Tài liệu Nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty cổ phần dịch vụ tổng hợp dầu khí vũng tàu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP. HCM NGUYỄN THANH NAM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ TỔNG HỢP DẦU KHÍ VŨNG TÀU LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60340102 TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 01 năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP. HCM NGUYỄN THANH NAM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ TỔNG HỢP DẦU KHÍ VŨNG TÀU LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60340102 HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HẢI QUANG TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 01 năm 2013 i CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP. HCM Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Hải Quang Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Kỹ thuật Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh ngày 05 tháng 01 năm 2013 Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm: 1. TS. Trương Quang Dũng Chủ tịch 2. TS. Nguyễn Văn Trãi Phản biện 1 3. TS. Phan Mỹ Hạnh Phản biện 2 4. TS. Tần Xuân Bảo Uỷ viên 5. TS. Hà Văn Ánh Ủy viên, Thư ký Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá LV sau khi luận văn đã được sửa chữa. Chủ tịch Hội đồng đánh giá LV TRƯỜNG ĐH KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP. HCM CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM PHÒNG QLKH – ĐTSĐH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc TP. HCM, ngày 30 tháng 05 năm 2012 NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ Họ tên học viên: Nguyễn Thanh Nam Giới tính: Nam Ngày, tháng, năm sinh: Ngày 16 tháng 01 năm 1973 Nơi sinh: Thái Bình Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh MSHV: 1184011121 I- Tên đề tài Nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. II- Nhiệm vụ luận văn Hệ thống cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiêp; phân tích thực trạng để tìm ra điểm mạnh, điểm yếu; phân tích thực trạng để tìm ra cơ hội và nguy cơ; đề ra các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết về cạnh tranh, đánh giá và phân tích thực trạng về năng lực cạnh tranh, so sánh với các đơn vị trong ngành, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là đưa ra các giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong kinh doanh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. III- Ngày giao luận nhiệm vụ: 30/ 5/ 2012 IV- Ngày hoàn thành nhiệm vụ: 30/12/2012 V- Cán bộ huớng dẫn: TS. Nguyễn Hải Quang CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Học viên thực hiện luận văn Nguyễn Thanh Nam ii LỜI CÁM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn này, bản thân tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, động viên của nhiều cơ quan, doanh nghiệp, và các cá nhân khác. Tôi xin trân trọng cảm ơn TS. NGUYỄN HẢI QUANG – Người thầy đáng kính trọng, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ về mọi mặt, và đã động viên tôi thực hiện hoàn thành Luận văn thạc sĩ kinh tế này. Xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Hội đồng quản trị, Ban giám đốc Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu, các đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, và giúp đỡ tôi về mọi mặt trong suốt quá trình học tập ở bậc Cao học và thực hiện Luận văn thạc sĩ kinh tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. Xin trân trọng cảm ơn Khoa Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Kỹ thuật Công nghệ TP. Hồ Chí Minh đã động viên, gíup đỡ tôi trong việc xin ý kiến chuyên gia phục vụ cho quá trình thực hiện Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các đồng nghiệp trong ngành đã giúp đỡ tôi trong việc cung cấp cấp tư liệu, số liệu phục vụ cho quá trình thực hiện Luận văn này. Xin trân trọng! Học viên thực hiện luận văn Nguyễn Thanh Nam iii TÓM TẮT LUẬN VĂN Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thông qua việc phân tích những vấn đề chung về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh để từ đó hệ thống và hình thành cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh Luận văn cũng nghiên cứu đặc điểm, các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, các yếu tố vĩ mô, vi mô tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp để làm những căn cứ thực tiễn cho đề tài. Luận văn đã phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng tàu (PSV), phân tích đánh giá năng lực cạnh tranh của Công ty thông qua phương pháp chuyên gia từ đó rút ra những điểm mạnh cần phát huy và các điểm yếu cần khắc phục trong việc năng cao năng lực cạnh tranh. Luận văn tiến hành phân tích và dự báo các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của PSV để rút ra những cơ hội cần tận dụng và những thách thức cần né tránh. Trên cơ sở điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, luận văn đã phân tích SWOT để hình thành và xây dựng các giải pháp để nâng cao năng lực cạnh tranh của PSV. iv ABSTRACT Dissertation focusing on the theoretical and practical problems of competitiveness of enterprises through the analysis of the common problems of competition, competitiveness so that the system and form the basis about competitiveness thesis also studies the characteristics and components of the competitiveness of enterprises, micro-macro factors affecting the competitiveness of the business, the on practical topics. This thesis has analyzed the competitive situation of Petrosetco Vung Tau General Services Joint Stock Company (PSV), analysis and evaluation of the competitiveness of the company through expert methods from which to draw should promote strengths and weaknesses must be addressed in the competitive capacity. This thesis analyzes and forecasts the external factors affecting the competitiveness of the PSV to draw the need to take advantage of opportunities and tokens challenges that need to avoid. On the basis of the strengths, weaknesses, opportunities and challenges, dissertation SWOT analysis to shape and develop solutions to improve the competitiveness of the PSV. v MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................i Lời cám ơn ................................................................................................................. ii Tóm tắt ...................................................................................................................... iii Abstract ..................................................................................................................... iv Mục lục........................................................................................................................v Danhmục các từ viết tắt........................................................................................... viii Danh mục các bảng ................................................................................................... ix Danh mục các hình ......................................................................................................x Mở đầu ........................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .......................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 2 5. Những đóng góp của luận văn ................................................................................ 3 6. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH ............................4 1.1 Những vấn đề lý luận về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh .................................... 4 1.1.1 Các quan niệm về cạnh tranh ......................................................................... 4 1.1.2 Khái niệm về năng lực cạnh tranh ................................................................. 5 1.1.3 Các chiến lược để thiết lập và gia tăng năng lực cạnh tranh ......................... 7 1.1.4 Các cấp độ cạnh tranh .................................................................................. 10 1.2 Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................................... 12 1.2.1 Các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ...................... 12 1.2.2 Các yếu tố môi trường bên ngoài tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................................................................................. 17 1.2.3 Đánh giá các năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp qua ma trận hình ảnh cạnh tranh .................................................................................................................. 21 1.3 Tóm tắt chương 1 ................................................................................................ 24 vi CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ TỔNG HỢP DẦU KHÍ VŨNG TÀU..........................................26 2.1 Giới thiệu về Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu: ............. 26 2.1.1 Lịch sử hình thành ....................................................................................... 26 2.1.2 Ngành nghề kinh doanh ............................................................................... 26 2.1.3 Cơ cấu tổ chức ............................................................................................. 27 2.2 Các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu .............................................................................................. 28 2.2.1 Năng lực nguồn lực...................................................................................... 28 2.2.2 Sản phẩm dịch vụ và kết quả sản xuất kinh doanh ...................................... 31 2.3 Đánh giá năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu qua ma trận hình ảnh cạnh tranh .............................................................. 35 2.3.1 Đánh giá thông qua ý kiến của chuyên gia .................................................. 35 2.3.2 Tổng hợp kết quả lấy ý kiến của chuyên gia ............................................... 36 2.4 Nhận định các điểm mạnh và điểm yếu của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu ..................................................................................................... 39 2.4.1 Điểm mạnh ................................................................................................... 39 2.4.2 Điểm yếu ...................................................................................................... 43 2.5 Tóm tắt chương 2 ................................................................................................ 44 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ TỔNG HỢP DẦU KHÍ VŨNG TÀU.............................45 3.1 Phân tích các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu ........................................................ 45 3.1.1 Định hướng phát triển ngành Dịch vụ của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt nam ............................................................................................................................ 45 3.1.2 Môi trường vĩ mô ......................................................................................... 46 3.1.3 Môi trường vi mô ......................................................................................... 51 3.1.4 Nhận định các cơ hội và nguy cơ................................................................. 59 vii 3.2 Phân tích SWOT để hình thành giải pháp…………………………………62 3.3 Nội dung các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu ...................................................................... 64 3.3.1 Giải pháp về đầu tư cơ sở vật chất hiện đại ................................................. 64 3.3.2 Giải pháp phát triển nguồn nhân lực............................................................ 66 3.3.3 Giải pháp về áp dụng khoa học công nghệ .................................................. 69 3.3.4 Giải pháp về mở rộng nguồn cung ứng nguyên phụ liệu ............................ 70 3.3.5 Giải pháp về nâng cao nguồn tài chính........................................................ 71 3.3.6 Giải pháp về tăng cường hệ thống quản lý .................................................. 73 3.3.7 Giải pháp về đẩy mạnh hoạt động marketing .............................................. 74 3.3.8 Giải pháp về nâng cao chất lượng dịch vụ................................................... 75 3.4 Kiến nghị ............................................................................................................. 77 3.4.1. Đối với Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam .......................................... 77 3.4.2. Đối với Nhà nước ....................................................................................... 77 3.5 Tóm tắt chương 3 ................................................................................................ 78 KẾT LUẬN ...............................................................................................................79 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................81 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BES: Hệ thống điều hành quản lý doanh nghiêp (Business Executive System) CBTA: Phát triển kỹ năng dựa trên chương trình huấn luyện và kiểm tra chuyên môn ngay tại giàn (Competence Based Training Assessment) EFE: Ma trận các yếu tố bên ngoài (External Factor Effect) GETRACO: Công ty Cổ phần Thương mại Tổng hợp Bà Rịa Vũng Tàu. GMP: Thực hành sản xuất tốt (Good Manufacturing Practice) HACCP: Hệ thống phân tích các mối nguy và kiểm soát các điểm tới hạn IFE: Ma trận các yếu tố bên trong (Internal Factor Effect) JOC: Công ty điều hành chung (Joint Operation Company) KCN: Khu Công nghiệp OSC: Công ty TNHH MTV Du lịch Dịch vụ Dầu khí Việt Nam PVN: Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (Hazzard Analysis Cristical Control Point). PVEP: Tổng Công ty Thăm dò Khai thác Dầu khí (Petrovietnam Exploration Production Corporation). PSV: Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu TNHH: Trách nhiệm hữu hạn ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Rào cản mức xâm nhập ngành. ................................................................. 19  Bảng 1.2 Khung đánh giá các năng lực cạnh tranh .................................................. 24  Bảng 2.1 Tình hình lao động của Công ty PSV vào thời điểm 31/12/2011............. 27  Bảng 2.2 Tình hình sản xuất kinh doanh ................................................................. 34  Bảng 2.3 Kết quả của đánh giá tầm quan trọng của các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh ngành. ..................................................................................................... 37  Bảng 2.3 Kết quả ma trận hình ảnh cạnh tranh ........................................................ 38  Bảng 3.1 Chỉ số giá tiêu dùng, chỉ số giá vàng và Đô la Mỹ 12/2011..................... 61  Bảng 3.2 Ma trận SWOT ......................................................................................... 63 x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1 Mô hình 5 lực tác động hay cạnh tranh trực tiếp với DN. ........................ 18  Hình 2.1 Biểu đồ cơ cấu lao động ............................................................................ 27  Hình 2.2 Sơ đồ tổ chức Công ty PSV ...................................................................... 28  Hình 2.3. Sơ đồ tỷ trọng dịch vụ .............................................................................. 34  Hình 2.4 Sơ đồ tình hình sản xuất kinh doanh ......................................................... 35  Hình 2.5 Lưu đồ đánh giá ........................................................................................ 36  Hình 3.1 Biến động tỷ giá USD năm 2010 .............................................................. 60  1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài  Trong tiến trình toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng như hiện nay, sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ nói chung và dịch vụ Dầu khí nói riêng ngày cành trở nên gay gắt. Đây là thách thức to lớn về sự tồn tại của mỗi doanh nghiệp và cũng là cơ hội để các doanh nghiệp tự khẳng định mình, vươn lên chiếm lĩnh thị trường, tạo tiền đề cho sự tồn tại và phát triển. Hơn thế nữa hoạt động kinh doanh dịch vụ ngày càng được đặt vào những điều kiện mới và luôn biến động. Đó là sự sôi nổi của thị trường và sự sống động của cách mạng khoa học- công nghệ. Hoạt động của mỗi doanh nghiệp gắn liền với toàn cục của nền kinh tế với sự hội nhập khu vực và quốc tế bằng sự tìm kiếm và phát huy những lợi thế so sánh trong môi trường cạnh tranh khốc liệt. Để nắm bắt và xử lý đúng những vấn đề trên, các nhà quản lý phải có những kiến thức về chiến lược kinh doanh nói chung và chiến lược cạnh tranh nói riêng. Ngày nay, để kinh doanh thành đạt, các doanh nghiệp phải tự quyết định đúng mục tiêu kinh doanh, hoạch định chiến lược và thực thi chiến lược được tiến hành qua các hoạt động kinh doanh. Công việc này đảm bảo sự gắn bó giữa các hoạt động của bộ phận chức năng trong một tổng thể thống nhất, đồng thời đảm bảo tính hiệu quả của quản lý doanh nghiệp. Năng lực cạnh tranh là một điều kiện tiên quyết của sự tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp. Hoạt động cạnh tranh là một yếu tố rất quan trọng trong quá trình sản xuất kinh doanh. Có giành được thắng lợi trong cạnh tranh mới mang lại lợi nhuận và giá trị cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững trên thị trường. Như vậy việc nghiên cứu về năng lực cạnh tranh là hết sức cần thiết và có ý nghĩa đối với các doanh nghiệp. Chính vì vậy tôi chọn đề tài: “ Nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu”. 2 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết về cạnh tranh, đánh giá và phân tích thực trạng về năng lực cạnh tranh, so sánh với các đơn vị trong ngành, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là đưa ra các giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong kinh doanh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: Hệ thống cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiêp; phân tích thực trạng để tìm ra điểm mạnh, điểm yếu; phân tích thực trạng để tìm ra cơ hội và nguy cơ; đề ra các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận văn lấy năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu, các chủ chương, biện pháp nhằm tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty làm đối tượng nghiên cứu. Phạm vi nghiên cứu: - Về lĩnh vực: Dịch vụ đời sống của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. - Về không gian: Thị trường cung cấp dịch vụ đời sống ngoài khơi Việt Nam. - Về thời gian: Từ năm 2008 tới nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Ngoài phương pháp chung của khoa học kinh tế, trong luận văn này tác giả đã sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, phương pháp quan sát, mô tả và phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh. Phương pháp nghiên cứu định tính: Được sử dụng để hệ thống và bổ sung cơ sở khoa học về công ty CP Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu bằng việc phân tích lịch sử và hệ thống các cơ sở lý luận về tập đoàn kinh tế. Dữ liệu phân tích trong phương pháp nghiên cứu định tính là dữ liệu sơ cấp và dự liệu thứ cấp, trong đó dữ liệu thứ cấp là chủ yếu. Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu 3 thập từ việc quan sát nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập các tài liệu, báo cáo khoa học về năng lực cạnh tranh của Công ty CP Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. Nguồn dữ liệu sơ cấp được thu thập từ việc quan sát, thảo luận và thông tin từ phiếu khảo sát ý kiến chuyên gia về năng lực cạnh tranh của PSV. Dữ liệu sau khi thu thập sẽ được phân tích thông qua các phương pháp thống kê, mô tả; phân tích lịch sử, so sánh, hệ thống, tổng hợp… 5. Những đóng góp của luận văn Luận văn trình bày và phân tích có hệ thống các vấn đề lý luận thuộc phạm vi năng lực cạnh tranh của Công ty Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu, xem xét đánh giá năng lực tài chính và khả năng cạnh tranh của công ty. Từ đó đưa ra những giải pháp có thể áp dụng cho Công ty Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. Phân tích những mặt được và chưa được của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu trong quá trình cạnh tranh. Đề xuất những biện pháp cơ bản mang tính khả thi mà đặc biệt là biện pháp gia tăng năng lực tài chính nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh cho Công ty Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu trên thị trường trong và ngoài nước. 6. Kết cấu luận văn Ngoài lời mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 Chương: Chương 1 Một số vấn đề lý luận cơ bản về năng lực cạnh tranh Chương 2: Thực trạng sản xuất kinh doanh của và năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. Chương 3: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Dịch vụ Tổng hợp Dầu khí Vũng Tàu. 4 CHUƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH 1.1 Những vấn đề lý luận về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh 1.1.1 Các quan niệm về cạnh tranh Cạnh tranh được hiểu bằng nhiều cách khác nhau. Từ “cạnh tranh” được giải thích là sự cố gắng giành phần hơn, phần thắng về mình giữa những người, những tổ chức hoạt động nhằm những lợi ích như nhau (Từ điển Tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ học, NXB Đã Nẵng 1998). Trong tác phẩm “Quốc phú luận” của Adam Smith, tác giả cho rằng cạnh tranh có thể phối hợp kinh tế một cách nhịp nhàng, có lợi cho xã hội. Vì sự cạnh tranh trong quá trình của cải quốc dân tăng lên chủ yếu diễn ra thông qua thị trường và giá cả, do đó, cạnh tranh có quan hệ chặt chẽ với cơ chế thị trường. Theo Smith, “Nếu tự do cạnh tranh, các cá nhân chèn ép nhau, thì cạnh tranh buộc mỗi cá nhân phải cố gắng làm công việc của mình một cách chính xác”, “Cạnh tranh và thi đua thường tạo ra sự cố gắng lớn nhất. Ngược lại, chỉ có mục đích lớn lao nhưng lại không có động cơ thúc đẩy thực hiện mục đích ấy thì rất ít có khả năng tạo ra được bất kỳ sự cố gắng lớn nào”. Trong lý luận cạnh tranh của mình, trọng điểm nghiên cứu của Các Mác là cạnh tranh giữa những người sản xuất và liên quan tới sự cạnh tranh này là cạnh tranh giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Những cuộc cạnh tranh này diễn ra dưới ba góc độ: cạnh tranh giá thành thông qua nâng cao năng suất lao động giữa các nhà tư bản nhằm thu được giá trị thặng dư siêu ngạch; cạnh tranh chất lượng thông qua nâng cao giá trị sử dụng hàng hoá, hoàn thiện chất lượng hàng hoá để thực hiện được giá trị hàng hoá; cạnh tranh giữa các ngành thông qua việc gia tăng tính lưu động của tư bản nhằm chia nhau giá trị thặng dư. Ba góc độ cạnh tranh cơ bản này diễn ra xoay quanh sự quyết định giá trị, sự thực hiện giá trị và sự phân phối giá trị thặng dư, chúng tạo nên nội dung cơ bản trong lý luận cạnh tranh của Các Mác. 5 Cạnh tranh trong thương trường không phải là diệt trừ đối thủ của mình mà phải mang lại cho khách hàng những giá trị cao hơn hoặc/và mới lạ hơn để khách hàng lực chọn mình chứ không lựa chọn các đối thủ cạnh tranh của mình. [5, tr. 87]. Như vậy, cạnh tranh là một công cụ mạnh mẽ và là một yêu cầu tất yếu cho sự phát triển kinh tế của mỗi doanh nghiệp và mỗi quốc gia. Cạnh tranh là để mang lại cho thị trường và khách hàng giá trị gia tăng cao hơn doanh nghiệp khác [5, tr. 254]. Do sự phát triển của thương mại và chủ nghĩa tư bản công nghiệp cùng với ảnh hưởng của tư tưởng kinh tế, cạnh tranh ngày càng được xem như là cuộc đấu tranh giữa các đối thủ. Trong thực tế đời sống kinh tế, cạnh tranh ngày càng được xem là một cuộc đấu tranh giữa các đối thủ với mục đích đánh bại đối thủ. Đặc biệt, trước xu thế hội nhập như hiện nay, cạnh tranh ngày càng trở nên khốc liệt và phức tạp hơn, trở thành một vấn đề sống còn của doanh nghiệp, doanh nghiệp nào không thể cạnh tranh được với đối thủ sẽ nhanh chóng bị đào thải ra thương trường. 1.1.2 Khái niệm về năng lực cạnh tranh Khái niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đến nay vẫn chưa được hiểu một cách thống nhất. Dưới đây là một số cách tiếp cận cụ thể về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đáng chú ý. Một là, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận của doanh nghiệp. Đây là cách quan niệm khá phổ biến hiện nay, theo đó năng lực cạnh tranh là khả năng tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ so với đối thủ và khả năng “thu lợi” của các doanh nghiệp. Cách quan niệm này có thể gặp trong các công trình nghiên cứu của Mehra (1998), Ramasamy (1995), Buckley (1991), Schealbach (1989) hay ở trong nước như của CIEM (Ủy ban Quốc gia về Hợp tác Kinh tế Quốc tế). Cách quan niệm như vậy tương đồng với cách tiếp cận thương mại truyền thống đã nêu trên. Hạn chế trong cách quan niệm này là chưa bao hàm các phương thức, chưa phản ánh một cách bao quát năng lực kinh doanh của doanh nghiệp. 6 Hai là, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng chống chịu trước sự tấn công của doanh nghiệp khác. Chẳng hạn, Hội đồng Chính sách năng lực của Mỹ đưa ra định nghĩa: năng lực cạnh tranh là năng lực kinh tế về hàng hóa và dịch vụ trên thị trường thế giới. Ủy ban Quốc gia về Hợp tác Kinh tế Quốc tế (CIEM) cho rằng: năng lực cạnh tranh là năng lực của một doanh nghiệp “không bị doanh nghiệp khác đánh bại về năng lực kinh tế”. Quan niệm về năng lực cạnh tranh như vậy mang tính chất định tính, khó có thể định lượng. Ba là, năng lực cạnh tranh đồng nghĩa với năng suất lao động. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là sức sản xuất ra thu nhập tương đối cao trên cơ sở sử dụng các yếu tố sản xuất có hiệu quả làm cho các doanh nghiệp phát triển bền vững trong điều kiện cạnh tranh quốc tế. Theo M. Porter (1990), năng suất lao động là thước đo duy nhất về năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, các quan niệm này chưa gắn với việc thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ của doanh nghiệp. Bốn là, năng lực cạnh tranh đồng nghĩa với duy trì và nâng cao lợi thế cạnh tranh. Chẳng hạn, tác giả Vũ Trọng Lâm cho rằng: năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng tạo dựng, duy trì, sử dụng và sáng tạo mới các lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp, tác giả Trần Sửu cũng có ý kiến tương tự: năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng tạo ra lợi thế cạnh tranh, có khả năng tạo ra năng suất và chất lượng cao hơn đối thủ cạnh tranh, chiếm lĩnh thị phần lớn, tạo ra thu nhập cao và phát triển bền vững. Ngoài ra, không ít ý kiến đồng nhất năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp với năng lực kinh doanh. Như vậy, cho đến nay quan niệm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vẫn chưa được hiểu thống nhất. Để có thể đưa ra quan niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phù hợp, cần lưu ý thêm một số vấn đề sau đây. Một là, quan niệm năng lực cạnh tranh cần phù hợp với điều kiện, bối cảnh và trình độ phát triển trong từng thời kỳ. Chẳng hạn, trong nền kinh tế thị trường tự do trước đây, cạnh tranh chủ yếu trong lĩnh vực bán hàng và năng lực cạnh tranh đồng nghĩa với việc bán được nhiều hàng hóa hơn đối thủ cạnh tranh; trong điều kiện thị