Tài liệu Nâng cao hiệu quả tiết thực hành công nghệ lớp 9

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 1/ Lý do khách quan: Môn Công nghệ lớp 9 là một môn học mới và khó cho cả giáo viên và học sinh cả về phương pháp dạy của thầy cũng như phương pháp học của trò. Thực tế cho thấy học sinh ở các trường THCS vùng khó khăn thì mức độ tiếp cận thông tin mới còn chậm, bên cạnh đó giáo viên dạy bộ môn Công nghệ còn thiếu, kể cả giáo viên kiêm nhiệm. Nhiều giáo viên và học sinh coi môn này là môn phụ nên chưa đầu tư thích đáng về thời gian nghiên cứu tài liệu, đầu tư cho các giờ dạy lý thuyết và đặc biệt là các giờ thực hành. Môn Công Nghệ 9 được thiết kế theo Mô đun nghề nên thời lượng thực hành là khá cao, đây là môn học mang tính thực tế cao, rất thiết thực cho việc chọn nghề, hướng nghiệp cho học sinh THCS. Một thực trạng chưa tốt là hiện nay THCS Hàng Gòn ở vùng khó khăn điều kiện cơ sở vật chất còn nghèo nàn, không có điều mua sắm thêm dẫn đến chất lượng học tập của học sinh nói chung, kỹ năng thực hành cho học sinh nói riêng là không cao. Thực tế là sau khi hoàn thành chương trình thì đa phần học sinh thao tác thực hành còn yếu, để tự mình tạo ra một sản phẩm theo yêu cầu của môn học là rất khó khăn vì môn học này đòi hỏi người học phải được trang bị nhiều kỹ năng khác nhau như cách sử dụng các loại kìm điện, sử dụng khoan, sử sụng cưa ... mặt khác còn phải tính toán được các thông số kĩ thuật của mạch điện, có óc quan sát thẩm mĩ. 2/ Lý do chủ quan : Là một giáo viên Công nghệ được đào tạo đúng chuyên ngành sau hai năm công tác tại trường THCS Hàng Gòn, trực tiếp giảng dạy môn Công nghệ lớp 1 9, trăn trở với công việc làm sao để nâng cao chất lượng môn học, phục vụ cho cuộc sống, tương lai của học sinh. Qua việc nghiên cứu giảng dạy trên lớp cũng như qua việc học hỏi những kinh nghiệm của giáo viên khác nhằm đưa ra những phương pháp thích hợp Tôi đã mạnh dạn áp dụng một số giải pháp trong giảng dạy để nâng cao hiệu quả dạy một tiết thực hành mô đun: “ Lắp đặt mạng điện trong gia đình” môn Công nghệ 9. Sáng kiến mới này đã được áp dụng thành công tại trường THCS Hàng Gòn. II.THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP: 1/ Thuận lợi:  Việc đổi mới phương pháp dạy học đã có nhiều kết quả rất khả quan , học sinh từ học thụ động đã chuyển sang tự động lĩnh hội kiến thức . Trong các giờ học các em đã say mê tìm tòi lĩnh hội kiến thức qua sự gợi mở của giáo viên và qua các thí nghiệm; các em đã biết cách chuẩn bị, xây dựng phương án, tiến hành thí nghiệm để thu thập kiến thức, rút ra kết luận  Đội ngũ giáo viên nhiệt tình trong công tác giảng dạy, vận dụng phương pháp tích cực để giảng dạy có hiệu quả  Nhà trường luôn quan tâm và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho giáo viên tiến hành công tác tốt nhất.  Trang bị cơ sở vật chất và đồ dùng tương đối đầy đủ 2/ Khó khăn : - Mặc dù BGH nhà trường rất quan tâm đến việc đổi mới phương pháp dạy học nhưng trong điều kiện hiện nay vẫn chưa có đủ cơ sở vật chất và phương tiện thiết bị dạy học phục vụ cho quá trình đổi mới. 2 - Thiết bị dạy học được cung cấp không đáp ứng đủ về số lượng, một số thiết bị có chất lượng kém. - Số lượng học sinh trong một lớp đông nên khi phân chia trang thiết bị không đáp ứng đủ cho các em tự tìm hiểu để tự chủ động trong học tập. - Từ đó dẫn đến công tác hướng dẫn quản lý các em gặp nhiều khó khăn. - Một khó khăn nữa là còn có giáo viên trong Hội đồng sư phạm nhà trường xem môn Công nghệ là một trong những bộ môn phụ nên việc phối hợp giảng dạy chưa đạt hiệu quả cao. - Sau khi tham khảo tìm hiểu học sinh về môn Công nghệ tôi thấy đa số các em gặp nhiều khó khăn cơ bản sau: + Về tâm lý: Các em còn ngại môn học, không có hứng thú học tập bởi vì đây là môn học có nội dung mới lạ, một phần các em nhận thức chưa đúng môn học, một phần nữa xem đây là môn học không mang lại lợi ích cho việc học để thi tốt nghiệp. Xem những điều được học sẽ không giúp ích được gì cho cuộc sống, sản xuất và hướng đi thích hợp sau khi tốt nghiệp Trung học cơ sở. + Về kiến thức: Đây là môn học được xây dựng dưới dạng mô đun kỷ năng nghề, đơn vị kiến thức còn mới lạ và mang tích chất thực hành nên các em gặp nhiều khó khăn trong việc hiểu biết, nắm bắt kiến thức và vận dụng vào thực hành. + Về kỹ năng: Học sinh chưa được được tiếp xúc với thực nghiệm nên những dụng cụ thực nghiệm quả là mới mẻ, có thể nói đối với các em đó giống như là những thứ đồ chơi mới lạ. Do đó quá trình thực hành của học sinh để hoàn thành một công đoạn hay một sản phẩm trong một tiết học đạt được theo yêu cầu kĩ thuật theo mục tiêu, nội dung chương trình đặt ra gặp nhiều khó khăn. 3 3/ Số liệu thống kê: - Trước khi áp dụng HS làm thí nghiệm còn nhiều lúng túng, chưa có các kĩ năng, đọc các số liệu, và không nghiêm túc, điểm kiểm tra thực hành còn thấp, thể hiện qua điểm thực hành năm học 2011 – 2012 như sau: Số lớp phụ trách: 4 lớp Tổng số HS: 110 Lớp 9 Giỏi Số Khá TB Yếu,kém HS SL % SL % SL % SL % 28 0 0 4 11,8 15 55,9 9 32,3 28 0 0 4 14,7 14 50 10 35,3 27 0 0 6 21,2 14 51,5 7 27,3 27 0 0 4 12,1 15 57,6 8 30,3 1 9 2 9 3 9 4 III. NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI: 1. Cơ sở lý luận: - Môn Công nghệ 9 được thiết kế theo mô đun nghề. - Mô đun nghề điện dân dụng nói riêng cũng như các mô đun nghề khác của môn Công nghệ 9 có thời lượng thực hành khá cao. Các bài thực hành đó thường có hai dạng: + Vận dụng lý thuyết để giải các bài tập tình huống, bài thực hành rèn luyện kỹ năng. + Thực hành tạo sản phẩm: Chủ yếu là thực hiện đúng quy trình công nghệ, các thao tác kĩ thuật tạo ra sản phẩm đơn giản. 4 - Cấu trúc chung của các bài thực hành: Có phần chuẩn bị, nội dung thực hành, trình tự tiến hành hoặc mẫu báo cáo có phần đánh giá. Cấu trúc này đã đảm bảo được những yêu cầu của nội dung thực hành tuy nhiên để vận dụng vào thực tế, nhằm giúp cho học sinh nâng cao kỹ năng thì cần phải áp dụng một cách linh hoạt theo từng nội dung cụ thể. - Một thực tế là sau khi hoàn thành chương trình thì đa phần học sinh thao tác thực hành còn yếu, để tự mình tạo ra một sản phẩm theo yêu cầu của môn học là rất khó khăn vì môn học này đòi hỏi người học phải được trang bị nhiều kỹ năng khác nhau như cách sử dụng các loại kìm điện, sử dụng khoan, sử sụng cưa ... mặt khác còn phải tính toán được các thông số kĩ thuật của mạch điện, có óc quan sát thẩm mĩ. - Việc thực hiện chương trình đối với các trường THCS là rất khó khăn vì các đồ dùng, thiết bị dạy học có chất lượng không cao, các vật liệu tiêu hao nhà trường không có điều kiện mua sắm bổ sung bổ sung kịp thời. - Môn học Công nghệ lại là môn học khô cứng mang tính hướng nghiệp, việc lôi cuốn học sinh yêu thích môn học là rất khó khăn. Tâm lí các em học sinh chưa thực sự yêu thích môn học, điều này đã được kiểm nghiệm khi thực hiện chương trình trong các năm học trước. - Các em học sinh vùng khó khăn đa phần đều là con em gia đình làm nghề nông nghiệp hoặc lâm nghiệp. Việc hướng các em yêu thích nghề nghiệp mang tính Công nghiệp như môn Công nghệ mô đun: Lắp đạt mạng điện trong nhà là điều trước tiên các giáo viên giảng dạy bộ môn Công nghệ phải thực hiện. Các em còn ngại khi tiếp xúc với điện, với các thiết bị điện, mặt 5 khác các thiết bị điện đối với các em là còn khá mới mẻ, thậm chí một số em gia đình còn chưa có điều kiện lắp đặt điện sinh hoạt. 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài Thực tế dạy học môn Công nghệ 9 mô đun: “ Lắp đặt mạng điện trong nhà” tại trường THCS Hàng Gòn năm học 2012-2013 tôi đã mạnh dạn áp dụng một số kinh nghiệm riêng khi dạy một bài thực hành cụ thể như sau: 2.1.Về mặt tâm lý : - Trong giờ học thực hành phải tạo cho các em một tâm lý thoải mái mang tính chất “Học mà chơi, chơi mà học”. - Luôn luôn tìm hiểu, nắm bắt, những suy nghĩ nguyện vọng học tập của từng học sinh từ đó động viên, giúp đỡ các em thõa mãn được ý nguyện bản thân để các em có một tâm lý thoải mái, có hứng thú học tập tốt. - Xây dựng cho các em có mối quan hệ bạn bè tốt để giúp đỡ nhau trong học tập, tạo không khí đạo đức lành mạnh trong lớp, trong trường, tôn vinh sự học nói chung và biểu dương những học sinh có thành tích tốt. - Khi giảng bài, truyền tải những đơn vị kiến thức cần thiết để các em tiếp bước vững vàng, tránh được hai thái cực: hoặc tự ti hoặc tự tin đến mức kiêu ngạo và liều lĩnh. - Trong kiểm tra đánh giá, luôn tạo ra sự công bằng và tôn trọng nhân cách học sinh. 6 - Khi học sinh mắc phải những sai lầm không quở phạt, chê bai, la mắng mà thay vào đó là những lời động viên, khích lệ và hướng dẫn lại từng bước để các em nhận thấy được những cái lỗi của mình và tự khắc phục, sữa chữa. - Tìm hiểu điều kiện sống, điều kiện học tập của các em. Luôn gần gủi với học sinh để các em thấy được sự quan tâm, chăm lo, thân thiện từ người thầy mà học sinh hăng say, đam mê môn học. - Kết hợp linh hoạt tốt các phương pháp dạy học để phù hợp với mỗi đối tượng học sinh như nêu vấn đề,thí nghiệm, thực hành, so sánh, tổ chức thảo luận, tạo điều kiện cho những em học giỏi có điều kiện hăng say sáng tạo tìm ra cái mới, còn những em yếu, kém có ý thức phấn đấu vươn lên. - Sử dụng có hiệu quả triệt để các đồ dùng dạy học hiện, đồng thời tôi còn sưu tầm và hướng dẫn các em tự làm thêm đồ dùng phục vụ cho việc học tập trong điều kiện còn khó khăn hiện tại của trường như làm thêm tranh ảnh, mô hình...tạo cho hứng thú học tập của các em tăng dần. - Hơn thế nữa là dù trong giờ lên lớp hay ngoài giờ lên lớp tôi luôn luôn gương mẫu trước từng em học sinh từ lời nói đến công việc. - Trong các giờ dạy học không chỉ truyền thụ kiến thức đến cho các em bằng những công thức, những câu, chữ có sẵn mà tôi còn dạy bằng cả tâm hồn. 2. 2. Về mặt kiến thức : Trong một giờ dạy, tôi thường tổ chức nhiều hình thức dạy-học phù hợp mục tiêu mỗi tiết, giúp học sinh phát huy tính tích cực của học sinh, chủ động lĩnh hội kiến thức để hình thành, rèn luyện kỷ năng cơ bản trong lắp đặt mạng điện, như: - Các quy tắc an toàn lao động khi lắp đặt mạng điện. 7 - Công dụng, cách sử dụng một số dụng cụ thông thường trong lắp đặt mạng điện trong nhà: như tua vít, kìm cắt dây, kìm tuốt dây, bút thử điện, búa, cưa sắt, khoan... - Một số kí hiệu quy ước thông thường trong sơ đồ điện, khái niệm về sơ đồ nguyên lý, sơ đồ lắp đặt mạch điện cơ bản trong nhà. - Quy trình và những yêu cầu kĩ thuật cơ bản của công việc lắp đặt mạng điện trong nhà. 2. 3. Về mặt kỹ năng : - Tôi luôn bám sát mục tiêu bài học để hình thành và rèn luyện cho các em một số kỷ năng lao động nghề nghiệp tới mức độ nào đó để hoàn thành bài tập của mình, cụ thể: + Kỷ năng vẽ sơ đồ lắp đặt của một số mạch điện đơn giản thuộc mạng điện trong nhà. + Kỷ năng sử dụng được một số dụng cụ lắp đặt điện đúng kĩ thuật, như cách cầm và thao tác các dụng cụ (tua vít, kìm cắt dây, kìm tuốt dây, bút thử điện, búa, cưa sắt, khoan...). + Kỷ năng nối dây dẫn điện đúng quy trình và đảm bảo yêu cầu kĩ thuật. (Từ cách bóc vỏ cách điện đến cách luồn dây vào các đầu nối của thiết bị, csách đặt dây....) + Kỷ năng lắp đặt mạch điện trong nhà đúng quy trình và yêu cầu kĩ thuật. (công đoạn nào trước, công đoạn nào sau, từng khâu để hoàn thành các công đoạn đó...) 8 - Và trong mỗi kỹ năng đó bản thân tôi phải phân tích, xác định những thao tác của kỹ năng mới và làm mẫu cho học sinh quan sát. Trong quá trình làm mẫu tôi đã chú ý: + Nói cho học sinh biết được chính xác thao tác nào được làm mẫu. + Liên hệ thao tác đó với những công việc trước đây. + Quá trình làm mẫu phải chuẩn xác để học sinh làm theo, và quá trình làm mẫu của tôi được thực hiện trong 3 lần. Lần đầu với tốc độ bình thường, lần thứ hai làm chậm kết hợp giải thích, lần thứ 3 làm với tốc độ bình thường để học sinh biết nhịp độ công việc. + Dừng lại ở những chổ chủ chốt, hỏi học sinh để biết chắc chắn các em đã nắm vững vấn đề. + Sau khi làm mẫu xong tôi gọi một học sinh làm thử cho cả lớp xem và bản thân giáo viên uốn nắn từng bước, nếu sai sót theo yêu cầu. + Nêu những chú ý cho học sinh những lỗi lầm thường mắc phải khi thực hiện những kỷ năng đó và giải pháp thực hiện. - Sau khi biết chắc chắn học sinh đã hiểu quy trình, tôi tiến hành cho học sinh thực hành. Trong quá trình học sinh làm việc tôi hướng dẫn thường xuyên cho các nhóm, uốn nắn những sai sót, khi thấy nhiều học sinh mắc phải, tôi lại cho cả lớp ngừng công việc để hướng dẫn lại. - Khi học sinh kết thúc bài thực hành tôi cho học sinh tự kiểm tra và đánh giá chéo về công việc thực hành nhằm mục đích: + Tạo cho học sinh có thói quen tự đánh giá công việc của mình. + Nâng cao tích tích cực chủ động trong học tập của học sinh. 9 + Học sinh tự rút cho mình bài học kinh nghiệm để khắc phục những sai sót mà mình chưa đạt được trong bài học . 2. 4. Về mặt điều kiện cơ sở vật chất : Trong điều kiện cơ sở vật chất của trường còn khó khăn, chưa có phòng học bộ môn và đồ dùng dạy học như đã nói ở trên thì tôi áp dụng như sau: - Tại phòng học truyền thống tôi luôn đến trước giờ học 3-5 phút động viên, khích lệ học sinh để bố trí, sắp xếp ghép bàn học hợp lý cho tiết học thực hành để tiện cho quá trình hướng dẫn và theo dõi của giáo viên. - Về đồ dùng phục vụ cho học sinh chỉ đáp ứng cơ số 4 trong lúc học sinh đông nên việc thực hành để mỗi em tự độc lập là rất khó. Nên tôi bố trí theo nhóm đông hơn và quá trình hướng dẫn thường xuyên tôi giám sát, theo dõi, động viên, khích lệ các em, uốn nắn kịp thời khi mắc phải sai lầm để đẩy nhanh tiến độ công việc, mục đích em nào củng thực hiện được. - Bên cạnh đó tôi hướng dẫn các em gây quỹ đồ dùng học tập (ĐDHT) để mua thêm bổ sung kịp thời những vật liệu tiêu hao phục vụ cho bài học có đạt kết quả tốt. Bằng cách thu gom giấy vụn trong trường học đem bán lấy tiền đó mua thêm vật tư, thiết bị bổ sung, vừa có thêm đồ dùng học tập, đồng thời làm sạch môi trường lớp học góp phần vào việc xây dựng trường học thân thiện. Quá trình áp dụng các giải pháp trên giúp các em hình thành và rèn luyện cho bản thân một số kỷ năng lao động nghề nghiệp để các em làm quen với nghề điện. Đồng thời giúp các em sau khi học xong có thể áp dụng trong sản xuất và cuộc sống hằng ngày và điều quan trọng hơn nữa góp phần giúp các em lựa chọn hướng đi thích hợp sau khi tốt nghiệp Trung học cơ sở. 10 IV. kết quả thu được : Sau khi áp dụng phương pháp trên để giảng dạy một bài thực hành mô đun “Lắp đặt mạng điện trong gia đình ” môn Công nghệ 9 tôi thấy tỉ lệ học sinh khá giỏi cao và tỉ lệ học sinh yếu còn với con số là rất nhỏ. Kết quả qua kiểm tra bài thực hành số 1 ở học kỳ I năm học 2014-2015 khi áp dụng phương pháp mới cho khối 9 cụ thể như sau: Lớp 9 Số Giỏi Khá TB Yếu Kém HS SL % SL % SL % SL % SL % 25 03 8,7 8 31,0 13 57,1 01 2,3 0 0 26 04 10,3 7 28,2 14 59,2 01 2,3 0 0 26 5 12,5 8 37,5 13 50 0 0 0 0 25 5 12,2 8 36,6 12 48,8 01 2,4 0 0 1 9 2 9 3 9 4 So sánh đối chiếu kết quả của năm trước và kết quả của học kỳ I năm nay khi áp dụng phương pháp mới ở bảng trên tôi nhận thấy chất lượng cao hơn hẳn so với khi chưa áp dụng phương pháp mới. V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM : Trong quá trình áp dụng sáng kiến mới của mình bản thân tôi nhận thấy không chỉ học sinh hiểu bài, kỹ năng được hình thành và nâng cao hơn mà học sinh còn trở nên yêu thích môn học hơn rất nhiều. Khi hỏi về nghề nghiệp tương lai một số em đã mạnh dạn nói sẽ theo nghề điện dân dụng. 11 Không chỉ các em được làm việc thực tế tại trường học với sản phẩm được đưa vào sử dụng, mà các em có thể lắp đặt được một số mạch điện đơn giản trong gia đình nhà mình. Các em cũng có thể tính toán được các thông số kỹ thuật của mạch điện. Kết quả đạt được rất khả quan, phải nói là thành công hơn cả mong đợi có đến 11,1% học sinh đạt loại giỏi. 33,3% học sinh đạt loại khá. 53,9% học sinh đạt loại TB. 1,9% học sinh xếp loại yếu, không có học sinh kém. 2. Ý kiến đề xuất : Môn Công nghệ là một môn học có phần khô cứng, tỷ lệ thực hành khá cao, lại là môn mà đòi hỏi người dạy phải trang bị rất nhiều kỹ năng khác nhau từ kỹ năng sử dụng khoan, kỹ năng sử dụng các loại dụng cụ điện, đến kỹ năng sử dụng cưa, đục, bào (để làm bảng điện). Chính vì vậy giáo viên trực tiếp giảng dạy phải là giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành. Mặt khác đặc thù của bộ môn đòi hỏi khá nhiều về điều kiện cơ sở vật chất như: trang bị các dụng cụ, trang thiết bị, vật tư điện nên nhà trường cần có sự đầu tư thường xuyên bổ sung cho môn học. Các giáo viên trực tiếp giảng dạy môn học này để đạt được thành công thì cần phải tuân thủ việc chuẩn bị thật kỹ trước khi lên lớp. Theo cá nhân tôi, trước khi lên lớp giáo viên cần chú ý những điểm sau: 1. Lên kế hoạch thật chi tiết, cụ thể. Trình Ban giáo hiệu xem xét, bố trí địa điểm, tạo điều kiện về nơi làm việc cũng như nguồn điện ổn định, an toàn. 2. Nghiên cứu thật kỹ nội dung chương trình sách giáo khoa, sách giáo viên. 3. Sưu tầm tài liệu hỗ trợ, tham khảo các loại tài liệu liên quan. 12 4. Làm thử nhiều lần trước. 5. Kiểm tra thật kỹ các dụng cụ, các vật liệu, thiết bị điện cần sử dụng trong bài giảng. 6. Trong quá trình giảng dạy giáo viên cần chú ý giải quyết vấn đề tâm lý tạo hứng thú học tập cho học sinh. Hiện nay theo phân phối chương trình 1tiết/1tuần nên việc bố trí thời khoá biểu cần phải phù hợp hơn bởi thời lượng thực hành đảm bảo thì chất lượng mới được nâng cao. Có thể bố trí 3 tiết liên tục. Tôi đã trình bày tất cả điều mình đã và đang làm, đồng thời cũng mạnh dạn nêu lên những kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy như đã trình bày ở phần trên song không thể không có những thiếu sót. Rất mong sự quan tâm của đồng nghiệp cũng như quí lãnh đạo để sáng kiến của tôi được hoàn thiện hơn và ngày càng phát huy hiệu quả tốt hơn./. Xin chân thành cám ơn! 13