ra mọ t kế hoạ ch chi tiế t để vượt qua những thac ghề nh nà y. Nhưng trươc tiên, hã y đọc cau chuyệ n đà y kịch tinh trong gia đình dươi đay, mọ t hiệ n tượng như “cơm bữa” ở hà ng nghìn họ gia đình trên toà n nươc Mỹ hà ng nam. Cha mệ đã chá t chiu và tiế t kiệ m trong nhiề u nam, thạ m chi là và i chụ c nam để cho con gai của họ họ c đạ i họ c vơi hy vọ ng co co thể ngả ng đà u vơi thiên hạ . Khi co con gai họ c đạ i họ c, co quyế t định chọ n chuyên ngà nh nghệ thuạ t kịch hoặc lịch sử nghệ thuạ t. Mọ t cuọ c tranh cã i nả y lửa đã diễ n ra trong gia đình: Cha mệ : Nhưng là m thế nào con có thể kiế m sống nhờ chuyên ngà nh nghệ thuạ t (kịch, biên kịch, triết học, văn học, thơ)? Là m gì co nơi nà o đang tuyể n dụ ng: “Cần tuyể n nhan viên chính thức chuyên ngà nh nghệ thuạ t”? Con gái: Nhưng thưa cha mẹ, đây là đam mê của con. Bố mẹ muốn con sống cuộc đời của một con tàu không người lái, cả ngày ngồi trong xó phòng của những cong ty tể ngá t và để năng khiếu nghệ thuật trong con chết dần chế t mò n sao? Cha mẹ: Đương nhiên, bố mẹ ủng hộ đam mê của con. Bố mẹ chỉ muốn con co một phương an dự phò ng khi nghệ thuạ t chả ng nuoi só ng được con. Con thong minh và vừa đưa ra một ly lẽ rất thuyết phục, sao con không nghĩ mình sẽ trở thành một luật sư giống anh họ con, Suê? Luc á y, con vừa có thể hoạt động nghệ thuật khi co thời gian rả nh rõ i. Diễ n xuá t là nghề tay trai, con ạ. Con gái: Cha mẹ không hề hiểu con! Cuộc sống không bó gọn trong mọ t cong việ c an toà n đế n mưc tẻ nhạt. Nó lớn lao và y nghĩa hơn nhiề u so vơi số tiền mà cha mệ co trong tà i khoả n ngan hà ng. Cha mẹ sẽ hối tiếc vì đã ngan cả n con thêo đuổi ước mơ của mình, v.v… Những tranh luận tương tự cũ ng diễn ra khi những đứa con vừa tốt nghiệp cấp ba nói với bố mẹ rằng mình không có dự định học đại học hay khi các sinh viên đại học thong bao cho cha mẹ rà ng mình sẽ nghỉ học. Cameron Johnson, một doanh nhân tự do thành đạt, một tỷ phú tự lập (một sinh viên bỏ học giữa chừng) đã hai là n tranh cã i vơi cha mẹ mình tương tự thế . Lần thứ nhất là khi cò n họ c cấp 3, anh đã noi với cha mẹ rà ng mình sẽ không thi đại học vì anh quá bận rộn với việ c xay dựng kế hoạ ch kinh doanh đang thà nh cong của mình. “Michaêl Dêll cũng chẳng có bằng đại học,” tôi nói với bố mẹ mình. “Bill Gatês cũng chẳng có bằng đại học.” Bó mệ toi noi rằng tôi không phải là Michaêl Dêll hay Bill Gatês gì hế t. Toi là con trai họ và họ muốn tôi học hành tử tế. Camêron đã đuó i ly và buọ c phả i trở thành sinh viên của trường Đạ i họ c Cong nghệ Virginia. Tuy nhiên, mọ t thời gian ngá n sau khi nhạ p họ c, cuộc tranh luận thứ hai đã xảy ra khi anh thông báo với cha mệ việc anh sẽ bỏ học để đầu tư kinh doanh. Họ nói: “Không, không thể được!” Toi noi rằng: “Bố mệ xêm cac ngoi sao bong rổ đều bươc thả ng trường cấp 3 tơi NBA4, hay các diễn viên và nhạc sỹ chả ng cần bận tâm tới trường đại học bởi họ đã sớm dấn bước trên con đường sự nghiệp. Còn cả cac doanh nhan thà nh đạ t, họ chả ng cà n đến 4 năm học để tìm hiể u về lĩnh vực của mình. Nếu má t những 4 nam họ c, con cũ ng chỉ dạ m chan tạ i vị trí trước khi vào đại học, trong khi hiện tại con đang có lợi thế để tiến xa hơn. Đà u tư những 4 nam trời trong trường đại học nghĩa là 4 năm đó con sống ngoài rìa thế giới kinh doanh. Trong thời đạ i Intêrnêt bù ng nỏ bay giờ, mọi thứ thay đổi đế n chong mạ t, cac bạ n đò ng mon khac sẽ chẳng thể đuỏ i kịp được con.” Bố toi lên tiế ng: “Học đại học chẳng chết ai.” Toi đap lạ i: “Con đồng ý, nếu con muốn thì 10 nam nữa học cũ ng chả ng muọ n.” Bố nói: “Camêron, con có thể mất nhà , má t cong ty, tiền bạc, thậm chi là vợ con, nhưng không thể thá t họ c. Họ c vá n là thứ duy nhất không rời bỏ con.” Toi đap lạ i rà ng: “Điều đó đúng nhưng con không đồng y. Con vã n đang học hỏi, tạ i trường đời. Cho dù con khong ngò i trên giả ng đường hà ng ngà y, nhưng con vẫn học với nhịp độ nhanh hơn các bạn bởi họ phải cố gắng tiế p thu bà i giả ng củ a thà y co cò n con học được chung bà ng cach trả i nghiệm chung.” Những tranh luạ n và cac cau chuyệ n kịch tinh kiểu nà y trong cac gia đình, toi thấy, chả ng khac nà o những tranh luạ n củ a chung ta về sự an toà n vơi thai độ anh hù ng trong cuọ c só ng. Sự an toàn và thái độ anh hù ng hoà n toà n đối lập nhau. Hãy tưởng tượng một bộ phim mà nhan vạ t anh hù ng chả ng cần mạo hiểm hay xông pha gian khó để chơp lấy cơ họ i, và bao quanh anh ta là mọ t lơp nilon bảo vệ để tranh những va chạ m và tổn thương thường nhạ t. Bộ phim có cảnh anh ta đi bộ trên vỉa hè, vào một ngày nắng đẹp trong lơp vỏ nilon bao bọc tới một cửa hà ng và mua và i nguyên liệ u cho bữa tối. Hết phim! Liệ u bọ phim nà y co hấp dẫn không? Trẻ nhỏ luôn muốn tạo dựng ảnh hưởng lơn đến thế giới, muốn thay đổi thế giới, để tạo á n tượng về sự tò n tạ i củ a mình. Chung muó n mọ t ly tưởng và sự nhiệt tình. Chung muốn trở thành anh hùng. Không đứa trẻ nà o muó n là mọ t nhan viên bà n giá y hay nhan viên van phò ng tể nhạt. Cha mệ bọ n trể cũ ng muốn con cai củ a mình cả m thá y cuộc sống có ý nghĩa và sống thoả i mai nhưng họ thấy nghề nghiệp mà chung mơ ươc (nghệ thuật và giải trí, văn học, viết blog, truyề n thong, thể thao, xã hội học và kinh doanh…) đầy rủi ro. Về điể m nà y, bố mẹ của chúng hoàn toàn đúng: Những nõ lực nà y tiề m ả n đầy rủ i ro. Noi cach khac, khả nang thá t bạ i khi thêo đuỏ i cac ngà nh nghề nà y rất cao so với lựa chọ n trở thà nh một nha sỹ hay kế toán. Vì thế, vơi quyền lực bất khả̉ xam phạ m và thương lượng để bảo vệ và định hướng cho các con, các ông bố bà mệ thường hướng các con thêo con đường an toàn, ít rủi ro khi hướng nghiệ p cho con. Họ có xu hướng nói về các kế hoạch trù bị hay những đường thoai lui và can nhá c về những niề m đam mê củ a chung. Tại sao lại tồn tại mâu thuẫn giữa sự an toàn và tinh thần anh hù ng, giữa tà m ả nh hưởng và sự mờ nhạ t? Ly do hết sức đơn giản: thêo định nghĩa “gây ảnh hưởng”, “tạo dựng sự khác biệt” hay “sống có mục đích” liên quan đến việc thoat khỏi những lề ló i đã tồn tại trong bá t kỳ mọ t thị trường, tổ chức, lĩnh vực, vùng miền hay xã hội nà o. No liên quan đến đỏ i mơi hoặc trải nghiệm tiên phong. Bryan Franklin mà tôi nhắc đến trong phần Mở đầu đã định nghĩa khả nang tiên phong là “tạo ra tương lai chưa từng tồn tại cho những người khác.” Nếu những gì bạn đang cố gắng đạt được không diễn ra thêo y bạ n, thì thật khó để nói rằng bạn đang gay được nhiều ảnh hưởng hay mục đích của bạn co điể m gì nổi bật. Ngoà i ra, nõ lực thay đổi hiệ n tại, gây ảnh hưởng hay sống với niềm đam mê của bả n than kêo thêo những rủ i ro về tà i chinh hơn là khong là m gì cả . Điều này chỉ đúng khi bạn là mọ t chuyên gia trong các lĩnh vực truyề n thó ng (như bac sỹ, luật sư) đang nõ lực đạt tới những điều lớn lao trong công ty hoặc lĩnh vực của mình vì sự nghiệp của mọ i người trong cac lĩnh vực kinh doanh và nghệ thuạ t. Co hai ly do đơn giả n sau: Mọi người thường cảm thấy an toàn và thoải mái hơn với những gì quên thuọ c chứ không phải lạ lã m. “Ả nh hưởng” là một sự thay đổi, vì thế nếu muốn tạ o ra ảnh hưởng trong lĩnh vực của mình, co nghĩa là bạn đang kêu gọ i mọi người đầu tư mạ o hiể m và o những điều chưa mới mẻ. Sự đỏ i mơi hay khả nang tiên phong củ a bạ n cà ng lơn thì bạ n cà ng đò i hỏ i mọ i người bỏ qua sự an toà n và thoả i mai nhiều hơn – điề u chả ng lấy gì là m dễ dà ng nế u họ khong vượt qua được vo só trở ngạ i. Niềm thich thu có hữu củ a nhiều người là thực tạ i và chả ng thề m đoai hoà i tới “ả nh hưởng” củ a bạn, thẳng thừng từ chó i sự đỏ i mơi. Thạ m chi, co thể họ cò n bả o bạ n giữ lá y cai ảnh hưởng củ a mình và biế n đi! Cà ng có gá ng thay đỏ i hiệ n tạ i thạ t nhiề u, bạ n cà ng bị những người nà y tìm cach đanh bật khỏ i tỏ chưc, cọ ng đò ng, thị trường hay thạ m chi cò n có gá ng là m tỏ n hạ i đế n danh tiế ng và sự nghiệ p tương lai củ a bạ n. Bất kỳ ai tham gia và o chinh trường đều hiểu rõ điều này. Bất kỳ nghệ sỹ hoặc doanh nhan nà o nõ lực tạo nên cai mơi đều biết điều này. Nếu bạn muốn già u co hoạ c nổi tiếng, thì sau khi đọc cuốn sách này, bạn sẽ biết rằng cần phải tạo nên sự khác biệt là m biế n đỏ i cuộc sống của nhiều người. (Thêo định nghĩa, bạ n không thể già u co và được gọi là nổi tiếng nếu ả nh hưởng mà bạn tạ o ra chỉ là m thay đỏ i cuọ c só ng củ a và i người.) Những người già nh được chiế n thá ng cuối cù ng thường ná m trong tay quyề n lực, sự giàu có, nổi tiếng, sự ủng hộ hoặc tạ o được tiế ng vang chủ yế u nhờ “tiế ng là nh đò n xa”. Cá p dươi/khach hà ng/người ham mọ nà y mang đế n những cá p dươi/khach hà ng/người ham mọ khac, đến tận khi một nhóm lớn – mà tac giả nổi tiếng Seth Goldin gọi là một “lơp người” – vay xung quanh nhà lã nh đạo, công ty hoặc nghệ sỹ đo. Đay chinh là cach hầu hết cac nghệ sỹ , nhạc sỹ, diễ n viên, tac giả và doanh nhan già u co thường là m – hiệ u ưng truyền miệng. Hiệu ứng truyền miệng càng lan rộng thì tốc độ của nó càng nhanh chong và mạ nh mễ (mà Malcolm Gadwell gọi là “điểm bùng phát”.) Thực sự, truyền miệng là một trong những phương thức quảng ba khong thể dự đoan được trên thế giơi. Khong ai biết cơn chá n đọ ng tiế p thêo của cong chung sẽ là gì. Cơn só t lan truyề n trong cong chung đã khiến những người nổi tiếng thậm chi là mọ t thiên tà i thiệ n y như David Gilmour đã phải gạ t đà u thừa nhạ n tà m quan trọ ng củ a sự may má n trong thà nh cong củ a anh. Trong sự nghiệp, khi nào phải đứng trước hai con đường, dường như luc nà o bạn cũ ng phả i can nã o để chọ n lựa giữa mọ t con đường dễ đoán định (trong đó bạn là một má t xich khiêm tó n trong mọ t kịch bả n đã viết sã n) và một con đường tạ o cho bạ n cơ hội gây ảnh hưởng nhiều hơn (như vị trí lãnh đạo) nhưng cũ ng phả i đó i mạ t vơi nhiề u rủi ro hơn. Điề u nà y hoà n toà n đung vơi một luật sư, giam đó c của mọ t tập đoàn, một doanh nhân mới khởi nghiệp hay một nhạc sỹ. Vá n đề nà y co thể được nhìn nhận theo cách khác: Dù ở giai đoạ n nà o của sự nghiệp, bạn vẫn thường đưng giữa một con đường an toà n hơn và mọ t con đường mạo hiểm hơn; giữa mọ t con đường chắc chắn hơn và một con đường cho bạ n cả m giac só ng co mụ c đich và y nghĩa hơn. Bạ n kho lò ng trở thà nh anh hù ng nế u khong trả i qua những kho khan và rủ i ro. Một cách tốt để nghĩ về “sống một cuộc sống có ý nghĩa” là “tạo ra sự khác biệt trong cuộc sống của những người mà bạn quan tâm tới.” Ý nghĩa này không có gì kỳ lạ khi bạn gắn liền với những huyền thoại và truyện kể có những anh hùng chấp nhận mọi hiểm nguy để tạo nên điều tốt đẹp cho cuộc sống con người. Nếu bạn không sẵn sàng tạo sự khác biệt trong cuộc sống của bất kỳ ai, chắc rằng bạn sẽ không cảm nhận được cuộc sống của mình có ý nghĩa. Bạn có thể dừng lại, như nhân vật trong The Secret Life of Walter Mitty (Tạm dịch: Cuộc sống bí mật của Walter Mitty), sống một cuộc sống tầm thường và chỉ mơ mộng đơn thuần về chủ nghĩa anh hùng, thêo cách gọi của Thorêau là “cuộc sống của sự âm thầm tuyệt vọng”. Tạo ra một điều khác biệt thật sự và sống với những mục tiêu ý nghĩa mang nhiều hiểm nguy, bao gồm cả những nguy hiểm của sự thất bại, từ chối, hay thậm chí là phá sản và sụp đổ. Vậy làm sao để chúng ta chèo lái được mong muốn an toàn với khát khao làm nên một điều khác biệt trong thế giới này? Làm sao để chúng ta chuyển giữa mong muốn về chủ nghĩa anh hùng, sự phiêu lưu, sự lãng mạn với những cấp bậc của sự tiên đoán trong cuộc sống? Làm sao để chúng ta hòa hợp những giấc mơ lý tưởng với thực tế khắc nghiệt của thị trường? Đó là những câu hỏi mà tôi sẽ trả lời trong chương này và xuyên suốt trong phần còn lại của cuốn sách. Kế hoạch cụ thể mà tôi sắp chia sẻ sẽ giúp bạn có một cuộc sống có ý nghĩa, tạo dựng sự khác biệt và trốn thoát cuộc tranh giành/cuộc rượt đuổi/sự giam cầm của kịch bản có sẵn từ cha mẹ hay xã hội, mà cuối cùng, bạn vẫn không nghèo đói nếu thêo đuổi kịch bản ước mơ đã được ấp ủ. Tôi gọi đây là “Nghệ thuật kiếm sống”. Để giải thích cho nghệ thuật này, hãy để tôi kể cho các bạn nghe câu chuyện về một người đã đạt được rất nhiều ước mơ và vượt qua những hiểm nguy bằng sự khéo léo của mình. Ông ấy không phải là một tỷ phú nhưng ông ấy đã sống một cuộc đời đầy hấp dẫn. Anthony Sandberg và nghệ thuật kiếm sống Vì mọ t ly do nà o đo, khi nhiề u người đạ t đến tầm ả nh hưởng nà o đo trong cuọ c só ng và thá y rà ng những điề u họ phả i là m để đạt được ảnh hưởng đó đang dần trở nên vo nghĩa, họ bá t đà u co niềm hứng thú với… lai thuyề n. Khi ấy, Anthony Sandberg sẽ xuất hiện ngay lập tức, sã n sà ng đưa họ ra khơi. “Đo là khi họ đến lai thuyề n cù ng toi! Họ co thể nhạ n ra rà ng mình đã bỏ lỡ điề u gì đo. Trong cuộc hà nh trình, những con người liên tục trì hoã n biết rà ng cả đời họ luôn ủng hộ việc đi thêo con đường đã định và làm theo những gì có sẵn.” Anthony điề u hà nh mọ t trong những trường lai lơn nhá t và thà nh cong nhất thế giơi, trường lai OCSC tạ i Bêrkêlêy Marina (http://ocscsailing.com). Hiệ n nay, Anthony đã 62 tuổi. Ông rời Đại học Dartmouth khi đang học dở năm cuối năm 1971. Cả nước Mỹ đang cang thả ng với vấn đề chiế n tranh Việ t Nam và trong suó t nam cuó i đạ i họ c củ a Anthony, nhiều phong trào biểu tình phản đối chiế n tranh dang cao. Phần lớn thời gian Anthony dà nh cho việc tỏ chưc những chuyế n xê bus chuyên chở người tham gia biểu tình xuó ng cac vù ng Boston, Nêw York và Washington, D.C. Khi cuọ c xam lược Campuchia nổ ra và o nam 1970, “việc họ c hà nh chả ng cò n y nghĩa gì vơi toi nữa. Toi muó n hò a vào không khí chung của toàn nước Mỹ luc đo. Toi bỏ hẳn học kỳ cuối và bá t đà u dành toàn bộ thời gian để tỏ chưc cac cuọ c biể u tình của sinh viên ở D.C. Vì thế , toi khong bao giờ được nhận bà ng đạ i họ c. Toi nghĩ mình co thể hoà n thà nh chương trình học và kiế m mọ t tá m bà ng khac bay giờ (cười khuc khich), nhưng toi khong chá c no cò n co tac dụng gì với mình nữa khong.” Sandbêrg là người đà u tiên trong gia đình được học đạ i họ c. Bó củ a ong là mọ t đà u bế p cò n mệ là nhân viên chạy bà n. Ong lơn lên trong mọ t gia đình gốc Hawaii khong má y kha giả , và thêo lời kể củ a Sandbêrg, khi chuyển đế n California, gia đình họ phải sống khá chật vật. Để phụ giup gia đình, ong đã rời trường trung học và xa gia đình từ nam 16 tuỏ i để kiế m một cong việ c trên tà u và đi vò ng quanh thế giơi. Một nam sau đo ong trở lại trường học mạ c dù vẫn sống xa gia đình và tự kiế m sống nuôi thân. Trường Đại học Dartmouth rất cảm động trươc lò ng quyết tam củ a ong và la thư ông kể về hành trình phiêu lưu trên biển để kiếm tiền ăn học. Họ đã cá p cho ong mọ t suá t họ c bỏ ng toà n phà n. Hai năm đầu học tại Dartmouth ông luôn là một sinh viên xuất sắc, nhưng đến hai nam cuó i, ngoà i việ c hiếm khi tới lơp họ c đầy đủ do bận rộn tỏ chưc biểu tình, ong cò n cả m thá y sự miệt thị của bạn bề dà nh cho mình khi họ đã sẵn sàng cho công việc và cuộc sống sau khi tó t nghiệ p. “Và o nam cuó i đại học, tá t cả những bạ n để toc dà i suó t bốn nam bá t đà u cá t ngá n và mua những bọ đồ cong sở. Đò ng hò sinh họ c đã “điểm chuông”, đã tới luc họ phả i là m hà i lò ng cha mệ mình hoạ c thực hiện kế hoạch đã vẽ ra. Tôi thấy hầu như họ chẳng vướng chút bận tâm đến nguyện vọng riêng của mình trong cuọ c só ng. Sự thật là chẳng co phà n thưởng nà o cho việ c bạn làm thêo đam mê mà chỉ co phà n thưởng cho những thái độ phải phép.” Sau khi rời khỏi trường học và khi cac cuọ c biể u tình bị dệ p yên, tinh thần khởi nghiệp của Sandberg trỗi dậy, nhiệt huyết không kém gì lần đầu tiên đặt chan và o đạ i họ c và bắt đầu con đường kinh doanh với sự hỗ trợ của một số quỹ đầu tư mạ o hiể m. Ong đã thà nh lập công ty chuyên kinh doanh đồ thể thao rò i sau đo là cong ty đồ da. Ông nhận một số công việc trên các du thuyền của các tỷ phu ở Địa Trung Hả i, Hy Lạ p, Thỏ Nhĩ̃ Kỳ , Croatia và Tay Ban Nha. Sau đo, ong gia nhập Tạ p đoà n Pêacê ở Nêpal. “Toi co cơ hội gặp gỡ những người già u nhá t và cả những người nghề o nhá t thế giơi.” Khi trở về từ Tạ p đoà n Pêacê, ông lại tiế p tụ c tìm hiểu và thử nghiệm nhiều thứ. “Toi tò mò về hà ng triệ u thứ khac nhau và muó n kham pha chung.” Ong hứng thú vô cùng với nề n cong nghiệ p nang lượng mạ t trời mới bù ng nỏ luc bấy giờ. Ong đã dà nh 6 thang là m thợ sửa chữa ống nước vì thời điểm nà y nang lượng mạ t trời sử dụng nươc là nhan tó là m nong. Ong bá t đà u thà nh lập cong ty hà n ống nước và lá p đạ t cac thiế t bị nang lượng mạ t trời, thuê cac thợ hà n ống nước co bà ng cá p là m việ c dươi quyề n mình. Và o thời điểm đo, ong cũ ng bá t đà u dạ y lai thuyề n ban thời gian ở cac trường dạ y lai. Ở ngoi trường đo, ong đã nhạ n được mọ t và i lời khuyên là m thay đỏ i cuọ c đời ong mã i mã i. “Tôi đã gặp một vị khách sộp. Ong á y noi rà ng: ‘Anthony, cạ u chắc chắn là mọ t trong những hương dã n viên lai thuyề n tó t nhá t mà toi từng gạ p. Nhưng cậu sẽ chẳng khá lên được nếu cứ mãi là một hướng dẫn viên lái thuyền. Cạ u phả i nắm bắt được điều thực sự cần thiết, phân tích, hệ thống hóa nó, biến nó thành cẩm nang hữu ích cho nhiều người. Đà u tiên là một nhom rò i sau đo mở rọ ng dà n dần.’” Mọ t y tưởng loê lên trong đà u Anthony khi nghê lời khuyên đo (Xêm Kỹ nang thà nh cong số 2 để tìm kiếm đúng cố vấn cho mình). Ông bị ám ảnh bởi ý tưởng thành lập trường lai riêng. Thời gian nà y, lai thuyền chỉ dà nh cho những tay tài phiệt già u co. Khong co trường đà o tạo lai thuyền nào dễ tham gia như ngà y nay (trường củ a Anthony trở thà nh mọ t vi dụ điể n hình cho kiểu trường đó, ông đã đón đầu xu hương nà y). Ong muó n tranh thủ niềm đam mê lai thuyề n và đưa no và o tầm với của nhiề u người và nhiề u tà ng lơp. “Lúc đó, tôi đang ngồi trong chiếc xe tải hà n chì. Sự háo hức bồn chồn đã thôi thúc tôi cho ra đời kế hoạ ch kinh doanh sau một đêm dài thức trắng. Mọ i vấn đề liên quan: Những con thuyề n nên được bảo vệ thế nào, nhân viên được đào tạo ra sao, khach hà ng nên được đon tiếp thế nà o, qua trình nghiên cưu sẽ phát triển hướng nào đã được tôi giải quyết. “Trường bắt đầu giảng dạy từ chiếc thuyền đi mượn ở bế n thuyề n Bêrkêlêy. Anh định mượn thuyề n bằng cach nà o? Anh đã từng nhìn thá y mọ t bế n thuyề n tró ng trơn chưa? (cười). Ở đó chật ních những chiếc thuyền mà ông chủ của chung khong biế t lai và đổi chủ 3 nam 1 là n. Toi đi bọ đế n bế n thuyề n Bêrkêlêy và noi vơi mọ i người rà ng: “Toi sễ bả o dưỡng thuyề n hộ cac anh và hướng dẫn cach lai, nế u cac anh để toi sử dụ ng chung tại trường củ a toi trong tuà n nà y.” Toi đã mượn thuyề n thà nh cong! Thà nh thực mà noi, ngà y nay mọ t đưa trể cũ ng co thể là m điề u đo! (Cười) Khi là m vậy, toi co mọ t khach hà ng, tiế p đế n là 3 rồi 5 người. Tất cả đều do sự tự thân vận động. Không cần vay vốn đầu tư, chỉ cần mọ t giá y phêp kinh doanh gia 6 đo-la.” Ngoi trường cứ thế phát triển “như diều gặp gio”. Hiệ n nay no đã nằm trọn trong khuon viên rọ ng 6 mã u Anh, đó i diệ n với cà u Cỏ ng Và ng. Với hơn 30 năm trong nghề, Anthony và các cộng sự đã hướng dẫn hơn 25.000 họ c viên lai thuyề n và hiệ n tạ i đang co hơn 80 nhan viên, quả n ly hơn 50 thuyề n và du thuyề n. Ong hiện đang só ng trong mọ t can họ sang trọng mặt hướng ra vịnh nằm trong khu phưc hợp trường lai nà y. Ong thường dẫn đầu các đội tàu nhỏ của sinh viên học lai và cac nhà mạ o hiể m đi khắp từ Nam cực, Patagonia, Thỏ Nhĩ̃ Kỳ , Hy Lạ p, và Galapagos, Địa Trung Hả i, Trung và Nam Mỹ , Tahiti, Australia và Nam Thai Bình Dương, và dà nh thời gian cho cac chuyế n phiêu lưu kham pha củ a bả n than. Mạ c dù cuộc só ng đã rất vương giả và trường lai ngà y một phát triển vững mạ nh nhưng hiện tại Anthony không ngừng bước. Ông đang dự định thực hiện bươc thư hai trong cuọ c đời mình. Ông nhên nhóm ý tưởng dạy kinh doanh cho trể êm. Cuó i cù ng, ong đã quyết định hương dã n những đứa trể nghề o khổ thuộc vù ng vịnh nà y phương cach khởi nghiệ p. “Toi khong muó n cac lớp đại trà . Toi muó n tìm 10 đứa trể mong muó n trở thà nh doanh nhan. Toi co thể dạ y chung khởi nghiệ p từ hai bàn tay trắng. Chỉ cần đam mê, chung sễ là m nên tất cả.” Anthony muó n dạ y kinh doanh cho bọ n trể vì mọ t ly do hế t sưc đơn giản: ông tin rằng tương lai củ a thế giới phụ thuọ c và o những người trể biết những kỹ nang nà y. “Hiện giờ, chung ta đang rơi và o tình trạ ng khủng hoảng. Chung ta co thể cần đến 10 nam để cưu cac đạ i dương với đủ loại vá n đề nghiêm trọng. Tuy nhiên, toi tin tương lai củ a thế giơi khong đến từ cac tỏ chưc phi lợi nhuạ n. Toi nghĩ no đến từ cac doanh nghiệp vì kinh doanh co mọ t sưc mạ nh vo cù ng mã nh liệt. Toi chỉ khong nghĩ rà ng cac doanh nghiệp tiếp tục “bán bánh” còn các tổ chức phi lợi nhuận tiếp tục xin “bố thí” mà phải đưa ra những hà nh đọ ng đủ nhanh và quyết liệt. Các doanh nghiệp biế t rõ mình cần làm gì nhưng quan trọng là phả i co lương tam và muó n biế n thế giơi nà y trở thà nh nơi tó t đệ p hơn chứ không phải chạy thêo lợi nhuạ n bằng bá t cứ gia nà o. Hà nh tinh nà y khong chỉ dà nh cho ngà y hom nay.” Anthony Sandbêrg co thể khong nỏ i tiế ng, co thể khong phải là mọ t tỷ phu củ a Thung lũ ng Sillicon nhưng ong già u co trên mọi phương diện. Và để đạ t được sự già u co nà y, ong khong và chưa bao giờ trì hoã n bá t kỳ y nghĩa, mụ c đich, sự phiêu lưu và niềm hưng khởi nà o trong cuộc sống. Cuọ c só ng vo cù ng y nghĩa vơi chinh bản than ong và vơi rất nhiề u người được ông hướng dẫn và lãnh đạo. “Cau khả u hiệ u củ a chung toi ở trường lai đo là ‘Khuyế n khich sự tự tin’,” ong chia sẻ. “Không phải là ‘Họ c lai tó t hơn’ mà là tự tin thực hiện mọ t hà nh trình ngắn trên biể n, rò i tiến xa thêm chut nữa, chut nữa và rò i đọ t nhiên, cả thế giơi ở dươi chan bạ n.” *** Điều Anthony chia sẻ chinh là “Nghệ thuạ t kiế m só ng”, là nghệ thuạ t tạ o ra sự nghiệp vững chắc với mức tà i chinh cao và cho phêp bạ n thêo đuỏ i ươc mơ và tạ o dựng sự khác biệt. Để hiể u hế t y nà y, hã y cù ng toi quay lạ i cuộc tranh cã i giữa cha mệ và co con gai được trích dẫn ở đà u chương. Cha mệ và con gai đang tranh luạ n về sự đối lập giữa tiề n bạ c, sự đảm bảo về tà i chinh với đam mê, mụ c tiêu, y nghĩa và khả nang tạ o dựng sự khác biệt. Mạ c dù cha mẹ và con gai ở hai phê đó i lạ p nhau, mọi ý kiến đều chỉ dựa trên phỏng đoán rằng: Tiề n bạ c và sự đả m bả o về tà i chinh hoà n toà n tach biệ t, khong co mối liên hệ nà o vơi việ c só ng co mụ c đich và tạ o ra mọ t cuọ c só ng co y nghĩa. Cha mệ tan thà nh mọ t cuọ c só ng tể nhạ t và buò n chan, buộc con gai phải thêo đuỏ i ngà nh nghề mà co hoà n toà n khong hứng thú (thậm chí vô cùng dị ứng) để đanh đỏ i sự đả m bả o về tà i chinh. Con gai thich thu mọ t cuọ c só ng của những đam mê, mụ c đich và y nghĩa mà khong mảy may cân nhắc xêm co sễ thanh toan cac hoa đơn củ a mình như thế nào. “Nghệ thuạ t kiếm só ng” là nghệ thuạ t tìm kiếm những cach thưc sang tạ o để mang lại sự dung hòa cả về tiề n bạ c và y nghĩa cuộc sống. Toi gọ i đo là nghệ thuạ t bởi rõ rà ng khong phả i luc nà o sự ổn định về tà i chinh cũ ng song hành với việc tạo dựng sự khác biệt theo cách mà bạn mong muốn. Lưu ý là không phải chung ta đang bà n đến “sự can bà ng giữa cong việ c và cuọ c só ng” kiểu như “viế t những vở kịch trong thời gian rả nh rõ i để thỏa đam mê trong khi vẫn là mọ t luạ t sư” mà cha mệ tan thà nh. Chung ta đang noi về mọ t cong việ c là mụ c tiêu, là thu nhạ p, là y nghĩa cuộc sống và cũ ng là sự khac biệ t bạ n đang tạo ra trên hà nh tinh nà y. No kho lò ng nắm bắt được nhưng rất đáng thực hiện, không giống như “sự can bà ng giữa cong việ c và cuọ c só ng” đã bị thổi phồng quá nhiều. “Nghệ thuạ t kiếm só ng” cò n đi kề m với nhiều yêu cà u khac như chinh xac điều bạn muốn tạo nên sự khac biệ t là gì, cac vá n đề về kinh doanh, sang tạ o được giả i quyế t thế nà o,... để bạn vừa kiếm được những đồng tiền “sạch” vừa tạ o dựng được sự khac biệ t. Bạ n sễ phả i đưa ra mọ t cach giả i quyế t duy nhất phù hợp với bản thân và hoàn cảnh của bạn. Cach giả i quyế t đo khong giống bất kỳ ai vì mọ t ly do rá t đơn giả n: Trong lịch sử loà i người, sự khác biệt mà bạn muốn tạo ra không giống với ai khac. Nế u co, thì no khong được gọi là sự “khác biệt” nữa. Khac biệ t khong phải “na na” nhau mà là điề u chưa ai từng làm trước đó chứ khong phả i chỉ là khác biệt trong mắt những người mà bạ n muó n gay ả nh hưởng. Là m được điề u gì đo chưa ai từng là m liên quan đế n sự thiếu chá c chá n, nguy hiể m và rủ i ro, là khuất mất tà m nhìn và o bờ theo cách diễn đạt của Anthony. Bạn càng muốn gây ảnh hưởng lớn lao bao nhiêu trong thị trường, sự nghiệ p, nề n cong nghiệ p, chuyên mon hay thế giơi, bạ n cà ng phả i tiế n xa bờ bấy nhiêu. Toi sễ khong huyễn hoặc bạn rằng khong co bất kỳ mối hiể m nguy nà o trên con đường kiến tạo sự khac biệ t đo. Nhưng qua cuó n sach nà y, toi sễ mang đế n cho cac bạ n mọ t bọ cong cụ và kỹ nang để tối thiểu hóa những nguy hiể m và tó i đa hoa cơ hội tạo dựng sự khac biệ t. Hã y bá t đà u ngay bay giờ. Bốn bước để dung hòa tiền bạc và cuộc sống có ý nghĩa: buộc “nghệ thuật kiếm sống” phải vận hành Trong phần này tôi sẽ nhắc đến 3 nhom người: Bạ n sẽ vui vể tiếp tục đi trên con đường kiếm sống hiện tại trong phà n đời còn lại, nế u công việc bạ n đang là m có vẻ co y nghĩa vơi bạ n nhưng thực tế lạ i khong phả i vạ y. Bạ n sẽ vui vể tiếp tục đi trên con đường kiếm sống hiện tại trong phà n đời còn lại bởi no có vẻ co y nghĩa vơi bạ n nhưng số tiền kiếm được từ việc đó không đủ sống. Bạ n sẽ chả ng vui vể gì với đồng tiền mà bạn đang kiế m được lẫn y nghĩa củ a cong việc bạn làm. Khỉ thật! Toi sễ noi đến những người thuộc nhom B và nhom C trươc cò n nhom A sau cù ng. Bước 1: Tự mình kiếm sống Nế u bạ n thuọ c nhom B hoặc C thì co việc để làm rồi đây. Hãy tự mình kiếm sống đi. Toi thuọ c nhom B trong suó t một khoảng thời gian dà i vo cù ng tò i tệ của tuổi 20. Toi co thể vui