Tài liệu Nâng cao hiệu quả dạy học môn gdcd ở trường thpt hương khê hà tĩnh thông qua việc sử dụng phương pháp dạy học trực quan

0 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh --- -- Lª thÞ thñy N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n gdcd ë trêng thpt h¬ng khª hµ tÜnh th«ng qua viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan LuËn v¨n th¹c sü khoa häc gi¸o dôc Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n ChÝnh trÞ M· ngµnh: 601410 Vinh - 2009 LỜI CẢM ƠN Sau hơn 2 năm tìm tòi, nghiên cứu, tôi đã hoàn thành Luận văn thạc sỹ của mình. Với tình cảm chân thành nhất, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới: 1 - Hội đồng khoa học chuyên ngành LL và PPDH bộ môn chính trị, Khoa sau Đại học, trường Đại học Vinh cùng các thầy cô trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong thời gian qua. - Lãnh đạo trường THPT Hương Khê Hà Tĩnh và các giáo viên bộ môn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm. - Gia đình, bạn bè luôn là nguồn động viên giúp đỡ để tôi có thêm nghị lực tinh thần để hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới TS. Nguyễn Thái Sơn người thầy, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Mặc dù bản thân tôi đã cố găng nhiều song trong quá trình nghiên cứu luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong được sự góp ý, chí dẫn thêm của Hội đồng khoa học, Thầy cô và toàn thể bạn đọc. Vinh ngày tháng năm 2009 Tác giả Lê Thị Thuỷ Môc lôc Trang A. phÇn më ®Çu b. phÇn néi dung 1 8 CH¦¥NG 1: C¬ së lý luËn vµ THùC TIÔN cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng Trung häc phæ th«ng 8 1.1. Ph¬ng ph¸p trùc quan trong hÖ thèng ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n GDCD ë trêng trung häc phæ th«ng 8 1.2. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng trung häc phæ th«ng 18 CHƯƠNG 2: THỰC NGHIỆM SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN VÀO DẠY HỌC MÔN GDCD Ở TRƯỜNG THPT HƯƠNG KHÊ HÀ TĨNH 33 2.1. Chuẩn bị thực nghiệm. 33 2.2. Quá trình thực nghiệm. 34 2.3. Hiệu quả của việc sử dụng phương pháp trực quan vào dạy học môn GDCD ở trường THPT Hương Khê Hà Tĩnh. 56 CH¦¥NG 3: Mét sè gi¶i ph¸p C¥ B¶N Vµ nh÷ng yªu cÇu NH»M n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n gdcd khi sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan ë trêng thpt h¬ng khª hµ tÜnh 59 3.1. Một số giải pháp cơ bản 59 3.2. Yªu cÇu khi sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan 73 3.3. Mét sè ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ cña ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc môn GDCD 80 C. PHẦN KẾT LUẬN 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO 87 1 A. phÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Chóng ta ®ang sèng trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI -ThÕ kû mµ c¶ nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc kü thuËt. §Ó hoµ nhËp víi xu thÕ ®ã th× ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ®îc nh÷ng con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X cña §¶ng x¸c ®Þnh: “Gi¸o dôc ®µo t¹o thùc sù lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, th«ng qua ®æi míi toµn diÖn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÊt lîng cao, chÊn hng nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam, víi c¸c biÖn ph¸p cô thÓ lµ: §æi míi c¬ cÊu tæ chøc, néi dung, ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ häc theo híng chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x· héi ho¸, ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng vËn dông, thùc hµnh cña ngêi häc, tËp trung vµo ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, thùc hiÖn d¹y häc dùa vµo ho¹t ®éng tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh víi vai trß tæ chøc, híng dÉn ®óng mùc cña gi¸o viªn nh»m ph¸t triÓn t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o, gãp phÇn h×nh thµnh ph¬ng ph¸p vµ nhu cÇu tù häc ham muèn t×m hiÓu, kh¸m ph¸ kiÕn thøc, t¹o høng thó, niÒm vui trong häc tËp cña häc sinh, tËn dông nh÷ng u ®iÓm cña c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng vµ dÇn lµm quen, vËn dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo d¹y häc” [17;2]. Thùc hiÖn nghÞ quyÕt §¹i héi X, ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o kh«ng ngõng tÝch cùc ®Èy m¹nh tiÕn hµnh viÖc ®æi míi vÒ néi dung còng nh ph¬ng ph¸p d¹y häc, trong ®ã ®Æc biÖt chó träng vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Gi¸o dôc c«ng d©n (GDCD) lµ mét m«n häc cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc h×nh thµnh thÕ giíi quan, nh©n sinh quan vµ ph¬ng ph¸p luËn cho häc sinh. KiÕn thøc m«n häc tÝch hîp nhiÒu néi dung gi¸o dôc x· héi cho c«ng d©n, híng häc sinh v¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña ngêi c«ng d©n ViÖt Nam trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ (CNH, H§H). Néi dung m«n häc g¾n bã chÆt chÏ víi cuéc sèng thùc tiÔn cña häc sinh, g¾n liÒn víi sù kiÖn trong ®êi sèng ®¹o ®øc, ph¸p luËt, kinh tÕ, chÝnh trÞ, nh©n c¸ch, phÈm chÊt, niÒm tin cho häc sinh. Song mét thùc tÕ chung lµ viÖc d¹y vµ häc bé m«n nµy l¹i cha ®îc quan t©m ®óng møc vµ ®Æt xøng tÇm víi nh÷ng m«n häc kh¸c, ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn cßn khiÕm khuyÕt nghiªm träng c¶ vÒ néi dung còng nh ph¬ng ph¸p, nÕu kh«ng ®îc kh¾c phôc mét c¸ch triÖt ®Ó th× kh«ng thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¸o dôc cña m«n häc. 2 GDCD lµ mét m«n häc trõu tîng, do ®ã vËn dông ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Ph¬ng ph¸p trùc quan lµ mét ph¬ng ph¸p ®ãng vai trß rÊt quan träng, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ d¹y häc cña bé m«n. Ph¬ng ph¸p trùc quan cã t¸c dông t¹o h×nh ¶nh, lµm phong phó, më réng kinh nghiÖm c¶m tÝnh, gióp häc sinh lÜnh héi tri thøc mét c¸ch cô thÓ, chÝnh x¸c vµ sinh ®éng, lµ con ®êng tèt nhÊt gióp häc sinh tiÕp thu hiÖn thùc kh¸ch quan, ph¸t triÓn høng thó nhËn thøc, n¨ng lùc quan s¸t, n¨ng lùc t duy. ViÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan mét c¸ch hîp lý sÏ gióp gi¸o viªn tæ chøc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh nhËn thøc cho häc sinh mét c¸ch chñ ®éng ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao. H¬ng Khª lµ mét trêng miÒn nói, c¬ së vËt chÊt trang thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc phôc vô cho viÖc d¹y häc cßn thiÕu thèn, häc sinh n¬i ®©y chñ yÕu lµ ë vïng cao, vïng s©u, n¨ng lùc häc tËp vµ kh¶ n¨ng t duy cña c¸c em so víi häc sinh cïng løa tuæi ë trêng kh¸c vïng kh¸c cßn nhiÒu h¹n chÕ. H¬n n÷a néi dung ch¬ng tr×nh m«n GDCD l¹i t¬ng ®èi trõu tîng, gi¸o viªn bé m«n hÇu nh chØ sö dông ®¬n thuÇn ph¬ng ph¸p truyÒn thèng - ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ®Ó d¹y häc thùc tÕ cho thÊy nh÷ng s¬ ®å ®¬n gi¶n do gi¸o viªn tù lµm lÊy còng gióp cho häc sinh tiÕp thu bµi häc thuËn lîi, hµo høng h¬n nhiÒu. Tuy nhiªn nh÷ng giê häc nh vËy cã ch¨ng còng rÊt h¹n h÷u. T×nh tr¹ng d¹y chay, d¹y su«ng vÉn lµ phæ biÕn. ChÝnh v× thÕ häc sinh hÇu nh kh«ng høng thó häc tËp, häc chØ ®Ó ®èi phã, chiÕu lÖ. KÕt qu¶ häc tËp v× thÕ cha cao, kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng nhËn thøc cña häc sinh…DÉn tíi t×nh tr¹ng giê d¹y GDCD ë mét sè líp trë thµnh giê sinh ho¹t líp, giê gi¶i bµi tËp cña häc sinh. T×nh tr¹ng nµy nÕu kh«ng ®îc kh¾c phôc, viÖc c¶i c¸ch m«n häc coi nh chØ ®îc thùc hiÖn mét c¸ch h¹n chÕ. Trong rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p tiÕn hµnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n GDCD ë trêng Trung häc phæ th«ng (THPT) H¬ng Khª, theo t«i sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan ®îc xem lµ tèi u. Bëi nh trªn ®· tr×nh bµy kiÕn thøc m«n häc chøa ®ùng nhiÒu tri thøc khã truyÒn ®¹t, mang tÝnh lý luËn vµ trõu tîng cao, kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh n¬i ®©y l¹i cßn nhiÒu h¹n chÕ. V× vËy ®Ó cã ®îc nh÷ng giê d¹y häc GDCD thËt sù cã hiÖu qu¶, cã høng thó ®èi víi häc sinh ngoµi viÖc sö dông lêi nãi gi¸o viªn cÇn 3 ph¶i t¨ng cêng t×m tßi vµ sö dông c¸c h×nh thøc trùc quan mét c¸ch thêng xuyªn, linh ho¹t vµ mÒm dÎo. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn chóng t«i ®· chän nghiªn cøu ®Ò tµi: “N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh th«ng qua viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan”. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Trong d¹y häc, vÊn ®Ò trùc quan vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc nghiªn cøu vµ ®Ò cËp ®Õn. ë ViÖt Nam vÊn ®Ò nghiªn cøu ph¬ng tiÖn d¹y häc nãi chung vµ sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan nãi riªng ®· cã mét sè t¸c gi¶ bµn ®Õn. T¸c gi¶ §inh Quang B¸o trong cuèn “Sö dông ph¬ng tiÖn trùc quan ®¬n gi¶n, rÎ tiÒn nhng cã hiÖu qu¶ trong m«n sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp phæ th«ng'' ®· ®Ò cËp ®Õn vai trß, ý nghÜa cña c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn trùc quan trong d¹y häc. Bµi “Mét vµi kinh nghiÖm bíc ®Çu vÒ viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan trong d¹y häc nh»m ph¸p huy tÝnh ®éc lËp vµ chñ ®éng cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp'' (B¸o c¸o t¹i héi nghÞ khoa häc vÒ thiÕt bÞ d¹y häc, viÖn KHGD 1999) cña t¸c gi¶ Vâ ChÊp, ®· trao ®æi vÒ nh÷ng kinh nghiÖm sö dông ph¬ng tiÖn trùc quan nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ häc tËp cña häc sinh. T¸c gi¶ T« Xu©n Gi¸p trong cuèn “Ph¬ng tiÖn d¹y häc”®· ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm, c¸ch ph©n lo¹i còng như c¸ch tù lµm mét sè ph¬ng tiÖn d¹y häc c¬ b¶n. Bµi “§æi míi gi¸o dôc b»ng c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng” cña t¸c gi¶ Qu¸ch TuÊn Ngäc ®¨ng trªn trang edu.net.vn th¸ng 8/2004 ®Ò cËp ®Õn vai trß c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng trong qu¸ tr×nh d¹y häc, trong ®ã viÖc sö dông m¸y tÝnh ®iÖn tö kÕt hîp víi c¸c thiÕt bÞ hç trî sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp trong nhµ trêng. Liªn quan ®Õn ®Ò tµi cã kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc (2006) cña t¸c gi¶ §Æng ThÞ DiÖn ®Ò cËp ®Õn viÖc: “ThiÕt kÕ vµ sö dông ®å dïng trùc quan nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc ch¬ng ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2” (1939 -1945). ë níc ngoµi cã nhiÒu t¸c gi¶ còng ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy 4 Nhµ gi¸o dôc ngêi SÐc vÜ ®¹i J.A.Comenki lµ ngêi ®Çu tiªn ®a ra yªu cÇu ph¶i ®¶m b¶o tÝnh trùc quan trong d¹y häc. ¤ng kÞch liÖt phª ph¸n lèi d¹y häc gi¸o ®iÒu trong nhµ trêng vµ ®a ra “ qui t¾c vµng ngäc” víi néi dung lµ: trong qu¸ tr×nh d¹y häc cÇn tËn dông mäi gi¸c quan cña häc sinh ®Ó trùc tiÕp sê mã, ngöi, nh×n, nghe nh÷ng thø cÇn thiÕt trong ph¹m vi cã thÓ. Theo «ng c¸ch d¹y nµy sÏ gióp häc sinh dÔ dµng n¾m v÷ng tri thøc. Quan ®iÓm cña Comenxki ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn quan träng trong lý luËn d¹y häc lóc bÊy giê, tuy nhiªn qui t¾c nµy l¹i ®îc x©y dùng trªn c¬ së c¶m gi¸c luËn - häc thuyÕt cêng ®iÖu vai trß cña c¶m gi¸c. §©y còng chÝnh lµ h¹n chÕ cña «ng. Trong lý luËn gi¸o dôc cña m×nh J.J.Rót X« ®· chó träng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc mang tÝnh trùc quan. D¹y häc theo «ng kh«ng chØ mang ®Õn tri thøc cho häc sinh mµ c¸i lín h¬n lµ d¹y cho häc sinh ph¬ng ph¸p t duy. Nhµ gi¸o dôc Nga K.§.Usinxki ®· x©y dùng d¹y häc trùc quan trªn c¬ së t©m lý häc. §ã lµ viÖc d¹y häc kh«ng chØ dùa trªn nh÷ng biÓu tîng trõu tîng mµ trªn nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ do häc sinh trùc tiÕp tri gi¸c ®îc. ¤ng cho r»ng trùc quan kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn nhËn thøc mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn t duy. Trùc quan lµm cho qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc cña häc sinh trë nªn dÔ dµng h¬n, tù gi¸c, cã ý thøc vµ v÷ng ch¾c h¬n, t¹o ra høng thó häc tËp cho häc sinh, kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña häc sinh, lµ ph¬ng tiÖn tèt nhÊt gióp gi¸o viªn ph¸t triÓn t duy cho häc sinh. Nh×n chung c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc ®· kh¼ng ®Þnh vai trß vµ tÇm quan träng cña ph¬ng tiÖn trùc quan ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc. Tuy nhiªn díi gãc ®é gi¸o dôc - ®µo t¹o vÉn cha cã c«ng tr×nh khoa häc nµo nghiªn cøu mét c¸ch c¬ b¶n, cã hÖ thèng hoÆc in thµnh s¸ch vÒ viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan vµo d¹y häc ë trêng THPT nãi chung vµ m«n GDCD nãi riªng. V× thÕ, ®©y cã lÏ lµ lÇn ®Çu tiªn chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc luËn gi¶i mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë c¸c trêng THPT nãi chung, trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh nãi riªng. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 3.1 Môc ®Ých nghiªn cøu. - Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p trùc quan trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó khuyÕn khÝch sö dông ph¬ng ph¸p nµy trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª. 5 - §Ò ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc m«n GDCD t¹i trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. 3.2 NhiÖm vô nghiªn cøu: §Ó hoµn thµnh tèt ®Ò tµi chóng t«i x¸c ®Þnh nhiÖm vô nghiªn cøu sau: - HÖ thèng ho¸ vµ ph©n tÝch c¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan. - TiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1 §èi tîng: - §Ò tµi nghiªn cøu vÊn ®Ò sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. - DiÖn kh¶o s¸t: Trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh 4.2 Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi chØ giíi h¹n trong viÖc nghiªn cøu viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc cña m«n GDCD. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau: 5.1 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt: §äc, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸…nh»m thu thËp c¸c th«ng tin lý luËn cã liªn quan ®Õn ®ª tµi nghiªn cøu. 5.2 Ph¬ng ph¸p quan s¸t, ®iÒu tra: X©y dùng c©u hái, b¶ng biÓu nh»m ®iÒu tra vµ tiÕn hµnh quan s¸t viÖc d¹y cña gi¸o viªn vµ viÖc häc cña häc sinh…®Ó t×m hiÓu thùc tiÔn d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh hiÖn nay. 5.3 Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m: Dù giê, th¨m líp, thiÕt kÕ bµi thùc nghiÖm, ph©n tÝch sè liÖu thèng kª…nh»m xem xÐt, x¸c nhËn tÝnh ®óng ®¾n vµ tÝnh kh¶ thi cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. 6. §ãng gãp cña luËn v¨n - ChØ ra ®îc vai trß cña ph¬ng ph¸p trùc quan trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n GDCD nãi chung vµ trong d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh nãi riªng. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vµ nh÷ng yªu cÇu khi sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n GDCD. 7. CÊu tróc cña luËn v¨n: Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi kiÖu tham kh¶o, néi dung luËn v¨n gåm 3 ch¬ng vµ 3 tiÕt. 6 Ch¬ng1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT . Ch¬ng2: Thùc nghiÖm sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. Ch¬ng3: Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ nh÷ng yªu cÇu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n GDCD khi sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan ë trêng THPT H¬ng Khª Hµ TÜnh. b. phÇn néi dung CH¦¥NG1: C¬ së lý luËn vµ THùC TIÔN cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng Trung häc phæ th«ng 1.1. Ph¬ng ph¸p trùc quan trong hÖ thèng ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n GDCD ë trêng trung häc phæ th«ng 1.1.1. Trùc quan vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan Trong d¹y häc kh¸i niÖm trùc quan ®îc nh¾c ®Õn nhiÒu song hÇu nh cha cã t¸c gi¶ nµo ®a ra mét ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ trùc quan lµ g×? 7 Díi gãc ®é triÕt häc, trùc quan ®îc xem lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt cña nhËn thøc loµi ngêi. Trùc quan lµ ®Æc tÝnh ®èi víi nhËn thøc con ngêi, lý thuyÕt vÒ nhËn thøc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin kh¼ng ®Þnh r»ng nhËn thøc cña con ngêi b¾t nguån tõ thùc tiÔn vµ cuèi cïng trë vÒ c¶i t¹o thùc tiÔn. NhËn thøc cña con ngêi b¾t ®Çu tõ qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh, qu¸ tr×nh ®ã liªn quan chÆt chÏ víi tÝnh trùc quan. TÝnh trùc quan ®îc xem nh nÐt ®Æc biÖt cña kiÕn thøc, x¸c ®Þnh sù liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a khèi kiÕn thøc víi thùc tiÔn còng nh ®èi víi ®èi tîng. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ nhËn thøc cña con ngêi ®Òu mang tÝnh trùc quan tuyÖt ®èi. Trong nhËn thøc, yÕu tè trùc quan vµ yÕu tè kh«ng trùc quan tån t¹i mét c¸ch biÖn chøng. Díi gãc ®é t©m lý, c¸c nhµ t©m lý häc s ph¹m ®· chøng minh r»ng, trong sù lÜnh héi tri thøc häc sinh, tri thøc cµng trõu tîng th× nguyªn t¾c trùc quan cµng cã ý nghÜa. D¹y häc trùc quan lóc ®ã lµ mét ph¬ng tiÖn rÊt tèt ®Ó ph¸t triÓn t duy trõu tîng cña häc sinh. Trong d¹y häc, trùc quan lµ mét nguyªn t¾c lý luËn d¹y häc. Theo tõ ®iÓn s ph¹m "Trùc quan trong d¹y häc ph¶i dùa trªn nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ, ®îc häc sinh trùc tiÕp tri gi¸c". Tõ ®iÓn tiÕng viÖt cña (Hoµng Phª) chñ biªn ®Þnh nghÜa: Trùc quan "nghÜa lµ dïng nh÷ng vËt cô thÓ hay ng«n ng÷, cö chØ lµm cho häc sinh cã ®îc h×nh ¶nh cô thÓ vÒ nh÷ng ®iÒu ®· häc" [23;47]. Trùc quan lµ sù miªu t¶ hiÖn thùc díi d¹ng c¸c h×nh ¶nh cô thÓ - c¶m tÝnh cña nh÷ng tri gi¸c vµ biÓu tîng. Trong h×nh thøc c¶m tÝnh - trùc quan, hiÖn thùc xung quanh ®îc ph¶n ¸nh, c¸c cÊu tróc, c¸c quy luËt cña nã ®îc m« h×nh ho¸, ®îc béc lé, ®îc ph¬i bµy mét c¸ch c¶m tÝnh. Khi trùc quan trë thµnh mét ph¬ng ph¸p mµ gi¸o viªn sö dông nã ®Ó gi¶ng d¹y, truyÒn thô tri thøc cho häc sinh, häc sinh nhê ®ã mµ tiÕp thu tri thøc mét c¸ch cã hÖ thèng, khoa häc th× lóc nµy trùc quan ®îc hiÓu lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc. Víi nghÜa ®ã, ph¬ng ph¸p trùc quan ®îc mét sè t¸c gi¶ ®Þnh nghÜa nh sau: (1) T¸c gi¶ Lª §øc Qu¶ng quan niÖm "Ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc trong ®ã gi¸o viªn sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc minh ho¹ cho bµi 8 gi¶ng, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn häc sinh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ vµ chÊt lîng cao trong qu¸ tr×nh d¹y häc" [25;7]. (2) T¸c gi¶ Phïng V¨n Bé quan niÖm "ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn sö dông c¸c ®å dïng d¹y häc, c¸c ph¬ng tiÖn nh»m môc ®Ých minh ho¹, bæ sung thªm cho kiÕn thøc bµi gi¶ng, ph¬ng ph¸p trùc quan phï hîp víi t©m lý nhËn thøc cña ngêi häc, lµm cho bµi gi¶ng sinh ®éng, phong phó, hÊp dÉn ngêi häc” [4;109]. (3) T¸c gi¶ Phan Träng Ngä cho r»ng "Ph¬ng ph¸p trùc quan, theo ®óng nghÜa cña nã kh«ng ph¶i lµ gi¸o viªn giíi thiÖu, tr×nh bµy c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan, nh»m cung cÊp cho ngêi häc h×nh ¶nh c¶m tÝnh vÒ sù vËt, mµ ph¶i gióp ngêi häc hµnh ®éng tèt nhÊt víi sù vËt. D¹y häc trùc quan - tøc lµ d¹y häc ph¶i ®îc b¾t ®Çu tõ viÖc híng dÉn ngêi häc hµnh ®éng c¶m tÝnh víi ®èi tîng häc [22;342]. Nh×n chung c¸c t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc trong ®ã gi¸o viªn ®Òu sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc minh ho¹, bæ sung cho kiÕn thøc cña bµi gi¶ng võa lµm cho bµi gi¶ng trë nªn sinh ®éng, hÊp dÉn phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh võa n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. Tuy nhiªn mét sè t¸c gi¶ còng kh¼ng ®Þnh r»ng d¹y häc b»ng ph¬ng ph¸p trùc quan kh«ng ph¶i lµ viÖc gi¸o viªn cho häc sinh xem c¸c h×nh ¶nh c¶m tÝnh vÒ sù vËt, hiÖn tîng mµ th«ng qua nh÷ng h×nh ¶nh, ph¬ng tiÖn ®ã ®Ó häc sinh tiÕp thu, chiÕm lÜnh tri thøc mét c¸cha chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Trªn c¬ së ®ã, theo chóng t«i ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc trong ®ã gi¸o viªn sö dông c¸c ph¬ng tiÖn, ®å dïng d¹y häc kh«ng chØ nh»m môc ®Ých minh ho¹, bæ sung vµ kh¾c s©u thªm cho kiÕn thøc bµi gi¶ng, mµ cßn mang l¹i kh«ng khÝ häc tËp s«i ®éng, cã søc hÊp dÉn gióp c¸c em tiÕp thu tri thøc mét c¸ch nhÑ nhµng vµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ d¹y häc cao nhÊt. * Phương ph¸p trùc quan trong d¹y häc GDCD cã c¸c h×nh thøc chñ yÕu sau: - H×nh thøc sö dông s¬ ®å, biÓu ®å, tranh ¶nh vµ sè liÖu thèng kª. - H×nh thøc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i. - H×nh thøc trùc quan giíi thiÖu tµi liÖu, v¨n kiÖn. 9 - H×nh thøc tham quan thùc tÕ. 1.1.2. VÞ trÝ, vai trß cña ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc m«n GDCD: Lµ mét m«n häc mang tÝnh tæng hîp kiÕn thøc cña nhiÒu lÜnh vùc: TriÕt häc, ®¹o ®øc, kinh tÕ, ph¸p luËt..GDCD cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong viÖc trang bÞ cho häc sinh nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vµ thiÕt thùc vÒ thÕ giíi quan khoa häc vµ nh©n sinh quan, ph¬ng ph¸p luËn, ph¬ng ph¸p t duy khoa häc. KiÕn thøc m«n häc rÊt thiÕt thùc g¾n liÒn víi cuéc sèng sinh ho¹t cña häc sinh...MÆt kh¸c, th«ng qua viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan gi¸o viªn cßn gióp häc sinh biÕn kiÕn thøc thµnh niÒm tin cã c¬ së khoa häc thµnh lÏ sèng vµ hµnh ®éng. VÊn ®Ò quan träng lµ, khi sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan gi¸o viªn híng dÉn häc sinh biÕt c¸ch tæng hîp, kh¸i qu¸t nh÷ng t liÖu thùc tÕ thµnh lý luËn, tøc lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t duy, nhËn thøc khoa häc cho häc sinh. TruyÒn thô vµ lÜnh héi tri thøc b»ng ph¬ng tiÖn trùc quan cña gi¸o viªn vµ hoc sinh b¾t nguån tõ lý luËn nhËn thøc cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng mµ Lªnin ®· kh¸i qu¸t nh sau: "Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng, tõ t duy trõu tîng ®Õn thùc tiÔn lµ con ®êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc ch©n lý, cña sù nhËn thùc hiÖn thùc kh¸ch quan" [20;117]. Nh vËy cã nghÜa lµ con ®êng nhËn thøc cña häc sinh còng tr¶i qua 2 giai ®o¹n, nhËn thøc c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lý tÝnh, vËn dông tri thøc vµo trong cuéc sèng thùc tiÔn. Trong nhËn thøc c¶m tÝnh cµng cã nhiÒu c¬ quan thô c¶m tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸n ¸nh c¸c sù vËt hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan cµng lµm cho hiÓu biÕt cña con ngêi ®Çy ®ñ, toµn diÖn, chÝnh x¸c h¬n, cµng t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho nhËn thøc lý tÝnh. NhËn thøc c¶m tÝnh vµ tri thøc c¶m tÝnh cã ý nghÜa quan träng ®èi víi tiÕn tr×nh häc tËp vµ ph¸t triÓn t duy cña con ngêi. Ngay tõ h¬n 2000 n¨m tríc, nhµ t tëng vµ nhµ gi¸o dôc næi tiÕng thêi kú ChiÕn quèc, Tu©n Tö ®· tõng chØ ra r»ng: "BÊt v¨n bÊt nhîc v¨n chi, v¨n ch¬ng bÊt nhîc kiÕn chi".(Kh«ng nghe ch¼ng b»ng nghe, nghe ch¼ng b»ng thÊy). Lý luËn t©m lý häc vµ gi¸o dôc häc hiÖn ®¹i ®· chøng minh thªm mét bíc, trong d¹y häc ®em nh÷ng néi dung tri thøc mµ häc sinh cha tõng thÊy, hiÓu biÕt cßn Ýt hoÆc thiÕu sù thÓ nghiÖm cña b¶n th©n chuyÓn ho¸ thµnh h×nh tîng trùc quan hoÆc tranh vÏ, t¸c ®éng vµo gi¸c quan cña häc sinh ®Ó lµm phong phó nhËn thøc c¶m tÝnh vµ kinh nghiÖm c¶m tÝnh cña häc sinh, kÝch 10 thÝch vµ thóc ®Èy t duy, tëng tîng vµ ghi nhí cña häc sinh ®èi víi nh÷ng néi dung tri thøc nµy, lµ ph¬ng ph¸p quan träng vµ lµ con ®êng ®Ó n©ng cao chÊt lîng häc tËp, lµm cho hiÖu qu¶ d¹y häc trªn líp cao h¬n. §èi víi tri thøc khoa häc phæ biÕn vµ trõu tîng nh tri thøc cña m«n GDCD, khi n¨ng lùc t duy cña häc sinh cßn bÞ h¹n chÕ th× viÖc sö dông ph¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan l¹i cµng cÇn thiÕt, ph¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan cµng gÇn gòi víi cuéc sèng häc sinh, cµng g¾n bã víi kiÕn thøc ®· thu nhËn ®îc cña hä sÏ cµng t¨ng thªm t¸c dông tÝch cùc cña ph¬ng tiÖn ®ã. Khi ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh trùc quan trong d¹y häc, nhµ triÕt häc duy vËt lçi l¹c ngêi Nga V.G.Bie-lin-xki cho r»ng: "TÝnh trùc quan hiÖn nay ®îc tÊt c¶ mäi ngêi nhÊt trÝ, thõa nhËn lµ ngêi gióp viÖc rÊt cÇn thiÕt vµ cã hiÖu lùc m¹nh mÏ trong häc tËp. Nã gióp cho trÝ nhí vµ trÝ tuÖ b»ng c¸ch tr×nh bµy h×nh d¸ng vµ h×nh tîng cña sù vËt" [12;7]. Ph¬ng ph¸p trùc quan víi c¸c h×nh thøc cña nã ®ãng mét vai trß quan träng kh«ng chØ trong viÖc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc bÒn v÷ng, chÝnh x¸c, mµ cßn ë chç gióp häc sinh kiÓm tra l¹i tÝnh ®óng ®¾n cña c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt. §øng tríc vËt thËt hay c¸c h×nh ¶nh cña chóng, häc sinh sÏ häc tËp høng thó h¬n, t¨ng cêng søc chó ý, dÔ dµng chuyÓn t duy cña m×nh tõ diÖn cô thÓ c¶m tÝnh sang diÖn trõu tîng kh¸i qu¸t ho¸ vµ tõ ®ã kh¸i qu¸t lªn c¸i cô thÓ trong ý thøc. ViÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD b»ng viÖc cho häc sinh trùc tiÕp quan s¸t th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan, tham quan, t×m hiÓu qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, sinh ho¹t cña nh©n d©n nh»m soi s¸ng kiÕn thøc bµi häc mét c¸ch khoa häc, cã hÖ thèng, gióp hä v÷ng tin vËn dông kiÕn thøc m×nh ®· tiÕp thu vµo cuéc sèng. MÆt kh¸c, viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan ®· qua mét qu¸ tr×nh gät dòa, ch¾t läc lùa chän kü cµng sÏ gióp häc sinh chia vÊn ®Ò phøc t¹p thµnh nh÷ng vÊn ®Ò chi tiÕt, dÔ nhí vµ dÔ n¾m b¾t. Ph¬ng ph¸p trùc quan nÕu ®îc sö dông khÐo lÐo sÏ lµm cho c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan, ph¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc t¹o nªn nguån tri thøc. Ph¬ng ph¸p trùc quan gãp phÇn ph¸t huy tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. Ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan sÏ gióp häc sinh huy ®éng sù tham gia cña nhiÒu gi¸c quan kÕt hîp víi lêi nãi, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh dÔ hiÓu, dÔ nhí vµ nhí l©u, lµm ph¸t triÓn n¨ng lùc chó ý, n¨ng lùc quan s¸t, ãc tß mß khoa häc cña hä. 11 Theo ChØ thÞ 15/1999/CT/GDDT cña Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o th× ph¬ng tiÖn d¹y häc ®ãng vai trß quan träng trong d¹y häc nãi chung vµ trong d¹y häc m«n GDCD nãi riªng, ph¬ng tiÖn d¹y häc cã 5 chøc n¨ng c¬ b¶n: KiÕn t¹o tri thøc, rÌn luyÖn kü n¨ng, rÌn luyÖn th¸i ®é häc tËp, kÝch thÝch häc tËp cho häc sinh vµ chøc n¨ng hîp lý ho¸ c«ng viÖc cña thÇy vµ trß sÏ tõng bíc hç trî, gãp phÇn ph¸t huy hiÖu qu¶ lÜnh héi tri thøc cña häc sinh cã t¸c dông kÝch thÝch häc sinh suy nghÜ, t×m tßi, kh«ng ph¶i chØ nh mét ph¬ng tiÖn minh ho¹. Ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc kh«ng chØ nh»m môc ®Ých truyÒn thô tri thøc cho ngêi häc mµ cßn th«ng qua ®ã cã t¸c dông tíi viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn, cñng cè tri thøc khoa häc cho häc sinh, rÌn luyÖn kü n¨ng n¾m b¾t nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc vµ vËn dông chóng vµo thùc tiÔn, ®©y còng lµ bíc ®Ó häc sinh chuÈn bÞ cho m×nh nh÷ng tri thøc tríc khi bíc vµo cuéc sèng s«i ®éng lu«n biÕn ®æi. H¬n n÷a theo quan ®iÓm lÊy häc sinh lµm trung t©m th× ph¬ng ph¸p trùc quan ®îc xem nh lµ mét ®èi tîng ®Ó häc sinh chñ ®éng, tù lùc khai th¸c tri thøc m«n häc díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. Qua ho¹t ®éng tù gi¸c víi mét sè h×nh thøc cña ph¬ng ph¸p trùc quan, häc sinh kh«ng chØ n¾m ®îc tri thøc khoa häc mµ cßn ph¸t triÓn ®îc n¨ng lùc t duy. Th«ng qua viÖc sö dông tranh ¶nh vµ ph¬ng tiÖn d¹y häc, häc sinh ph¶i tiÕn hµnh c¸c thao t¸c so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp…N¾m tri thøc vµ ph¸t hiÖn ra nh÷ng tri thøc míi. Cã thÓ nãi r»ng sö dông tèt ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc m«n GDCD lµ h×nh thµnh, cñng cè con ®êng nhËn thøc biÖn chøng cho häc sinh, gióp cho hä ph¸t triÓn t duy logic, t duy khoa häc, ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc vµ c¶i t¹o thùc tiÔn phôc vô lîi Ých cña chÝnh hä vµ cña ®ång lo¹i. NÕu ph¬ng ph¸p trùc quan ®îc sö dông ®óng lóc, ®óng chç phï hîp víi néi dung d¹y häc sÏ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc, hoµn thiÖn th¸i ®é häc tËp cña häc sinh. 1.1.3. Mèi quan hÖ gi÷a ph¬ng ph¸p trùc quan víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c ë trêng THPT. Theo c¸c nhµ gi¸o dôc th× ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc cã nhiÒu u ®iÓm næi bËt, nhÊt lµ ®èi víi kiÕn thøc m«n gi¸o dôc c«ng d©n ë trêng THPT. ViÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc kh«ng nh÷ng lµm ph¸t triÓn n¨ng lùc chó ý, ãc quan s¸t, kh¶ n¨ng t duy mµ mÆt kh¸c cßn 12 gãp phÇn gi¶i phãng häc sinh khái c«ng viÖc ghi chÐp lý thuyÕt ®¬n thuÇn. Tuy vËy, ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan kh«ng ph¶i lµ mét ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng, siªu viÖt, nã còng chØ lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n GDCD ë trêng THPT. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc, mçi ph¬ng ph¸p ®Òu cã nh÷ng vai trß, vÞ trÝ vµ gi÷a chóng ®Òu cã mèi liªn hÖ víi nhau, vµ t¸c ®éng qua l¹i vµ bæ sung cho nhau. Do vËy, kh«ng thÓ cho r»ng ph¬ng ph¸p nµo lµ tèi u c¶, v× cã ph¬ng ph¸p th× phï hîp víi néi dung bµi häc nµy nhng cã ph¬ng ph¸p l¹i phï hîp víi néi dung bµi häc kh¸c, ®èi tîng vµ ®iÒu kiÖn kh¸c. ChÝnh v× thÕ, ®Ó ph¬ng ph¸p trùc quan thùc sù ®em l¹i hiÖu qu¶ th× ngêi gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng b¶n chÊt cña tæng thÓ tÊt c¶ c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc, vËn dông mét c¸ch linh ho¹t trªn c¬ së ph¬ng ph¸p trùc quan lµ chÝnh. Trong tÊt c¶ c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc nÕu cã sù tham gia cña ph¬ng ph¸p trùc quan th× c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ã thùc sù ®¹t hiÖu qu¶ h¬n, c¸c giê gi¶ng ®ì nhµm ch¸n h¬n. * Ph¬ng ph¸p trùc quan vµ ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh Trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc th× ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng, tuy kh«ng cßn ®îc khuyÕn khÝch sö dông nhiÒu trong giai ®o¹n hiÖn nay, thËm chÝ cßn bÞ phª b×nh nÕu gi¸o viªn qu¸ l¹m dông. Tuy vËy, ®©y lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc cã nh÷ng u ®iÓm nhÊt ®Þnh, phï hîp víi viÖc d¹y häc nh÷ng vÊn ®Ò khã, phøc t¹p, chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin mµ häc sinh kh«ng dÔ dµng tù t×m hiÓu ®îc. Trong thùc tÕ d¹y häc cho dï sö dông ph¬ng ph¸p nµo ®i n÷a lµ truyÒn thèng hay hiÖn ®¹i th× còng kh«ng thÓ kh«ng sö dông ®Õn ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, vµ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®ã sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ khi kh«ng cã sù kÕt hîp, sù tham gia cña ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh. Chóng ta thö tëng tîng trong mét tiÕt häc gi¸o viªn chØ cho häc sinh quan s¸t c¸c h×nh ¶nh, gi¸o cô trùc quan mµ kh«ng dïng mét ph¬ng ph¸p d¹y häc dïng lêi nµo? LiÖu c¸c tiÕt häc ®ã cã ®¹t hiÖu qu¶ kh«ng? Ch¾c ch¾n lµ kh«ng, trong thùc tÕ dï häc sinh cã giái ®Õn mÊy mµ trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc kh«ng ®îc sù híng dÉn, chØ ®¹o tæ chøc cña gi¸o viªn th× viÖc thu nhËn ®ã chØ ë møc ®é s¬ sµi, thiÕu hÖ thèng. V× vËy, mÆc dï c¸c gi¸o cô trùc quan cã ®Çy ®ñ tri thøc ®Õn mÊy th× vai trß cña gi¸o viªn còng rÊt quan träng vµ trong khi sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan ®Ó d¹y häc th× gi¸o viªn cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c. 13 Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi gi¶ng b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan th× vÊn ®Ò cèt lâi lµ gi¸o viªn ph¶i biÕt lùa chän sao cho phï hîp víi yªu cÇu, môc ®Ých vµ néi dung bµi häc, häc sinh dÔ tiÕp thu. §Ó ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan thùc sù cã hiÖu qu¶ th× khi sö dông bÊt kú h×nh thøc nµo cña ph ¬ng ph¸p trùc quan gi¸o viªn mét mÆt võa ph¶i ph©n tÝch, gi¶ng gi¶i, mÆt kh¸c ph¶i híng dÉn häc sinh biÕt rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt. NÕu gi¸o viªn sö dông kÕt hîp víi viÖc ph©n tÝch, gi¶ng gi¶i kü lìng c¸c gi¸o cô trùc quan, råi tõ ®ã rót ra c¸c kÕt luËn tiªu biÓu, ®óng ®¾n th× tin ch¾c r»ng viÖc häc cña häc sinh sÏ ®¹t ®îc kÕt qu¶ mong muèn. Ngîc l¹i, trong d¹y häc b»ng ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh nÕu gi¸o viªn khÐo lÐo biÕt kÕt hîp víi ph¬ng ph¸p trùc quan th× sÏ tr¸nh ®îc sù mÖt mái, nhµm ch¸n t¹o ra høng thó häc tËp, ph¸t triÓn ãc quan s¸t, kh¶ n¨ng nhËn thøc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn tri thøc. * Ph¬ng ph¸p trùc quan víi ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i §µm tho¹i lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn dïng lêi nãi díi h×nh thøc trao ®æi qua l¹i gi÷a thÇy vµ trß, thêng gi¸o viªn chñ ®éng ®Ò ra c©u hái vµ yªu cÇu häc sinh tr¶ lêi. Trong ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i, sù tham gia cña häc sinh cã nhiÒu møc ®é. §iÒu ®ã phô thuéc vµo møc ®é ®µm tho¹i cña gi¸o viªn, cïng víi ph¬ng ph¸p trùc quan, ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i thêng ®îc sö dông trong kh©u gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh ¶nh, sè liÖu råi ®Æt c©u hái, häc sinh dùa vµo tranh ¶nh tr¶ lêi nh»m môc ®Ých khai th¸c kiÕn thøc tõ nh÷ng tranh ¶nh ®ã. VÝ dô: ë bµi 6 líp 10 khuynh híng ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn tîng, môc b, khuynh híng ph¸t triÓn gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh xem m« h×nh xo¸y èc. Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i cã nhiÒu u ®iÓm næi bËt: T¹o ra høng thó cho ngêi häc, kÝch thÝch hä ph¸t huy trÝ lùc, ®éc lËp suy nghÜ, tiÕp thu bµi nhanh chãng, ®ång thêi gióp cho bµi gi¶ng sinh ®éng h¬n. Cïng víi ph¬ng ph¸p trùc quan, c¸c h×nh thøc nh ®µm tho¹i gîi më, ®µm tho¹i t¸i hiÖn kiÕn thøc gióp häc sinh dÔ dµng tiÕp nhËn tri thøc mµ kh«ng bÞ chÖch híng néi dung bµi häc, kh«ng hiÓu sai dông ý cña gi¸o viªn thÓ hiÖn ë c¸c gi¸o cô trùc quan * Ph¬ng ph¸p trùc quan víi ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò 14 SÏ cã hiÖu qu¶ h¬n khi sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan nÕu gi¸o viªn biÕt kÕt hîp víi ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò. Chóng ta biÕt r»ng u ®iÓm næi bËt cña ph¬ng ph¸p trùc quan chÝnh lµ t¹o ra høng thó, ph¸t triÓn ãc quan s¸t, kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan nÕu gi¸o viªn kh«ng ®a ra c¸c c©u hái t×nh huèng ®Ó kÝch thÝch t duy cña c¸c em th× nh÷ng u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p trùc quan sÏ bÞ h¹n chÕ, gi¸o viªn cã ®a ra c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò th× míi tao ra ®éng lùc th«i thóc häc sinh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, rót ra kÕt luËn cÇn thiÕt cho m×nh trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn tri thøc. D¹y häc theo híng nªu vÊn ®Ò lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc dùa trªn nh÷ng quy luËt cña sù lÜnh héi tri thøc vµ c¸ch thøc häat ®éng mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña sù t×m tßi khoa häc. B¶n chÊt cña nã t¹o nªn mét chuçi nh÷ng "t×nh huèng häc tËp" vµ ®iÒu khiÓn häc sinh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò häc tËp ®ã. Trong mçi bµi GDCD, ®Æc biÖt lµ ë ch¬ng tr×nh líp 11 vµ líp 12, ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i lµm xuÊt hiÖn ë häc sinh nhiÒu vÊn ®Ò, ®Æt häc sinh vµo tr¹ng th¸i t©m lý khi gi¶i quyÕt cïng vßng m©u thuÉn gi÷a ®iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cha biÕt nhng muèn biÕt. Ph¬ng ph¸p nµo, nÕu ®îc sö dông tèt sÏ kÝch thÝch ®îc ho¹t ®éng t duy, tÝch cùc, tù gi¸c trong lÜnh héi tri thøc mét c¸ch ®éc lËp. Sö dông kÕt hîp víi ph¬ng ph¸p trùc quan, gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh trong s¸ch gi¸o khoa hoÆc tranh su tÇm råi ®Æt häc sinh vµo nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò kÝch thÝch trÝ tß mß ®Ó häc sinh tù ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò, nÕu vÊn ®Ò qu¸ khã, gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh tù t×m ra lêi gi¶i b»ng nhiÒu cung bËc kh¸c nhau. Nªu vÊn ®Ò lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p thuéc nhãm ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®ang ®ù¬c khuyÕn khÝch sö dông trong giai ®o¹n hiÖn nay. ChiÕn lîc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001- 2010 ë ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh: “ §æi míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc chuyÓn tõ viÖc truyÒn thô tri thøc thô ®éng, thÇy gi¶ng trß ghi sang híng dÉn ngêi häc chñ ®éng trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn tri thøc, d¹y cho ngêi häc ph¬ng ph¸p tù häc, tù thu nhËn th«ng tin mét c¸ch hÖ thèng vµ cã t duy ph©n tÝch, tæng hîp, ph¸t triÓn ®îc n¨ng lùc cña mçi c¸ nh©n, t¨ng cêng tÝnh chñ ®éng, tù chñ ®éng cña häc sinh, sinh viªn trong qu¸ tr×nh häc tËp, ho¹t ®éng tù qu¶n trong nhµ trêng vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi” [13;29,30]. 15 1.2. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan vµo d¹y häc m«n GDCD ë trêng trung häc phæ th«ng 1.2.1. VÞ trÝ, vai trß m«n GDCD trong trêng THPT Chóng ta biÕt r»ng bÊt cø m«n häc nµo trong nhµ trêng còng cã vai trß, vÞ trÝ nhÊt ®Þnh cña nã. ViÖc thiÕt kÕ c¸c m«n häc trong hÖ thèng ch¬ng tr×nh xuÊt ph¸t tõ môc tiªu, nhiÖm vô vµ chøc n¨ng cña tõng m«n häc vµ ®Òu híng vµo môc tiªu chung cña nÒn gi¸o dôc x· héi chñ nghÜa: §µo t¹o nh÷ng con ng¬× míi, ph¸t triÓn toµn diÖn, hµi hoµ c¸c mÆt ®øc, trÝ, thÓ, mü…vv. Nh vËy, m«n GDCD võa cã vÞ trÝ th«ng thêng cña mét m«n häc, võa cã vÞ trÝ ®Æc biÖt cña nã. ë vÞ trÝ th«ng thêng, m«n GDCD ®îc xÕp cïng lo¹i, ngang hµng víi c¸c m«n häc kh¸c trong hÖ thèng c¸c m«n häc. Nã cã nhiÖm vô nh c¸c m«n häc kh¸c: Trang bÞ tri thøc, gi¸o dôc t tëng, t×nh c¶m, rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o, ph¸t triÓn trÝ tuÖ häc sinh [2;5,6]. Tuy nhiªn ë vÞ trÝ ®Æc biÖt, m«n GDCD cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, kh¸c biÖt víi c¸c m«n häc kh¸c: Tríc hÕt m«n GDCD ë trêng THPT ®Ò cËp vµ gi¶i quyÕt mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n, cÇn thiÕt cña mét c«ng d©n ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi. Chñ ®Ò mµ m«n GDCD ®Ò cËp bao hµm tõ nh÷ng vÊn ®Ò gÇn gòi thiÕt thùc trong ®êi thêng cña c¸c c«ng d©n, gia ®×nh, x· héi… ®ª4ns nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh lý luËn trõu tîng, kh¸i qu¸t nh triÕt häc, tõ nh÷ng hiÓu biÕt cÇn thiÕt vÒ cuéc sèng ®Õn thÕ giíi quan, nh©n sinh quan, lý tëng céng s¶n chñ nghÜa [2;6]. M«n GDCD chøa ®ùng mét khèi lîng tri thøc c«ng d©n thÓ hiÖn tªn gäi cña m«n häc, d¹y vµ häc ®Ó lµm ngêi c«ng d©n, trë thµnh ngêi c«ng d©n ®óng víi chuÈn mùc x¸c ®Þnh. §iÒu ®ã lµm cho nã mang tÝnh riªng kh¸c víi c¸c m«n khoa häc kh¸c ë trêng trung häc phæ th«ng. M«n GDCD mang tÝnh ®Þnh híng chÝnh trÞ s©u s¾c v× nã trùc tiÕp ®Ò cËp, trùc tiÕp gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ, t tëng cña giai cÊp c«ng nh©n, cña §¶ng ta, trùc tiÕp x¸c lËp, cñng cè ®Þnh híng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa cho häc sinh. Mçi m«n häc trong nhµ trêng ®Òu cã nhiÖm vô x©y dùng thÕ giíi quan, nh©n sinh quan, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc, gi¸o dôc t tëng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc cho häc sinh. Lîi thÕ h¬n c¸c m«n häc kh¸c, m«n GDCD thùc hiÖn nhiÖm vô 16 nµy mét c¸ch trùc tiÕp. §Æc ®iÓm nµy më ra kh¶ n¨ng to lín vµ tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ ®èi víi m«n gi¸o dôc c«ng d©n. HÖ thèng tri thøc bé m«n mang tÝnh tÝch hîp. Ph©n tÝch ch¬ng tr×nh cña m«n GDCD ta thÊy nã tËp trung kh¸ nhiÒu phân m«n chøa ®ùng nhiÒu lo¹i kiÕn thøc cña c¸c m«n häc kh¸c nhau…Vµ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh cßn chøa ®ùng c¶ kiÕn thøc mét sè bé m«n khoa häc tù nhiªn [2;7]. M«n GDCD ®ßi hái chÆt chÏ viÖc d¹y vµ häc ph¶i g¾n liÒn mét c¸ch trùc tiÕp, cô thÓ víi ®êi sèng, víi viÖc rÌn luyÖn, tu dìng cña mçi häc sinh. D¹y vµ häc GDCD lµ d¹y vµ häc ®Ó trë thµnh c«ng d©n cña níc ViÖt Nam. NÕu t¸ch khái thùc tiÔn x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa th× viÖc d¹y vµ häc sÏ mÊt hÕt ý nghÜa vµ t¸c dông. Víi hÖ thèng nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ quan träng cña m«n häc, mµ t¸c gi¶ NguyÔn L¬ng B»ng ®· viÕt: M«n GDCD cã vÞ trÝ hµng ®Çu trong viÖc ®Þnh híng vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh ë trêng THPT, gãp phÇn ®¾c lùc vµo thùc hiÖn môc tiªu cña gi¸o dôc phæ th«ng lµ “gióp häc sinh ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm mü vµ c¸c kü n¨ng c¬ b¶n nh»m h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa, x©y dùng t c¸ch vµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n, chuÈn bÞ cho häc sinh tiÕp tôc häc lªn hoÆc ®i vµo cuéc sèng lao ®éng, tham gia x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc” [1;36]. XuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ ®ã nªn trong nhµ trêng m«n GDCD lµ m«n häc kh«ng thÓ thay thÕ ®îc b»ng bÊt cø m«n häc nµo kh¸c. §ã còng lµ mét yÕu tè kh¸ch quan buéc chóng ta ph¶i nhËn thøc ®óng ®¾n, ®Çy ®ñ vÞ trÝ cña m«n häc nµy. Cã nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ vÞ trÝ cña m«n GDCD, chóng ta míi cã c¬ së ®¶m b¶o thùc hiÖn ®îc môc tiªu vµ nhiÖm vô quan träng cña nã trong sù nghiÖp ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cña níc nhµ. 1.2.2. Môc tiªu, nhiÖm vô cña m«n GDCD trong trêng THPT Lµ mét m«n khoa häc x· héi, m«n GDCD cïng víi tÊt c¶ c¸c m«n häc kh¸c gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn dÇn nh©n c¸ch, n¨ng lùc, phÈm chÊt 17 cho häc sinh THPT. Tuy nhiªn, do ®Æc thï cña bé m«n cho nªn m«n GDCD cã môc tiªu, nhiÖm vô cô thÓ sau: - VÒ môc tiªu: M«n GDCD gãp phÇn to lín trong viÖc gi¸o dôc häc sinh THPT trë thµnh nh÷ng ngêi c«ng d©n níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt Nam trong thêi kú CNH, H§H ®Êt níc. Trªn c¬ së Êy n©ng cao tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cho häc sinh, c¸c em x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ cña b¶n th©n víi t c¸ch lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ nh©n, x· héi vµ tù nhiªn, cô thÓ: + H×nh thµnh ý thøc c«ng d©n, ý thøc vÒ quyÒn vµ nghÜa vô, gi¸o dôc tinh thÇn, tr¸ch nhiÖm, t×nh c¶m, ®¹o ®øc lµnh m¹nh cña ngêi c«ng d©n. + RÌn luyÖn hµnh vi, thãi quen, ý thøc, t×nh c¶m ®¹o ®øc, phï hîp víi nh÷ng chuÈn mùc x· héi, rÌn luyÖn kü n¨ng, vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®uîc tÝch luü ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng trong cuéc sèng. - NhiÖm vô: + Trang bÞ cho häc sinh mét hÖ thèng tri thøc khoa häc c¬ b¶n, phè th«ng, thiÕt thùc vÒ ®¹o ®øc, kinh tÕ, ph¸p luËt, vÒ ®êng lèi chÝnh s¸ch cña ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam, kh«ng ngõng ®éng viªn häc sinh tÝch cùc häc tËp, tu dìng trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. + Tõng bíc h×nh thµnh cho häc sinh thãi quen kü n¨ng vËn dông tri thøc ®· häc vµo cuéc sèng, häc tËp, lao ®éng, sinh ho¹t, gióp c¸c em ®Þnh híng ®óng ®¾n vÒ chÝnh trÞ, t tëng, ®¹o ®øc trong c¸c ho¹t ®éng x· héi, trong cuéc sèng. + Båi dìng cho häc sinh c¬ së ban ®Çu vÒ ph¬ng ph¸p t duy biÖn chøng, mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong tù nhiªn, trong x· héi, biÕt ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tîng x· héi theo quan ®iÓm khoa häc, tiÕn bé, biÕt ñng hé c¸i míi, ®Êu tranh chèng nh÷ng sai tr¸i, lèi l¹c tiªu cùc. §ã lµ nh÷ng nhiÖm vô cña m«n häc trong giai ®o¹n hiÖn nay, trong ®ã nhiÖm vô chÝnh, næi cém h¬n c¶ lµ cung cÊp cho häc sinh hÖ thèng tri thøc khoa häc vµ gióp c¸c em vËn dông tri thøc cña bé m«n vµo ®êi sèng thùc tÕ. NhËn thøc ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ c¸c nhiÖm vô trªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Nã gióp