Tài liệu Nâng cao năng lực cạnh tranh tại tổng công ty đầu tư nước và môi trường việt nam ctcp (viwaseen).

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế có đề tài “Nâng cao năng lực cạnh tranh tại Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam – CTCP (VIWASEEN)” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận văn có nguồn gốc đầy đủ, trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Vũ Quý Bắc i LỜI CẢM ƠN Được sự phân công của quý thầy cô khoa Quản lý kinh tế, Trường Đại Học Thủy lợi, sau gần ba tháng thực tập em đã hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Nâng cao năng lực cạnh tranh tại Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam – CTCP (VIWASEEN)”. Để hoàn thành nhiệm vụ được giao, ngoài sự nỗ lực học hỏi của bản thân còn có sự hướng dẫn tận tình của thầy cô, cô chú, anh chị tại các doanh nghiệp. Em chân thành cảm ơn thầy giáo – TS. Trần Quốc Hưng, người đã hướng dẫn cho em trong suốt thời gian thực tập. Mặc dù thầy bận đi công tác nhưng không ngần ngại chỉ dẫn em, định hướng đi cho em, để em hoàn thành tốt nhiệm vụ. Một lần nữa em chân thành cảm ơn thầy và chúc thầy dồi dào sức khoẻ. Xin cảm ơn tất cả các anh chị ở Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam CTCP và Công ty cổ phần cơ khí xây dựng cấp thoát nước viwaseen.2 đã hướng dẫn và cung cấp các tài liệu rất nhiệt tình và đầy đủ. Tuy nhiên vì kiến thức chuyên môn còn hạn chế và bản thân còn thiếu nhiều kinh nghiệm thực tiễn nên nội dung của báo cáo không tránh khỏi những thiếu xót, em rất mong nhận sự góp ý, chỉ bảo thêm của quý thầy cô để báo cáo này được hoàn thiện hơn. Một lần nữa xin gửi đến thầy cô, bạn bè cùng các cô chú, anh chị tại Tổng công ty Viwassen và Công ty CP Viwaseen.2 lời cảm ơn chân thành và tốt đẹp nhất! Hà Nội, ngày…..tháng….năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Vũ Quý Bắc ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii MỤC LỤC .................................................................................................................. iii DANH MỤC HÌNH ẢNH ......................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... vii DANH MỤC VIẾT TẮT ......................................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP ..............................................................................5 Khái niệm và vai trò của cạnh tranh và năng lực cạnh tranh ........................................ 5 I. 1 Cạnh tranh ............................................................................................................................... 5 1.1 Khái niệm của cạnh tranh.......................................................................... 5 1.2 Vai trò của cạnh tranh ............................................................................... 6 2 Năng lực cạnh tranh ................................................................................................................ 7 2.1 Khái niệm về năng lực cạnh tranh ............................................................ 7 2.2 Vai trò của năng lực cạnh tranh ................................................................ 9 2.3 Tại sao doanh nghiệp phải nâng cao năng lực cạnh tranh ...................... 10 Các nội dung lý thuyết cơ bản về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ................. 12 II. 1 Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ................................... 12 1.1 Các yếu tố khách quan ............................................................................ 12 1.2 Các yếu tố chủ quan ................................................................................ 16 2 Các vũ khí cạnh tranh của doanh nghiệp............................................................................. 19 2.1 Cạnh tranh bằng sản phẩm. ..................................................................... 19 2.2 Cạnh tranh về giá .................................................................................... 19 2.3 Cạnh tranh về thời cơ thị trường ............................................................. 20 3 Các chỉ tiêu đánh giá năng lực tranh của doanh nghiệp ..................................................... 20 3.1 Các chỉ tiêu định tính .............................................................................. 20 3.2 Các chỉ tiêu định lượng ........................................................................... 21 III. Các bài học kinh nghiệm về nâng cao năng lực cạnh tranh........................................ 24 iii 1. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của một số doanh nghiệp .. 24 2. Bài học rút ra cho Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen) ............................................................................................ 28 IV. Các công trình công bố có liên quan đến đề tài ........................................................... 29 Kết luận chương 1.................................................................................................................... 31 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ NƯỚC VÀ MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM – CTCP (VIWASEEN) . 32 Tổng quan về tổng công ty đầu tư nước và môi trường việt nam – CTCP I. (VIWASEEN).......................................................................................................................... 32 1. Tên, Địa chỉ, Quy mô của Tổng công ty................................................. 32 2. Quá trình hình thành và phát triển .......................................................... 32 3. Đặc điểm sản xuất kinh doanh của Tổng công ty Viwaseen .................. 35 4. Các sản phẩm hàng hóa hiện tại của Tổng công ty................................. 36 5. Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Tổng công ty Viwaseen ....... 37 II. Kết quả kinh doanh của Tổng công ty Viwaseen từ năm 2015 đến 2018 ................. 39 III. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Tổng công ty Đầu tư nước và Môi trường Việt Nam – CTCP (Viwassen)........................................................................................................ 42 Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của Tổng công ty Viwaseen từ năm A. 2015 đến 2018 .......................................................................................................................... 42 1. Các yếu tố khách quan ............................................................................ 42 2. Các yếu tố chủ quan ................................................................................ 47 B. Các vũ khí cạnh tranh của tổng công ty ....................................................................... 60 C. Các chỉ tiêu đánh giá về năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường việt nam – CTCP (VIWASEEN) ............................................................................... 64 1. Các chỉ tiêu định tính .............................................................................. 64 2. Các chỉ tiêu định lượng ........................................................................... 66 IV. Đánh giá chung về năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường việt nam – CTCP (VIWASEEN) ........................................................................................... 69 1. Những thành tựu đạt được ...................................................................... 70 2. Các tồn tại và nguyên nhân của các tồn tại ............................................. 71 Kết luận chương 2.................................................................................................................... 76 iv CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ NƯỚC VÀ MÔI TRƯỜNG VIỆT NAM – CTCP (VIWASEEN) .............................................................................................................77 Mục tiêu và định hướng phát triển của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt I. Nam – CTCP (VIWASEEN).................................................................................................. 77 1. Mục tiêu của công ty trong giai đoạn 2019 đến 2022…………………..77 2. Phương hướng nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đến năm 2022 ……………………………………………………………………………..79 Một số giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi II. trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen) ................................................................................... 81 1. Thực hiện các biện pháp nâng cao chất lượng sản phẩm ........................ 81 2. Thực hiện các biện pháp mở rộng thị phần, thị trường ........................... 84 3. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh bằng các nguồn lực ................. 86 4. Xây dựng và phát triển thương hiệu........................................................ 96 Kết luận chương 3 .................................................................................................................... 98 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................103 v DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2.1 Tổ chức bộ máy quản lý của Tổng công ty Đầu tư nước và Môi trường Việt Nam- CTCP ................................................................................................................... 37 Biểu đồ 2.1 Lợi nhuận của Tổng công ty Viwaseen giai đoạn 2015-2018 .................. 41 Biểu đồ 2.2 Biểu đồ trình độ năng lực của nhân viên ................................................... 49 Hình 2.2 Logo Tổng công ty Đầu tư nước và Môi trường Việt Nam - CTCP .............. 58 Biểu đổ 2.3: Thị phần bình quân 4 năm (2015-2018) ở phân khúc cơ sở hạ tầng cấp thoát nước trên địa bàn Hà Nội ..................................................................................... 68 vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 Đặc điểm SXKD của Tổng công ty Viwaseen...............................................35 Bảng 2.2 Kết quả hoạt động SXKD của Tổng Công ty Viwaseen từ năm 2015 – 2018 .......................................................................................................................................39 Bảng 2.3 Đối thủ cạnh tranh trên thị trường xây dựng..................................................43 Bảng 2.4 Cán bộ công nhân viên Tổng công ty VIWASEEN ......................................48 Bảng 2.5 Giá trị một số máy móc thiết bị lớn của Tổng công ty Viwaseen .................56 Bảng 2.6 Bảng kê phương tiện vận tải của Tổng công ty Viwaseen............................. 56 Bảng 2.8 Đơn giá dự thầu của Tổng Công ty Viwaseen ở một số hạng mục cơ bản của các công trình qua các năm ........................................................................................... 63 Bảng 2.9 Cơ cấu thị phần tuyệt đối của Tổng công ty Viwaseen trên địa bàn thành phố Hà Nội............................................................................................................................ 67 Bảng 2.10 Khả năng duy trì và nâng cao hiệu quả kinh doanh .....................................69 vii DANH MỤC VIẾT TẮT CTCP: Công ty cổ phần TBCN: Tư Bản Chủ Nghĩa XHCN: Xã Hội Chủ Nghĩa ROA: Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản của doanh nghiệp LNST: Lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp TSBQ: Tài sản bình quân của doanh nghiệp ROE: Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp LNST: Lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp VCSHBQ: Vốn chủ sở hữu bình quân của doanh nghiệp ĐKKD: Đăng ký kinh doanh SXKD: Sản xuất kinh doanh LNST: Lợi nhuận sau thuế TSCĐ: Tài sản cố định CNTT: Công nghệ thông tin HĐKD: Hoạt động kinh doanh TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam viii MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết của đề tài Cạnh tranh là một trong những yếu tố cốt lõi để phát triển doanh nghiệp và là cơ chế vận hành của kinh tế thị trường. Cạnh tranh ở mỗi doanh nghiệp cũng diễn ra theo nhiều hình thức khác nhau, có thể là thay đổi cách thức kinh doanh, cách thức tiếp cận khách hàng hay thay đổi về mặt chiến lược... Tuy nhiên, mục đích cuối cùng của các doanh nghiệp cũng là tối đa hóa lợi nhuận và đạt được vị trí cao trong lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh của mình. Các doanh nghiệp muốn tồn tại trong thị trường phải luôn vận động biến đổi để tạo cho mình một vị trí và chiếm lĩnh những thị phần nhất định. Sự cạnh tranh gay gắt trong nền kinh tế thị trường đòi hỏi họ phải xây dựng cho mình một chiến lược cạnh tranh có hiệu quả và bền vững. Các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, ngoài việc cạnh tranh với nhau còn phải chịu sự cạnh tranh của các công ty, các tập đoàn nước ngoài có tiềm lực kinh tế mạnh. Vì vậy vấn đề cạnh tranh không phải là một vấn đề mới, nhưng nó lại luôn là vấn đề mang tính thời sự, cạnh tranh khiến thương trường ngày càng trở lên nóng bỏng hơn. Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen) là doanh nghiệp hoạt động theo mô hình Công ty mẹ - Công ty con với 19 đơn vị thành viên là các công ty cổ phần hoạt động trong lĩnh vực đầu tư, xây dựng cấp thoát nước và môi trường trên phạm vi cả nước. Hiện nay, Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen) có hơn 10.000 cán bộ công nhân viên, trong đó có hơn 2.000 kỹ sư có trình độ đại học và trên đại học, có kiến thức chuyên sâu và giàu kinh nghiệm, gần 8.000 công nhân kỹ thuật lành nghề. Với truyền thống và kinh nghiệm hơn 40 năm trong lĩnh vực xây dựng cấp thoát nước và môi trường, Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen) tự hào là một trong những doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực thiết kế, thi công xây lắp, xuất nhập khẩu vật tư thiết bị cho các công trình cấp thoát nước và môi trường, công trình công nghiệp dân dụng. Tổng Công ty VIWASEEN đã trực tiếp thực hiện thành công nhiều công trình xử lý nước, hệ thống cấp nước, thoát nước và các công trình xử lý nước thải, rác thải quy mô lớn theo hình thức EPC trên phạm vi cả nước 1 góp phần tích cực trong việc đảm bảo an sinh xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững của đất nước. Trong điều kiện cạnh tranh gay gắt của nền kinh tế hiện nay, bất cứ doanh nghiệp nào trong nền kinh tế thị trường đều chịu sự ảnh hưởng từ cạnh tranh, Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen) cũng không nằm ngoài số đó. Hiểu được cạnh tranh là điều không thể tránh khỏi trong nền kinh tế thị trường và muốn có được thành công, doanh nghiệp phải có những giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh một cách hiệu quả, do vậy tác giả quyết định chọn đề tài: "Nâng cao năng lực cạnh tranh tại Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen)" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình. 2 Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng trong điều kiện hiện nay, đề tài đề xuất phương hướng và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen). 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu nói trên, luận văn tập trung giải quyết một số nhiệm vụ chủ yếu sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng trong điều kiện hiện nay. - Phân tích, đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen). - Đề xuất phương hướng và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen) thời gian tới. 3 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu 2 Luận văn tập trung nghiên cứu về nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty đầu tư nước và môi trường Việt Nam - CTCP (Viwaseen). 3.2 Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng năng lực cạnh tranh của Tổng công ty VIWASEEN được thực hiện cho giai đoạn 2015 - 2018. Các đề xuất được thực hiện cho giai đoạn 2019 – 2022. 4 Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các vấn đề đã được đặt ra trong các chương của luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp thu thập số liệu; Phương pháp xử lý số liệu; Phương pháp phân tích so sánh, phân tích tổng hợp và một số phương pháp khác. Bên cạnh đó, luận văn tiếp thu, kế thừa có chọn lọc những kết quả nghiên cứu của một số công trình liên quan đã công bố. 5 Những đóng góp của đề tài Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận văn sẽ phải nghiên cứu, giải quyết được những vấn đề sau: - Hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn cơ bản năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay. - Nghiên cứu kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của một số doanh nghiệp có điều kiện tương đồng và rút ra bài học cho Tổng công ty Viwaseen. - Phân tích, đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của Tổng công ty Viwaseen. - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty Viwaseen. 6 Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được cấu trúc với 3 chương nội dung chính sau: 3 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Chương 2: Thực trạng năng lực cạnh tranh tại Tổng công ty nước và môi trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen) Chương 3: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh tại Tổng công ty nước và môi trường Việt Nam – CTCP (Viwaseen) 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP I. Khái niệm và vai trò của cạnh tranh và năng lực cạnh tranh 1 Cạnh tranh 1.1 Khái niệm của cạnh tranh Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là một hiện tượng kinh tế khách quan, một nguyên tắc, một quy luật kinh tế, một động lực của các hoạt động kinh tế. Trình độ xã hội hóa sản xuất càng phát triển vượt khỏi khuôn khổ quốc gia và trải rộng trên phạm vi quốc tế, nền kinh tế thị trường của mỗi nước là một bộ phận của kinh tế thị trường thế giới, làm cho toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế trở thành xu thế tất yếu, thì nội dung và phạm vi của cạnh tranh cũng mang nhiều nét mới, mà mỗi quốc gia trong đó có Việt Nam, không thể không nắm bắt, tính đến. Theo Từ điển Thuật ngữ kinh tế học là “Sự đấu tranh đối lập giữa các cá nhân, tập đoàn hay quốc gia” [13, tr.12]. Cạnh tranh nảy sinh khi hai hay nhiều bên cố gắng giành lấy thứ mà không phải ai cũng có thể giành được để đối phó và đánh bại các đối thủ của mình trong sản xuất, kinh doanh. Giáo trình Kinh tế chính trị Mác-Lênin của Bộ Giáo dục và Đào tạo định nghĩa “Cạnh tranh được hiểu là sự đấu tranh giữa các chủ thể hành vi kinh tế nhằm giành lợi ích tối đa cho mình” [1, tr.75]. Hai nhà kinh tế học Mỹ P.A.Samuelson và W.D.Nordhaus trong cuốn Kinh tế học cho rằng “Cạnh tranh (Competition) là sự kình địch giữa các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau để dành khách hàng hoặc thị trường” [14, tr.24]. Hai tác giả này cho cạnh tranh đồng nghĩa với cạnh tranh hoàn hảo (perfect competition). Trên thực tế, còn rất nhiều quan niệm khác nhau về cạnh tranh của doanh nghiệp, theo tác giả “Cạnh tranh là quá trình mà chủ thể tìm mọi biện pháp để vượt lên so với đối thủ về một lĩnh vực nhất định, quá trình tạo ra sự nổi trội của chủ thể so với đối thủ”. Đây là quá trình sáng tạo, đổi mới có tính chất toàn diện nhằm phục vụ khách hàng 5 một cách tốt nhất và ứng phó với những thay đổi ngày càng đi lên của thị trường nhiều biến động của nền kinh tế thế giới. 1.2 Vai trò của cạnh tranh 1.2.1 Vai trò của cạnh tranh đối với nền kinh tế quốc dân Cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế nâng cao năng suất lao động xã hội. Một nền kinh tế mạnh là nền kinh tế mà các tế bào của nó là các doanh nghiệp phát triển có khả năng cạnh tranh cao. Tuy nhiên ở đây cạnh tranh phải là cạnh tranh hoàn hảo, cạnh tranh lành mạnh, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau để cùng phát triển, cùng đi lên thì mới làm cho nền kinh tế phát triển bền vững. Còn cạnh tranh độc quyền sẽ ảnh hưởng không tốt đến nền kinh tế, nó tạo ra môi trường kinh doanh không bình đẳng dẫn đến mâu thuẫn về quyền lợi và lợi ích kinh tế trong xã hội, làm cho nền kinh tế không ổn định. Vì vậy, Chính phủ cần ban hành lệnh chống độc quyền trong cạnh tranh, trong kinh doanh để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Cạnh tranh hoàn hảo sẽ đào thải các doanh nghiệp làm ăn không hiệu quả. Do đó buộc các doanh nghiệp phải lựa chọn phương án kinh doanh có chi phí thấp nhất, mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Như vậy cạnh tranh tạo ra sự đổi mới mang lại sự tăng trưởng kinh tế. 1.2.2 Vai trò của cạnh tranh đối với người tiêu dùng Trên thị trường cạnh tranh giữa các doanh nghiệp càng diễn ra gay gắt thì người được lợi nhất là khách hàng. Khi có cạnh tranh thì người tiêu dùng không phải chịu một sức ép nào mà còn được hưởng những thành quả do cạnh tranh mang lại như: chất lượng sản phẩm tốt hơn, giá bán thấp hơn, chất lượng phục vụ cao hơn... Đồng thời khách hàng cũng tác động trở lại đối với cạnh tranh bằng những yêu cầu về chất lượng hàng hoá, về giá cả, về chất lượng phục vụ... Khi đòi hỏi của người tiêu dùng càng cao làm cho cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng gay gắt hơn để giành được nhiều khách hàng hơn. 1.2.3 Vai trò của cạnh tranh đối với doanh nghiệp Cạnh tranh là điều bất khả kháng đối với mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh có thể được coi là cuộc chạy đua khốc liệt mà các doanh nghiệp không thể tránh khỏi mà phải tìm mọi cách vươn nên để chiếm ưu thế và chiến thắng. Cạnh tranh buộc các 6 doanh nghiệp luôn tìm cách nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ, thay đổi kiểu dáng mẫu mã đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Cạnh tranh khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các công nghệ mới, hiện đại , tạo sức ép buộc các doanh nghiệp phải sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của mình để giảm giá thành, nâng cao chất lượng, cải tiến mẫu mã, tạo ra các sản phẩm mới khác biệt có sức cạnh tranh cao. Cạnh tranh khốc liệt sẽ làm cho doanh nghiệp thể hiện được khả năng “ bản lĩnh” của mình trong quá trình kinh doanh. Nó sẽ làm cho doanh nghiệp càng vững mạnh và phát triển hơn nếu nó chịu được áp lực cạnh tranh trên thị trường. Chính sự tồn tại khách quan và sự ảnh hưởng của cạnh tranh đối với nền kinh tế nói chung và đến từng doanh nghiệp nói riêng nên việc nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp là một đòi hỏi tất yếu khách quan trong nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh là quy luật khách quan của kinh tế thị trường, mà kinh tế thị trường là kinh tế TBCN. Kinh tế thị trường là sự phát triển tất yếu và Việt Nam đang xây dựng một nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN có sự quản lý vĩ mô của nhà nước, lấy thành phần kinh tế nhà nước làm chủ đạo. Dù ở bất kỳ thành phần kinh tế nào thì các doanh nghiệp cũng phải vận hành theo qui luật khách quan của nền kinh tế thị trường. Nếu doanh nghiệp nằm ngoài quy luật vận động đó thì tất yếu sẽ bị loại bỏ, không thể tồn tại. Chính vì vậy chấp nhận cạnh tranh và tìm cách để nâng cao khả năng cạnh tranh của mình chính là doanh nghiệp đang tìm con đường sống cho mình. 2 Năng lực cạnh tranh 2.1 Khái niệm về năng lực cạnh tranh Khái niệm năng lực cạnh tranh được đề cập đầu tiên ở Mỹ vào đầu những năm 1990. Doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh là doanh nghiệp có thể sản xuất sản phẩm và dịch vụ với chất lượng vượt trội và giá cả thấp hơn các đối thủ khác trong nước và quốc tế. Khả năng cạnh tranh đồng nghĩa với việc đạt được lợi ích lâu dài của doanh nghiệp và khả năng bảo đảm thu nhập cho người lao động và chủ doanh nghiệp. Định 7 nghĩa này cũng được nhắc lại trong “Sách trắng về năng lực cạnh tranh của Vương quốc Anh” (1994). Năm 1998, Bộ Thương mại và Công nghiệp Anh đưa ra định nghĩa “Đối với doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh là khả năng sản xuất đúng sản phẩm, xác định đúng giá cả và vào đúng thời điểm. Điều đó có nghĩa là đáp ứng nhu cầu khách hàng với hiệu suất và hiệu quả hơn các doanh nghiệp khác” [2, tr.16]. Năng lực cạnh tranh trong nền kinh tế có thể chia ra làm ba cấp độ: Năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh của sản phẩm. 2.1.1 Năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Năng lực cạnh tranh của nền kinh tế là năng lực đạt được tăng trưởng bền vững, thu hút được đầu tư, bảo đảm ổn định kinh tế, xã hội, nâng cao đời sống của người dân. Môi trường cạnh tranh kinh tế chung có ý nghĩa rất lớn đối với việc thúc đẩy quá trình lựa chọn, tự điều chỉnh, lựa chọn của các nhà kinh doanh, các doanh nghiệp theo các tín hiệu thị trường được thông tin đầy đủ. Năng lực cạnh tranh của nền kinh tế được thể hiện bằng năng lực tham gia vào quá trình phân công lao động và hợp tác quốc tế của nền kinh tế quốc gia, khẳng định vị thế của mình trong nền kinh tế thế giới. Hiện nay, theo Diễn đàn kinh tế thế giới WEF đánh giá năng lực cạnh tranh của các quốc gia trong “Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2010-2011 của WEF” dựa trên 3 hạng mục cho điểm chính, bao gồm 12 trụ cột khác nhau [8, tr.8]: - Thứ nhất: thể chế, cơ sở hạ tầng, môi trường kinh tế vĩ mô, giáo dục cơ bản và chăm sóc y tế. - Thứ hai: giáo dục bậc cao và đào tạo, tính hiệu quả của thị trường hàng hóa, tính hiệu quả của thị trường lao động, mức độ phát triển của thị trường tài chính, mức độ sẵn sàng về công nghệ, quy mô thị trường - Thứ ba: trình độ phát triển của doanh nghiệp, năng lực sáng tạo. Trong mỗi trụ cột lại bao gồm nhiều yếu tố khác nhau để xếp hạng. 8 Do năng lực cạnh tranh có vai trò và ý nghĩa to lớn như vậy nên hầu hết các quốc gia đều khuyến khích cạnh tranh, tạo môi trường thúc đẩy cạnh tranh trong nước, quốc tế và rất chú trọng nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp. 2.1.2 Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được đo bằng khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận của doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh. Cụ thể hơn, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng doanh nghiệp tạo ra được lợi thế cạnh tranh, có khả năng tạo ra năng suất và chất lượng cao hơn đối thủ cạnh tranh, chiếm lĩnh thị phần lớn, tạo ra thu nhập cao và phát triển bền vững. Trước hết năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phải tạo ra từ thực lực của doanh nghiệp đó và được tính bằng các tiêu chí về công nghệ, tài chính, nhân lực,… 2.1.3 Năng lực cạnh tranh của sản phẩm dịch vụ Một sản phẩm được coi là có sức cạnh tranh và có thể đứng vững khi có mức giá thấp hơn hoặc khi cung cấp các sản phẩm tương tự với chất lượng hay dịch vụ ngang bằng hay cao hơn. Phong cách phục vụ của doanh nghiệp chuyên nghiệp hơn, dịch vụ hậu mãi của sản phẩm cao hơn thì sản phẩm đó, dịch vụ đó sẽ có sức cạnh tranh lớn hơn. Các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ bao gồm: dịch vụ sản phẩm, chất lượng và giá cả, sự thuận tiện, giá trị thương hiệu, công nghệ tiên tiến và tính khác biệt đa dạng của sản phẩm dịch vụ. Như vậy, năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ có thể hiểu là sự vượt trội so với các sản phẩm, dịch vụ cùng loại trên thị trường về chất lượng và giá cả với điều kiện các sản phẩm, dịch vụ tham gia cạnh tranh đều đáp ứng được các yêu cầu của người tiêu dùng, mang lại giá trị sử dụng cao nhất trên một đơn vị giá cả làm cho sản phẩm, dịch vụ có khả năng cạnh tranh cao hơn. 2.2 Vai trò của năng lực cạnh tranh Năng lực cạnh tranh là sức mạnh của doanh nghiệp được thể hiện trên thương trường. Vì vậy năng lực cạnh tranh có vai trò quan trọng trong lĩnh vực kinh tế của các doanh nghiệp, là động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, góp phần vào sự phát triển kinh tế. 9 Sự cạnh tranh buộc những nhà kinh doanh phải năng động, nhạy bén, nắm bắt tốt hơn nhu cầu của khách hàng, nâng cao nguồn lực, thường xuyên cải tiến kỹ thuật, công nghệ. Do đó, thiếu năng lực cạnh tranh hoặc có biểu hiện độc quyền thì khả năng hoạt động của doanh nghiệp trì trệ, kém phát triển. Cạnh tranh là tiền đề của hệ thống Free- Enterprisem, vì càng nhiều doanh nghiệp cạnh tranh với nhau thì sản phẩm dịch vụ cung cấp cho khách hàng sẽ càng có chất lượng tốt hơn. Hay cạnh tranh sẽ đem đến cho khách hàng giá trị tối ưu nhất. Ngoài mặt tích cực, cạnh tranh cũng đem lại những hệ quả không mong muốn về mặt xã hội. Nó có những tác động tiêu cực khi cạnh tranh không lành mạnh, dùng các thủ đoạn vi phạm pháp luật hay bất chấp pháp luật để đạt được lợi nhuận. Như vậy, có thể nói năng lực cạnh tranh có ý nghĩa quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Nó thể hiện cái thực lực và lợi thế của công ty so với đối thủ cạnh tranh trong việc thỏa mãn tốt nhất các yêu cầu của khách hàng để thu lợi nhuận nhiều hơn. Do đó, việc nâng cao năng lực cạnh tranh phải được phân tích và đánh giá dựa trên những chỉ tiêu phản ánh tới tác động khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. 2.3 Tại sao doanh nghiệp phải nâng cao năng lực cạnh tranh Trong điều kiện hội nhập kinh tế với khu vực và thế giới, để tồn tại và đứng vững trên thị trường các doanh nghiệp cần phải cạnh tranh gay gắt với không chỉ với các doanh nghiệp trong nước mà còn phải cạnh tranh với các Công ty tập đoàn xuyên quốc gia. Đối với các doanh nghiệp, cạnh tranh luôn là con dao hai lưỡi. Quá trình cạnh tranh sẽ đào thải các doanh nghiệp không đủ năng lực cạnh tranh để đứng vững trên thị trường. Mặt khác cạnh tranh buộc các doanh nghiệp phải không ngừng cố gắng trong hoạt động tổ chức SXKD của mình để tồn tại và phát triển. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật công nghệ đang phát triển nhanh nhiều công trình khoa học công nghệ tiên tiến ra đời tạo ra các sản phẩm tốt, đáp ứng nhu cầu mọi mặt của con người. Người tiêu dùng đòi hỏi ngày càng cao về sản phẩm mà nhu cầu của con người thì vô tận, luôn có "ngách thị trường" đang chờ các nhà doanh nghiệp tìm ra và thoả mãn. Do vậy các doanh nghiệp phải đi sâu nghiên cứu thị trường, phát hiện ra những nhu cầu mới của khách hàng để qua đó có thể lựa chọn phương án phù hợp với 10 năng lực kinh doanh của doanh nghiệp để đáp ứng nhu cầu khách hàng. Trong cuộc cạnh tranh này doanh nghiệp nào nhạy bén hơn thì doanh nghiệp đó sẽ thành công. Tóm lại, việc nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp là cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Nếu hiểu năng lực cạnh tranh giữa các doanh nghiệp là khả năng dành chiến thắng trong cuộc “ganh đua” kinh tế như trên, thì nguồn gốc của khả năng đó nằm ở quy mô, trình độ và chất lượng nguồn lực về kinh tế, kỹ thuật công nghệ, nguồn nhân lực và thương mại của doanh nghiệp. Do vậy, nâng cao năng lực cạnh tranh, thực chất là nâng cao “quy mô, trình độ và chất lượng các nguồn lực về kinh tế, kỹ thuật công nghệ, nguồn nhân lực và thương mại của doanh nghiệp”. Với cách tiếp cận như trên, để có thể chiến thắng trong cuộc cạnh tranh, các doanh nghiệp nên tập trung vào các hoạt động sau: Tăng năng lực của doanh nghiệp trên các phương diện tài chính, công nghệ, nhân lực, quản lý Thứ nhất, một doanh nghiệp không thể chiến thắng nếu nguồn lực tài chính yếu và bị động. Chiến lược tài chính là một trong những chiến lược chức năng quan trọng nhất, là tiền đề để thực hiện chiến lược cạnh tranh tổng quát của doanh nghiệp. Thứ hai, công nghệ quyết định sự khác biệt của sản phẩm trên các phương diện chất lượng, thương hiệu và giá cả. Bởi vậy, doanh nghiệp cần xem công nghệ là công cụ cạnh tranh then chốt. Thứ ba, suy cho cùng năng lực cạnh tranh được thực hiện chủ yếu bằng và thông qua con người cho nên nguồn lực quan trọng nhất của doanh nghiệp là nguồn nhân lực. Vậy, để có đội ngũ người lao động có tay nghề cao, doanh nghiệp phải có chiến lược chiêu mộ, đào tạo, giữ người tài và có chế độ đãi ngộ xứng đáng. Nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm Khách hàng nào cũng muốn mua những sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng Một sản phẩm được cho là có “tính cạnh tranh” khi nó đáp ứng tối đa những yêu cầu của khách 11 hàng về: hình thức, giá trị sử dụng, độ bền, giá cả…Vì vậy, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm chính là ngày càng hoàn thiện sản phẩm trên các phương diện đó. Thực tế cho thấy, tất cả các doanh nghiệp thành đạt trong kinh doanh đều là các doanh nghiệp có thái độ tích cực như nhau trong quản lý chất lượng sản phẩm. Nguyên tắc chung của họ là đảm bảo chất lượng sản phẩm tuyệt đối với độ tin cậy cao khi sử dụng và lòng trung thực trong quan hệ mua bán. Đặc biệt là các doanh nghiệp phải luôn coi trọng việc nâng cao chất lượng sản phẩm là một chiến lược cạnh tranh trên thị trường có phạm vi rộng lớn, chất lượng sản phẩm là một vấn đề sống còn đối với doanh nghiệp. II. Các nội dung lý thuyết cơ bản về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp 1 Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Cũng như bản thân doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp chịu tác động của rất nhiều nhân tố khác nhau. Theo mô hình Kim cương của M. Porter có thể thấy, có ít nhất 6 nhóm yếu tố tác động tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, điều kiện cầu (thị trường), điều kiện yếu tố (nguồn lực đầu vào), các ngành cung ứng và liên quan (cạnh tranh ngành), các yếu tố ngẫu nhiên và yếu tố nhà nước. Tuy nhiên, có thể chia các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp làm hai nhóm: các yếu tố khách quan và các yếu tố chủ quan. 1.1 Các yếu tố khách quan Khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp phụ thuộc rất lớn vào các yếu tố khách quan khác của môi trường bên ngoài, xung quanh doanh nghiệp. Nhìn chung có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, song tóm gọn lại các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp được chia thành các nhóm sau đây: 1.1.1 Môi trường vĩ mô Môi trường vĩ mô ảnh hưởng đến tất cả các ngành kinh doanh, nhưng không nhất thiết phải theo một cách nhất định. Phân tích môi trường vĩ mô sẽ giúp doanh nghiệp trả lời câu hỏi: Doanh nghiệp đang trực diện với những gì? Nhằm giúp doanh nghiệp có những quyết định phù hợp. Hay nói cách khác, mục đích của việc nghiên cứu môi trường vĩ mô là nhằm phát triển một danh mục có giới hạn những cơ hội mang lại lợi 12