Tài liệu Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm việt nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Sinh viên thực hiện : Phạm Ngọc Anh Lớp : Anh 11 K41D- K41E-KTNT Giáo viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Hoàng ánh Hà Nội, 11/2006 Khoá luận tốt nghiệp MỤC LỤC Lời nói đầu CHƢƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH I. Một số vấn đề chung về bảo hiểm 1. Lịch sử hình thành và khái niệm về bảo hiểm ........................................ 3 1.1. Lịch sử hình thành ............................................................................... 3 1.2. Khái niệm về bảo hiểm ........................................................................ 6 1.3. Phân loại bảo hiểm .............................................................................. 7 1.3.1. Căn cứ vào cơ chế hoạt động của bảo hiểm ..................................... 7 1.3.2. Căn cứ vào đối tượng của bảo hiểm ................................................. 7 1.3.3. Căn cứ vào tính chất của bảo hiểm .................................................. 8 1.3.4. Căn cứ vào quy định của pháp luật về bảo hiểm .............................. 8 2. Các nguyên tắc hoạt động của bảo hiểm ................................................. 8 2.1. Nguyên tắc bồi thường ......................................................................... 8 2.2. Bảo hiểm rủi ro chứ không bảo hiểm một sự chắc chắn ........................ 9 2.3. Nguyên tắc trung thực tuyệt đối ............................................................ 9 2.4. Nguyên tắc lợi ích bảo hiểm ............................................................... 10 2.5. Nguyên tắc thế quyền ......................................................................... 10 3. Các vai trò của bảo hiểm ....................................................................... 10 3.1. Bồi thường tổn thất ............................................................................. 10 3.2. Giảm bớt lo ngại ................................................................................. 11 3.3. Tạo lập quỹ đầu tư .............................................................................. 11 3.4. Ngăn ngừa tổn thất ............................................................................. 12 3.5. Đẩy mạnh tín dụng ............................................................................. 12 II. Khái quát chung về năng lực cạnh tranh 1. Một số vấn đề về năng lực cạnh tranh ................................................... 13 1.1. Khái niệm ............................................................................................ 13 1.2. Các nhân tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............. 14 Phạm Ngọc Anh 1 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp 1.2.1. Năng lực tài chính .......................................................................... 14 1.2.2. Nguồn nhân lực .............................................................................. 15 1.2.3. Chất lượng sản phẩm ...................................................................... 16 1.2.4. Hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ............................................ 16 1.2.5. Môi trường hoạt động của doanh nghiệp ........................................ 17 1.3. Các nhân tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bảo hiểm 1.3.1. Nguồn lực tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm ............................ 18 1.3.2. Nguồn nhân lực của doanh nghiệp bảo hiểm.................................. 19 1.3.3. Sản phẩm bảo hiểm........................................................................ 20 1.3.4. Hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm ............................ 21 1.3.5. Môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm ................ 22 2. Các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bảo hiểm 2.1. Các nhân tố thuộc môi trường vĩ mô ................................................... 23 2.2. Các nhân tố thuộc môi trường ngành .................................................. 26 III. Năng lực cạnh tranh của một số doanh nghiệp bảo hiểm trên thế giới 1. Tập đoàn bảo hiểm quốc tế Mỹ AIG ...................................................... 28 2. Công ty bảo hiểm New York Life .......................................................... 30 CHƢƠNG II: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY I. Quá trình hình thành và phát triển của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam II. Hoạt động của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam trong giai đoạn hiện nay 1. Các doanh nghiệp tham gia kinh doanh bảo hiểm ................................... 34 2. Đối tượng tham gia bảo hiểm ................................................................. 37 3. Các loại hình bảo hiểm ........................................................................... 39 4. Doanh thu phí bảo hiểm ......................................................................... 41 5. Thị phần của các doanh nghiệp bảo hiểm ............................................... 44 6. Hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm .................................. 46 Phạm Ngọc Anh 2 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp III. Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc Từ ........................................................ 48 1. Năng lực tài chính ................................................................................... 49 2. Nguồn nhân lực ....................................................................................... 51 3. Sản phẩm bảo hiểm ................................................................................. 52 4. Chất lượng hoạt động .............................................................................. 54 CHƢƠNG III: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ I. Mục tiêu và quan điểm phát triển thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam giai đoạn 2003-2010 ......................................................................................... 56 1. Mục tiêu phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam giai đoạn 2003-2010 1.1. Mục tiêu chung................................................................................... 56 1.2. Một số chỉ tiêu cụ thể ......................................................................... 57 2. Quan điểm của Chính phủ về phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam trong giai đoạn tới ..................................................................................... 57 2.1. Quan điểm của Chính phủ về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bảo hiểm trong nước ......................................................................................... 57 2.2. Quan điểm của Chính phủ về hội nhập thị trường bảo hiểm trong nước với thị trường bảo hiểm quốc tế .................................................................. 59 II. Cơ hội và thách thức đối với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế 1. Cơ hội đối với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam ........................... 61 1.1. Mở ra nhiều cơ hội kinh doanh ........................................................... 61 1.2. Tăng nhu cầu về bảo hiểm từ dân cư .................................................. 61 1.3. Đa dạng hoá các loại hình hoạt động .................................................. 62 1.4. Tăng khả năng ứng dụng công nghệ thông tin .................................... 62 1.5. Mở rộng thị trường xuất khẩu ............................................................. 63 Phạm Ngọc Anh 3 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp 2. Thách thức đối với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam 2.1. Cạnh tranh ngày càng gay gắt ............................................................. 63 2.2. Môi trường đầu tư còn nhiều hạn chế ................................................. 65 2.3. Quy mô thị trường bảo hiểm còn nhỏ ................................................. 66 2.4. Sản phẩm bảo hiểm chưa đa dạng....................................................... 68 2.5. Yêu cầu về chất lượng dịch vụ cao hơn .............................................. 68 2.6. Gian lận, trục lợi bảo hiểm gia tăng .................................................... 69 2.7. Khả năng thị trường bảo hiểm có thể chững lại .................................. 69 III. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. 1. Nhóm giải pháp vĩ mô ............................................................................ 71 1.1. Giải pháp về phía Nhà nước ................................................................ 71 1.1.1. Hoàn thiện hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động kinh doanh ........ 71 1.1.2. Tạo ra môi trường cạnh tranh thực sự bình đẳng giữa các doanh nghiệp 1.1.3. Tăng cường chức năng giám sát của Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm .......................................................................................... 74 1.2. Giải pháp về phía Hiệp hội bảo hiểm ................................................... 76 1.2.1. Nâng cao vai trò của Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam ........................... 76 1.2.2. Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực cho Hiệp hội .............. 77 2. Nhóm giải pháp vi mô ............................................................................ 78 2.1. Các giải pháp nâng cao năng lực tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm 2.1.1. Giải pháp tăng nguồn vốn kinh doanh ............................................ 78 2.1.2. Nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn của doanh nghiệp bảo hiểm ................................................................................................................... 78 2.2. Giải pháp nâng cao nguồn nhân lực cỉa doanh nghiệp bảo hiểm 2.2.1. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm ........................................................................................................... 79 2.2.2. Nâng cao chất lượng của độn ngũ quản lý bảo hiểm ........................ 80 Phạm Ngọc Anh 4 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp 2.3. Giải pháp nhằm đa dạng hoá và nâng cao chất lượng sản phẩm bảo hiểm 2.3.1. Tăng cường công tác nghiên cứu thị trường..................................... 81 2.3.2. Đa dạng hoá các kênh phân phối ..................................................... 82 2.4. Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm 2.4.1. Hiện đại hoá công nghệ quản lý, chú trọng công tác kiểm tra , giám sát trong doanh nghiệp ..................................................................................... 83 2.4.2. Xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả trong điều kiện mới ....... 84 2.4.3. Nâng cao hiệu quả đầu tư ............................................................... 86 Kết luận..................................................................................................... 87 Phạm Ngọc Anh 5 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp LỜI MỞ ĐẦU Hội nhập thị trường tài chính nói chung và thị trường bảo hiểm nói riêng đang là một xu thế tất yếu khách quan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Trong đó, năng lực cạnh tranh là một yếu tố quyết định đối với mỗi doanh nghiệp trong quá trình hội nhập vì bản chất của cạnh tranh trong quá trình hội nhập là doanh nghiệp trong nước phải cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài có tiềm lực tài chính, kinh nghiệm, và trình độ phát triển cao hơn. Cũng như nhiều ngành kinh tế khác, ngành kinh doanh dịch vụ bảo hiểm cũng không nằm ngoài quy luật này. Ở Việt Nam, sự có mặt của các Công ty bảo hiểm nước ngoài và các Công ty bảo hiểm nhiều thành phần trong nước đã làm cho vấn đề cạnh tranh ngày càng trở nên sôi động hơn. Để khai thác thị trường bảo hiểm đạt hiệu quả cao nhất, mỗi doanh nghiệp bảo hiểm đều có biện pháp cạnh tranh riêng, tuỳ thuộc vào năng lực của mỗi doanh nghiệp. Tuy nhiên, với xu thế hội nhập như vũ bão, các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam muốn khẳng định vị thế trên thị trường và để không bị thua thiệt trong quá trình cạnh tranh bắt buộc các doanh nghiệp bảo hiểm phải nâng cao năng lực cạnh tranh của mình. Sau hơn 10 năm mở cửa thị trường bảo hiểm, đến nay trên thị trường bảo hiểm đã có 32 doanh nghiệp hoạt động trong các vĩnh vực bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm phi nhân thọ, tái bảo hiểm và môi giới bảo hiểm. Ngoài ra có hơn 30 văn phòng đại diện của các tổ chức bảo hiểm nước ngoài. Tốc độ tăng trưởng bình quân của thị trường bảo hiểm giai đoạn 2001-2005 đạt trên 32%/ năm; quy mô thị trường bảo hiểm không ngừng được mở rộng, doanh thu phí đạt xấp xỉ 16.000 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng trên 2% GDP năm 2005. Thị trường bảo hiểm Việt Nam đang phát triển với tốc độ phát triển mạnh mẽ, cùng với sự góp mặt của ngày càng nhiều của các doanh nghiệp, tổ chức bảo hiểm trong và ngoài nước nên mức độ cạnh tranh trong ngành ngày càng gay gắt và quyết liệt hơn. Vấn đề nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo Phạm Ngọc Anh 6 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp hiểm ngày càng trở nên cấp thiết. Đó là lí do vì sao vấn đề "Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế" được tác giả chọn làm đề tài của Khoá luận tốt nghiệp. Kết cấu của Khoá luận ngoài phần mở đầu, phần kết luận, gồm 3 chương sau: Chương 1: Lý luận chung về bảo hiểm và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Chương 3: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Em xin chân thành cảm các Thầy, các Cô ở khoa Kinh tế ngoại thương đã nhiệt tình giảng dạy, truyền bá những kiến thức quý báu giúp em có nền tảng khoa học khi viết Khoá luận tốt nghiệp. Em xin gửi lời cám ơn và sự biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Hoàng Ánh, người đã tận tình hướng dẫn em trong quá trình viết Khoá luận này. Do trình độ của bản thân còn hạn chế và do đề tài được nghiên cứu trong điều kiện công tác thống kê của toàn ngành chưa hoàn thiện nên Khoá luận tốt nghiệp không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp của các Thầy, Cô, bạn bè và những người quan tâm. Hà Nội, ngày 25 tháng 10 năm 2006 Sinh viên Phạm Ngọc Anh Phạm Ngọc Anh 7 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp CHƢƠNG I LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH I. Một số vấn đề chung về bảo hiểm 1. Lịch sử hình thành và khái niệm về bảo hiểm 1.1. Lịch sử hình thành khái niệm về bảo hiểm Nhu cầu an toàn luôn đi đôi với sự tồn tại và phát triển của loài người. Con người luôn tìm cách để bảo vệ chính bản thân và tài sản của mình trước những bất hạnh, rủi ro của số phận. Ngay từ thời Tiền sử đã xuất hiện các tổ chức có hình thức gần giống bảo hiểm. Từ thời Trung cổ, các quy tắc về bảo hiểm hàng hải được hình thành, song phải đến thế kỷ thứ 19 thì bảo hiểm hiện đại mới phát triển kéo theo sự ra đời của các loại hình bảo hiểm. Thời Tiền sử: Năm 4500 trước Công Nguyên, các nhà khảo cổ đã tìm được những vết tích chứng minh sự tồn tại của các quỹ tương hỗ của các thợ tạc đá Ai Cập cổ đại. Mục đích của quỹ là giúp đỡ những ai chẳng may bị tai nạn trong quá trình lao động. Đấy là ý niệm đầu tiên về bảo hiểm "lấy số đông bù số ít". Năm 3000 trước Công Nguyên, tại Trung Quốc, các lái buôn đã biết phân chia hàng hoá ra nhiều thuyền nhỏ thay vì chuyên chở tất cả trên một chiếc thuyền lớn, để tránh tổn thất toàn bộ khi lưu thông. Đấy là ý niệm "không nên bỏ tất cả trứng vào một giỏ" và cũng là nguyên lý phân tán rủi ro trong bảo hiểm. Năm 2250 trước Công Nguyên, tại Babylon, các nhà buôn đã thuê những người chuyên chở hàng hoá bằng lạc đà (gọi là Darmathe) vận chuyển hàng hoá với điều kiện là nếu kinh doanh suôn sẻ, các nhà buôn sẽ phân chia cho họ phân nửa tiền lãi, ngược lại nếu bị lỗ vốn, các Darmathe sẽ phải đền bù. Tuy nhiên nếu hàng hoá bị cướp bóc mà không có sự đồng loã của các Darmathe thì họ khỏi phải bồi thường. Đây là khái niệm "miễn trách" trong Phạm Ngọc Anh 8 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp ngành hàng hải, được áp dụng cho đến ngày trong bảo hiểm vận chuyển hàng hoá nói chung. Năm 916 trước Công Nguyên, tại Rhodes, Hoàng đế xứ này đã ban hành các đạo luật để bảo vệ các thương gia. Chủ hàng, chủ tàu nào không bị hy sinh trong biễn cố hàng hải, phải bù đắp cho chủ hàng, chủ tàu bị thiệt hại vì phải hy sinh hàng hoá để cứu tàu, cứu hàng khi con tàu gặp tai nạn. Đây là khái niệm "tổn thất chung" được sử dụng sau này trong bảo hiểm hàng hải. Thời Trung cổ: Trong số các dấu tích gây ấn tượng từ thời Trung Cổ, có các kho lúa nơi mọi người dự trữ lương thực để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp. Vì vậy, ý tưởng về việc lập một quỹ chung (trong trường hợp này là quỹ lương thực) đã xuất hiện trong tiềm thức của con người. Vào cuối thế kỷ XV, khi chân Âu thực hiện những chuyến đi khai phá tới châu Á và châu Mỹ, ý tưởng về rủi ro và thành lập một quỹ chung đã xuất hiện cùng một lúc. Do điều kiện đi lại (phần lớn bằng tàu thuyền) khó khăn và có thể gặp nhiều rủi ro bất ngờ như: bão táp, bị chìm do quá tải…nên những người tham gia đầu tư vào những chuyến đi mạo hiểm đó cảm thấy sự cần thiết phải cùng nhau chia sẻ rủi ro. Người ta đã tìm ra hai cách nhằm đáp ứng nhu cầu này. Cách thứ nhất là thành lập một liên doanh có vốn góp cổ phần, theo đó một nhóm nhà đầu tư cùng đầu tư vào một đội thuyền chở hàng chung, cùng chia sẻ rủi ro khi xảy ra tổn thất và phân chia lợi nhuận mà liên doanh thu được. Cách thứ hai là chủ tàu hay chủ hàng thuộc con tàu được bảo hiểm sẽ được đền bù khi tàu gặp tai nạn. Theo cách này, một số cá nhân hay công ty thu phí bảo hiểm bằng tiền mặt để đổi lấy một cam kết sẽ bồi thường cho chủ tàu, chủ hàng trong trường hợp tổn thất xảy ra.1 Từ những ý niệm thô sơ nói trên, trải qua thời gian hàng trăm năm, con người đã tổng kết lại, thể chế hoá bằng các kỹ thuật bảo hiểm, nguyên tắc bảo Phạm Ngọc Anh 9 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp hiểm, để hình thành khái niệm bảo hiểm một cách khoa học. Từ đó, người ta đã xây dựng quy tắc, điều khoản bảo hiểm làm cơ sở cho việc ký kết hợp đồng. Có thể nói bảo hiểm hàng hải là hình thức đầu tiên của ngành bảo hiểm. Một trong những đơn bảo hiểm đầu tiên mà người ta tìm thấy là đơn bảo hiểm cấp vào ngày 23/10/ 1347 tại Genoa (Italia). Năm 1680 đánh dấu bước hình thành đầu tiên của tập đoàn bảo hiểm Anh quốc Lloyd’s ở Luân Đôn, khi William Lloyd mở quán cà phê ở Luân Đôn làm nơi các nhà bảo hiểm hàng hải gặp gỡ các chủ tàu, nhà buôn và thuyền trưởng. Kể từ đó bảo hiểm mới trở thành một ngành kinh doanh có tổ chức. Bảo hiểm hoả hoạn ra đời ngay sau bảo hiểm hàng hải vào thế kỷ XVII. Vào thời kỳ đó, tại những thành phố đông đúc của châu Âu, hầu hết nhà cửa đều dựng bằng gỗ, người ta dùng lửa để sưởi ấm, đun nấu và chiếu sáng nên nguy cơ xảy ra hoả hoạn rất cao. Vụ cháy thảm khốc nhất nước Anh vào năm 1666 đã thiêu huỷ 13.000 ngôi nhà, hàng nghìn người bị thiệt mạng đã làm nảy sinh nhu cầu bảo hiểm hoả hoạn. Vào năm 1667, công ty bảo hiểm hoả hoạn đầu tiên ra đời tại nước Anh có tên là “Fire Office”. Cùng với bảo hiểm hoả hoạn, các quỹ bảo hiểm nhân thọ cũng xuất hiện. Vào năm 1583, hợp đồng bảo hiểm nhân thọ Anh quốc lần đầu được xác lập, nhưng chưa được người ta hưởng ứng mạnh mẽ lắm. Tại Hoa Kỳ, năm 1759, Công ty bảo hiểm nhân thọ đầu tiên được thành lập dưới hình thức một tập đoàn, song tập đoàn chỉ đảm bảo cho các thành viên của nhà thờ mà thôi. Đến năm 1762, tại Anh, người ta đã thành lập "Hội Đảm bảo công bằng cho người sống và người thừa kế", đây là công ty đầu tiên thực hiện bảo hiểm nhân thọ cho cộng đồng. Vào cuối thế kỷ XIX, cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật diễn ra như vũ bão trên toàn thế giới đã làm nảy sinh nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh vực kinh doanh. Nhiều loại hình bảo hiểm mới ra đời để đáp ứng nhu cầu kịp thời của 1 David Band(2000), Bảo hiểm nguyên tắc và thực hành, trường Đại học quốc gia Pari, NXB Tài chính Phạm Ngọc Anh 10 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp con người như bảo hiểm môtô xe máy, bảo hiểm xây dựng và lắp đặt, bảo hiểm hàng không… Tóm lại, quá trình hình thành và phát triển của bảo hiểm là do nhu cầu khách quan của con người. Đời sống của con người ngày càng được nâng cao thì nhu cầu về mức độ đảm bảo an toàn và các loại hình bảo hiểm ngày càng lớn và phong phú. Bảo hiểm ngày càng trở nên quan trọng, nó là động lực phát triển kinh tế và ổn định đời sống của mỗi cá nhân. 1.2. Khái niệm về bảo hiểm Hiện nay, có rất nhiều khái niệm về bảo hiểm đang được sử dụng trên thị trường bảo hiểm thế giới, nó tuỳ thuộc vào quan niệm của từng lĩnh vực nhất định. Các khái niệm sau là những khái niệm được thừa nhận rộng rãi nhất trên thế giới. Theo Uỷ ban Thuật ngữ bảo hiểm của Hiệp hội Bảo hiểm và rủi ro Hoa Kỳ thì: “Bảo hiểm là việc chuyển giao những rủi ro do các tổn thất bất ngờ và ngẫu nhiên gây ra từ người được bảo hiểm sang cho người bảo hiểm khi họ cam kết bồi thường cho những tổn thất này, cung cấp các quyền lợi bằng tiền khi tổn thất xảy ra hoặc cung cấp các dịch vụ liên quan đến rủi ro cho người được bảo hiểm”. Theo Hiệp hội Các nhà bảo hiểm Anh thì: “ Bảo hiểm là sự thoả thuận qua đó một bên (người bảo hiểm) hứa sẽ thanh toán cho bên kia (người được bảo hiểm hay người tham gia bảo bảo hiểm) một khoản tiền nếu sự cố gây ra tổn thất tài chính cho người được bảo hiểm. Trách nhiệm thanh toán những tổn thất này được chuyển giao từ người tham gia bảo hiểm sang người bảo hiểm. Để chấp nhận trách nhiệm thanh toán này, người bảo hiểm đòi hỏi người được bảo hiểm một khoản tiền, đó là phí bảo hiểm”. Khái niệm được sử dụng rộng rãi tại thị trường Châu Á đó là: “Bảo hiểm là biện pháp chia nhỏ tổn thất của một người hay một số ít người cho nhiều người có khả năng chịu rủi ro nào đó thông qua việc tổ chức ra một Phạm Ngọc Anh 11 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp quỹ tài chính tập trung huy động từ các cá nhân, tổ chức tham gia bảo hiểm dưới dạng phí bảo hiểm, để bồi thường hoặc bù đắp những tổn thất do những rủi ro đó gây ra".2 Tác giả dùng khái niệm "bảo hiểm" được thừa nhận rộng rãi nhất tại thị trường châu Á trên đây để sử dụng cho Khoá luận này. Đây là khái niệm đã khái quát đầy đủ nhất bản chất và đặc điểm của bảo hiểm. 1.3. Phân loại bảo hiểm 1.3.1. Căn cứ vào cơ chế hoạt động của bảo hiểm:  Bảo hiểm xã hội (social insurance): là chế độ bảo hiểm của Nhà nước, của đoàn thể xã hội hoặc của các công ty nhằm trợ cấp cho các viên chức nhà nước, người làm công …trong trường hợp ốm đau bệnh tật, bị chết hoặc bị tai nạn trong khi làm việc, về hưu. Bảo hiểm xã hội có đặc điểm: có tính chất bắt buộc; theo luật lệ quy định chung; không tính đến những rủi ro cụ thể; không nhằm mục đích kinh doanh; chịu sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước.  Bảo hiểm thƣơng mại (commercial insurance): là loại hình bảo hiểm mang tính chất kinh doanh kiếm lời. Loại bảo hiểm này có đặc điểm: không bắt buộc; có tính đến từng đối tượng, từng rủi ro cụ thể; nhằm mục đích kinh doanh; không hoàn toàn phụ thuộc vào sự quản lý của Nhà nước… 1.3.2. Căn cứ vào đối tượng bảo hiểm:  Bảo hiểm tài sản: là loại hình bảo hiểm lấy tài sản làm đối tượng bảo hiểm. Khi xảy ra rủi ro tổn thất về tài sản như mất mát, huỷ hoại về vật chất, người bảo hiểm có trách nhiệm bồi thường cho người được bảo hiểm căn cứ vào thiệt hại thực tế và mức độ bảo đảm hợp đồng.  Bảo hiểm trách nhiệm dân sự: đối tượng bảo hiểm trong loại hình này là trách nhiệm dân sự của người được bảo hiểm đối với người thứ ba hay đối với sản phẩm… 2 Jerome Yeatman (2001), Trường Quốc gia bảo hiểm Pari, Giáo khoa quốc tế về bảo hiểm, NXB Thống Kê Phạm Ngọc Anh 12 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp  Bảo hiểm con ngƣời: đối tượng bảo hiểm là con người, bộ phận cơ thể của con người hay các vấn đề có liên quan như tuổi thọ, tính mạng, sức khoẻ, tai nạn… 1.3.3. Căn cứ vào tính chất của bảo hiểm:  Bảo hiểm nhân thọ: là bảo hiểm tính mạng hoặc tuổi thọ của con người nhằm bù đắp cho người được bảo hiểm một khoản tiền khi hết thời hạn bảo hiểm hoặc khi người được bảo hiểm bị chết hoặc bị thương tật toàn bộ vĩnh viễn.  Bảo hiểm phi nhân thọ: gồm các loại bảo hiểm còn lại khác như: - Bảo hiểm sức khoẻ và bảo hiểm tai nạn con người - Bảo hiểm hàng hải, gồm bảo hiểm thân tàu, bảo hiểm trách nhiệm chủ tàu và bảo hiểm hàng hoá vận chuyển bằng đường biển. - Bảo hiểm tài sản và bảo hiểm thiệt hại… 1.3.4. Căn cứ vào quy định của pháp luật:  Bảo hiểm tự nguyện: là loại bảo hiểm mà hợp đồng được ký kết dựa hoàn toàn trên sự cân nhắc và nhận thức của người được bảo hiểm.  Bảo hiểm bắt buộc: được hình thành trên cơ sở pháp luật quy định nhằm bảo vệ lợi ích của người được bảo hiểm trong các vụ tổn thất và bảo vệ lợi ích của toàn bộ nền kinh tế xã hội. Các hoạt động nguy hiểm dẫn đến tổn thất con người và tài chính trầm trọng gắn liền với trách nhiệm dân sự nghề nghiệp thường là đối tượng của sự bắt buộc này.3 2. Các nguyên tắc hoạt động của bảo hiểm Bảo hiểm hoạt động dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau đây: 2.1. Nguyên tắc bồi thường (indemnity) Đây là một trong những nguyên tắc pháp lý quan trọng nhất của bảo hiểm. Theo nguyên tắc này, khi có tổn thất xảy ra người bảo hiểm phải bồi 3 Nguyến Ngọc Định (2000), Lý thuyết về bảo hiểm, NXB Tài chính, trang 18 Phạm Ngọc Anh 13 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp thường như thế nào đó để đảm bảo cho người được bảo hiểm có vị trí tài chính như trước khi có tổn thất xảy ra, không hơn không kém. Một hợp đồng bảo hiểm thường chỉ rõ rằng người được bảo hiểm không bao giờ có thể thu được nhiều hơn giá trị bằng tiền của tổn thất. Mục đích của nguyên tắc này ngăn ngừa người được bảo hiểm thu lợi từ bảo hiểm và giảm các rủi ro về đạo đức mà người được bảo hiểm cố tình vi phạm. 2.2. Bảo hiểm một rủi ro chứ không bảo hiểm một sự chắc chắn (fortuity not certainty) Người bảo hiểm chỉ nhận bảo hiểm một rủi ro tức là bảo hiểm một sự cố, một tai nạn, tai hoạ, xảy ra một cách bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài ý muốn của con người chứ không bảo hiểm một cái chắc chắn xảy ra, cũng như chỉ bồi thường những thiệt hại, mất mát do rủi ro gây ra chứ không phải bồi thường cho những thiệt hại chắc chắn, đương nhiên xảy ra. 2.3. Nguyên tắc trung thực tuyệt đối (utmost good faith) Một hợp đồng bảo hiểm luôn phải được dựa trên nguyên tắc trung thực tuyệt đối. Điều này có nghĩa là tính trung thực trong hợp đồng bảo hiểm thường cao hơn các hợp đồng khác. Theo nguyên tắc này, hai bên của mối quan hệ bảo hiểm – người bảo hiểm và người được bảo hiểm – phải tuyệt đối trung thực với nhau, tin tưởng lẫn nhau, không được lừa dối nhau. Nếu một trong hai bên vi phạm thì hợp đồng bảo hiểm trở nên vô hiệu. Người được bảo hiểm phải khai báo chính xác các chi tiết liên quan đến đối tượng bảo hiểm; phải thông báo kịp thời những thay đổi về đối tượng bảo hiểm, về rủi ro, về những mối đe doạ nguy hiểm hay làm tăng thêm rủi ro… mà mình biết được hoặc đáng lẽ phải biết, cho người bảo hiểm; không được mua bảo hiểm cho đối tượng bảo hiểm khi biết đối tượng bảo hiểm đó đã bị tổn thất. 2.4. Nguyên tắc lợi ích bảo hiểm (insurable interest) Phạm Ngọc Anh 14 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp Theo nguyên tắc này, người được bảo hiểm muốn mua bảo hiểm phải có lợi ích bảo hiểm. Lợi ích bảo hiểm có thể là quyền lợi đã có hoặc sẽ có trong đối tượng bảo hiểm. Trong bảo hiểm hàng hải, lợi ích bảo hiểm không nhất thiết phải có khi ký kết hợp đồng bảo hiểm, nhưng nhất thiết phải có khi xảy ra tổn thất. 2.5. Nguyên tắc thế quyền (subrogation) Theo nguyên tắc này, người được bảo hiểm sau khi bồi thường cho người được bảo hiểm, có quyền thay mặt người được bảo hiểm để đòi hỏi người thứ ba có trách nhiệm bồi thường cho mình. Tức là người bảo hiểm có quyền đòi một bên thứ ba nào đó sơ xuất gây ra tổn thất những chi phí đã trả cho người được bảo hiểm. Mục đích của nguyên tắc này một mặt ngăn ngừa người được bảo hiểm đòi bồi thường hai lần đối với một tổn thất, điều này vi phạm nguyên tắc bồi thường ở trên. Mặt khác, nguyên tắc này bắt buộc người có lỗi phải chịu trách nhiệm đối với tổn thất mà họ gây ra. 3. Vai trò của bảo hiểm Hoạt động bảo hiểm là cần thiết do có sự tồn tại khách quan của rủi ro. Mục đích của bảo hiểm là góp phần ổn định kinh tế cho người tham gia bảo hiểm, để từ đó khôi phục và phát triển sản xuất, đời sống, đồng thời tạo nguồn vốn cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Bảo hiểm có vai trò to lớn đối với nền kinh tế quốc dân và đời sống nhân dân, được thể hiện ở những mặt chủ yếu sau: 3.1. Bồi thường tổn thất Bồi thường thiệt hại là một lợi ích quan trọng đối với xã hội nói chung và của bản thân mỗi cá nhân nói riêng. Bồi thường cho phép cá nhân và hộ gia đình khôi phục tình trạng tài chính của mình sau khi tổn thất xảy ra. Qua đó, họ có thể duy trì được sự ổn định kinh tế do một phần hoặc toàn bộ tổn thất đã được phục hồi. Như vậy, họ không cần đến sự giúp đỡ của cá quỹ Phạm Ngọc Anh 15 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp phúc lợi xã hội, hay trợ cấp của Chính phủ, cũng như không cần đến sự hỗ trợ tài chính của họ hàng và bạn bè. Việc bồi thường được thực hiện đối với các doanh nghiệp cũng đem lại lợi ích lớn cho xã hội. Sau khi tổn thất xảy ra, bồi thường cho phép các doanh nghiệp được phục hồi lại hoạt động kinh doanh của mình, công nhân tiếp tục có việc làm. Các nhà cung cấp tiếp tục có hợp đồng và người tiêu dùng vẫn nhận được các hàng hoá dịch vụ mà họ mong muốn. Nhà nước cũng được lợi do các khoản thuế vẫn thu được. Tóm lại, việc bồi thường thiệt hại đóng góp rất nhiều cho sự ổn định của các hộ gia đình và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, đó là lợi ích kinh tế xã hội quan trọng nhất của bảo hiểm. 3.2. Giảm bớt lo ngại Một lợi ích khác của bảo hiểm là giảm bớt các mối lo ngại của con người. Điều này đúng cả trước và sau khi tổn thất. Ví dụ, khi những người trụ cột gia đình sở hữu các hợp đồng bảo hiểm nhân thọ đủ lớn, họ sẽ ít lo lắng về mặt tài chính của những người ăn theo trong trường hợp họ chết sớm hay những người tham gia bảo hiểm tai nạn sẽ không phải lo lắng nhiều đến thu nhập của mình nếu không may bị ốm nặng hay gặp tai nạn bất ngờ và những người chủ tài sản một khi đã tham gia bảo hiểm tài sản của mình thì cũng yên tâm vì họ sẽ được bồi thường nếu gặp tổn thất. Các mối lo ngại qua đó mà giảm đi vì người ta biết mình đã được bảo hiểm. 3.3. Tạo lập quỹ đầu tư Các công ty bảo hiểm là những nhà đầu tư cung cấp những nguồn vốn dài hạn cho Chính phủ và các ngành công nghiệp thông qua huy động quỹ từ các cổ đông và người tham gia bảo hiểm. Đầu tư tài sản là lĩnh vực mà các công ty bảo hiểm nhân thọ tiến hành đầu tư trong nhiều năm, điều này có được nhờ tính chất hoạt động kinh doanh của loại hình bảo hiểm này. Các hợp đồng nhân thọ có hiệu lực nhiều năm, trong thời gian này người tham gia bảo hiểm đóng những khoản phí đều đặn, Phạm Ngọc Anh 16 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp sau khi trích lập quỹ dự trữ trả cho các hợp đồng đáo hạn và những tổn thất, hàng năm các công ty bảo hiểm nhân thọ luôn có những khoản tiền nhàn rỗi rất lớn. Với các khoản tiền nhàn rỗi này và vốn tự có của mình, trước đây họ thường đầu tư vào trái phiếu Chính phủ và các chứng khoán có lãi suất cố định. Ngày nay, để bắt kịp với tốc độ lạm phát và chi phí gia tăng, các công ty bảo hiểm đã mở rộng các hình thứ đầu tư của mình: đầu tư vào cổ phiếu thường, đầu tư xây dựng và kinh doanh bất động sản, cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ vay, phát hành chứng khoán bảo trợ cho các dự án phát triển sản phẩm và công nghệ mới. Nhờ những khoản đầu tư của các công ty bảo hiểm, nguồn vốn của xã hội được gia tăng đáng kể, điều này giúp cho các doanh nghiệp có thể đa dạng hoá khoản vay và giảm phí vốn, qua đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. 3.4. Ngăn ngừa tổn thất Ngăn ngừa tổn thất là một lợi ích quan trọng khác của bảo hiểm. Các công ty bảo hiểm rất tích cực tham gia vào các chương trình đề phòng và hạn chế tổn thất. Họ cũng sử dụng một lượng lớn cán bộ làm công tác ngăn ngừa tổn thất bao gồm các kỹ sư an toàn, chuyên gia trong phòng cháy và tai nạn nghề nghiệp, chăm sóc y tế và trách nhiệm sản phẩm. Một số hoạt động ngăn ngừa tổn thất quan trọng mà các công ty bảo hiểm thường tham gia như : an toàn cho đường cao tốc giảm tai nạn chết người, ngăn ngừa hoả hoạn, giảm các bệnh nghề nghiệp, chống mất cắp ôtô, ngăn ngừa và bảo vệ những tổn thất do phá hoại, ngăn ngừa việc lưu hành những sản phẩm khuyết tật, phòng chống nổ nồi hơi... Các hoạt động đề phòng, ngăn ngừa tổn thất giảm thiểu cả tổn thất trực tiếp và gián tiếp hay hậu quả của chúng, qua đó mang lại lợi ích cho toàn xã hội. 3.5. Đẩy mạnh tín dụng Bảo hiểm là một công cụ hữu hiệu của các tổ chức tín dụng trong việc hạn chế rủi ro trong việc thu hồi các khoản nợ bằng cách yêu cầu người đi vay Phạm Ngọc Anh 17 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp phải tham gia bảo hiểm tài sản thế chấp hoặc tham gia bảo hiểm nhân thọ bản thân họ với giá trị hợp tương đương với khoản vay, với điều kiện người hưởng lợi là các tổ chức cho vay. Trong trường hợp, tài sản thế chấp bị phá huỷ hoặc người đi vay chết hoặc bị thương tật không có khả năng thanh toán nợ thì các tổ chức tín dụng vẫn có thể thu hồi nợ trên cơ sở bồi thường của các công ty bảo hiểm. Trong thực tế, các ngân hàng cung cấp tín dụng để các công ty hay hộ gia đình thực hiện mua tài sản (dây chuyền công nghệ, máy móc thiết bị, xe hơi...) trả góp thì họ thường bắt buộc tham gia bảo hiểm vật chất cho các tài sản này. Như vậy, bảo hiểm có tác dụng thúc đẩy tín dụng cá nhân và doanh nghiệp trong phạm vi toàn xã hội. II. Khái quát chung về năng lực cạnh tranh 1. Một số vấn đề về năng lực cạnh tranh (competitiveness) 1.1. Khái niệm Năng lực cạnh tranh là yếu tố quyết định đối với doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường và nhất là trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế vì bản chất của cạnh tranh trong cơ chế thị trường và hội nhập là quá trình doanh nghiệp trong nước phải trực tiếp cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài có tiềm lực tài chính, kinh nghiệm, trình độ phát triển cao hơn. Như vậy, hiểu khái niệm "năng lực cạnh tranh" góp phần giúp cho các doanh nghiệp định hướng phát triển năng lực cạnh tranh của mình rõ ràng hơn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Theo lý thuyết thương mại truyền thống, năng lực cạnh tranh được xem xét qua lợi thế so sánh về chi phí sản xuất và năng suất lao động. Theo M.Porter "năng lực cạnh tranh phụ thuộc vào khả năng khai thác các năng lực độc đáo của mình để tạo ra sản phẩm có giá thành thấp và sự dị biệt của sản phẩm". Diễn đàn cao cấp về cạnh tranh công nghiệp của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) đã lựa chọn một định nghĩa kết hợp cho cả doanh nghiệp, ngành và quốc gia như sau: "Sức cạnh tranh là khả năng của các Phạm Ngọc Anh 18 Lớp A11- K41D - KTNT Khoá luận tốt nghiệp doanh nghiệp, ngành, quốc gia, khu vực trong việc tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh quốc tế". Định nghĩa này được đánh giá là phù hợp và phản ánh được khái niệm cạnh tranh quốc gia trong mối liên hệ gắn kết với hoạt động cạnh tranh của các doanh nghiệp, tạo việc làm, tăng thu nhập và mức sống của nhân dân. Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) thì năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp "là khả năng có thể đứng vững trên thị trường cạnh tranh, mở rộng thị phần và tăng lợi nhuận thông qua một số chỉ tiêu như năng suất, chất lượng, công nghệ, sự khác biệt về hàng hoá dịch vụ được cung cấp, giá trị tăng thêm, chi phí sản xuất là khả năng của doanh nghiệp thực hiện tốt hơn đối thủ cạnh tranh trong việc đạt mục tiêu quan trọng nhất: lợi nhuận". Có thể nói, khái niệm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp mà WEF đưa ra đã tóm lược được nội dung của hầu hết các định nghĩa về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được đưa ra trên thế giới hiện nay. Do đó, tác giả sử dụng khái niệm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp mà WEF đưa ra cho toàn bộ Khoá luận tốt nghiệp. 1.2. Các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Có rất nhiều yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp: công tác quản trị doanh nghiệp, nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và máy móc thiết bị, sản phẩm và cơ cấu sản phẩm, giá cả, chất lượng sản phẩm, uy tín của doanh nghiệp trên thị trường, hoạt động nghiên cứu và triển khai của doanh nghiệp (R&D)…Tuy vậy, trong giới hạn Khoá luận tốt nghiệp này, tác giả chỉ đưa ra 5 yếu tố để phân tích, bởi đây là những yếu tố tác động mạnh mẽ nhất tới các doanh nghiệp bảo hiểm: năng lực tài chính, nguồn nhân lực, chất lượng sản phẩm, hiệu quả hoạt động và môi trường hoạt động của doanh nghiệp. 1.2.1 Năng lực tài chính Phạm Ngọc Anh 19 Lớp A11- K41D - KTNT