Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện n...

Tài liệu Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay

.PDF
166
110
126

Mô tả:

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HẢI YẾN NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ HÀ NỘI - 2019 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HẢI YẾN NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ Mã số: 62 22 03 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. LÊ HỮU NGHĨA HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Nguyễn Thị Hải Yến MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Những công trình nghiên cứu về tư duy và tư duy chiến lược 1.2. Những công trình nghiên cứu về trình độ tư duy, tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo 1.3. Những công trình về giải pháp nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo 1.4. Giá trị của các công trình nghiên cứu đã tổng quan và những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CỦA CÁN BỘ LÃNH ĐẠO 1 5 5 9 13 20 2.1. Tư duy và tư duy chiến lược 2.2. Vai trò của tư duy chiến lược đối với cán bộ lãnh đạo 2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư duy chiến lược 24 24 41 47 Chương 3: NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 76 3.1. Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay - thực trạng và nguyên nhân 3.2. Những yêu cầu đặt ra đối với việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta 106 Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA TRONG TÌNH HÌNH MỚI HIỆN NAY 126 4.1. Đổi mới công tác lựa chọn, tuyển dụng đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp đáp ứng nhu cầu nâng cao trình độ tư duy chiến lược 4.2. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo theo hướng rèn luyện tư duy chiến lược 4.3. Tăng cường công tác thông tin đối ngoại và khoa học dự báo cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo 4.4. Phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ cán bộ lãnh đạo KẾT LUẬN DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 76 126 129 143 146 151 153 154 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một quốc gia hưng thịnh hay suy vong, điều đó phụ thuộc đáng kể vào đường lối lãnh đạo, vào tầng lớp tinh hoa của quốc gia đó có tìm được phương thức đúng đắn để chấn hưng đất nước, thực sự vì dân, vì nước hay không. Đường lối lãnh đạo, chất lượng của tầng lớp tinh hoa ở mỗi quốc gia lại phụ thuộc đáng kể vào trình độ tư duy chiến lược của họ - những người cán bộ lãnh đạo. Khi bàn về vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi "cán bộ là cái gốc của mọi công việc, công việc thành công hay thất bại là do cán bộ tốt hay kém" [67, tr.240]. Có thể nói rằng không một lĩnh vực, một nội dung, nhiệm vụ nào của sự nghiệp cách mạng lại không cần đến đội ngũ cán bộ lãnh đạo - những người đi đầu trong việc tham mưu, đề xuất và lãnh đạo tổ chức thực hiện các nghị quyết, chủ trương của Đảng. Để cán bộ lãnh đạo thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, đòi hỏi phải có những tố chất ưu trội cả về mặt trình độ tư duy và hành động. Tư duy con người có nhiều cấp độ khác nhau, người cán bộ lãnh đạo dù ở cương vị nào không thể chỉ có tư duy thông thường mà cần phải có tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược là yêu cầu cần thiết đối với người cán bộ lãnh đạo. Tư duy chiến lược định hướng cho hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người. Có tư duy chiến lược sẽ giúp cho chủ thể có tầm nhìn xa trông rộng, sớm phát hiện được các tín hiệu của sự thay đổi, của bước ngoặt, kịp thời phát hiện cái mới hợp quy luật, do vậy, dự báo được các tình huống có thể xảy ra. Trên cơ sở những phán đoán, những dự báo đó, chủ thể chủ động đề ra các phương án dự phòng cho những tình huống bất lợi, những kết quả không mong muốn có khả năng xảy đến, khắc phục tầm nhìn hạn hẹp. Trước những biến đổi nhanh chóng, phức tạp của tình hình thế giới với nhiều thời cơ, nhưng cũng nhiều thách thức thì người nào có được tư duy chiến lược đúng, vạch ra được những chủ trương, chính sách phát triển mang tầm chiến lược sẽ là người chiến 2 thắng. Tư duy chiến lược là cần thiết cho bản thân mỗi người cán bộ lãnh đạo, bởi họ là những người trực tiếp hoặc góp phần xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách trong phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại và là người tổ chức thực hiện. Tuy có vai trò quan trọng đối với người cán bộ lãnh đạo như vậy, nhưng trình độ tư duy chiến lược trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta hiện nay còn những hạn chế, bất cập. Những hạn chế đó được bộc lộ ra khi có những quyết sách, quyết định, chủ trương chưa thể hiện được tầm nhìn xa, trông rộng; công tác dự báo, định hướng còn chưa phù hợp với thực tiễn, còn rơi vào tình trạng bị động đối phó. Điều đó khiến những kế hoạch của đất nước và các địa phương chưa mang tính dài hạn, tổng thể, trên thực tiễn ở những chủ trương thiếu tính dự báo dễ dẫn đến tình trạng chắp vá, tùy tiện, gây tác hại tới phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương. Vì vậy, đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, nhằm đáp ứng một cách có hiệu quả và thành công đối với sự nghiệp đổi mới trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực với những biến đổi phức tạp, nhanh chóng, khó lường hiện nay. Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh chọn vấn đề: “Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Trên cơ sở phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược và thực trạng trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay, luận án đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, đáp ứng những yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ mới. 3 2.2. Nhiệm vụ - Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án - Phân tích, làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược; tầm quan trọng của nâng cao trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay; những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo; thực chất của việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược. - Phân tích thực trạng, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra đối với việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận án là đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp nói chung ở nước ta, tập trung vào thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về tư duy, vai trò của tư duy chiến lược, về cán bộ và vai trò của cán bộ lãnh đạo. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. - Phương pháp cụ thể: Kết hợp phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, lịch sử và logic, phương pháp liên ngành, phương pháp hệ thống - cấu trúc, so sánh, phỏng vấn. 4 5. Đóng góp mới của luận án - Bước đầu đưa ra khái niệm tư duy chiến lược ở mức độ khái quát, tạo cơ sở, tiền đề cho việc nghiên cứu tư duy chiến lược trên từng đối tượng cán bộ, lãnh đạo cụ thể của từng cấp, từng ngành, từng lĩnh vực. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược, hình thành và phát triển một phương pháp tư duy cần thiết cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay nhằm đáp ứng công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo về tư duy chiến lược cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong các trường Đảng, trường Chính trị, Cao đẳng, Đại học cũng như trong công tác lãnh đạo của các cấp ủy Đảng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học của tác giả có liên quan đến luận án đã được công bố và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương, 13 tiết. 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TƯ DUY VÀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC Tư duy và tư duy lý luận là những vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu khá sớm trong lịch sử triết học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là triết học Mác - Lênin. Đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập trung làm rõ khái niệm tư duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong quá trình lãnh đạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập trên những bình diện khác nhau. Trong tác phẩm Đổi mới phong cách tư duy [16], thông qua việc phân tích những đặc điểm tư duy truyền thống với những ưu điểm và cả những hạn chế của nó, tác giả Phạm Như Cương khẳng định cần kiên trì quan điểm cho rằng trong đổi mới phong cách tư duy phải phát huy và phát triển phong cách tư duy biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin và của tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong tác phẩm Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả Trần Văn Phòng với nhiều bài viết khác nhau xoay quanh bàn về phong cách tư duy Hồ Chí Minh, từ nguồn gốc tới những đặc trưng và giá trị của chúng đã làm nổi bật phong cách tư duy đặc biệt ở Người. Chính những nét đặc sắc trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh đã giúp Người vận dụng sáng tạo và thành công chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng nước ta; làm rõ những đặc trưng phong cách tư duy Hồ Chí Minh góp phần khắc phục những căn bệnh kinh nghiệm, giáo điều, duy ý chí - những căn bệnh cản trở tầm nhìn xa trông rộng đối với người cán bộ lãnh đạo. Qua đó góp phần từng bước xây dựng phong cách tư duy khoa học, nâng cao trình độ tư duy lý luận, là những tiền đề không thể thiếu để hình thành tư duy chiến lược. Nguyễn Trọng Chuẩn với Nửa thế kỷ nghiên cứu và giảng dạy triết học ở Việt Nam [11], đã tổng quan các hướng nghiên cứu về tư duy, bao gồm nghiên cứu cơ bản về các mặt nhận thức luận, phương pháp luận, lôgíc học và nghiên 6 cứu ứng dụng, tập trung vào chủ đề thực trạng, nguyên nhân, giải pháp khắc phục tình trạng lạc hậu của tư duy lý luận ở nước ta, tình trạng chính trị hóa tư duy lý luận. Theo tác giả, lôgíc học là khoa học về tư duy, do vậy, nó cần phải được giảng dạy trong tất cả các trường đại học. Có như vậy mới mới góp phần nâng cao trình độ tư duy khoa học của đội ngũ cán bộ trong tương lai. Trong cuốn “Những vấn đề lý luận đặt ra từ các văn kiện Đại hội IX của Đảng” [12], hai tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn và Đặng Hữu Toàn bàn đến đặc điểm tư duy của con người Việt Nam. Đặc biệt, đối với “những người có chức, có quyền phải trau dồi đạo đức của người cộng sản”, nỗ lực phấn đấu nâng cao năng lực trí tuệ để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đối với Tổ quốc. Tác giả Vũ Khoan với tác phẩm “Tư duy chiến lược và khoa học lãnh đạo, quản lý - những thành tựu nghiên cứu trên thế giới và sự tham khảo, vận dụng cho Việt Nam” [46], đề cập đến sự ra đời của khoa học lãnh đạo, quản lý đã hình thành từ lâu đời. Trên thế giới có rất nhiều công trình nghiên cứu về khoa học lãnh đạo, quản lý. Tư duy chiến lược là một trong những nội dung quan trọng không thể thiếu trong tư duy người làm lãnh đạo, quản lý. Việt Nam hiện nay, cùng với sự vận động, phát triển của thế giới, đứng trước những cơ hội và thách thức cần nghiên cứu và học hỏi một cách đầy đủ và nghiêm túc về tư duy chiến lược, về khoa học lãnh đạo, quản lý nhằm vạch ra những đường hướng phát triển đúng đắn và hiệu quả cho đất nước. Tác giả Nguyễn Ngọc Long với “Năng lực tư duy lý luận trong quá trình đổi mới tư duy” [57], phân tích về năng lực tư duy lý luận và vai trò của nó trong đổi mới tư duy, thông qua việc nâng cao năng lực tư duy là sự ảnh hưởng đến hiệu quả công việc thực tế. Đất nước ta bắt đầu bước vào thời kỳ đổi mới, tiến lên xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì việc nâng cao năng lực tư duy lý luận có ý nghĩa rất quan trọng đối với các chủ thể kinh tế trong việc đưa ra những định hướng, chiến lược phát triển của mình. Bài viết “Bàn về năng lực tư duy” [101], tác giả Hồ Bá Thâm đề cập một số nội dung quan trọng về tư duy. Bài viết cũng phân tích một cách chi tiết và khoa học như khái niệm tư duy, các quan điểm khác nhau khi bàn về tư duy, sự 7 ảnh hưởng của tư duy đối với hoạt động thực tiễn. Tác phẩm là tài liệu quan trọng cho việc nghiên cứu và nâng cao năng lực tư duy lý luận. Với bài viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của năng lực trí tuệ và lý luận” [44], tác giả Trần Đình Huỳnh, đề cập đến tư tưởng của Hồ Chí Minh về vai trò của trí tuệ, về lý luận đối với thực tiễn; nhấn mạnh công tác lý luận luôn phải gắn liền với thực tiễn. Bài viết cho thấy Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến vai trò của trí tuệ. Sau cách mạng Tháng Tám thành công, Người chủ trương xóa nạn mù chữ để tiêu diệt giặc dốt; bồi dưỡng tri thức lý luận khoa học để con người hiểu và nắm bắt được các quy luật khách quan; bồi dưỡng tri thức khoa học - kỹ thuật để con người nâng cao sự hiểu biết về tự nhiên, xã hội, chuyên môn nghiệp vụ; tạo điều kiện để con người tiếp thu, làm chủ khoa học kỹ thuật, công nghệ hiện đại. Về vai trò của lý luận đối với thực tiễn, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên nhấn mạnh: trong hoạt động thực tiễn, bất cứ làm việc gì muốn thành công phải có lý luận dẫn đường. Tuy nhiên, Người có một nguyên tắc nhất quán trong học tập, nghiên cứu, vận dụng lý luận, đó là lý luận phải gắn liền với thực tiễn, lý luận bắt nguồn từ sự khái quát thực tiễn. Người căn dặn, lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học phải đi đôi với hành, lý luận phải được vận dụng vào thực tiễn một cách sáng tạo; phải chú trọng tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận, thực tiễn phải là cơ sở, động lực cho quá trình nhận thức và cho lý luận. Tác giả Nguyễn Đức Quyền trong bài “Nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay” [90], thông qua nghiên cứu của mình đã chỉ ra năng lực tư duy lý luận là một vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu lý luận quan tâm trong quá trình đổi mới tư duy ở nước ta thời gian qua. Mỗi công trình nghiên cứu làm rõ hơn về tư duy lý luận, khai thác và bổ sung thêm vai trò, sự cần thiết của tư duy lý luận; trên cơ sở đó đề ra những giải pháp khác nhau nhằm nâng cao năng lực và trình độ của tư duy lý luận. Tác giả Nguyễn Đức Quyền cho rằng: năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy về những vấn đề chung, tổng thể, toàn vẹn, nắm bắt đối tượng trong tính chỉnh thể của sự tồn tại, vận động và phát triển. Năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy 8 khoa học, sáng tạo trong sử dụng các khái niệm, phạm trù nhằm đem lại những tri thức mới mang tính chính xác, sâu sắc, chặt chẽ, lôgíc và có hệ thống, phù hợp với quy luật khách quan của hiện thực, qua các khâu phân tích, so sánh, tổng hợp, trừu tượng hoá, khái quát hoá. Với đặc tính khoa học của mình, năng lực tư duy lý luận tốt có sức mạnh đưa lý luận vào cuộc sống, làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận trừu tượng, cụ thể hoá lý luận thành mục tiêu, phương hướng, giải pháp khả thi để giải quyết các vấn đề của cuộc sống một cách có hiệu quả. Qua công trình nghiên cứu này, tác giả đi tới khẳng định vai trò quan trọng không thể thiếu của tư duy lý luận đối với người cán bộ chủ chốt cấp huyện, có giá trị định hướng cho hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn của họ. Tác giả Thái Ninh, thông qua “Mấy ý kiến về đổi mới tư duy lý luận” [78], đã đề cập đến thực trạng đất nước, những đòi hỏi trong tình hình mới và những yêu cầu đặt ra đòi hỏi phải đổi mới tư duy lý luận; đề xuất một số yêu cầu cần đạt để đổi mới tư duy lý luận. Đổi mới tư duy lý luận trong sự nghiệp đổi mới đất nước nói chung và trong công tác xây dựng Đảng làm cho toàn Đảng trở thành một Đảng trí tuệ, có trình độ và năng lực lãnh đạo công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, đồng thời khắc phục độ trễ của lý luận để lý luận thực sự giữ vai trò chỉ đạo thực tiễn một cách hiện quả. Tư duy chiến lược cũng được nghiên cứu, trao đổi trong các diễn đàn, trong các cuộc hội thảo khoa học với những quy mô của những tổ chức khác nhau. Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, tháng 6/2008 đã tổ chức cuộc hội thảo với nội dung “Phát triển tư duy chiến lược cho các nhà lãnh đạo khu vực công”. Tại hội thảo này đã thảo luận và làm rõ tầm quan trọng của tư duy chiến lược trong lãnh đạo chính trị và khu vực công; nêu ra những vấn đề lý thuyết cơ bản về tư duy chiến lược; những ứng dụng của tư duy chiến lược trong lãnh đạo; các phương pháp và biện pháp tăng cường tư duy chiến lược cho các nhà lãnh đạo. Với những mục tiêu như vậy, tại hội thảo, bản chất và các đặc điểm cơ bản dưới góc độ tiếp cận trong cung cấp dịch vụ công của tư duy chiến lược đã được tiếp cận và phân tích, vai trò của tư duy được khẳng định và làm rõ. 9 Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu khác nhau liên quan đến việc đổi mới trong tổ chức, quản lý, xây dựng kế hoạch, những mô hình phát triển trong tương lai ở những lĩnh vực khác nhau tuy không trực tiếp nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược nhưng cũng có đề cập đến ở góc độ vai trò, tầm quan trọng của nó. 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TRÌNH ĐỘ TƯ DUY, TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CỦA ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Thông qua những công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, ngoài việc làm rõ vấn đề tư duy nói chung, còn đề cập đến năng lực, trình độ tư duy, thực trạng của tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo từ đó đưa ra giải pháp nâng cao trình độ tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo. Với bài viết “Thực trạng tư duy lý luận của lãnh đạo quản lý nước ta hiện nay trong quá trình học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh” trong cuốn Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả Nguyễn Thế Kiệt chỉ ra thực tế những năm qua cho thấy, cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta đã năng động triển khai nghị quyết của Trung ương cũng như tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, góp phần khuyến nghị với Trung ương kịp thời bổ sung, phát triển lý luận và chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, trong thực tế nhiều cán bộ lãnh đạo quản lý vẫn còn trông chờ sự chỉ đạo của Trung ương, chưa mạnh dạn đề xuất những biện pháp sáng tạo, phù hợp với tình hình cụ thể ở địa phương. Vì thế, nhiều vấn đề nảy sinh từ thực tế chưa được giải quyết kịp thời khiến họ lúng túng, bị động. Trong khi đó, sự nghiệp đổi mới của đất nước đòi hỏi phải kịp thời tổng kết thực tiễn, đề xuất được những giải pháp góp phần chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Cuốn sách “Quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng ta từ năm 1986 đến nay” [92] của nhóm tác giả Tô Huy Rứa và các cộng sự là tài liệu tham khảo một cách có hệ thống về quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng từ Đại hội VI đến nay, góp phần vào việc tổng kết lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và 10 con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trước thềm Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001. Từ việc tổng kết thực tiễn 20 năm đổi mới, chúng ta thấy rõ không ít vấn đề thực tiễn đặt ra mà lý luận chưa giải quyết một cách thoả đáng, còn xa với nhu cầu thực tiễn đổi mới. Bên cạnh những thành tựu nổi bật đã đạt được vẫn còn sự bất cập trong tư duy và hành động, vẫn còn sự suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, tệ quan liêu, tham nhũng vẫn còn là quốc nạn. Cuốn sách “5 đương đại” [96], là công trình tập hợp các bài viết của các học giả Trung Quốc, tập trung vào năm vấn đề lớn, trong đó có hai vấn đề liên quan trực tiếp đến tư duy chiến lược, đó là: - Bồi dưỡng tư duy chiến lược; - Mở rộng tầm nhìn thế giới là yêu cầu cán bộ lãnh đạo, quản lý nỗ lực quan sát, nắm bắt sâu sắc thực trạng và xu hướng cơ bản của sự phát triển thế giới đương đại. Cuốn sách Tư duy chiến lược và khoa học mới: Lập kế hoạch giữa tình thế hỗn độn, phức tạp và thay đổi của tác giả T. Irene Sanders do Chu Tiến Ánh dịch [94] viết về những câu chuyện của chính tác giả trên con đường tìm kiếm nhận thức của mình đối với một lĩnh vực hoạt động hết sức quan trọng là tư duy chiến lược và lập kế hoạch cho dự án phát triển trong các lĩnh vực kinh doanh, kinh tế và xã hội. Tác giả Bruce và Andy với tác phẩm Tư duy chiến lược [8], được Lê Ngọc Phương Anh tổng hợp và biên dịch bàn về chiến lược kinh tế trên cơ sở lập kế hoạch chiến lược và triển khai chiến lược. Có tư duy chiến lược ở đây là có khả năng hoạt động dài hạn trong khi vẫn phát huy tối đa năng lực hoạt động trong ngắn hạn là điều bắt buộc đối với các nhà quản lý. Tư duy chiến lược sẽ giúp vạch ra con đường dẫn đến thành công, và xây dựng cho khả năng phân tích và hoạch định tổng thể. Tất cả các khía cạnh quan trọng trong quá trình phát triển và triển khai chiến lược - từ việc nghiên cứu và thu nhập những thông tin cơ sở để hình thành một chiến lược mới cho đến việc đánh giá và điều chỉnh thích nghi đều sẽ được giải thích thật rõ ràng. Ở tác phẩm tổng hợp 11 những lời khuyên thiết thực nhất, cùng với những câu hỏi để tự đánh giá hiệu quả công việc. Tác phẩm Tư duy chiến lược - Công cụ sắc bén trong chính trị, kinh doanh và đời thường của hai tác giả Avinat Đixit và Beri NênBăp [1] đã đưa ra một số phương pháp, kỹ thuật tính toán lựa chọn các giải pháp tối ưu cho những tình huống điển hình ở những khâu khác nhau trong lĩnh vực hoạt động kinh tế thông qua rất nhiều những câu chuyện, phát triển các phương pháp suy nghĩ, đưa ra những chỉ dẫn chiến lược hữu hiệu. Nói cách khác, thông qua những câu chuyện để chỉ ra những bài học về phương pháp tư duy, phát triển cách tư duy chiến lược. Tác giả Lê Hữu Nghĩa với bài viết “Một số căn bệnh trong phương pháp tư duy của cán bộ ta” [71] đề cập đến bệnh giáo điều và bệnh kinh nghiệm trong tư duy của cán bộ nước ta. Bệnh giáo điều là khuynh hướng tư tưởng, hành động tuyệt đối hoá vai trò lý luận, coi nhẹ thực tiễn, tách rời lý luận khỏi thực tiễn, thiếu quan điểm lịch sử cụ thể. Bệnh kinh nghiệm là khuynh hướng tư tưởng tuyệt đối hoá kinh nghiệm, coi thường lý luận khoa học. Bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều tuy có liên quan tới chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa giáo điều nhưng dưới góc độ nhận thức lý luận, nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu là do sự yếu kém về lý luận không nắm được tinh thần khoa học của đường lối, chủ trương, chính sách. Sự yếu kém về nhận thức như vậy dĩ nhiên sẽ không tránh được bệnh kinh nghiệm. Tuy nhiên, sự yếu kém về nhận thức không chỉ dẫn đến bệnh kinh nghiệm mà còn dẫn đến bệnh giáo điều. Chính vì vậy, để khắc phục bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều, phương hướng quan trọng hàng đầu là phải nâng cao trình độ lý luận, trình độ hiểu biết về đường lối, chủ trương, chính sách… của cán bộ nói chung. Trong bài viết “Bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay” [83], tác giả Trần Văn Phòng đề cập rõ nhất về tư duy chiến lược, những đặc điểm cũng như yêu cầu để có được tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Ở bài viết này, tác giả cũng đưa ra khái niệm và một số đặc trưng về tư duy chiến lược; sự cần thiết phải có tư duy chiến lược ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo đất nước ta hiện nay. 12 Tác giả Trần Văn Phòng trong bài viết “Năng lực tư duy lý luận với hoạt động của đội ngũ cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số” [82], đề cập đến vai trò của tư duy lý luận, thực trạng năng lực tư duy lý luận của cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số - những mặt mạnh và hạn chế, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ này. Bên cạnh đặc trưng chung của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện, người cán bộ lãnh đạo dân tộc thiểu số cũng có những đặc thù riêng. Tuy nhiên, họ là những người đứng đầu, trực tiếp lãnh đạo, quản lý triển khai thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; đồng thời, chịu trách nhiệm đề ra và tổ chức thực hiện các chủ trương, chương trình kế hoạch phát triển của đơn vị và địa phương mình phụ trách. Với trọng trách như thế, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện phải có năng lực tư duy thích ứng mới có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Tuy vậy, năng lực tư duy của một bộ phận trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số vẫn còn những hạn chế như: trình độ tư duy còn thấp; trong công tác lãnh đạo còn nhiều biểu hiện của bệnh giáo điều; công tác dự đoán, dự báo tình hình chưa theo kịp thực tế; việc nắm bắt, xử lý thông tin thiếu kịp thời; trong chỉ đạo, còn biểu hiện của bệnh chủ quan, duy ý chí, còn dựa vào kinh nghiệm trực quan, sự tùy tiện trong công tác tổ chức thực tiễn. Trên cơ sở đó đề ra một số giải pháp chủ yếu để khắc phục những hạn chế và nâng cao trình độ tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ này, góp phần phát triển đất nước. Bài viết “Hội nhập quốc tế và yêu cầu về tư duy chiến lược của người lãnh đạo hiện nay” [84] của tác giả Trần Văn Phòng khẳng định, tư duy chiến lược đóng vai trò hết sức quan trọng mang tính quyết định trong hoạt động của người lãnh đạo, nhất là trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Bài viết đưa ra những yếu tố hình thành tư duy chiến lược của người lãnh đạo, gồm: tố chất bẩm sinh của người lãnh đạo; tri thức qua học tập, rèn luyện; môi trường kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội; hoạt động của người lãnh đạo. Tác giả còn chỉ ra một số nội dung chủ yếu của tư duy chiến lược: tư duy chiến lược toàn cầu cho hành động quốc gia; tư duy chiến lược về quản trị xã hội; tư duy chiến lược 13 về giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; tư duy chiến lược về mô hình phát triển của quốc gia, dân tộc. Từ đó bài viết đi tới khẳng định, muốn bồi dưỡng tư duy chiến lược của người lãnh đạo Việt Nam hiện nay cần tính tới các nhân tố tác động và người lãnh đạo cần chủ động: học tập, trau dồi phương pháp biện chứng duy vật; rèn luyện năng lực tư duy chiến lược thông qua thực tiễn hoạt động lãnh đạo; nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, trình độ khoa học và công nghệ hiện đại; tăng cường rèn luyện đạo đức cách mạng; dân chủ trong hoạt động lãnh đạo. Tại “Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 30 năm đổi mới” [27], Đảng Cộng sản Việt Nam, Ban Chấp hành Trung ương, Ban Chỉ đạo tổng kết, đã trình bày một cách đầy đủ và hệ thống bối cảnh quốc tế và trong nước trong chặng đường đổi mới 30 năm qua; chỉ ra những thành tựu, hạn chế cũng như nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế đó; nhấn mạnh những nội dung cần tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới, tầm nhìn tới 2030. Qua khảo sát tình hình nghiên cứu cho thấy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận và cũng đã có công trình đề cập đến vấn đề bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay. Tư duy chiến lược ngày càng được quan tâm nghiên cứu trong bối cảnh hiện nay trên phạm vi toàn cầu do đòi hỏi sự phát triển của nhân loại. Việc bồi dưỡng, nâng cao trình độ tư duy chiến lược là quan trọng, thiết thực, đặc biệt với đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp. Tuy nhiên, chưa có công trình nào tập trung đi sâu nghiên cứu về vấn đề: Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Đây là vấn đề cần được triển khai nghiên cứu và đưa ra những đề xuất hữu ích. 1.3. NHỮNG CÔNG TRÌNH VỀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Với việc tư duy chiến lược ngày càng được chú trọng quan tâm, đi sâu nghiên cứu thì những giải pháp nhằm bồi dưỡng, nâng cao năng lực, trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo cũng được các tác giả của những công trình nghiên cứu đề cập đến. 14 Các tác giả Trung Quốc Thái Kiến Ba, Chu Minh và Vĩ Học Cơ “Một số vấn đề cán bộ lãnh đạo cần chú ý nắm bắt khi bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược” [3], Tạp chí Diễn đàn Công đoàn, kỳ thứ 3, quyển thứ 9 (Phan Huy Quang dịch) đưa ra quan điểm của mình về tư duy chiến lược và những đặc trưng cần có để có được tố chất tư duy chiến lược. Người cán bộ lãnh đạo cần phải có được tư duy chiến lược, phải tự giác bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược. Những nội dung cần chú trọng để bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược được các tác giả nêu ra ở đây là: vấn đề thế giới quan, chú ý vấn đề hiện thực, chú trọng vấn đề phương pháp. Bài viết cũng đưa ra một số phương pháp để bồi dưỡng tư duy chiến lược: tầm nhìn cần rộng mở, nhãn quan phải thấu tỏ, nhãn quan cần nhìn xa trông rộng, nhãn quan cần vượt trước. Hoàng Chí Bảo, trong bài viết “Năng lực lãnh đạo chiến lược - quan niệm, vấn đề và giải pháp” [4], đã chỉ ra đối tượng lãnh đạo chiến lược, những yêu cầu đối với đội ngũ này và từ đó đề ra một số giải pháp để xây dựng đội ngũ lãnh đạo chiến lược trong tình hình hiện nay. Theo đó, lãnh đạo chiến lược được chỉ ra là lãnh đạo ở tầm vĩ mô, quốc gia, tổng thể và chỉnh thể. Lãnh đạo chiến lược là lãnh đạo việc soạn thảo đường lối, hoạch định chiến lược và chính sách có quan hệ tới phát triển chung hay phát triển từng lĩnh vực trong phát triển quốc gia, trong đối nội và đối ngoại. Lãnh đạo chiến lược là thể hiện tầm vóc, sức ảnh hưởng, quy mô, chiều kích tác động của nhà lãnh đạo và cơ quan lãnh đạo đối với sự phát triển của cộng đồng xã hội. Lãnh đạo chiến lược cũng được tác giả xác định là đội ngũ lãnh đạo ở tất cả các cấp, các ngành. Theo tác giả, cấp tỉnh, cấp vùng, miền cũng phải được coi là cấp chiến lược, các lãnh đạo ở khu vực này hỗ trợ, bổ sung, điều chỉnh các vấn đề liên quan tới phát triển của địa phương, vùng miền với tư cách là hình ảnh thu nhỏ của quốc gia; cấp cơ sở - vi mô có tầm quan trọng đặc biệt vì nó là những tế bào khởi phát làm nên xã hội, cộng đồng và nhà nước cùng với chính thể của mình. Trên cơ sở những yêu cầu về nhiệm vụ, bài viết cũng đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo chiến lược đối với đội ngũ lãnh đạo chiến lược ở nước ta. 15 Tác giả Trung Quốc Vương Như Cần với bài viết “Tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cần đủ bốn quan điểm”, Tạp chí Tiền tuyến (Phan Huy Quang dịch) [9] khẳng định, tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo vừa là một vấn đề lý luận, cũng là một vấn đề thực tiễn. Biểu hiện cụ thể của tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo là: vận dụng lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác để quan sát vấn đề, từ phương hướng toàn cục và sự lâu dài để suy xét vấn đề, vừa có thể tiến hành sắp xếp và phân loại các yếu tố phức tạp trong nội bộ vấn đề. Tác giả cũng cho rằng, phương thức tư duy chiến lược là hình thái cao của phương thức tư duy, tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cần hội đủ bốn yếu tố: triết học quan trong tư duy chiến lược; thời đại quan của tư duy chiến lược; toàn cục quan trong tư duy thời đại; thực tiễn quan của tư duy chiến lược. Và sau cùng, tính đúng đắn của tư duy chiến lược phải được kiểm nghiệm bằng thực tiễn. Cuốn sách “Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tham mưu chiến lược” [15] của tác giả Đỗ Minh Cương và Nguyễn Viết Lộc nêu lên tầm quan trọng của chiến lược, vai trò của tham mưu chiến lược, của nguồn nhân lực tham mưu chiến lược đối với sự phát triển của đất nước trong thời đại ngày nay. Thông qua khảo sát thực trạng, các tác giả cũng đề xuất những giải pháp trong công tác bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao nhằm tạo ra một đội ngũ tham mưu chiến lược đối với nước ta hiện nay. Thông qua cuốn sách này, nhóm tác giả cùng làm rõ các khái niệm như: khái niệm tham mưu chiến lược, cán bộ chiến lược và vai trò của đội ngũ này. Nhiều chương trình đào tạo, bồi dưỡng đối với đội ngũ cán bộ chiến lược, người giữ vai trò đứng đầu của các nước cũng được đưa vào nghiên cứu, đánh giá, qua đó có những sự vận dụng nhất định trong việc xây dựng các giải pháp cho việc phát triển đội ngũ cán bộ chiến lược ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Luận án tiến sỹ của Dương Minh Đức: “Nâng cao năng lực tư duy lý luận của cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay” [31] nhấn mạnh, sức mạnh trí tuệ của con người có cơ sở nền tảng của nó là tư duy lý luận. Tư duy lý luận là khả năng tổng hợp các phẩm chất trí tuệ của chủ thể, đáp ứng yêu cầu phát hiện ra những yếu tố mới, nhận thức 16 nhanh, nhạy, đúng đắn đối với hiện thực ở trình độ lý luận. Bằng tư duy lý luận, chủ thể có những đề xuất thiết thực, cụ thể, sắc bén, sáng tạo, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người. Ở vùng đồng bằng sông Hồng, cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh đang đứng trước mâu thuẫn giữa yêu cầu, nhiệm vụ ngày càng cao với trình độ và khả năng đáp ứng của cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở đây nhiều mặt chưa ngang tầm, nhất là về năng lực tư duy lý luận. Muốn nâng cao năng lực tư duy lý luận, luận án đã đưa ra một số phương hướng và giải pháp cụ thể. Bài viết của Ngô Huy Đức, “Nâng cao năng lực tư duy của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược” [32] đề cập đến những tố chất cần có đối với người lãnh đạo để thực hiện công việc lãnh đạo. Bên cạnh các yếu tố về đạo đức, sức khỏe, tính cách..., tư duy của người lãnh đạo là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định hiệu quả lãnh đạo. Nâng cao năng lực tư duy của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược phụ thuộc vào chính việc xác định đúng các thách thức lãnh đạo trong môi trường, bối cảnh cụ thể của người lãnh đạo đó; đồng thời, cùng với tư duy khoa học, đội ngũ lãnh đạo cấp chiến lược cần phải nâng cao năng lực tư duy khác, như tư duy hệ thống và tính sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình hiện nay. Bài viết “Xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược ở nước ta hiện nay quan niệm, đặc điểm và những mâu thuẫn cần giải quyết” [43] của tác giả Đoàn Minh Huấn đề cập đến tầm quan trọng của việc xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đối với toàn bộ công tác cán bộ của Đảng. Vì vậy, chăm lo xây dựng cán bộ cấp chiến lược phải được xem là trọng tâm trong công tác cán bộ. Muốn vậy, cần phải nhận diện được các đặc điểm, phát hiện các mâu thuẫn và đề xuất phương thức giải quyết mâu thuẫn, tìm động lực cho cán bộ cấp chiến lược phát triển, xứng đáng với vị thế, trách nhiệm trong toàn bộ sự nghiệp đổi mới. Tác giả Trung Quốc Tăng Quảng Lạc, “Bàn về nguyên tắc cơ bản của tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo thời kỳ mới” [49], Tạp chí Trường Đảng tỉnh ủy Tứ Xuyên (Phan Huy Quang dịch) đưa ra những tìm tòi bước đầu những nguyên tắc cơ bản của tư duy chiến lược mà đội ngũ cán bộ lãnh đạo cần tuân thủ. Các nguyên tắc
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan