®¹i häc quèc gia Hµ Néi
Trung t©m ®µo t¹o, båi d-ìng gi¶ng viªn lý luËn chÝnh trÞ
------------ ------------
NguyÔn ThÞ Ngäc Anh
N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh
cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ë ViÖt Nam
LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ
Chuyªn ngµnh : Kinh tÕ chÝnh trÞ
M· sè
: 60 31 01
Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Ng« V¨n L-¬ng
Hµ Néi, 2008
1
Ch-¬ng 1
Lý luËn chung vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh
cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt nam.
1.1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña
DNNN ë ViÖt Nam
1.1.1.C¹nh tranh vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh.
1.1.1.1 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
* C¹nh tranh lµ mét hiÖn t-îng kinh tÕ- x· héi phøc t¹p, do c¸ch tiÕp
cËn kh¸c nhau nªn cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¹nh tranh.
Theo C. M¸c: “C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a
c¸c nhµ t- b¶n ®Ó giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ
tiªu thô hµng ho¸ ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch” (Nguån:M¸c- Anghen
toµn tËp. Nxb sù thËt- Hµ néi n¨m 1978)
Theo tõ ®iÓm B¸ch Khoa cña ViÖt Nam th×: “C¹nh tranh (trong kinh
doanh) lµ ho¹t ®éng ganh ®ua gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸, gi÷a c¸c
th-¬ng nh©n, c¸c nhµ kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, chi phèi bëi
quan hÖ cung cÇu nh»m giµnh c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô vµ thÞ tr-êng
cã lîi nhÊt” (Nguån: Tõ ®iÓm B¸ch khoa. Nxb Tõ ®iÓn B¸ch khoa Hµ néi
n¨m 1995)
Theo cuèn kinh tÕ häc cña Samuelson th× : “C¹nh tranh lµ sù k×nh
®Þch gi÷a c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh ®Ó giµnh kh¸ch hµng, thÞ trêng”
(Nguån: P.Samuelson. Kinh tÕ häc, Nxb Gi¸o dôc Hµ néi n¨m 2000)
Qua c¸c ®Þnh nghÜa trªn, cã thÓ tiÕp cËn c¹nh tranh nh- sau:
Thø nhÊt, nãi ®Õn c¹nh tranh lµ nãi ®Õn sù ganh ®ua nh»m giµnh lÊy
phÇn th¾ng cña nhiÒu chñ thÓ cïng tham dù.
Thø hai, môc ®Ých trùc tiÕp cña c¹nh tranh lµ mét ®èi t-îng cô thÓ
nµo ®ã mµ c¸c bªn ®Òu muèn giµnh giËt (mét c¬ héi, mét s¶n phÈm, dù ¸n).
8
Mét lo¹t ®iÒu kiÖn cã lîi (mét thÞ tr-êng, mét kh¸ch hµng...) Môc ®Ých cuèi
cïng lµ kiÕm ®-îc lîi nhuËn cao.
Thø ba, c¹nh tranh diÔn ra trong mét m«i tr-êng cô thÓ, cã c¸c rµng
buéc chung mµ c¸c bªn tham gia ph¶i tu©n thñ nh-: ®Æc ®iÓm s¶n phÈm, thÞ
tr-êng, c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ kinh doanh...
Thø t-, trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c chñ thÓ tham gia c¹nh tranh cã
thÓ sö dông nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh-: c¹nh tranh b»ng ®Æc tÝnh vÒ chÊt
l-îng s¶n phÈm, c¹nh tranh b»ng gi¸ s¶n phÈm (chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ thÊp;
chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ cao; chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ æn ®Þnh; ®Þnh gi¸ theo thÞ
tr-êng; chÝnh s¸ch gi¸ ph©n biÖt; b¸n ph¸ gi¸); c¹nh tranh b»ng nghÖ thuËt
ph©n biÖt s¶n phÈm (tæ chøc c¸c kªnh tiªu thô); c¹nh tranh nhê dÞch vô b¸n
hµng tèt; c¹nh tranh th«ng qua h×nh thøc thanh to¸n...
Víi c¸ch tiÕp cËn trªn, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n, kh¸i
niÖm c¹nh tranh cã thÓ ®-îc hiÓu nh- sau: C¹nh tranh lµ quan hÖ kinh tÕ mµ
ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ ganh ®ua nhau t×m mäi biÖn ph¸p, c¶ nghÖ thuËt
lÉn thñ ®o¹n ®Ó ®¹t môc tiªu kinh tÕ cña m×nh, th«ng th-êng lµ chiÕm lÜnh
thÞ tr-êng, giµnh lÊy kh¸ch còng nh- c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, thÞ tr-êng cã
lîi nhÊt. Môc ®Ých cuèi cïng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh c¹nh
tranh lµ tèi ®a ho¸ lîi Ých. §èi víi ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn,
®èi víi ng-êi tiªu dïng lµ lîi Ých tiªu dïng vµ sù tiÖn lîi. (Nguån: Ts
NguyÔn VÜnh Thanh. N©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp th-¬ng
m¹i ViÖt Nam, Nxb lao ®éng- x· héi, n¨m 2005)
* N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp
Theo s¸ch, “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt
Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam” th× kh¸i niÖm n¨ng
lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc ®Ò cËp ®Çu tiªn ë Mü ®Çu n¨m 1980.
Theo Alinton Report (n¨m 1985): “Doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ
doanh nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ dÞch vô víi chÊt l-îng v-ît tréi
vµ gi¸ c¶ thÊp h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong n-íc vµ quèc tÕ. Kh¶ n¨ng
c¹nh tranh ®ång nghÜa víi viÖc ®¹t ®-îc lîi Ých l©u dµi cña doanh nghiÖp vµ
9
kh¶ n¨ng b¶o ®¶m thu nhËp cho ng-êi lao ®éng vµ chñ doanh nghiÖp. §Þnh
nghÜa nµy còng ®-îc nh¾c l¹i trong s¸ch tr¾ng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña
V-¬ng quèc Anh (n¨m 1994). N¨m 1998, Bé th-¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp
(Anh) ®a ra ®Þnh nghÜa: “§èi víi doanh nghiÖp, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶
n¨ng s¶n xuÊt ®óng s¶n phÈm, x¸c ®Þnh ®óng gi¸ c¶ vµ vµo ®óng thêi ®iÓm.
§iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®¸p øng nhu cÇu kh¸ch hµng víi hiÖu suÊt vµ hiÖu qu¶
h¬n c¸c doanh nghiÖp kh¸c”. (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn)
N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.)
Tuy nhiªn, kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh ®Õn nay vÉn ch-a hiÓu
®-îc mét c¸ch thèng nhÊt. Theo Buckley (n¨m 1988), n¨ng lùc c¹nh tranh
cña doanh nghiÖp cÇn ®-îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña doanh
nghiÖp. Theo Collins vµ Polart (n¨m 1996), kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh
g¾n víi nhiÖm vô cña doanh nghiÖp víi 3 yÕu tè lµ: c¸c gi¸ trÞ chñ yÕu cña
doanh nghiÖp, môc ®Ých chÝnh cña doanh nghiÖp vµ c¸c môc tiªu gióp
doanh nghiÖp thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh. ” (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u
Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp
ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ
quèc gia, n¨m 2008.)
Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp sau
d©y lµ mét sè quan niÖm (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng
cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.)
Mét lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng duy tr× vµ më réng thÞ phÇn,
thu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. §©y lµ quan niÖm kh¸ phæ biÕn hiÖn nay,
theo ®ã n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng tiªu thô hµng ho¸, dÞch vô so víi
c¸c ®èi thñ vµ kh¶ n¨ng thu lîi cña doanh nghiÖp. C¸ch quan niÖm nh- vËy
cã thÓ gÆp trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Mehra (n¨m 1998), Buckley
(n¨m 1991) hay ë trong n-íc nh- cña CIEM (n¨m 2003)…. C¸ch quan
niÖm nh- vËy t-¬ng ®ång víi c¸ch tiÕp cËn th-¬ng m¹i truyÒn thèng nh-
10
nªu trªn. H¹n chÕ trong quan niÖm nµy lµ ch-a bao hµm c¸c ph-¬ng thøc,
c¸c yÕu tè duy tr× vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh, ch-a ph¶n ¸nh mét c¸ch
bao qu¸t n¨ng lùc kinh doanh cña doanh nghiÖp.
Hai lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng chèng chÞu
tr-íc sù tÊn c«ng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Ch¼ng h¹n, Héi ®ång chÝnh
s¸ch n¨ng lùc c¹nh tranh cña Mü ®-a ra ®Þnh nghÜa: n¨ng lùc c¹nh tranh lµ
n¨ng lùc kinh tÕ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña mét nÒn s¶n xuÊt cã thÓ v-ît
qua thö th¸ch trªn thÞ trêng thÕ giíi…Uû ban quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ
cã trÝch dÉn kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ chÝnh
s¸ch th-¬ng m¹i (n¨m 1997). Theo ®ã, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ n¨ng lùc cña
doanh nghiÖp “kh«ng bÞ doanh nghiÖp kh¸c ®¸nh b¹i vÒ n¨ng lùc kinh tÕ”.
Quan niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh nh- vËy mang tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh.
Ba lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh ®ång nghÜa víi n¨ng suÊt lao ®éng. Theo
tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD), n¨ng lùc c¹nh tranh cña
doanh nghiÖp lµ søc s¶n xuÊt ra thu nhËp t-¬ng ®èi cao trªn c¬ së sö dông
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ lµm cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn bÒn
v÷ng trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ.
Bèn lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh ®ång nghÜa víi viÖc duy tr× vµ n©ng cao
lîi thÕ c¹nh tranh. Ch¼ng h¹n, t¸c gi¶ Vò Träng L©m (n¨m 2006) cho r»ng,
n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng t¹o dùng, duy tr×, sö
dông vµ s¸ng t¹o míi c¸c lîi thÕ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.T¸c gi¶ TrÇn
söu (n¨m 2005) còng cã ý kiÕn t¬ng tù: “n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh
nghiÖp lµ kh¶ n¨ng t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh, cã kh¶ n¨ng t¹o ra n¨ng suÊt vµ
chÊt l-îng cao h¬n ®èi thñ c¹nh tranh, chiÕm lÜnh thÞ phÇn lín, t¹o ra thu
nhËp cao vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng”
Ngoµi ra, kh«ng Ýt ý kiÕn ®ång nhÊt n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh
nghiÖp víi n¨ng lùc kinh doanh.
Nh- vËy, cho ®Õn nay quan niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vÉn ch-a
®-îc hiÓu thèng nhÊt. §Ó cã thÓ ®-a ra quan niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña
doanh nghiÖp phï hîp, cÇn l-u ý nh÷ng ®Æc thï cña kh¸i niÖm nµy nh-
11
Henricsson vµ c¸c céng sù (n¨m 2004) chØ ra: ®ã lµ tÝnh ®a nghÜa (cã nhiÒu
c¸ch ®Þnh nghÜa), ®a trÞ (cã nhiÒu c¸ch ®o l-êng), ®a cÊp (víi c¸c cÊp ®é
kh¸c nhau), phô thuéc, cã tÝnh quan hÖ qua l¹i, tÝnh chÊt ®éng vµ lµ mét qu¸
tr×nh.
Tõ nh÷ng yªu cÇu trªn, cã thÓ ®-a ra kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh
cña doanh nghiÖp nh- sau:
N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng duy tr× vµ n©ng
cao lîi thÕ c¹nh tranh trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm, më réng m¹ng l-íi tiªu
thô, thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh»m ®¹t lîi Ých kinh
tÕ cao vµ bÒn v÷ng. (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.)
Nh- vËy, n¨ng lùc c¹nh tranh kh«ng ph¶i lµ chØ tiªu ®¬n nhÊt mµ
mang tÝnh tæng hîp, bao gåm nhiÒu chØ tiªu cÊu thµnh vµ cã thÓ x¸c ®Þnh
®-îc cho nhãm doanh nghiÖp (ngµnh) vµ tõng doanh nghiÖp.
* N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh lµ mét xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng-îc.
TiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ diÔn ra réng kh¾p vµ
nhanh chãng, th× kh¸i niÖm “n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia” ®ang trë thµnh
vÊn ®Ò nãng hæi, thu hót ®-îc sù quan t©m cña nhiÒu ChÝnh phñ, nhiÒu
doanh nh©n. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia vµ c¸c doanh
nghiÖp ®ang diÔn ra nh- mét xu h-íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i, kh«ng thÓ ®¶o
ng-îc, quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña mét quèc gia, mét
doanh nghiÖp.
D-íi søc Ðp cña toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ, viÖc l-u th«ng c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt (nh- søc lao ®éng, nguyªn vËt liÖu, tiÒn vèn) ngµy cµng trë
nªn dÔ dµng, nhÊt lµ khi khoa häc kü thuËt cao, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ph¸t
triÓn nhanh chãng, th× c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c doanh nghiÖp
sÏ trë nªn quyÕt liÖt h¬n víi biÓu hiÖn nh-: nh÷ng vô ph¸ s¶n, c¸c ®ît sa
th¶i c«ng nh©n, mÊt viÖc lµm... Thùc chÊt cña c¹nh tranh lµ c¹nh tranh vÒ sù
tiÕn bé khoa häc kü thuËt, møc ®é øng dông c«ng nghÖ vµo ph¸t triÓn s¶n
12
xuÊt kinh doanh; lµ c¹nh tranh trong viÖc ®-a ra c¸c ý t-ëng míi vµ ¸p dông
thµnh c«ng nh÷ng ý t-ëng ®ã trong kinh doanh.
C¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t, diÔn ra trªn s©n nhµ vµ tr¶i
réng trªn ph¹m vi thÕ giíi lµm cho nhiÒu ng-êi th¾ng vµ l¾m kÎ thua. Nh»m
chèng l¹i xu thÕ ®ã c¸c doanh nghiÖp, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ph¶i t¨ng viÖc
t×m kiÕm ®èi t¸c ®Ó liªn minh, liªn kÕt víi nhau, nh»m chèng l¹i ý ®å th«n
tÝnh cña c¸c tËp ®oµn ®Þch thñ. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy sÏ t¹o ra xu h-íng hîp
t¸c, liªn kÕt s©u réng. Hîp t¸c vµ c¹nh tranh sÏ trë thµnh nhu cÇu tÊt yÕu
kh¸ch quan cña nh÷ng thùc thÓ nµo muèn sèng trong m«i tr-êng míi- m«i
tr-êng toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ.
1.1.1.2 Ph©n lo¹i c¹nh tranh.
C¹nh tranh ®-îc ph©n thµnh nhiÒu lo¹i dùa trªn c¸c tiªu thøc kh¸c
nhau:
* D-íi gãc ®é c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia thÞ tr-êng:
Cã c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt víi nhau, ng-êi s¶n xuÊt vµ
ng-êi tiªu dïng vµ gi÷a nh÷ng ng-êi tiªu dïng víi nhau. ë ®©y, c¹nh tranh
xoay quanh vÊn ®Ò: chÊt l-îng hµng ho¸, gi¸ c¶ vµ ®iÒu kiÖn dÞch vô.
* D-íi gãc ®é thÞ tr-êng th× cã 2 lo¹i c¹nh tranh:
- C¹nh tranh hoµn h¶o hay thuÇn tuý: lµ t×nh tr¹ng c¹nh tranh trong
®ã gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ lµ kh«ng thay ®æi trong toµn bé ®Þa danh
cña thÞ tr-êng, bëi v× ng-êi s¶n xuÊt, ng-êi tiªu dïng ®Òu biÕt t-êng tËn vÒ
c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr-êng. Trong ®iÒu kiÖn ®ã kh«ng cã c«ng ty (nhµ
kinh doanh) nµo cã ®ñ søc m¹nh cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn gi¸ c¶ s¶n phÈm cña
m×nh trªn thÞ tr-êng.
- C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o: ®©y lµ h×nh thøc c¹nh tranh chiÕm -u
thÕ trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ ë ®ã c¸c c¸ nh©n b¸n hµng hoÆc c¸c nhµ
s¶n xuÊt cã ®ñ søc m¹nh vµ thÕ lùc cã thÓ chi phèi ®-îc gi¸ c¶ s¶n phÈm
cña m×nh trªn thÞ tr-êng.
C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o cã hai lo¹i: ®éc quyÒn nhãm vµ c¹nh
tranh mang tÝnh ®éc quyÒn.
13
§éc quyÒn nhãm: tån t¹i trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ ë ®ã chØ cã
mét Ýt ng-êi s¶n xuÊt. Trong thÞ tr-êng nµy th× mçi ng-êi ®Òu nhËn thøc
®-îc r»ng gi¸ c¶ c¸c s¶n phÈm cña m×nh kh«ng chØ phô thuéc vµo s¶n l-îng
s¶n xuÊt mµ cßn phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña nh÷ng ng-êi c¹nh tranh quan
träng trong ngµnh ®ã.
C¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn: lµ mét h×nh thøc c¹nh tranh mµ ë
®ã ng-êi b¸n cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn ng-êi mua b»ng sù kh¸c nhau cña c¸c
s¶n phÈm cña m×nh vÒ h×nh d¸ng, kÝch th-íc, chÊt l-îng, nh·n m¸c. Trong
rÊt nhiÒu tr-êng hîp, ng-êi s¶n xuÊt cã thÓ buéc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn
gi¸.
* D-íi gãc ®é c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt- kinh doanh:
Cã 3 lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh tr-íc, trong vµ sau khi b¸n hµng.
Cuéc c¹nh tranh nµy ®-îc thùc hiÖn b»ng ph-¬ng thøc thanh to¸n vµ dÞch
vô.
* XÐt theo môc tiªu cña c¸c chñ thÓ trong c¹nh tranh
Cã c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh.
C.M¸c ®· dïng c¸ch ph©n lo¹i nµy ®Ó nghiªn cøu c¬ së khoa häc cña c¸c
ph¹m trï gi¸ trÞ trªn thÞ tr-êng, gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn b×nh qu©n. ë
®ã, C. M¸c chØ râ tr-íc hÕt ®Ó ®¹t môc tiªu b¸n cïng mét lo¹i hµng ho¸ ®·
xuÊt hiÖn sù c¹nh tranh trong néi bé ngµnh, kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ
tr-êng. Vµ sau n÷a, ®Ó ®¹t môc tiªu dµnh n¬i ®Çu t- cã lîi, gi÷a c¸c chñ thÓ
kinh tÕ ®· xuÊt hiÖn c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh, kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh lîi
nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
Ngµy nay ph¸t triÓn c¸ch ph©n lo¹i trªn cña C. M¸c, c¸c nhµ kinh tÕ
häc chia thµnh hai h×nh thøc lµ c¹nh tranh däc vµ c¹nh tranh ngang:
+ C¹nh tranh däc:
Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã møc chi phÝ b×nh qu©n thÊp
nhÊt kh¸c nhau. C¹nh tranh däc chØ ra r»ng: sù thay ®æi gi¸ b¸n vµ l-îng
b¸n nãi trªn cña c¸c doanh nghiÖp sÏ cã ®iÓm dõng. Sau mét thêi gian nhÊt
®Þnh, sÏ h×nh thµnh mét gi¸ thÞ tr-êng thèng nhÊt. C¹nh tranh däc sÏ lµm
14
cho c¸c doanh nghiÖp cã chi phÝ b×nh qu©n cao bÞ ph¸ s¶n, cßn c¸c doanh
nghiÖp cã chi phÝ b×nh qu©n thÊp nhÊt sÏ thu ®-îc lîi nhuËn cao
+ C¹nh tranh ngang
Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã møc chi phÝ b×nh qu©n thÊp
nhÊt nh- nhau. Do ®Æc ®iÓm ®ã, trong c¹nh tranh ngang kh«ng cã doanh
nghiÖp nµo bÞ lo¹i khái thÞ tr-êng, song gi¸ c¶ ë møc thÊp tèi ®a, lîi nhuËn
gi¶m dÇn vµ cã thÓ kh«ng cã lîi nhuËn. §Ó h¹n chÕ bÊt lîi ®ã c¹nh tranh
ngang dÉn ®Õn hai khuynh h-íng: hoÆc lµ ph¶i liªn minh thèng nhÊt gi¸
b¸n cao, gi¶m l-îng b¸n trªn thÞ tr-êng- xuÊt hiÖn ®éc quyÒn. HoÆc lµ c¸c
doanh nghiÖp t×m mäi c¸ch gi¶m ®-îc chi phÝ, tøc chuyÓn tõ c¹nh tranh
ngang sang c¹nh tranh däc nh»m trô l¹i ®-îc trªn thÞ tr-êng vµ cã lîi nhuËn
cao.
* XÐt theo ph¹m vi l·nh thæ, ng-êi ta nãi tíi c¹nh tranh trong n-íc vµ
c¹nh tranh quèc tÕ. C¹nh tranh quèc tÕ cÇn l-u ý cã thÓ diÔn ra ë ngay thÞ
tr-êng néi ®Þa, ®ã lµ c¹nh tranh gi÷a hµng ho¸ trong n-íc s¶n xuÊt víi hµng
ngo¹i nhËp (nhÊt lµ hµng nhËp lËu).
C¸c nh©n tè cÊu thµnh søc m¹nh c¹nh tranh ®ã lµ:
- ChÊt l-îng hµng ho¸ tèt
- Gi¸ c¶ thÊp
- Thêi gian vµ ®iÒu kiÖn dÞch vô. Tøc lµ hµng ho¸ ®-a ra thÞ tr-êng
®óng thêi ®iÓm x· héi cÇn b¸n nhanh, thanh to¸n nhanh. Sau khi tiªu thô th×
cã c¸c dÞch vô tèt: b¶o hµnh, söa ch÷a, h-íng dÉn tiªu dïng...
1.1.1.3 T¸c dông cña c¹nh tranh.
Cạnh tranh là hiện tượng tự nhiên, là mâu thuẫn quan hệ giữa các cá
thể có chung một môi trường sống đối với điều kiện nào đó mà hä cùng
quan tâm. Trong hoạt động kinh tế, đó là sự ganh đua giữa các chñ thÓ kinh
tế (nhà sản xuất, người tiêu dùng) nhằm giành lấy những vị thế tương đối
trong sản xuất, tiêu thụ hay tiêu dùng hàng hóa để thu được nhiều lợi ích
nhất cho mình. Cạnh tranh có thể xảy ra giữa những nhà sản xuất với nhau
15
hoặc có thể xảy ra giữa người sản xuất với người tiêu dùng khi người sản
xuất muốn bán hàng hóa với giá cao, người tiêu dùng lại muốn mua được
với giá thấp. Cạnh tranh trong kinh tế luôn liên quan đến quyền sở hữu. Nói
cách khác, sở hữu là điều kiện để cạnh tranh kinh tế diễn ra.
Cạnh tranh có vai trò quan trọng trong nền sản xuất hàng hóa nói
riêng và trong lĩnh vực kinh tế nói chung; là động lực thúc đẩy sản xuất
phát triển, góp phần vào sự phát triển kinh tế. Cạnh tranh mang lại nhiều lợi
ích, đặc biệt cho người tiêu dùng. §ã lµ viÖc người sản xuất phải tìm mọi
cách làm ra sản phẩm có chất lượng hơn, đẹp hơn, có chi phí sản xuất rẻ
hơn, có tỷ lệ tri thức khoa học, công nghệ trong đó cao hơn... để đáp ứng
với thị hiếu của người tiêu dùng. Cạnh tranh sÏ làm cho người sản xuất
năng động hơn, nhạy bén hơn, nắm bắt tốt hơn nhu cầu của người tiêu
dùng, thường xuyên cải tiến kỹ thuật, áp dụng những tiến bộ, các nghiên
cứu thành công mới nhất, hoàn thiện cách thức tổ chức vµ quản lý vµo sản
xuất để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế.
Ngoài mặt tích cực, cạnh tranh cũng g©y ra những hệ quả không
mong muốn về mặt xã hội. Nó làm thay đổi cấu trúc xã hội trên phương
diện sở hữu của cải, phân hóa mạnh mẽ giàu nghèo, có những tác động tiêu
cực khi cạnh tranh không lành mạnh, dùng các thủ đoạn vi phạm pháp luật
hay bất chấp pháp luật. Vì lý do trên cạnh tranh kinh tế bao giờ cũng phải
được điều chỉnh bởi các định chế xã hội, sự can thiệp của Nhà nước.
Trong xã hội xét về tổng thể, mçi con ng-êi vừa là người sản xuất
đồng thời cũng là người tiêu dùng. Do vậy, cạnh tranh thường mang lại
nhiều lợi ích hơn cho mọi người, cho cộng đồng vµ xã hội.
1.1.1.4 C¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh.
* Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr-êng vµ lùa chän thÞ tr-êng môc tiªu
- Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr-êng
16
Công tác nghiên cứu thị trường cã vai trß v« cïng quan träng. Nhiều
doanh nghiệp đã phải chịu thua lỗ lớn và mất thị trường do không đi sâu
vào nghiên cứu thị trường. Nhiều doanh nghiệp đã nhận thức được tầm
quan trọng của công tác nghiên cứu thị trường nªn đã tiến hành nghiên cứu,
song "lực bất tòng tâm", v× vốn ít, ngân sách dành cho việc nghiên cứu thị
trường cßn rất hạn hẹp, khả năng thăm quan, khảo sát thị trường nước
ngoài rất hạn chế vì mỗi chuyến đi chi phí khá tốn kém, hiệu quả không
cao. Do khả năng tìm kiếm, khai thác và xử lý thông tin của cán bộ còn
yếu, lợi ích đem lại không đủ bù chi phí.
Hoạt động nghiên cứu thị trường của các doanh nghiệp chưa được tổ
chức một cách khoa học, mà chủ yếu dựa vào kinh nghiệm của người
nghiên cứu là chính. Các doanh nghiệp còn rất hạn chế trong việc sử dụng
công nghệ thông tin, công cụ toán học, thống kê trong nghiên cứu thị
trường. Đa số các doanh nghiệp trên cơ sở thông tin thu thập được th× họ
tiến hành phân tích bằng cảm tính rồi đưa ra dự báo. Các thông tin sơ cấp
về thị trường do không có đủ chi phí để thu thập, dẫn đến tình trạng đa số
các doanh nghiệp kinh doanh thụ động, không chắc chắn.
VÒ viÖc x¸c ®Þnh thÞ tr-êng môc tiªu: các doanh nghiệp thường lựa
chọn thị trường mục tiêu theo cách phản ứng lại với thị trường, thấy cơ hội
của đoạn thị trường nào hấp dẫn thì tập trung vào đoạn thị trường đó. Dịch
vụ hỗ trợ hoạt động kinh doanh như: nghiên cứu thị trường, thông tin kinh
tế, ngân hàng dữ liệu... còn hạn chế. Trình độ khai thác và sử dụng thông
tin của cán bộ còn thấp, sự quan tâm chưa đúng mức của lãnh đạo doanh
nghiệp, cơ cấu tổ chức không tương ứng... Còn có những mặt hàng của
doanh nghiệp Nhà nước đang được bảo hộ tuyệt đối (ưu đãi độc quyền)
hoặc bảo hộ qua hàng rào thuế quan, trợ cấp (qua ưu đãi tín dụng, bù lỗ,
miễn thuế...), thậm chí nhiều doanh nghiệp cố gắng luận chứng để Nhà
nước tăng cường các biện pháp bảo hộ mạnh hơn để duy trì việc làm và thị
17
phần. Nhìn chung, công tác nghiên cứu thị trường của các doanh nghiệp
Việt Nam còn yếu kém
* ChiÕn l-îc kinh doanh cña doanh nghiÖp
C¸c doanh nghiÖp th-êng thùc hiÖn mét sè chiÕn l-îc sau
Thø nhÊt, chiến lược sản phẩm của các doanh nghiệp. Trước yêu cầu
của thị trường ngày càng cao, các doanh nghiệp Việt Nam đã quan tâm đến
yếu tố chất lượng sản phẩm ®Ó xây dựng chiến lược sản phẩm nh»m đáp
ứng nhu cầu của khách hàng và thị trường. Tuy nhiên sản phẩm của các
doanh nghiệp Việt Nam có đặc điểm là: yếu tố vốn trong cấu thành sản
phẩm thấp, hàm lượng tri thức và công nghệ trong sản phẩm không cao,
chủ yếu dựa vào yếu tố lao động hoặc điều kiện tự nhiên nªn năng suất lao
động thấp, chất lượng sản phẩm chưa thực sự có ưu thế rõ rệt trên thị
trường thế giới.
Chi phí dịch vụ hạ tầng phục vụ sản xuất công nghiệp như: điện, viễn
thông, cảng biển, vận tải ở Việt Nam cũng được đánh giá là cao hơn mức
so víi của các nước trong khu vực. Tất cả các khoản chi phí này đều có ảnh
hưởng rất lớn tới chi phí sản xuất, giá thành sản phẩm và sức cạnh tranh
của sản phẩm cũng như n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiệp.
Thø hai, chiÕn l-îc ph©n phèi
Do các doanh nghiệp Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ là chủ yếu
®iÒu nµy đã làm hạn chế tầm hoạt động và mạng lưới phân phối. Nhiều
doanh nghiệp vẫn áp dụng hình thức các kênh phân phối qua các trung gian
thương mại nên chưa thiết lập được hệ thống phân phối hàng hóa đến đại lý
hoặc người tiêu dùng cuối dùng. Với phương thức này, các doanh nghiệp
Việt Nam không thể kiểm soát được quá trình phân phối và tiêu thụ sản
phẩm của họ và không thể nắm bắt trực tiếp những thông tin phản ánh tình
hình thị trường.
18
So với nhiều công cụ cạnh tranh khác, hệ thống kênh phân phối của
hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa được quan tâm đúng mức và
còn tồn tại nhiều hạn chế. Đối với các doanh nghiệp Nhà nước, kênh phân
phối vẫn còn mang nhiều dấu ấn của thời kỳ bao cấp. Đối với những doanh
nghiệp ngoài quốc doanh, một bộ phận vẫn còn tổ chức kênh phân phối
theo kiểu trao đổi đơn (bên s¶n xuÊt và bên tiªu dïng chỉ quan hệ với nhau
một lần), một bộ phận khác tổ chức kênh phân phối theo kiểu tự nhiên,
không hề có tác động quản lý điều khiển theo hướng có mục tiêu.
Thø ba, chiÕn l-îc truyÒn tin vµ xóc tiÕn hçn hîp.
Hoạt động xúc tiến hỗn hợp của các doanh nghiệp còn ở trình độ
thấp, giản đơn và không mang lại hiệu quả thiết thực. Nhiều doanh nghiệp
mới chỉ dừng lại ở mức in ấn và phát hành các tờ rơi giới thiệu về doanh
nghiệp. Có rất ít doanh nghiệp xây dựng được chương trình xúc tiến hỗn
hợp để giới thiệu sản phẩm cho khách hàng.
* N¨ng lùc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh
Đối với các DNNN, mặc dù đã có chủ trương xoá bỏ chủ qu¶n,
nhưng hiện đang có quá nhiều cấp, ngành trực tiếp can thiệp công việc kinh
doanh hàng ngày của doanh nghiệp. Việc phân cấp trên dưới, ngang dọc
chưa rõ ràng đã gây ra tình trạng doanh nghiệp chịu nhiều cấp, nhiều ngành
cùng ra sức "tăng cường quản lý". Công tác thanh tra, kiểm tra chồng chéo.
Nªn gây phiền hà ®Õn sù ho¹t ®éng cña doanh nghiệp. Cơ chế "bộ chủ
quản", "cấp chủ quản" đang gây rất nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Việc
phân chia,ph©n biÖt ®èi xö "quốc doanh trung ương", "quốc doanh địa
phương” đã tạo nhiều bất hợp lý, phân biệt đối xử, ảnh hưởng đến kinh
doanh của mỗi doanh nghiệp. Trong nội bộ mỗi DNNN, tổ chức quản lý
còn quá cồng kềnh so với doanh nghiệp ngoài Nhà nước; nhiều ban, bệ,
nhiều thủ tục hành chính rườm rà chưa được sửa đổi đã làm cho doanh
nghiệp không thể năng động, linh hoạt, đáp ứng kịp thời yêu cầu của thị
19
trường. Trình độ cán bộ quản lý thấp, hạn chế trong tiếp cận với những
kiến thức, phong cách quản lý hiện đại, đặc biệt là kinh nghiệm giao dịch
xuất nhập khẩu, nghiên cứu tiếp cận với thị trường thế giới. Khả năng quản
lý cả về kỹ thuật và kinh doanh kém. Thiếu đội ngũ lao động có trình độ
chuyên môn cao, đây là một trong những tồn tại lớn đối với các doanh
nghiệp hiện nay. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn, biên chế bộ máy quản lý của
DNNN gấp tới 2-3 lần so với doanh nghiệp ngoài Nhà nước, gấp 10 lần
doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài cùng ngành nghề và quy mô, cùng
có số tài sản cố định như nhau.
* Chi phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm míi (R & D)
Đối với hầu hết các doanh nghiệp trên thế giới hiện nay, nhất là tại
các nước phát triển, th× chi phí nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới
chiếm tỷ trọng khá lớn trong cơ cấu chi phí.ViÖc nhằm đầu tư nghiên cứu
các công nghệ kỹ thuật mới nh»m nâng cao chất lượng, năng suất lao động,
tạo ra các sản phẩm mới võa độc đáo võa hiện đại ®Ó đáp ứng tốt hơn các
yêu cầu của khách hàng, qua đó làm tăng hiệu quả kinh doanh và tạo một vị
trí vững chắc trên thị trường. Thực tế là nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa
có chiến lược kinh doanh, trong điều hành chủ yếu vẫn là "xử lý tình
huống" víi công việc hàng ngày, chưa thấy được yêu cầu của quản lý hiện
đại nên chưa chú ý đến công tác nghiên cứu và phát triển.
* Tr×nh ®é c«ng nghÖ
Trong những năm qua, nhiều doanh nghiệp đã có những đổi mới,
nhiều máy móc thiết bị và công nghệ mới được chuyển giao từ các nước
công nghiệp phát triển. Song tốc độ đổi mới công nghệ và trang thiết bị còn
chậm, chưa đồng đều và chưa theo một định hướng phát triển rõ rệt. Hiện
vẫn còn tồn tại đan xen trong nhiều doanh nghiệp các loại thiết bị công
nghệ từ lạc hậu, trung bình đến tiên tiến. Do vậy, đã làm hạn chế hiệu quả
20
vận hành cña thiết bị và giảm mức độ tương thích, đồng nhất giữa sản
phẩm đầu vào, đầu ra.
Sự lạc hậu về công nghệ và kỹ thuật sẽ tạo ra chất lượng sản phẩm
thấp và không ổn định làm cho doanh nghiệp khó khăn trong việc lựa chọn
mặt hàng kinh doanh, hạn chế khả năng cạnh tranh bằng giá (giá thành các
sản phẩm trong nước cao hơn các sản phẩm nhập khẩu từ 20% - 40%).
* Nh©n lùc trong c¸c doanh nghiÖp
Lao động là một lợi thế cạnh tranh của Việt Nam bởi chi phí lao
động rẻ, trình độ dân trí của lao động Việt Nam cao, có truyền thống lao
động cần cù, ham học hỏi, khéo tay, nhanh trí,... Nhưng chúng ta phải nhìn
nhận rằng chi phí lao động tuy rẻ nhưng năng suất lao động chỉ ở mức
trung bình và thấp,chủ yếu lại là lao động thủ công, tác phong lao động
công nghiệp còn kém. Do đó, nếu so sánh lao động Việt Nam với lao động
các nước trong khu vực thì có thể nói đây là điểm yếu của Việt Nam.
1.1.2. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt Nam.
1.1.2.1 Kh¸i niÖm doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
* Doanh nghiÖp
Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së
giao dÞch, ®-îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc
®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta,
cã thÓ cã 4 lo¹i h×nh doanh nghiÖp:
- Doanh nghiÖp Nhµ n-íc
- Doanh nghiÖp tËp thÓ
- Doanh nghiÖp t- nh©n
- Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- ngoµi
* DNNN
N¨m 2005 LuËt doanh nghiÖp thay thÕ luËt DNNN, tuy nhiªn luËt doanh
nghiÖp ch-a ®-a ra kh¸i niÖm DNNN. V× vËy, kh¸i niÖm DNNN cña LuËt
21
DNNN n¨m 2003 vÉn ®-îc sö dông. §iÒu 1 LuËt doanh nghiÖp Nhµ n-íc n¨m
2003 quy ®Þnh: Doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n-íc së h÷u
toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®-îc tæ chøc d-íi h×nh
thøc c«ng ty Nhµ n-íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.
Theo quy ®Þnh cña LuËt DNNN n¨m 2003, DNNN bao gåm:
C«ng ty Nhµ n-íc lµ doanh nghiÖp do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu
lÖ, thµnh lËp, tæ chøc qu¶n lý, ®¨ng ký ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña luËt DNNN.
C«ng ty Nhµ n-íc ®-îc tæ chøc d-íi h×nh thøc c«ng ty Nhµ n-íc ®éc lËp, tæng
c«ng ty Nhµ n-íc.
C«ng ty cæ phÇn Nhµ n-íc lµ c«ng ty cæ phÇn mµ toµn bé cæ ®«ng lµ c¸c
c«ng ty Nhµ n-íc hoÆc tæ chøc ®-îc Nhµ n-íc ñy quyÒn gãp vèn, ®-îc tæ chøc
vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp.
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Nhµ n-íc mét thµnh viªn lµ c«ng ty tr¸ch
nhiÖm h÷u h¹n do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ, ®-îc tæ chøc qu¶n lý
vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp.
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Nhµ n-íc hai thµnh viªn trë lªn lµ c«ng ty
tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ®ã tÊt c¶ c¸c thµnh viªn lµ c«ng ty Nhµ n-íc vµ
thµnh viªn kh¸c lµ tæ chøc ®-îc Nhµ n-íc ñy quyÒn gãp vèn, ®-îc tæ chøc vµ
ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp.
Doanh nghiÖp cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi cña Nhµ n-íc nÕu trong vèn
®iÒu lÖ mµ doanh nghiÖp chiÕm tõ 50% trë xuèng.
C«ng ty Nhµ n-íc gi÷ quyÒn chi phèi doanh nghiÖp kh¸c lµ c«ng ty së
h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chiÕm trªn 50% vèn ®iÒu lÖ
cña doanh nghiÖp kh¸c.
1.1.2.2 Ph©n lo¹i DNNN ë ViÖt Nam.
DNNN ®-îc ph©n thµnh hai lo¹i: mét lo¹i doanh nghiÖp ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu v× môc tiªu lîi nhuËn, cßn lo¹i kh¸c ho¹t ®éng
c«ng Ých. Mçi lo¹i cã ®Æc tr-ng riªng, doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých
cïng hîp t¸c t-¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau v× môc ®Ých chÝnh trÞ- x· héi
22
chung, cßn lo¹i kh¸c v× lîi nhuËn th× võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh trong
khu«n khæ ph¸p luËt.
VÒ môc ®Ých, DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých lÊy môc ®Ých æn ®Þnh chÝnh
trÞ- x· héi, phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn chung cña x· héi lµ chÝnh: cßn
DNNN ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµ chÝnh.
VÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng, doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng chñ yÕu
trong nh÷ng ngµnh quèc phßng, an ninh, tµi chÝnh c«ng, kÕt cÊu h¹ tÇng,
m«i tr-êng sinh th¸i, v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc..., nãi chung lµ trong nh÷ng
ngµnh phôc vô lîi Ých c«ng céng, cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng
phôc vô x· héi; cßn doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× ®-îc
phÐp ho¹t ®éng trong tÊt c¶ c¸c ngµnh then chèt cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt
hµng ho¸, dÞch vô phôc vô thÞ tr-êng.
VÒ vèn, ®èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých, Nhµ n-íc giao vèn
vµ chi phèi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp chÞu sù qu¶n lý trùc
tiÕp cña Nhµ n-íc, s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch vµ ®¬n ®Æt hµng cña Nhµ n-íc,
tuy kh«ng ph¶i theo c¬ chÕ cò, nh-ng vÉn ph¶i chÞu thùc hiÖn ho¹ch to¸n.
Cßn ®èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× chñ yÕu chÞu
sù chi phèi cña quy luËt thÞ tr-êng; Nhµ n-íc giao vèn cho doanh nghiÖp,
doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o toµn, sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn
®ã.
1.1.2.3. §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt Nam.
+ DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n-íc thµnh lËp: nghÜa lµ viÖc t¹o lËp
doanh nghiÖp trªn c¬ së ý chÝ cña Nhµ n-íc mµ kh«ng do ý chÝ chñ quan cña bÊt
cø ai.
ViÖc thµnh lËp DNNN do c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ký quyÕt
®Þnh thµnh lËp ë nh÷ng ngµnh vµ nh÷ng lÜnh vùc, ®Þa bµn mµ Nhµ n-íc thÊy cÇn
thiÕt. §©y lµ ®Æc ®iÓm nh»m ph©n biÖt DNNN víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp
kh¸c kh«ng ph¶i do Nhµ n-íc thµnh lËp mµ chØ do Nhµ n-íc cho phÐp thµnh lËp
trªn c¬ së ®¬n thµnh lËp hoÆc ®¨ng ký kinh doanh cña nh÷ng ng-êi muèn kinh
doanh vµ cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
23
+ Tµi s¶n cña doanh nghiÖp lµ mét lo¹i tµi s¶n cña Nhµ n-íc.
DNNN do Nhµ n-íc ®Çu t- vèn ban ®Çu, v× vËy sau khi thµnh lËp nã
thuéc së h÷u cña Nhµ n-íc. Tµi s¶n cña doanh nghiÖp bao gåm:
- Nguån vèn ng©n s¸ch cÊp ban ®Çu khi thµnh lËp
- Nguån vèn Nhµ n-íc ®Çu t- bæ sung
- Nguån vèn tõ hiÖp ®Þnh
- Nguån vèn viÖn trî, tµi trî.
- Nguån vèn do doanh nghiÖp tù bæ sung (vèn vay, vèn do ph¸t hµnh cæ
phiÕu, tr¸i phiÕu, vèn nhËn liªn doanh, liªn kÕt vµ c¸c nguån vèn kh¸c)
MÆc dï h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån vèn nh-ng bÊt luËn tµi s¶n cña DNNN
h×nh thµnh tõ nguån vèn nµo ®Òu thuéc së h÷u Nhµ n-íc.
DNNN lµ chñ thÓ kinh doanh kh«ng cã quyÒn së h÷u tµi s¶n mµ chØ cã
quyÒn qu¶n lý vµ sö dông tµi s¶n trªn c¬ së quyÒn së h÷u cña Nhµ n-íc. VÒ
nguyªn t¾c, chØ cã Nhµ n-íc míi cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn n¨ng ®èi víi tµi s¶n cña
doanh nghiÖp, cßn doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë mçi thêi kú ph¸t triÓn kh¸c nhau
cña nÒn kinh tÕ th× ph¹m vi cña c¸c quyÒn tµi s¶n l¹i kh¸c nhau.
- Trong thêi kú bao cÊp, Nhµ n-íc ®Æt ra hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh vµ
cung cÊp nguån vèn, nguyªn vËt liÖu t-¬ng øng. V× vËy, doanh nghiÖp hoµn
toµn thô ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh nªn quyÒn sö dông vµ chiÕm h÷u ®èi
víi tµi s¶n bÞ h¹n chÕ.
- Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, DNNN s¶n xuÊt kinh doanh d-íi hai gãc ®é:
Mét phÇn s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua chØ tiªu mµ Nhµ n-íc giao, phÇn lín
s¶n xuÊt kinh doanh do DNNN tù ®Æt kÕ ho¹ch. Nh- vËy, DNNN ®-îc më réng
quyÒn tù chñ ®èi víi lo¹i tµi s¶n. Ngoµi c¸c quyÒn chiÕm h÷u, sö dông ®èi víi
lo¹i tµi s¶n ®-îc t¨ng c-êng, DNNN cßn cã c¶ quyÒn ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n.
Tuy nhiªn ba quyÒn n¨ng nµy vÉn tu©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
VÝ dô, DNNN ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m vµ ph¸t triÓn vèn còng nhsö dông cã hiÖu qu¶ vèn do Nhµ n-íc giao ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng
kinh doanh.
+ DNNN lµ ®èi t-îng qu¶n lý trùc tiÕp cña Nhµ n-íc.
24
§©y lµ ®Æc tr-ng lµm cho DNNN kh¸c víi doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh. “Trùc tiÕp qu¶n lý” ®îc hiÓu lµ:
- TÊt c¶ c¸c DNNN thuéc trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng ®Òu trùc thuéc mét
c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc (bé chñ qu¶n hoÆc uû ban nh©n d©n tØnh) theo sù
ph©n cÊp qu¶n lý cña chÝnh phñ.
- Nh÷ng chøc danh qu¶n lý chñ chèt trong DNNN ®Òu do c¬ quan qu¶n
lý doanh nghiÖp bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th-ëng, kû luËt vµ chÞu sù kiÓm
tra gi¸m s¸t cña nh÷ng c¬ quan nµy. Kh¸c víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh,
nh÷ng chøc danh nµy ®Òu do ChÝnh chñ doanh nghiÖp tù qu¶n lý, bÇu hoÆc thuª
ng-êi qu¶n lý.
- Nhµ n-íc quy ®Þnh bé m¸y tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc, theo ®ã c¸c
bé phËn bªn trong doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tù tæ chøc theo m« h×nh nhÊt ®Þnh, m«
h×nh ®ã cô thÓ lµ:
+ DNNN cã héi ®ång qu¶n trÞ, m« h×nh nµy ¸p dông ë nh÷ng DNNN
®éc lËp cã quy m« lín vµ tæng c«ng ty Nhµ n-íc.
Héi ®ång qu¶n trÞ cña DNNN cã chøc n¨ng qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh
nghiÖp vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc ChÝnh phñ vµ ng-êi do ChÝnh phñ uû quyÒn vÒ
sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Héi ®ång qu¶n trÞ bao gåm: Chñ tÞch, Tæng
gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) vµ c¸c thµnh viªn kh¸c tuú theo quy m« cña lo¹i h×nh
doanh nghiÖp ChÝnh phñ quy ®Þnh sè l-îng thµnh viªn.
+ DNNN kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ: M« h×nh nµy ¸p dông ë DNNN
®éc lËp cã quy m« võa vµ nhá, doanh nghiÖp thµnh viªn cña Tæng c«ng ty Nhµ
n-íc.
+ DNNN chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong kinh doanh.
§©y lµ vÊn ®Ò kh«ng míi nh-ng lÇn ®Çu tiªn LuËt DNNN quy ®Þnh tÝnh
chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cho lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Tr-íc ®©y, ch-a quy
®Þnh cô thÓ mµ chØ quy ®Þnh DNNN lµ tæ chøc cã t- c¸ch ph¸p nh©n.
Nay kh«ng chØ quy ®Þnh DNNN cã t- c¸ch ph¸p nh©n mµ cßn quy ®Þnh
DNNN chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Tøc lµ chÞu tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi vèn
do doanh nghiÖp qu¶n lý bao gåm vèn ®iÒu lÖ, vèn do doanh nghiÖp tù bæ sung,
25
vèn vay... Vèn ®iÒu lÖ ë ®©y ®-îc hiÓu lµ sè vèn nghi trong ®iÒu lÖ cña doanh
nghiÖp, sè vèn nµy kh«ng thÊp h¬n sæ vèn ph¸p ®Þnh.
Vèn ph¸p ®Þnh l¹i ®-îc hiÓu lµ møc vèn tèi thiÓu do Nhµ n-íc quy ®Þnh
®Ó thµnh lËp DNNN trong lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Nh- vËy, theo ®Æc
®iÓm nµy, LuËt DNNN chØ ®iÒu chØnh nh÷ng doanh nghiÖp cã 100% vèn Nhµ
n-íc (vèn ®iÒu lÖ), cßn ®èi víi doanh nghiÖp kh¸c cã mét phÇn vèn cña Nhµ
n-íc th× luËt nµy chØ cã mét sè ®iÒu quy ®Þnh vÒ qu¶n lý phÇn vèn cña Nhµ
n-íc ë doanh nghiÖp kh¸c. C¸c doanh nghiÖp ®ã ®-îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ ë LuËt
doanh nghiÖp, luËt hîp t¸c x·.
1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DNNN ë
ViÖt Nam hiÖn nay.
1.2.1 XuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, vai trß.
* VÞ trÝ
§¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø X kh¼ng ®Þnh: Trong thêi kú
qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta, cã 3 chÕ ®é së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt
bao gåm: së h÷u Nhµ n-íc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n vµ 5 thµnh phÇn kinh
tÕ ®ã lµ: kinh tÕ nhµ n-íc; kinh tÕ tËp thÓ; kinh tÕ t- nh©n; kinh tÕ t- b¶n nhµ
n-íc; kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi.
Kinh tÕ Nhµ n-íc ®-îc tæ chøc d-íi c¸c h×nh thøc DNNN, trong c«ng,
n«ng, th-¬ng nghiÖp vµ dÞch vô. Kinh tÕ Nhµ n-íc n¾m gi÷ m¹ch m¸u kinh tÕ
vµ c«ng nghÖ then chèt, nã ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµm ®ßn bÈy nhanh t¨ng
tr-ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Nã më ®-êng, h-íng dÉn, hç
trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, lµm lùc l-îng vËt chÊt ®Ó Nhµ n-íc
thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi
míi.
C¸c DNNN muèn gi÷ ®-îc vÞ trÝ then chèt, ph¶i ®i ®Çu trong viÖc øng
dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng hiÖu
qu¶ kinh tÕ- x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt. §Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã ph¶i biÕt s¾p
xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao DNNN, träng t©m lµ cæ phÇn ho¸ m¹nh
h¬n n÷a
26
- Xem thêm -