Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nâng cao hiệu quả dạy học các định luật chất khí trong chương trình vật lí 10 ...

Tài liệu Nâng cao hiệu quả dạy học các định luật chất khí trong chương trình vật lí 10 thpt bằng phương pháp thực nghiệm

.DOC
45
165
62

Mô tả:

LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý PhÇn më ®Çu i.Lý do chän ®Ò tµi: Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh vò b·o, khèi lîng tri thøc t¨ng lªn rÊt nhanh, tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng ®ang biÕn ®æi mét c¸ch mau lÑ vµ s©u s¾c. §iÒu ®ã ®ang ®Æt ra cho nhµ trêng mét yªu cÇu míi, ®ã lµ kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc truyÒn thô cho häc sinh nh÷ng tri thøc c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, cã hÖ thèng… mµ ®iÒu quan träng lµ th«ng qua viÖc truyÒn thô nh÷ng tri thøc ®ã mµ ®µo t¹o cho hä trë thµnh nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc nhËn thøc, cã ph¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc, s¸ng t¹o trong cuéc sèng. Tõ ®ã mµ cã ®ñ kh¶ n¨ng n¾m b¾t ®îc nh÷ng ®æi míi, tiÕp thu ®îc nh÷ng thµnh tùu míi cña nh©n lo¹i. MÆt kh¸c, nhu cÇu vµ môc tiªu cña nhµ trêng XHCN lµ ®µo t¹o con ngêi míi cã ®ñ n¨ng lùc ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña mét x· héi hiÖn ®¹i, mét nÒn c«ng nghiÖp tiªn tÕn, s¸ng t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm vËt chÊt vµ tinh thÇn cã chÊt lîng cao cho cuéc sèng. Nh÷ng yªu cÇu ®ã ®· thóc ®Èy khoa häc s ph¹m ph¶i gi¶i quyÕt hµng lo¹t vÊn ®Ò quan träng vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt nh néi dung d¹y häc, ph¬ng ph¸p d¹y häc, h×nh thøc tæ chøc d¹y häc…vv.. trong ®ã viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc bµng c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét vÊn ®Ò cã tÇm quan träng lín lao. §èi víi bé m«n vËt lý, mét m«n khoa häc thùc nghiÖm th× nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc cæ truyÒn l¹i cµng trë nªn l¹c hËu kh«ng ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu míi. V× vËy, ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm(PPTN) víi nh÷ng thÝ nghiÖm (TN) vËt lý ®· ®îc ¸p dông vµo d¹y häc vËt lý vµ tá ra cã hiÖu qu¶ cao. ë c¸c níc tiªn tiÕn, víi nÒn kinh tÕ vµ khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn th× vÊn ®Ò nµy ®· ®îc thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó trªn qui m« lín. Cßn ë níc ta hiÖn nay, do nhiÒu lý do kh¸c nhau mµ viÖc sö dông c¸c TN vËt lý víi PPTN trong d¹y häc vËt lý vÉn cha ®îc coi träng thÝch ®¸ng. XuÊt ph¸t tõ xu thÕ chung cña viÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc vËt lý, vµ xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn d¹y häc vËt lý ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay, th× viÖc thiÕt kÕ c¸c TN d¹y häc ®¬n gi¶n ®Ó phôc vô cho viÖc ¸p dông PPTN vµo trong d¹y häc vËt lý lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay. ChÝnh v× vËy, trong ph¹m vi cña mét luËn v¨n tèt nghiÖp, t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. ii. Môc ®Ých cña ®Ò tµi. - Lµm râ nh÷ng c¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vµo d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng. - Lµm râ vai trß vµ t¸c dông cña thÝ nghiÖm vËt lý víi chøc n¨ng lµ ph¬ng tiÖn d¹y häc cña PPTN trong d¹y häc vËt lý. - §i s©u nghiªn cøu cô thÓ néi dung, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËy lý líp 10-PTTH, nghiªn cøu thùc tiÔn viÖc gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt nµy ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay. Trªn c¬ së ®ã thiÕt kÕ bé dông cô TN ®¬n gi¶n tõ nh÷ng vËt liÖu s½n cã, ®ång thêi x©y dùng ph¬ng ¸n d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN nhê bé dông cô trªn. Sö dông bé dông cô vµ ph¬ng ¸n trªn vµo viÖc gi¶ng d¹y nh»m n©ng cao tÝnh trùc quan, tÝnh thùc tiÔn, g©y høng thó vµ niÒm tin cho häc sinh trong lóc häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ. Qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy. iii .Gi¶ thuyÕt khoa häc. NÕu ¸p dông PPTN víi nh÷ng dông cô TN tù lµm vµo viÖc gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ë ch¬ng tr×nh vËt lý líp 10 _PTTH mét c¸ch hîp lý sÏ lµm t¨ng cêng tÝnh trùc quan, tÝnh thùc tiÔn c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý. Tõ ®ã g©y høng 1 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý thó, tÝnh tÝch cùc vµ sù tin tëng cña häc sinh trong häc tËp. Nhê vËy mµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy. iV. NhiÖm vô nghiªn cøu. - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý. - Nghiªn cøu néi dung, vai trß, vÞ trÝ cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng. T×m hiÓu thùc tiÔn d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay. - ThiÕt kÕ c¸c TN biÓu diÔn tõ c¸c vËt liÖu dÔ t×m ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN. - So¹n c¸c gi¸o ¸n cô thÓ ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN . - ChuÈn bÞ vµ tæ chøc thùc ngiÖm s ph¹m vµ rót ra kÕt luËn. V. §èi tîng nghiªn cøu. - Ho¹t ®éng d¹y häc vËt lý cña gi¸o viªn vµ häc sinh líp 10 _PTTH. - PPTN trong nghiªn cøu vµ trong d¹y häc vËt lý. - TN biÓu diÔn cña gi¸o viªn trong d¹y häc vËt lý. - Néi dung ch¬ng tr×nh vËt lý ph©n tö vµ nhiÖt häc ë líp 10_PTTH. Vi. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Nghiªn cøu lý luËn: nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu vÒ PPTN trong nghiªn cøu vµ d¹y häc vËt lý, vÒ néi dung, vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, vÒ viÖc thiÕt kÕ ph¬ng tiÖn vµ hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p d¹y häc… - Nghiªn cøu thùc tiÔn : T×m hiÓu thùc tiÔn d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, tæ chøc thùc nghiÖm s ph¹m (TNSP) theo c¸c gi¸o ¸n ®· ®îc x©y dùng . §a ra nhËn xÐt cña gi¸o viªn, kiÓm tra chÊt lîng cña häc sinh trong líp thùc nghiÖm vµ líp ®èi chøng. Xö lý kÕt qu¶ b»ng c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn bíc ®Çu cho viÖc øng dông ®Ò tµi. Vii. CÊu tróc cña luËn v¨n. - PhÇn më ®Çu : Bao gåm lý do chän ®Ò tµi , môc ®Ých cña ®Ò tµi, gi¶ thuyÕt khoa häc , nhiÖm vô nghiªn cøu ,®èi tîng nghiªn cøu, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu , cÊu tróc cña luËn v¨n. - Ch¬ng I : C¬ së lý luËn. 1.1.Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý . 1.2. PPTN trong d¹y häc vËt lý . 1.2.1.C¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý . 1.2.2. PPTN trong viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý . 1.2.3. TN biÓu diÔn trong d¹y häc vËt lý b»ng PPTN . 1.3. KÕt luËn ch¬ng 1. - Ch¬ng II : Sö dông c¸c thiÕt bÞ TN tù lµm ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt lý 10 – PTTH b»ng PPTN. 2.1. Néi dung , vai trß , vÞ trÝ cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt lý 10 PTTH . 2.2. Nh÷ng khã kh¨n vµ híng gi¶i quyÕt trong viÖc d¹y häc cac ®Þnh luËt chÊt khÝ ë trêng PT hiÖn nay. 2.3. Gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN v¬i c¸c thiÕt bÞ TN tù lµm 2.3.1. Giíi thiÖu c¸c TN d¹y häc. 2.3.2. ¦u nhîc ®iÓm cña c¸c TN . 2.3.3. Ph¬ng ¸n gi¶ng d¹y c¸c bµi häc cô thÓ. - Ch¬ng III : Thùc nghiÖm s ph¹m. 3.1. Môc ®Ých cña TNSP . 3.2. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm. 3.3. §èi tîng vµ tiÕn tr×nh thùc nghiÖm s ph¹m. 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý 3.4. KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm. 3.5. NhËn xÐt vµ kÕt luËn sau khi TNSP . -KÕt luËn . -Tµi liÖu tham kh¶o. -Phô lôc. 3 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý Ch¬ng i c¬ së lý luËn 1.1.PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý . Trong lÞch sö nghiªn cøu vËt lý häc cã ba ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lín ®ã lµ PPTN, ph¬ng ph¸p m« h×nh vµ ph¬ng ph¸p lý thuyÕt . Trong ®ã PPTN ®îc sö dông réng r·i nhÊt .Tõ khi PPTN ra ®êi (do Galilª lÇn ®Çu tiªn ®a ra vµ sö dông) th× vËt lý häc míi thùc sù ph¸t triÓn vµ ngµy cµng cã nhiÒu thµnh tùu to lín .Vµ chØ ®Õn khi vËt lý häc ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c míi thùc sù cã hiÖu qu¶. Nhng dï b»ng ph¬ng ph¸p nµo th× cuèi cïng còng ph¶i qua thùc nghiÖm th× tri thøc vËt lý míi ®îc chÊp nhËn .V× vËy mµ vËt lý häc ®îc coi lµ mét khoa häc thùc nghiÖm. PPTN trong nghiªn cøu vËt lý häc bao gåmg tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh nhËn thøc ®ã lµ: §Æt vÊn ®Ò ( trªn c¬ së quan s¸t c¸c hiÖn tîng tù nhiªn hoÆc c¸c sù kiÖn TN), ®Ò ra gi¶ thuyÕt, suy ra hÖ qu¶, tiÕn hµnh TN ®Ó kiÓm tra hÖ qu¶ vµ gi¶ thuyÕt, rót ra kÕt luËn vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ cuèi cïng lµ ¸p dông vµo thùc tiÔn . Qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lý häc b»ng PPTN cã thÓ ®îc tãm lîc nh sau : VÊn ®Ò Gi¶ thuyÕt HÖ qu¶ TN kiÓm tra Tri thøc vËt lý Thùc tiÔn Nh vËy, PPTN trong nghiªn cøu vËt lý häc cã c¸c yÕu tè (giai ®o¹n ) sau: 1.1.1. §Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu . Giai ®o¹n nµy nhµ khoa häc th«ng qua viÖc quan s¸t c¸c hiÖn tîng tù nhiªn hay c¸c sù kiÖn thÝ nghiÖm, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh c¸c sè liÖu vµ sù kiÖn quan s¸t ®îc. Trªn c¬ së nh÷ng tri thøc ®· cã mµ nhËn thÊy ®iÒu cha gi¶i quyÕt ®îc hoÆc ®· ®îc gi¶i quyÕt nhng cha triÖt ®Ó . Tõ ®ã nªu lªn ®îc vÊn ®Ò, ph¸t biÓu vÊn ®Ò thµnh c©u hái nhËn thøc . ViÖc ®Æt ra vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng, nã ®ßi hái nhµ khoa häc ph¶i lµ ngêi am hiÓu vÒ lÞch sö vÊn ®Ò, vÒ nh÷ng tri thøc ®· cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò . Cã sù say mª t×m tßi nghiªn cøu, cã ãc ph¸n xÐt nghi nghê, lu«n nh×n sù vËt hiÖn tîng tõ nhiÒu mÆt . Trong lÞch sö nghiªn cøu vËt lý thêi Newton cã lÏ ai còng nh×n thÊy hiÖn tîng qu¶ t¸o r¬i nhng chØ cã Newton míi ®Æt ra c©u hái : T¹i sao qu¶ t¸o kh«ng r¬i ngîc lªn trêi ?. C©u hái nµy chØ xuÊt ph¸t tõ mét ®Çu ãc dòng c¶m, ham hiÓu biÕt tß mß, ph¸n xÐt vµ nghi nghê… 1.1.2. H×nh thµnh gi¶ thuyÕt khoa häc. Tõ vÊn ®Ò ®· ®Æt ra, nhµ nghiªn cøu tiÕp tôc quan s¸t c¸c hiÖn tîng, sù kiÖn vµ tÝch luü c¸c d÷ liÖu ( tÝch luü vÒ lîng ) ®ång thêi suy nghÜ, xö lý d÷ liÖu trong ®Çu. Tõ ®ã t×m thÊy sù liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng ®· cã víi nh÷ng d÷ kiÖn cña vÊn ®Ò vµ n¶y sinh ra “ý tëng” vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch “trùc gi¸c”. Sau ®ã b»ng mét lo¹t c¸c thao t¸c t duy, cuèi cïng nªu ra ®îc gi¶ thuyÕt. §ã lµ mét dù ®o¸n cã s¬ së lµm híng ®i cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®Æt ra. Nã cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt s¬ bé c¸c sù kiÖn ®· biÕt ®ång thêi tiªn ®o¸n nh÷ng sù kiÖn míi cha biÕt trong thùc tiÔn. Gi¶ thuyÕt khoa häc lµ mét ph¸n ®o¸n dùa trªn sù kÕt hîp gi÷a t duy l«gic vµ trùc gi¸c khoa häc . §a ra gi¶ thuyÕt khoa häc lµ sù bÕn ®æi vÒ chÊt sau qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng . 4 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý Nh vËy, viÖc ®a ra gi¶ thuyÕt khoa häc ®ßi hái nh÷ng sù cè g¾ng vît bËc cña mét t duy l«gic, mét tri thøc phong phó vµ mét trùc gi¸c thiªn tµi . Trë l¹i c©u chuyÖn Newton víi qu¶ t¸o, kh«ng ph¶i chØ qua viÖc nh×n thÊy qu¶ t¸o r¬i mµ «ng ®· ph¸t minh ra ®Þnh luËt v¹n vËt hÊp dÉn, ®ã chØ lµ truyÒn thuyÕt. §Þnh luËt v¹n vËt hÊp dÉn ®îc ph¸t minh sau nhiÒu sù quan s¸t c¸c hiÖn tîng trong tù nhiªn, nghiªn cøu tØ mØ vÒ chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh, vÒ ®Þnh luËt chuyÓn ®éng cña c¸c vËt…cña bé ãc thiªn tµi Newton. 1.1.3. Suy ra hÖ qu¶ l« gÝc. Gi¶ thuyÕt ®· ®a ra thêng lµ sù nhËn ®Þnh mang tÝnh b¶n chÊt, kh¸i qu¸t vµ thêng kh«ng kiÓm tra ®îc trùc tiÕp b»ng thùc nghiÖm. V× vËy cÇn thiÕt ph¶i suy ra nh÷ng hÖ qu¶ l«gic tõ gi¶ thuyÕt ®Ó kiÓm tra chóng thay cho viÖc kiÓm tra gi¶ thuyÕt. VËy c¸c hÖ qu¶ l«gÝc ph¶i ®ång thêi tu©n theo l«gÝc to¸n häc trong khi suy ra nã vµ cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng TN vËt lý. HÖ qu¶ l«gÝc ®îc suy ra tõ gi¶ thuyÕt b»ng mét sè trong c¸c thao t¸c: ph©n tÝch, so s¸nh, ®èi chiÕu, suy diÔn, cô thÓ ho¸…vµ hÖ qu¶ l«gÝc lµ cÇu nèi gi÷a gi¶ thuyÕt vµ thÝ nghiÖm vËt lý. Gi¶ thuyÕt vÒ ®é lín lùc hÊp dÉn tû lÖ ngÞch víi kho¶ng c¸ch ( ®Þnh luËt v¹n vËt hÊp dÉn) kh«ng thÓ kiÓm tra trùc tiÕp b»ng TN. Nhµ nghiªn cøu ®· ph©n tÝch, so s¸nh : mÆt tr¨ng c¸ch tr¸i ®Êt 384 000 km, gÊp 60 lÇn b¸n kÝnh tr¸i ®Êt. Vµ suy luËn: lùc hót cña tr¸i ®Êt lªn mÆt tr¨ng bÐ h¬n lÆc hót cña tr¸i ®Êt lªn vËt r¬i gÇn tr¸i ®Êt lµ 602 lÇn, do ®ã gia tèc cña mÆt tr¨ng bÐ h¬n gia tèc r¬i tù do gÇn mÆt ®Êt lµ 3600 lÇn. Ph©n tÝch mèi liªn hÖ gi÷a chu kú cña mÆt tr¨ng vµ gia tèc híng t©m cña mÆt tr¨ng vµ dùa vµo suy luËn trªn t×m ®îc gia tèc r¬i tù do ë gÇn mÆt ®Êt. Tõ ph¬ng tr×nh ®êng ®i cña vËt r¬i suy ra ®êng ®i cña vËt r¬i ®îc trong gi©y ®Çu tiªn lµ 5 m, hÖ qu¶ nµy cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng TN. 1.1.4. TiÕn hµnh TN kiÓm tra. §©y lµ hµnh ®éng ®Æc thï cña PPTN, ngêi nghiªn cøu t¹o ra nh÷ng hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý trong nh÷ng ®iªï kiÖn tuú ý ë phßng TN nh»m kiÓm tra tÝnh x¸c thùc cña hÖ qu¶ l«gÝc ®îc suy ra tõ gi¶ thuyÕt. TiÕn hµnh TN kiÓm tra bao gåm c¸c thao t¸c( t duy vµ thùc hµnh ) sau: a.LËp ph¬ng ¸n TN. Nhµ nghiªn cøu h×nh thµnh vµ v¹ch ra mét ph¬ng ¸n trong ®ã gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò. - Ph¶i lµm g× ®Ó cã hiÖn tîng? Ph¶i cã c¸c thiÕt bÞ nµo? L¾p r¸p c¸c thiÕt bÞ ra sao? CÇn ®o nh÷ng ®¹i lîng nµo? §o b»ng dông cô g×? C¸ch ®o? - CÇn ph¶i thay ®æi nh÷ng ®¹i lîng nµo? C¸ch nhËn biÕt ¶nh hëng cña sù thay ®æi ®ã ®èi víi c¸c ®¹i lîng kh¸c trong qu¸ tr×nh x¶y ra hiÖn tîng? - C¸ch xö lý c¸c sè liÖu ®o ®îc, c¸c sù kiÖn quan s¸t ®îc? b.TiÕn hµnh TN Nhµ nghiªn cøu thiÕt kÕ, l¾p r¸p c¸c dông cô TN vµ tiÕn hµnh TN theo ph¬ng ¸n ®· v¹ch. Trong ®ã, nhµ nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c thao t¸c: quan s¸t hiÖn tîng, ®o ®¹c vµ ghi chÐp ®Çy ®ñ c¸c sè liÖu. c.Xö lý sè liÖu. C¸ch xö lý sè liÖu ®· ®îc v¹ch ra ë giai ®o¹n lËp ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm , thêng lµ b»ng c¸c thao t¸c t duy l«gÝc to¸n häc mµ xö lý c¸c sè liÖu ®o ®îc, cã thÓ theo kiÓu lËp b¶ng, lËp tû sè, tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh, vÏ ®å thÞ… sau ®ã lÊy sai sè, ®¸nh gi¸ tÝnh chÝnh x¸c cña phÐp ®o. C¨n cø vµo kÕt qu¶ xö lý sè liÖu, nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tÝnh ch©n thùc cña hÖ qu¶. 1.1.5. Rót ra kÕt lu©n. NÕu kÕt qu¶TN phï hîp víi hÖ qu¶ l«gÝc, tøc lµ kh¼ng ®Þnh ®iÒu tiªn ®o¸n cña gi¶ thuyÕt th× tÝnh ch©n thùc cña gi¶ thuyÕt còng ®îc kh¼ng ®Þnh. NÕu kÕt qu¶ TN phñ ®Þnh gi¶ thuyÕt nghÜa lµ gi¶ thuyÕt chØ gi¶i thÝch ®îc c¸c sù kiÖn ®· cã mµ kh«ng phï hîp víi hiÖn tîng míi th× ngêi nghiªn cøu ph¶i xem l¹i 5 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý toµn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu tõ lóc nªu gi¶ thuyÕt: TN ®îc bè trÝ ®· hîp lý cha? Khi tiÕn hµnh ®o ®¹c, ghi chÐp sè liÖu vµ xö lý kÕt qu¶ cã g× sai sãt kh«ng ? HoÆc viÖc suy ra hÖ qu¶ l«gÝc cã sù sai lÇm? HoÆc lµ ph¶i xem l¹i chÝnh b¶n th©n gi¶ thuyÕt…§Ó cã sù ®iÒu chØnh, thËm chÝ thay ®æi, chõng nµo cã sù phï hîp gi÷a kÕt qu¶TN víi hÖ qu¶ l«gÝc khi ®ã gi¶ thuyÕt nªu ra míi thµnh ch©n lý khoa häc (®Þnh luËt, ®Þnh lý, thuyÕt…). CÇn ph¶i nãi thªm r»ng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc nãi chung vµ vËt lý häc nãi riªng, ch©n lý khoa häc cã tÝnh t¬ng ®èi: c¸c ®Þnh lý, ®Þnh luËt, thuyÕt lu«n ë tr¹ng th¸i ®éng, cßn ®óng chõng nµo cha cã thùc nghiÖm m©u thuÉn víi chóng. TÝnh t¬ng ®èi cßn thÓ hiÖn ë ph¹m vi ¸p dông cña chóng. 1.1.6. ¸p dông tri thøc vµo thùc tiÔn. Sau khi gi¶ thuyÕt ®· ®îc kiÓm nghiÖm vµ kh¼ng ®Þnh lµ ®óng ®¾n th× nã ®îc ¸p dông vµo thc tiÔn víi hai chøc n¨ng lín sau: - ¸p dông ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu vËt lý: tõ lý thuyÕt míi x©y dùng, c¸c nhµ khoa häc cã thÓ suy ra hµnh lo¹t hÖ qu¶ míi, hiÖn tîng míi, qui luËt míi, thùc nghiÖm míi…Vµ cã thÓ sö dông lý thuÕt nµy ®Ó nghiªn cøu, ph¸t minh ra ®Þnh luËt míi kh¸c. Khi lý thuyÕt ®· ®îc kh¼ng ®Þnh lµ ®óng ®¾n mµ trong quan s¸t thùc nghiÖm l¹i thÊy cã ®iÒu kh«ng phï hîp th× ®ã lµ dÊu hiÖu cña mét hiÖn tîng míi, mét qu¸ tr×nh ph¸t minh míi l¹i ®îc b¾t ®Çu. - ¸p dông vµo thùc tiÔn kü thuËt vµ ®êi sèng: VËt lý lµ c¬ së cña nhiÒu ngµnh kü thuËt, quy tr×nh, c«ng nghÖ s¶n xuÊt. ViÖc nghiªn cøu vËt lý môc ®Ých cuèi cïng lµ ®Ó øng dông vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, phôc vô cho ®êi sèng con ngêi. Mçi khi cã mét thµnh tùu míi trong vËt lý th× kü thuËt, c«ng nghÖ l¹i cã mét bíc tiÕn míi, ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ®êi sèng x· héi. Nhng tõ lý thuyÕt ®Õn viÖc øng dông vµo thùc tiÔn lµ c¶ mét qu¸ tr×nh, ®ßi hái mét thêi gian nhÊt ®Þnh (cã khi hµng chôc n¨m). Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc th× thêi gian ®ã ngµy cµng ®îc rót ng¾n. 1.2. PPTN trong d¹y häc vËt lý. 1.2.1. C¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý. a. Qui luËt nhËn thøc. ViÖc häc lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng cho r»ng “Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng vµ tõ t duy trõu tîng trë vÒ thùc tiÔn lµ con ®êng cña nhËn thøc ch©n lý” . Nh vËy viÖc d¹y häc hoµn toµn cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc, vµ ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc còng cã thÓ lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Nhng ë ®©y qu¸ tr×nh nhËn thøc ch©n lý cña häc sinh lµ “®éc ®¸o”, lµ nhËn thøc l¹i, trong khu«n khæ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. V× vËy cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh xö lý s ph¹m khi chuyÓn ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc sang ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®¶m b¶o phï hîp víi tÝnh chÊt, ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng d¹y häc. b. C¬ së t©m lý häc. T©m lý häc ho¹t ®éng cho r»ng, d¹y vµ häc lµ nh÷ng ho¹t ®éng trong ®ã ho¹t ®éng d¹y lµ ho¹t ®éng cña gi¸o viªn tæ chøc híng dÉn, gióp ®ì häc sinh trong ho¹t ®éng häc. Cßn ho¹t ®éng häc lµ ho¹t ®éng nhËn thøc c¸c tri thøc khoa häc cña häc sinh. Trong ho¹t ®éng d¹y häc, cã mét quy luËt quan träng, ®ã lµ quy luËt thèng nhÊt gi÷a häc vµ hµnh. Quan niÖm cho r»ng häc råi míi hµnh lµ hoµn toµn sai lÇm, trong d¹y häc th× häc vµ hµnh ph¶i thèng nhÊt víi nhau, cã hµnh trong lóc häc, “häc ®i ®«i víi hµnh”. Mét kh¸i niÖm (víi t c¸ch lµ mét s¶n phÈm t©m lý) cã ba h×nh thøc tån t¹i, trong ®ã cã h×nh thøc vËt chÊt, ë ®©y kh¸i niÖm ®îc kh¸ch quan ho¸, tró ngô trªn vËt chÊt hay vËt thay thÕ. T©m lý häc s ph¹m cho r»ng t¬ng øng víi h×nh thøc tån t¹i nµy cña kh¸i niÖm th× cã h×nh thøc vËt chÊt cña hµnh ®éng häc tËp ,trong ®ã chñ thÓ 6 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý (häc sinh) tham gia c¸c thao t¸c hµnh ®éng trªn vËt thËt, qu¸ tr×nh nµy lµm cho l«gÝc cña kh¸ niÖm tró ngô trªn vËt chÊt ®îc béc lé ra ngoµi. Nh vËy, muèn cho häc sinh lÜnh héi mét kh¸i niÖm nµo ®ã th× nhÊt thiÕt gi¸o viªn ph¶i tæ chøc vµ häc sinh tham gia mét qu¸ tr×nh hµnh ®éng thÝch hîp, t¸c ®éng vµo ®èi tîng theo ®óng quy tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm (còng chÝnh lµ l«gÝc kh¸i niÖm) mµ nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn ra trong lÞch sö. ChÝnh qu¸ tr×nh ®ã ®· t¸ch c¸c l«gÝc cña kh¸i niÖm ra khái ®èi tîng ®Ó chuyÓn vµo ®Çu häc sinh. CÇn ph¶i nãi thªm r»ng nguån gèc ph¸t sinh cu¶ kh¸i niÖm lµ ë vËt thÓ, n¬i mµ con ngêi (c¸c nhµ b¸c häc) ®· göi n¨ng lùc cña m×nh vµo ®ã. B©y giê muèn häc sinh cã ®îc c¸c kh¸i niÖm ®ã th× ph¶i lÊy l¹i nh÷ng n¨ng lùc ®· göi vµo ®ã, c¸ch lÊy l¹i ®ã lµ thùc hiÖn c¸c hµnh ®éng t¬ng øng ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm. Cuèi cïng, t©m lý häc løa tuæi vµ s ph¹m ®· kh¼ng ®Þnh, mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña híng thay ®æi néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh»m ph¸t triÓn trÝ tuÖ häc sinh lµ coi kh¸i niÖm cung cÊp cho häc sinh kh«ng ph¶i ë d¹ng cã s½n mµ trªn c¬ së xem xÐt trùc tiÕp tõ nguån gèc ph¸t sinh cña kh¸i niÖm ®ã, vµ lµm cho häc sinh thÊy cÇn ph¶i cã kh¸i niÖm ®ã. c-C¬ së gi¸o dôc häc vµ lý luËn d¹y häc. Nh÷ng nghiªn cøu cña gi¸o dôc häc ®· nªu râ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh, ho¹t ®éng nhËn thøc ®îc tiÕn hµnh víi nh÷ng ®iÒu kiÖn s ph¹m nhÊt ®Þnh, cã sù tæ chøc, híng dÉn, ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn. Vµ mét trong ba nhiÖm vô chÝnh cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®ã lµ tæ chøc , ®iÒu khiÓn ngêi häc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ nh÷ng phÈm chÊt trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o. Qu¸ tr×nh d¹y häc còng ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c: ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn; thèng nhÊt gi÷a c¸i cô thÓ vµ c¸i trõu tîng…vv. Lý luËn d¹y häc còng cho r»ng, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tri thøc vËt lý vµ nh÷ng ®Æc trng cña ph¬ng ph¸p nhËn thøc, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña vËt lý häc cho phÐp x¸c ®Þnh néi dung tri thøc bé m«n, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cña m«n vËt lý trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm chung nhÊt cña nÒn gi¸o dôc M¸c-Lªnin… d- §Æc thï cña vËt lý häc ë trêng PT . Néi dung c¸c tri thøc vËt lý trong ch¬ng tr×nh vËt lý PT hÇu hÕt lµ vËt lý cæ ®iÓn, lµ khoa häc thùc nghiÖm, phÇn lín c¸c ®Þnh luËt vËt lý ®îc ph¸t minh b»ng PPTN. V× vËy, trong ®iÒu kiÖn cho phÐp th× hoµn toµn cã thÓ d¹y häc nh÷ng tri thøc ®ã b»ng PPTN. Cã nh vËy th× míi ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng qui luËt, nguyªn t¾c d¹y häc cña t©m lý häc vµ gi¸o dôc häc. e- C¬ së thùc tiÔn. Ngoµi nh÷ng c¬ së lý luËn trªn viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý cßn cã c¬ së thùc tiÔn: - ë c¸c níc ph¸t triÓn vÊn ®Ò nµy ®· ®îc thùc hiÖn sím víi qui m« lín toµn diÖn vµ kÕt qu¶ lµ hä ®· ®µo t¹o ®îc nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc, cã tri thøc…®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. - Cßn ë níc ta vÊn ®Ò nµy còng ®· ®îc thùc hiÖn, nhng cha ®îc chó träng thÝch ®¸ng. Thùc tiÔn cho thÊy nh÷ng phÇn tri thøc ®îc ¸p dông PPTN ®Ó gi¶ng d¹y th× hiÖu qu¶ d¹y häc cao h¬n. HiÖn nay, c¸c vËt liÖu, thiÕt bÞ, phôc vô cho viÖc chÕ t¹o, thiÕt kÕ c¸c thÝ nghiÖm d¹y häc vËt lý ngµy cµng s½n cã, rÎ tiÒn. V× vËy gi¸o viªn hoµn toµn cã thÓ tù lµm c¸c thÝ nghiÖm phôc vô cho viÖc d¹y häc b»ng PPTN ®Ò n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. 1.2.2 PPTN trong viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý. Tõ nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn trªn, lý luËn d¹y häc ®· nghiªn cøu, x©y dùng mét ph¬ng ph¸p d¹y häc t¬ng øng víi PPTN trong nhËn thøc khoa häc vËt lý, ®ã lµ PPTN trong d¹y häc vËt lý. VËy cã thÓ nãi PPTN trong d¹y häc vËt lý lµ ph¬ng ph¸p mµ gi¸o viªn tæ chøc, ®Þnh híng, gióp ®ì häc sinh nhËn thøc c¸c tri thøc vËt lý b»ng c¸ch lÆp l¹i con ®êng mµ 7 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý c¸c nhµ khoa häc vËt lý ®· ®i qua víi PPTN trong ®iÒu kiÖn d¹y häc. Trong ®ã häc sinh ®îc tr¶i qua tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc khoa häc vËt lý. VÒ b¶n chÊt, nhËn thøc cña nhµ khoa häc vµ cña häc sinh lµ kh«ng kh¸c nhau ®ã lµ ®Òu nh»m môc ®Ých x©y dùng mét tri thøc míi (®èi víi nhµ khoa häc lµ cho c¶ nh©n lo¹i, cßn ®èi víi häc sinh lµ cho riªng m×nh). V× vËy c«ng cô nhËn thøc (lµ PPTN ) vÒ b¶n chÊt lµ kh«ng kh¸c biÖt song vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é th× cã nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ. NhiÖm vô cña nhµ s ph¹m lµ ph¶i lµm s¸ng tá nh÷ng kh¸c biÖt ®ã ®Ò cã nh÷ng gia c«ng s ph¹m cÇn thiÕt. Cã nh vËy míi cã thÓ thµnh c«ng khi d¹y häc vËt lý b»ng PPTN . 1.2.2.1. Nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý vµ trong d¹y häc vËt lý. * Sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt: Nhµ khoa häc nhËn thøc tri thøc hoµn toµn míi, loµi ngêi cha biÕt, «ng ta ph¶i thùc hiÖn mét bíc nh¶y vät, ®ét biÕn ®Ó t×m ra c¸i míi, ®ã thùc chÊt lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o. Cßn häc sinh lµ x©y dùng l¹i “ph¸t minh l¹i” nh÷ng tri thøc mµ loµi ngêi ®· cã, díi sù tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn. *Sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian: Nhµ khoa häc cã thêi gian nghiªn cøu dµi, thêi gian x©y dùng mét ®Þnh luËt cã thÓ lµ hµng n¨m, thËm chÝ hµng chôc n¨m. Cßn häc sinh x©y dùng mét ®Þnh luËt vËt lý chØ trong vµi tiÕt häc, thËm chÝ chØ mÊy phót. §©y lµ mét trë ng¹i cña viÖc d¹y häc b»ng PPTN. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy gi¸o viªn cÇn qu¸n triÖt nguyªn t¾c lÆp ®i lÆp l¹i nh÷ng yÊu tæ cña PPTN trong qu¸ tr×nh d¹y häc. * Kh¸c biÖt vÒ ph¬ng tiÖn (trang thiÕt bÞ): Nhµ khoa häc cã phßng thÝ nghiÖm víi ®Çy ®ñ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ tinh vi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ m«i trêng ®¶m b¶o. Cßn häc sinh, víi ®iÒu kiÖn nhµ trêng PT chØ cã nh÷ng dông cô ®¬n gi¶n, ®iÒu kiÖn m«i trêng b×nh thêng, do vËy kÕt qu¶ cña c¸c TN sÏ cã ®é chÝnh x¸c thÊp, ®iÒu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i lùa chän nh÷ng TN cã tÝnh kh¶ thi, cã kÕt qu¶ cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Víi nh÷ng sù kh¸c biÖt trªn, chóng ta cã thÓ ph©n tÝch nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ, nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cña PPTN trong d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý nh sau: 1.2.2.2. C¸c giai ®o¹n cña viÖc d¹y häc mét ®Þnh luËt vËt lý b»ng PPTN . * Giai ®o¹n 1: §Ò xuÊt vÊn ®Ò. §©y lµ giai ®o¹n lµm xuÊt hiÖn vÊn ®Ò ë häc sinh, lµm cho hä nhËn thÊy m©u thuÉn nhËn thøc vµ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. §Ó lµm xuÊt hiÖn ®îc vÊn ®Ò ë häc sinh, gi¸o viªn cÇn ph¶i ®a ra nh÷ng hiÖn tîng trong tù nhiªn hay trong ®êi sèng cã liªn quan gÇn gòi víi vÊn ®Ò nghiªn cøu hoÆc ®a ra mét sè thÝ nghiÖm ®Þnh tÝnh, ®¬n gi¶n vÒ c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý liªn quan. C¸c thÝ nghiÖm ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch nhanh gän trªn líp víi sù lùa chän s¾p xÕp tríc cña gi¸o viªn ®Ó t¹o ra vïng gÇn gòi víi vÊn ®Ò nghiªn cøu. §ång thêi gi¸o viªn còng ph¶i gióp häc sinh gîi nhí l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc häc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò. Trong qu¸ tr×nh ®a ra nh÷ng thÝ nghiÖm, nh÷ng hiÖn tîng liªn quan, gi¸o viªn ph¶i ®a ra hÖ thèng nh÷ng c©u hái dÉn d¾t häc sinh lµm cho hä nhËn thÊy m©u thuÉn vµ béc lé quan niÖm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò sÏ nghiªn cøu. Khi ®ã nÕu quan niÖm cña häc sinh lµ ®óng, phï hîp víi tri thøc th× tõ ®ã gi¸o viªn tiÕp tôc híng dÉn x©y dùng gi¶ thuyÕt. Cßn nÕu quan niÖm cña häc sinh lµ sai lÇm th× gi¸o viªn ph¶i chØ ra ®îc m©u thuÉn gay g¾t gi÷a quan niÖm ®ã víi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mµ gi¸o viªn ®· thùc hiÖn, trêng hîp nµy sÏ g©y ®îc “t×nh huèng cã vÊn ®Ò”. *Giai ®o¹n 2: X©y dùng gi¶ thuyÕt vµ suy ra hÖ qu¶ l«gic. Khi vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ®· ®îc ®Æt ra th× häc sinh sÏ ®i x©y dùng gi¶ thuyÕt cña m×nh. §©y lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n ®èi víi häc sinh,v× vËy ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò khã, gi¸o viªn cã thÓ chñ ®éng ®a ra nh÷ng gi¶ thuyÕt kh¸c nhau sau ®ã cho häc sinh lùa chän nh÷ng gi¶ thuyÕt mµ hä cho lµ hîp lý nhÊt. Còng cã thÓ häc sinh sÏ tù nªu ra gi¶ thuyÕt cña m×nh b»ng trùc gi¸c. Cã thÓ nh÷ng gi¶ thuyÕt ®ã cßn viÓn v«ng, cha phï hîp. Khi ®ã gi¸o viªn cÇn ph¶i híng dÉn, ®iÒu khiÓn, gióp ®ì häc sinh ®iÒu chØnh, bæ sung dÇn ®Ó ®i ®Õn mét gi¶ thuyÕt phï hîp. 8 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý Khi ®· x©y dùng ®îc gi¶ thuyÕt, nÕu gi¶ thuyÕt ®ã cã thÓ kiÓm tra ®îc trùc tiÕp b»ng thùc nghiÖm th× gi¸o viªn cïng häc sinh chuyÓn qua giai ®o¹n tiÕn hµnh thÝ nghiÖm kiÓm tra, cßn nÕu gi¶ thuyÕt mang tÝnh kh¶i qu¸t kh«ng thÓ dïng thùc nghiÖm kiÓm tra trùc tiÕp ®îc th× gi¸o viªn cÇn ph¶i tõng bíc híng dÉn häc sinh dïng c¸c thao t¸c t duy l«gic, t duy lý luËn ®Ó tõ gi¶ thuyÕt suy ra c¸c hÖ qu¶ l«gic cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng thùc nghiÖm. * Giai ®o¹n 3: TiÕn hµnh thÝ nghiÖm kiÓm tra. Gi¸o viªn cïng víi häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm l¹i gi¶ thuyÕt ®· nªu hoÆc c¸c hÖ qu¶ l«gich suy ra tõ gi¶ thuyÕt. ë giai ®o¹n nµy, gi¸oviªn cÇn ph¶i cã sù chuÈn bÞ c«ng phu cho nh÷ng ph¬ng ¸n biÓu diÔn TN: Lùa chänTN cã tÝnh kh¶ thi, ph¶i luyÖn tËp c¸c thao t¸c tiÕn hµnh TN ®Ó khi biÓu diÔn tríc líp ®¶m b¶o TN thµnh c«ng ngay vµ cho kÕt qu¶ chÊp nhËn ®îc. Tríc khi tiÕn hµnh TN, gi¸o viªn ph¶i nªu râ cho häc sinh biÕt môc ®Ých, yªu cÇu cña TN, m« t¶ cho häc sinh râ c¸c dông cô TN, t¸c dông cña tõng dông cô … Cã nh vËy häc sinh míi thÊy ®îc ngay tõ ®Çu tiÕn tr×nh l«gic cña hiÖn tîng, sù biÕn ®æi c¸c ®¹i lîng liªn quan trong vÊn ®Ò nghiªn cøu, kh«ng ph¶i bì ngì theo dâi mét c¸ch thô ®éng. Khi tiÕn hµnh TN, gi¸o viªn ph¶i thùc hiÖn c¸c thao t¸c mét c¸ch râ rµng, rµnh m¹ch vµ ph¶i cho häc sinh tham gia tèi ®a (®Õn møc cã thÓ) vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh TN ( quan s¸t, ®o ®¹c, ®äc- ghi sè liÖu thËm chÝ c¶ c¸c thao t¸c trùc tiÕp nÕu cã thÓ), cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ t¸c dông cña TN trong viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña d¹y häc vËt lý víi vai trß lµ ph¬ng tiÖn cña viÖc d¹y häc b»ng PPTN. KhiTN ®· cho ®Çy ®ñ sè liÖu cÇn thiÕt, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh xö lý sè liÖu b»ng c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc ®Ó cã kÕt qu¶ cña TN. Sau khi TN thµnh c«ng, thu ®îc kÕt qu¶ phï hîp víi gi¶ thuyÕt ®· x©y dùng th× kh«ng nªn kÕt luËn ngay, gi¸o viªn cÇn cho häc sinh thÊy r»ng kh«ng chØ cã nh÷ng dông cô TN mµ thÇy ®· chän míi cho kÕt qu¶ nh vËy mµ hoµn toµn cã thÓ thay thÕ ®îc, miÔn lµ ë ®ã cã nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt cã thÓ t¸i hiÖn ®îc hiÖn tîng ta xÐt. §iÒu nµy sÏ gióp häc sinh nghÜ ®Õn nh÷ng dông cô kh¸c cã thÓ kiÓm l¹i ®Þnh luËt, dÔ dµng nhËn thÊy hiÖn tîng khi tiÕp xóc c¸c t×nh huèng trong c¸c bµi tËp. Vµ trø¬c khi kÕt luËn vÒ ®Þnh luËt gi¸o viªn còng cÇn ph¶i nªu ra mét lo¹t c¸c TN, c¸c hiÖn tîng kh¸c liªn quan ®Õn ®Þnh luËt, còng cã thÓ nãi thªm vÒ hoµn c¶nh ra ®êi cña ®Þnh luËt. Nh÷ng TN mµ nhµ b¸c häc ®· tiÕn hµnh trong lÞch sö… §iÒu nµy gióp häc sinh hiÓu râ tri thøc mét c¸ch lý thó. §©y còng lµ tinh thÇn c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p quy n¹p. Cuèi cïng cÇn ph¶i nãi thªm r»ng nÕu do mét lý do nµo ®ã mµ thÝ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng, kÕt qu¶ thu ®îc kh«ng phï hîp th× buéc gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch râ cho häc sinh nguyªn nh©n thÊt b¹i cña thÝ nghiÖm , tuyÖt ®èi kh«ng ®îc lÈn tr¸nh kÕt qu¶ kh¸ch quan, bÞa ®Æt kÕt qu¶ hay gi¶i thÝch mét c¸ch qua loa. NÕu lµm nh vËy sÏ g©y mÊt lßng tin cña häc sinh vµo gi¸o viªn, vµo c¶ tri thøc vµ tiÕt häc sÏ kh«ng cßn hiÖu qu¶ n÷a. Trªn ®©y chóng ta míi chØ míi ®Ò cËp ®Õn thÝ nghiÖm do gi¸o viªn biÓu diÔn tríc líp, häc sinh míi chØ ®îc tham gia ë mét møc ®é nµo ®ã. NÕu TN víi nh÷ng dông cô ®¬n gi¶n, dÔ thµnh c«ng th× hoµn toµn cã thÓ cho häc sinh chuÈn bÞ tríc c¸c dông cô thÝ nghiÖm vµ tiÕn hµnh thÝ ngiÖm kiÓm tra b»ng c¸ch cho häc sinh thùc hiÖn ®ång lo¹t. Khi ®ã gi¸o viªn cã vai trß rÊt lín trong viÖc híng dÉn häc sinh l¾p r¸p TN vµ tiÕn hµnh c¸c thao t¸c. §iÒu nµy sÏ ph¸t huy ®îc cao nhÊt nh÷ng t¸c dông cña TN vµ PPTN trong d¹y häc vËt lý. ë c¸c níc ph¸t triÓn vÊn ®Ò nµy ®· ®îc thùc hiÖn gÇn nh lµ phæ biÕn. Cßn ë níc ta cho ®Õn nay, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ hoµn c¶nh cha cho phÐp nªn hÇu nh cha ®îc thùc hiÖn. Nhng ®èi víi nh÷ng TN ®¬n gi¶n, c¸c dông cô dÔ t×m th× hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®îc. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang rÊt cÇn ®îc quan t©m. * Giai ®o¹n 4. KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt. 9 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý §©y lµ giai ®o¹n mµ gi¸o viªn vµ häc sinh kÕt luËn, rót ra ®Þnh luËt, ph¸t biÓu néi dung ®Þnh luËt. §ång thêi xem xÐt vÒ møc ®é ®óng ®¾n cña ®Þnh luËt, ph¹m vi øng dông cña nã. Sau khi ®· cã kÕt qu¶ TN phï hîp víi gi¶ thiÕt vµ ®· ®a ra mét lo¹t c¸c hiÖn tîng kh¸c cã liªn quan, gi¸o viªn kÕt luËn tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶ thiÕt vµ ph¸t biÓu thµnh ®Þnh luËt vËt lý. Sau ®ã, nÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp, gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh TN víi ®èi tîng kh¸c, ®iÒu kiÖn kh¸c hoÆc ®a ra nh÷ng hiÖn tîng, sù kiÖn trong thùc tiÔn cã liªn quan ®Õn ®Þnh luËt nhng ë nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau ®Ó cïng häc sinh xem xÐt møc ®é ®óng ®¾n cña ®Þnh luËt, ph¹m vi øng dông cña nã. Tõ ®ã cã nh÷ng kÕt luËn thªm cÇn thiÕt vÒ ®Þnh luËt vËt lý míi x©y dùng xong. Vµ nÕu cã thÓ th× cÇn nãi cho häc sinh biÕt cÇn ph¶i hiÖu chØnh nh thÕ nµo khi thay ®æi ph¹m vi øng dông cña ®Þnh luËt. * Giai ®o¹n 5: Sö dông ®Þnh luËt. Sau khi ®· cã nh÷ng kÕt luËn vÒ ®Þnh luËt th× gi¸o viªn híng dÉn häc sinh sö dông ®Þnh luËt ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng trong tù nhiªn, trong kü thuËt vµ tiªn ®o¸n nh÷ng hiÖn tîng míi… Cho häc sinh sö dông ®Þnh luËt gi¶i quyÕt c¸c bµi bµi to¸n víi c¸c hiÖn tîng vËt lý tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, ®©y lµ qu¸ tr×nh «n tËp, cñng cè vµ kh¾c s©u tri thøc. Còng cã thÓ cho häc sinh tiÕp xóc víi nh÷ng bµi to¸n trong ®ã cã nh÷ng t×nh huèng míi, tõ ®ã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò míi mµ cã thÓ sö dông ®Þnh luËt vµ c¸c tri thøc ®· cã ®Ó gi¶i quyªt, x©y dùng tri thøc míi . ************************************* Nh vËy tr×nh tù tiÕn hµnh mét bµi gi¶ng vÒ mét ®Þnh luËt vËt lý cã thÓ ®îc tãm t¾t nh sau: C¸c hiÖn tîng, TN khëi ®Çu nh÷ng tri thøc ®· biÕt Quan niÖm cña häc sinh vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt X©y dùng gi¶ thuyÕt, suy ra hÖ qu¶ l«gich TN kiÓm tra KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt Sö dông ®Þnh luËt KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt Trªn ®©y lµ c¸c giai ®o¹n víi c¸c c«ng viÖc, yªu cÇu cô thÓ cña tiÕn tr×nh bµi gi¶ng mét ®Þnh luËt vËt lý b»ng PPTN. Khi thùc hiÖn tuú thuéc vµo tõng ®èi tîng häc sinh , ®iÒu kiÖn vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ ®Æc ®iÓm cña tõng bµi häc mµ gi¸o viªn tiÕn hµnh víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau cho phï hîp, nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt. 10 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý 1.2.3.TN biÓu diÔn trong d¹y häc vËt lý b»ng PPTN . Trong nghiªn cøu còng nh d¹y häc vËt lý th× TN vËt lý lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc. TN trong d¹y häc vËt lý ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh, ®ã lµ TN biÓu diÔn cña gi¸o viªn vµ TN häc sinh do häc sinh ®éc lËp tiÕn hµnh. TN biÓu diÔn ®ã lµ TN mµ gi¸o viªn biÓu diÔn tríc líp vµ häc sinh tham gia vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh trong tiÕt häc x©y dùng tri thøc míi. ViÖc d¹y häc mét ®Ò tµi vËt lý b»ng PPTN th× TN biÓu diÔn lµ mét ph¬ng tiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Sau ®©y, chóng ta sÏ ®i s©u nghiªn cøu vÒ vai trß, vÞ trÝ c¸c lo¹i TN biÓu diÔn vµ nh÷ng yªu cÇu s ph¹m khi sö dông TN biÓu diÔn. 1.2.3.1. VÞ trÝ, vai trß cña TN biÓu diÔn. TN biÓu diÔn vÒ vËt lý gi÷ mét vÞ trÝ hµng ®Çu trong hÖ thèng TN vËt lý ë trêng phæ th«ng. Cho ®Õn nay TN biÓu diÔn ®· ®îc thõa nhËn lµ cã tÇm quan träng lín lao vÒ mÆt gi¸o dìng còng nh gi¸o dôc trong d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng. Tríc hÕt, TN biÓu diÔn cã t¸c dông to lín trong viÖc khai th¸c vµ cñng cè tri thøc còng nh viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t duy cña häc sinh . TN biÓu diÔn ®· ®îc gi¸o viªn chuÈn bÞ tõ tríc nªn thêng ®a ®Õn kÕt qu¶ nhanh chãng, ®¹t møc ®é chÝnh x¸c tho¶ m·n yªu cÇu, nªn tiÕt kiÖm ®îc thêi gian. TN biÓu diÔn ®îc tiÕn hµnh víi vai trß chñ ®¹o cña gi¸o viªn b»ng nh÷ng thao t¸c mÉu, theo tr×nh tù hîp lý nhÊt, ®iÒu ®ã cã t¸c dông to lín ®èi víi viÖc gi¸o dôc häc sinh ph¬ng ph¸p sö dông c¸c TN trong viÖc sö dông c¸c TN trong viÖc nhËn thøc tri thøc , gióp hä thµnh th¹o khi tiÕn hµnh c¸c TN thùc hµnh. Khi xö lý sè liÖu cña TN biÓu diÔn , häc sinh sÏ ®îc luyÖn tËp c¸c thao t¸c t duy l«gÝc cÇn thiÕt cña ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc, qua ®ã hä cã ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ, t duy l«gÝc cña m×nh. Tuy nhiªn TN biÓu diÔn còng cã mét sè tån t¹i, ®ã lµ viÖc häc sinh tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh bÞ h¹n chÕ, nÕu gi¸o viªn kh«ng chó ý th× lµm cho häc sinh bÞ thô ®éng trrong viÖc tiÕp thu tri thøc vµ hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn rÌn luþªn kü n¨ng thùc hµnh. 1.2.3.2. Ph©n lo¹i TN biÓu diÔn . Tuú theo môc ®Ých sö dông thÝ nghiÖm vµ viÖc sö dông TN vµo giai ®o¹n nµo trong tiÕt häc mµ cã thÓ ph©n TN biÓu diÔn thµnh bèn lo¹i nh sau: TN më ®Çu; TN nghiªn cøu kh¶o s¸t; TN nghiªn cøu minh ho¹ vµ TN cñng cè. a-TN më ®Çu §ã lµ TN ®îc gi¸o viªn ®a ra ë ®Çu tiÕt häc bµi míi, nh»m giíi thiÖu cho häc sinh biÕt nh÷ng th«ng tin ban ®Çu vÒ hiÖn tîng s¾p nghiªn cøu. Gi¸o viªn cã thÓ ®a TN nµy ra sau khi giíi thiÖu cho häc sinh vÒ mét sè c¸c hiÖn tîng vËt lý nµo ®ã ®· biÕt hoÆc cha biÕt, TN lóc ®ã nh»m cô thÓ ho¸ hiÖn tîng hay cñng cè cho häc sinh nh÷ng nhËn xÐt vÒ hiÖn tîng. Nhng mét c¸ch dïng hiÖu qu¶ nhÊt ®ã lµ sö dông TN biÓu diÔn më ®Çu ®Ó t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò , thóc ®Èy m©u thuÉn gi÷a tr×nh ®é kiÕn thøc ®· cã vµ nhu cÇu hiÓu biÕt tri thøc míi , g©y høng thó häc tËp cho häc sinh. TN më ®Çu lµ nh÷ng TN ng¾n gän, cã hiÖu lùc nhanh chãng, kh«ng ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµ trang thiÕt bi phøc t¹p. Trong mét tiÕt häc vËt lý b»ng PPTN th× TN më ®Çu ®îc thùc hiÖn ë giai ®o¹n mét: Giai ®o¹n ®Æt vÊn ®Ò. b-TN nghiªn cøu kh¶o s¸t. §©y lµ TN dïng ®Ó kh¶o s¸t hiÖn tîng vËt lý mét c¸ch chi tiÕt, qua ®ã cã nh÷ng kÕt luËn vÒ quy luËt chi phèi hiÖn tîng ®ã. TN nghiªn cøu kh¶o s¸t ®îc ®a ra sau khi ®· lµm xuÊt hiÖn vÊn ®Ò, ®· cã gi¶ thuyÕt vÒ quy luËt chi phèi c¸c hiÖn tîng tù nhiªn hay trong TN më ®Çu ®· ®a ra. TN ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tû mØ, cã hÖ thèng, lÊy c¸c sè liÖu cô thÓ, ph©n tÝch, xö 11 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý lý sè liÖu, tõ ®ã ®i ®Õn mét kÕt luËn vÒ mét luËn ®Ò kh¸i qu¸t, mét quy t¾c hay mét ®Þnh luËt vËt lý. Tøc lµ ®· ®i theo con ®êng quy n¹p. TN nghiªn cøu kh¶o s¸t cã u ®iÓm lµ ®¶m b¶o ®îc ë møc ®é cao sù ph¸t triÓn t duy cña häc sinh , v× nã rÌn luyÖn cho häc sinh c¸ch ph©n tÝch qu¸ tr×nh, hiÖn tîng vËt lý , xö lý c¸c sè liÖu …, tõ ®ã tiÕn hµnh kh¸i qu¸t vµ ®i ®Õn kÕt luËn cÇn thiÕt. Nh vËy TN nghiªn cøu kh¶o s¸t ®îc ®a vµo giai ®o¹n 3 (giai ®o¹n tiÕn hµnh TN kiÓm tra) cña tiÕt häc vËt lý b»ng PPTN . c-TN nghiªn cøu minh ho¹. TN nghiªn cøu minh ho¹, cßn gäi lµ thÝ nghiÖm kiÓm chøng, ®©y lµ TN ®îc tiÕn hµnh ®Ó kiÓm chøng l¹i mét ®Þnh luËt, quy t¾c vËt lý ®· ®îc x©y dùng, TN nµy n»m trong con ®êng diÔn dÞch cña qu¸ tr×nh x©y dùng tri thøc. Nã còng ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tØ mØ, lÊy sè liÖu, xö lý sè liÖu ®Ó tõ ®ã kiÓm chøng l¹i mét tri thøc ®· ®îc kÕt luËn. Nh vËy, TN nµy Ýt ®îc dïng trong PPTN khi d¹y häc vËt lý , nã thêng ®îc dïng khi tri thøc ®îc rót ra tõ con ®êng lý thuyÕt, t duy l«gÝc, khi mµ kh«ng thÓ tÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiÖm nghiªn cøu kh¶o s¸t ®Ó rót ra tri thøc ®îc. NÕu cã th× nã sÏ ®îc thùc hiÖn ë giai ®o¹n 4 ( giai ®o¹n kÕt luËn). Nã gióp chóng ta kÕt luËn thªm vÒ tÝnh ®óng ®¾n cña tri thøc, vÒ ph¹m vi øng dông cña tri thøc ®· dîc x©y dùng. d-TN cñng cè. TN cñng cè cßn gäi lµ TN øng dông tri thøc míi. §ã lµ TN ®îc ®a ra nh»m tr×nh bµy vÒ øng dông cña tri thøc míi trong kü thuËt, ®êi sèng hay vÒ nh÷ng biÓu hiÖn cña tri thøc trong tù nhiªn. TN nµy ®ßi hái häc sinh ph¶i vËn dông nh÷ng tri thøc võa míi x©y dùng ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng , qua ®ã gióp hä ®µo s©u tri thøc, rÌn luyÖn kü n¨ng, ®ång thêi gi¸o viªn còng cã thÓ sö dông nã ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ møc ®é tiÕp thu tµi liÖu míi cña häc sinh . TN cñng cè ®îc dïng ë giai ®o¹n 5( sö dông tri thøc) cña tiÕn tr×nh d¹y häc mét ®Ò tµi vËt lý b¨ng PPTN. Nh÷ng lo¹i TN biÓu diÔn trªn ®©y ®Òu cã vÞ trÝ vµ vai trß riªng trong qu¸ tr×nh nhËn thøc tri thøc vËt lý cña häc sinh, chóng cã t¸c dông hç trî vµ bæ sung cho nhau. Tuy nhªn, kh«ng ph¶i bÊt kú bµi gi¶ng nµo còng buéc ph¶i thùc hiÖn c¶ bèn lo¹i TN trªn mµ tuú vµo ®Æc ®iÓm tõng lo¹i bµi häc, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng líp vµ ®Æc ®i nhËn thøc cña häc sinh mµ lùa chän c¸c TN cho phï hîp. 12 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý 1.2.3.3. Nh÷ng yªu cÇu s ph¹m ®èi víi TN biÓu diÔn. a-Liªn hÖ trùc tiÕp víi bµi gi¶ng. Do nhiÖm vô chÝnh cña TN biÓu diÔn lµ ®Ò xuÊt m©u thuÉn, vÊn ®Ò,thóc ®Èy m©u thuÉn s©u s¾c gi¶i quyÕt m©u thuÉn, hay minh ho¹ nhÊn m¹nh mét luËn ®Ò … vv. V× vËy yªu cÇu liªn hÖ trùc tiÕp víi bµi gi¶ng lµ mét tÊt yÕu cña TN biÓu diÔn. TN ph¶i ®a ra mét c¸ch hîp lý, ®óng lóc cÇn thiÕt, tr¸nh t×nh tr¹ng biÓu diÔn TN mét c¸ch tuú tiÖn, ®a ra kh«ng ®óng lóc cÇn thiÕt, nh cha nãi vÒ môc ®Ých, yªu cÇu hay tiÖn thÓ cã dông cô biÓu diÔn lu«n TN mµ giai ®o¹n sau hay tiÕt sau míi cÇn thiÕt; Hay biÕn TN k¶o s¸t thµnh TN minh ho¹… ViÖc biÓu diÔn TN mét c¸ch tuú tiÖn nh vËy sÏ h¹n chÕ rÊt nhiÒu t¸c dông cña TN ®èi víi bµi häc thËm chÝ g©y mÊt lßng tin cña häc sinh ®èi víi tri thøc. §Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ vai trß, t¸c dông cña TN ®èi víi bµi gi¶ng. Khi chuÈn bÞ bµi gi¶ng ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c thêi ®iÓm ®a ra vµ thêi gian tiÕn hµnhTN vµ kiªn quyÕt thùc hiÖn theo tr×nh tù ®· x¸c ®Þnh. b-Yªu cÇu vÒ thêi gian. TN biÓu diÔn ph¶i ng¾n gän mét c¸ch hîp lý, kh«ng ®îc kÐo qu¸ dµi. Yªu cÇu nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc thêi gian cña tiÕt häc cã h¹n, nÕu TN qu¸ dµi sÏ kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc kh¸c cña tiÕt häc. MÆt kh¸c, do ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña häc sinh , kh¶ n¨ng chó ý theo dâi, tÝnh nh¹y bÐn æn ®Þnh v÷ng bÒn cña t duy häc sinh … nÕu TN qu¸ dµi sÏ lµm cho häc sinh ph©n t¸n chó ý thËm chÝ bÞ øc chÕ t©m lý dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kh«ng tèt cña tiÕt häc. Nh×n chung, ®èi víi TN nghiªn cøu kh¶o s¸t hay minh ho¹ th× kh«ng nªn qu¸ 10 phót, cßn ®èi víi TN më ®Çu hay TN cñng cè th× l¹i cµng ph¶i ng¾n gän h¬n. §Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o, l¾p r¸p vµ tiÕn hµnh tríc ®Ó lùa chän c¸c thao t¸c sao cho nhanh gän, mµ vÉn ®¶m b¶o kÕt qu¶ ch¾c ch¾n. Tr¸nh t×nh tr¹ng mÊt thêi gian chÕt ®Ó l¾p r¸p TN; TN thÊt b¹i hay háng hãc dông cô… c- Yªu cÇu thµnh c«ng ngay. Yªu cÇu nµy còng ®¶m b¶o mét phÇn yªu cÇu vÒ thêi gian, nhng quan träng h¬n lµ ®¶m b¶o cho häc sinh tin tëng ch¾c ch¾n vµo kÕt qu¶ TN, vµo tri thøc vµ ®¶m b¶o uy tÝn cua gi¸o viªn. C¸c sè liÖu thu ®îc tõ TN ph¶i ®ñ nhiÒu, cã ®é chÝnh x¸c tho¶ m·n yªu c©u cña d¹y häc ( cho phÐp sai sè kh«ng qu¸ 10 ). Yªu cÇu nµy sÏ ¶nh hëng rÊt lín ®èi víi sù thµnh c«ng cña tiÕt häc. Yªu cÇu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ c«ng phu, ph¶i luyÖn tËp ®Ó thµnh th¹o c¸c thao t¸c tiÕn hµnh TN. Trêng hîp do mét lý do nµo ®ã mµTN bÞ thÊt b¹i th× gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch râ nguyªn nh©n cña sù thÊt b¹i, qua ®ã t×m sù “ th«ng c¶m ” ë häc sinh. TuyÖt ®èi kh«ng ®îc bao che cho sù thÊt b¹i, bÞa ®Æt ra sè liÖu thiÕu trung thùc mµ kh«ng cã nh÷ng gi¶i thÝch cÇn thiÕt. §iÒu nµy sÏ cã t¸c h¹i rÊt lín ®Õn tiÕt häc. d-Yªu cÇu vÒ mÆt trùc quan, thÈm mü. 13 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý TN biÓu diÔn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh trùc quan vµ thÈm mü: C¸c dông cô TN ph¶i cã kÝch thíc ®ñ lín, cã mµu s¾c hîp lý, ®îc bè trÝ sao cho c¸c chi tiÕt c¬ b¶n næi tréi lªn thu hót ®îc sù chó ý cña häc sinh. Toµn bé TN ph¶i ®îc häc sinh c¶ líp qan s¸t thÊy, theo dâi ®îc qu¸ tr×nh diÔn biÕn trong TN ®Ó cã thÓ rót ra nh÷ng nhËn xÐt kÕt luËn cÇn thiÕt. Yªu cÇu nµy ®îc ®¶m b¶o th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó toµn thÓ häc sinh trong líp cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh TN mét c¸ch tÝch cùc, khi ®ã sÏ gi÷ ®îc trËt tù trong líp, kh«ng khÝ häc tËp s«i næi, phÊn khëi, tin tëng vµ nhÊt trÝ. §Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn cã sù nghiªn cøu, c¶i tiÕn dông cô TN, c¶i tiÕn c¸ch bè trÝ TN. e-Yªu cÇu vÒ mÆt tæ chøc. Gi¸o viªn ph¶i ®ãng vai trß lµ ngêi tæ chøc, híng dÉn, chØ ®¹o trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh TN. Ngay tõ ®Çu gi¸o viªn ph¶i lµm râ môc ®Ých, yªu cÇu vµ néi dung cña TN, lµm næi râ m©u thuÉn nhËn thøc sÏ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua TN, lµm cho häc sinh hiÓu râ nguyªn t¾c vËn hµnh, c¸ch lÊy sè liÖu c¸ch xö lý sè liÖu vµ rót ra kÕt luËn. Vai trß tæ chøc híng dÉn chØ ®¹o cña gi¸o viªn ph¶i ®îc thÓ hiÖn qua hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t häc sinh, c¸c c©u ®µm tho¹i, kÕt hîp víi c¸c thao t¸c thùc hµnh chuÈn x¸c… ®Ó l«i cuèn häc sinh vµo qu¸ tr×nh TN. Còng nh c¸c yªu cÇu kh¸c, yªu cÇu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ bµi gi¶ng c«ng phu, cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng yÕu tè cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò. §iÒu nµy sÏ g©y kh«ng khÝ høng thó, sinh ®éng cho bµi häc f-Yªu cÇu ®¶m b¶o an toµn. §©y lµ yªu cÇu chung cho mäi TN trong nhµ trêng PT. §Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c thÝ nghiÖm cã chÊt ®éc hay thÝ nghiÖm vÒ ®iÖn. 14 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý 1.3. KÕt luËn ch¬ng i. Trªn ®©y chóng ta ®· ph©n tÝch nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc ¸p dông PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vµo d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng. Qua ®ã chóng ta thÊy r»ng d¹y häc vËt lý phæ th«ng b»ng PPTN lµ hoµn toµn cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn. Ch¬ng I còng ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña PPTN trong d¹y häc vËt lý , nghiªn cøu nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ vµ yªu cÇu cña tõng giai ®o¹n trong tiÕt häc vËt lý b»ng PPTN . §ång thêi ®i s©u ph©n tÝch vai trß, t¸c dông, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng yªu cÇu s ph¹m ®èi víi TN biÓu diÔn , mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña viÖc d¹y häc vËt lý b»ng PPTN . Tõ ®ã chóng ta thÊy r»ng PPTN cã u thÕ næi tréi so víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c trong viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña lý luËn d¹y häc vËt lý còng nh nhiÖm vô cña qu¸ tr×nh d¹y häc vËt lý . NÕu PPTN ®îc sö dông mét c¸ch hîp lý, tu©n thñ c¸c yªu cÇu s ph¹m ®· ®Æt ra th× sÏ cã t¸c dông to lín ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. Tuy nhiªn trong d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc vËt lý nãi riªng kh«ng ph¶i bao giê còng thùc hiÖn ®îc b»ng PPTN. Cã nh÷ng ®Ò tµi, nh÷ng phÇn cô thÓ do ®Æc ®iÓm cña néi dung tri thøc mµ ph¶i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x©y dùng (nh ph¬ng ph¸p m« h×nh, ph¬ng ph¸p lý thuyÕt). C¸c ph¬ng ph¸p cã sù bæ trî cho nhau. PPTN kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng. 15 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý Ch¬ng ii Sö dông c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm tù lµm ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN . 2.1. Néi dung, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt lý PT. 2.1.1. Néi dung vµ l«gÝc tr×nh bµy trong s¸ch gi¸o khoa(SGK) vËt lý 10. Ba ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i (PTTT) cña khÝ lý tëng ®îc SGK vËt lý 10 tr×nh bµy trong 3 tiÕt (tõ §53 ®Õn §55), sau khi ®· tr×nh bµy vÒ thuyÕt ®éng häc ph©n tö, c¸c tr¹ng th¸i cÊu t¹o chÊt vµ x©y dùng khai niÖm khÝ lý tëng. Tríc khi ®i vµo nghiªn cøu cô thÓ c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, SGK ®· giíi thiÖu vÒ c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ (®ã lµ ba ®¹i lîng: ¸p suÊt, thÓ tÝch, nhiÖt ®é) vµ ®Þnh híng môc ®Ých x©y dùng PTTT cña khÝ lý tëng. ViÖc x©y dùng PTTT cña khÝ lý tëng ®îc tiÕn hµnh theo l«gÝc nh sau: Ban ®Çu lµ quy n¹p, x©y dùng hai ®Þnh luËt B«il¬-Mari«t vµ S¨cl¬, tõ hai ®Þnh luËt nµy suy ra PTTT; Sau ®ã lµ diÔn dÞch: tõ PTTT suy ra dÞnh luËt Gayluyx¨c. * §Þnh luËt B«il¬- Mari«t: Tríc hÕt SGK ®a ra kh¸i niÖm qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt, ®ã lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ nhÊt ®Þnh trong ®ã ¸p suÊt vµ thÓ tÝch thay ®æi cßn nhiÖt ®é kh«ng ®æi. Sau ®ã SGK m« t¶ thÝ nghiÖm vµ ®a ra ®Þnh luËt : “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi, ¸p suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ nhÊt ®Þnh tØ lÖ nghÞch víi nhau”. P 1 P 2  V2 V 1 Tõ biÓu thøc trªn suy ra P 1.V1 = P2.V2. hay P.V = const tõ ®ã cã c¸ch ph¸t biÓu kh¸c cña ®Þnh luËt: “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi tÝch cña thÓ tÝch vµ ¸p suÊt cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh lµ h»ng sè”. Sau ®ã tr×nh bµy ®Þnh luËt díi d¹ng ®å thÞ (®êng ®¼ng nhiÖt) vµ cuèi cïng nãi vÒ ph¹m vi øng dông cña ®Þnh luËt. SGK còng ®· ®a ra c©u hái yªu cÇu häc sinh sö dông thuyÕt ®éng häc ph©n tö ®Ó gi¶i thÝch ®Þnh luËt. * §Þnh luËt S¨cl¬: Sau khi m« t¶ thÝ nghiÖm vÒ ®é t¨ng t¬ng ®èi cña ¸p suÊt vµ ®é t¨ng nhiÖt ®é, SGK ®a ra biÓu thøc : t - 0  .t 0 Suy ra Pt = Po( 1+ .t).Vµ ph¸t biÓu ®Þnh luËt: “ Khi thÓ tÝch kh«ng ®æi, ¸p suÊt cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh biÕn thiªn theo hµm bËc nhÊt ®èi víi nhiÖt ®é”. TiÕp theo SGK tr×nh bµy ®Þnh luËt b»ng då thÞ (®êng ®¼ng tÝch). Sau ®ã giíi thiÖu vÒ nhiÖt giai Kenvin vµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, ®a ra hÖ thøc gi÷a ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi: P T 1  1 P2 T2 Tõ ®ã ph¸t biÓu ®Þnh luËt theo c¸ch kh¸c: “ Khi thÓ tÝch kh«ng ®æi, ¸p suÊt cña mét lîng khÝ x¸c ®Þnh tØ lÖ thuËn víi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi”. 16 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý Cuèi cïng lµ ph¹m vi øng dông cña ®Þnh luËt. *Tõ hai ®Þnh luËt trªn, SGK ®· phèi hîp chóng b»ng c¸ch dïng c¸c ®å thÞ vµ biÓu thøc ®¹i sè ®Ó suy ra PPTT cña khÝ lÝ tëng: P .V1 P .V 1  2 2 T1 T2 Sau ®ã, tõ PTTT suy ra ®Þnh luËt Gayluyx¨c: NÕu ¸p suÊt kh«ng ®æi (qu¸ V1 V2  T1 T2 V1 T1  V2 T2  tr×nh ®¼ng ¸p ) th× : P1 = P2 suy ra : Vµ ph¸t biÓu ®Þnh luËt: “Khi ¸p suÊt kh«ng ®æi, thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh tØ lÖ thuËn víi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi ”. Sau cïng SGK ®· ®a ra mét b¶ng tæng kÕt vÒ PPTT vµ c¸c ®¼ng qóa tr×nh: Ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i P.V  T Const  .V P 1 1 T1 Qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt  P2 .V2 T2 Qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch T1=T2 Qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p V1=V2 PV=constP1V1=P2V2 const P  T P V P1=P2 const V  T P P T1 1  P T2 2 P T V V V1 P V2  T1 T2 T 17 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý 2.1.2. VÞ trÝ vµ vai trß C¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ®îc tr×nh bµy ë ch¬ng ®Çu tiªn cña phÇn nhiÖt häc ph©n tö ë cuèi SGK líp 10 THPT. Trong toµn bé ch¬ng tr×nh vËt lý PT, nã chØ ®îc ®a vµo mét lÇn, trong khi hÇu hÕt c¸c ®Ò tµi kh¸c cña vËt lý PT ®îc nghiªn cøu hai lÇn (mét lÇn ë THCS, mét lÇn ë THPT). Tuy vËy c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PPTT cã mét néi dung tri thøc rÊt quan träng nã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu hiÖn tîng vËt lý trong tù nhiªn, trong ®êi sèng vµ trong kü thuËt. N¾m ®îc nh÷ng tri thøc nµy häc sinh sÏ cã c¸ch nh×n khoa häc ®èi víi c¸c hiÖn tîng ®ã, gi¶i thÝch ®îc chóng. H¬n n÷a c¸c kiÕn thøc nµy vèn lµ tiÒn ®Ò quan träng ®Ó häc sinh tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng phÇn sau cña vËt lý ph©n tö vµ nhiÖt häc. Néi dung c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PPTT cña khÝ lÝ tëng ®îc SGK tr×nh bµy mét c¸ch tØ mØ vÒ mÆt ®Þnh lîng, c«ng cô to¸n häc ®îc sö dông rçng r·i c¶ biÓu thøc ®¹i sè vµ ®å thÞ. VÒ mÆt nhËn thøc c¸c kiÕn thøc ®· ®îc x©y dùng trªn quan ®iÓm hiÖn tîng luËn vµ ®îc cñng cè b»ng quan ®iÓm ®éng häc ph©n tö. Do ®ã võa rÌn luyÖn cho häc sinh tu duy kh¶i qu¸t vµ c¶ nh÷ng thao t¸c ph©n tÝch b¶n chÊtvÊn ®Ò. MÆt kh¸c c¶ hai ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc trng cña vËt lý häc ( PPTN vµ ph¬ng ph¸p lÝ thuyÕt) ®Òu ®îc sö dông ®Ó x©y dùng kiÕn thøc, v× vËy cã thÓ båi dìng cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vÒ c¸c ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc vµ c¸c thao t¸c t duy quan träng nh ph©n tÝch, tæng hîp, quy n¹p, diÔn dÞch…vv. Ngoµi ra cã thÓ th«ng qua c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh trong kü thuËt ®Ó gãp phÇn gi¸o dôc kü thuËt tæng hîp vµ th«ng qua viÖc nh¾c l¹i lÞch sö h×nh thµnh tri thøc ®Ó gi¸o dôc t tëng, ®¹o ®øc cho häc sinh. Tãm l¹i, c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PTTT tuy ®îc tr×nh bµy trong thêi lîng kiÕn thøc kh«ng nhiÒu, nhng nã cã vÞ trÝ, vai trß quan träng trong phÇn nhiÖt häc ph©n tö nãi riªng vµ ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng nãi chung.ViÖc d¹y häc cã hiÖu qu¶ phÇn nµy sÏ thùc hiÖn tèt, ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng , nhiÖm vô cña d¹y häc vËt lý. V× vËy, khi gi¶ng d¹y phÇn nµy, gi¸o viªn ph¶i gi¶i quyÕt khã kh¨n, vËn dông nh÷ng ph¬ng ph¸p , ph¬ng tiÖn d¹y häc hîp lý ®Ó thu ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt . 2.2. Nh÷ng khã kh¨n vµ híng kh¾c phôc khi d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ë trêng PT hiÖn nay. *Tríc hÕt, c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ phÇn vËt lý ph©n tö vµ nhiÖt häc nãi chung ®îc s¾p xÕp vµo cuèn SGK líp 10 sau mét lîng lín kiÕn thøc c¬ häc. §ång thêi nã kh«ng ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh thi tèt nghiÖp THPT vµ tuyÓn sinh ®¹i häc. V× vËy mµ viÖc d¹y häc phÇn nµy cha ®ù¬c chó träng thÝch ®¸ng. MÆc dï nã kh«ng ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh thi tèt nghiÖp vµ tuyÓn sinh ®¹i häc nhng nh ®· ph©n tÝch ë trªn, nã cã mét vai trß, vÞ thÝ quan träng. Trong hÇu hÕt c¸c ®Ò thi häc sinh giái tØnh, quèc gia vµ «limpic quèc tÕ ®Òu cã mÆt nh÷ng kiÕn thøc phÇn nµy, ®iÒu ®ã mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña nã. V× vËy, khi gi¶ng d¹y phÇn nµy ®iÒu ®Çu tiªn lµ gi¸o viªn ph¶i nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña nã. Tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn häc sinh qua viÖc nªu lªn sù cÇn thiÕt ph¶i nhËn thøc tri thøc nµy còng nh nh÷ng t¸c dông to lín khi nhËn thøc nh÷ng tri thøc nµy…Qua ®ã, lµm cho häc sinh ®Þnh híng ®îc môc ®Ých häc tËp, h×nh thµnh ®éng c¬ häc tËp vµ cã kÕt qu¶ häc tËp tèt . 18 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý *Khi ®i vµo gi¶ng d¹y phÇn nµy, khã kh¨n ®Çu tiªn cña gi¸o viªn lµ viÖc më ®Çu (vµo bµi) cho c¸c bµi häc nµy ( §53 ). Do c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ chØ ®îc giíi thiÖu mét lÇn trong ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng nªn nÕu gi¸o viªn kh«ng cã sù dÉn d¾t hîp lý th× häc sinh sÏ cã nh÷ng bì ngì khi ®i vµo nghiªn cøu nh÷ng tri thøc nµy. Cô thÓ, viÖc giíi thiÖu kh¸i niÖm c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i, më ®Çu cho tiÕt häc ë SGK gÇn nh lµ mét sù ¸p ®Æt cho häc sinh. Khi nghiªn cøu phÇn c¬ häc vµ nhiÖt häc ph©n tö ë THCS häc sinh còng ®· ®îc t×m hiÓu vµ lµm quen víi ba ®¹i lîng: ThÓ tÝch, nhiÖt ®é, ¸p suÊt. Nhng häc sinh cha biÕt ®îc râ b¶n chÊt cña kh¸i niÖm lóc ®ã c¸c ®¹i lîng nµy kh«ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tr¹ng th¸i c¬ häc cña vËt thÓ vµ kÓ c¶ khi xÐt ®Õn tr¹ng th¸i nhiÖt cña hÖ vËt chÊt, ë tr¹ng th¸i láng vµ r¾n th× c¸c ®¹i lîng ®ã (®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a chóng) kh«ng cã tÇm quan träng ®èi víi tr¹ng th¸i vµ sù biÕn ®æi tr¹ng th¸i hoÆc cã biÓu hiÖn nhng kh«ng râ l¾m, kh«ng ®¸ng kÓ. Cßn ë ®©y khi xÐt ®Õn tÝnh chÊt cña chÊt khÝ th× ba th«ng sè nµy quyÕt ®Þnh tr¹ng th¸i nhiÖt cña mét lîng khÝ x¸c ®Þnh vµ sù thay ®æi cña chóng liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù biÕn ®æi tr¹ng th¸i nhiÖt cña chÊt khÝ. V× vËy , khi xÐt ®Õn tr¹ng th¸i khÝ cña c¸c chÊt ta ph¶i nãi ®Õn kh¸i niÖm c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i. ë SGK kh¸i niÖm nµy kh«ng ®îc tr×nh bµy mét c¸ch t¸ch b¹ch thµnh môc riªng mµ chØ cã t¸c dông th«ng b¸o nh mét mÖnh ®Ò ®äc lËp tríc khi nghiªn cøu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ. §Ó häc sinh dÔ dµng tiÕp cËn víi kh¸i niÖm ®ã vµ thuËn lîi trong viÖc nghiªn cøu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i cña khÝ lÝ tëng th× gi¸o viªn cÇn cã sù híng dÉn ®Ó häc sinh nhí l¹i, khai th¸c nh÷ng g× häc sinh ®· biÕt. - Kh¸i niÖm thÓ tÝch: §©y lµ kh¸i niÖm ®¬n gi¶n nhÊt, häc sÞnh ®· ®îc lµm quen nhiÒu. ë ®©y, cÇn nh¾c l¹i tÝnh chÊt cña chÊt khÝ lµ kh«ng cã thÓ tÝch x¸c ®Þnh, nã chiÕm toµn bé thÓ tÝch b×nh chøa vµ cã thÓ nÐn , gi·n dÔ dµng.Khi ®o häc sinh sÏ dÔ dµng tiÕp nhËn kh¸i niÖm nµy. - Kh¸i niÖm nhiÖt ®é: §©y lµ mét kh¸i niÖm khã, vÒ mÆt hiÖn tîng häc sinh ®· ®îc tiÕp xóc sím, cßn vÒ b¶n chÊt tuy cha thÓ lµm cho hä hiÓu mét c¸ch cô thÓ nhng gi¸o viªn cã thÓ gióp häc sinh phÇn nµo ®ã n¾m ®îc b¶n chÊt cña kh¸i niÖm khi nh¾c l¹i thuyÕt ®éng häc ph©n tö. ë ®ã cã nãi ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a ®Æc trng vÜ m« cña nhiÖt ®é víi qóa tr×nh, ®¹i lîng vi m« diÔn ra bªn trong vËt thÓ. - Kh¸i niÖm ¸p suÊt :Tríc khi häc bµi nµy gi¸o viªn cÇn giao nhiÖm vô ë nhµ cho häc sinh lµ «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc vÒ ¸p suÊt ®· biÕt ë líp 7 (tiÕt 15 ch¬ng 3 vµ tiÕt 4 ch¬ng 4). ë ®ã ®· nãi ®Õn sù tån t¹i cña ¸p suÊt chÊt khÝ lªn thµnh b×nh vµ c¬ chÕ cña viÖc t¹o ra ¸p suÊt lªn thµnh b×nh. CÇn ph¶i lµm nh vËy v× hÇu hÕt häc sinh kh«ng cßn nhí nh÷ng kiÕn thøc ®ã nÕu lªn líp gi¸o viªn míi nh¾c l¹i sÏ mÊt nhiÒu thêi gian. Vµ trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ,gi¸o viªn cÇn ph¶i th«ng qua néi dung ch¬ng tr×nh, c¸c sù kiÖn thùc nghiÖm, c¸c øng dông cña chÊt khÝ…mµ cã biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó nªu bËt ý nghÜa cña c¸c ®¹i lîng ®ã ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i cña mét khèi lîng khÝ nh©t ®Þnh . *Khi tr×nh bµy c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, SGK còng tr×nh bµy theo híng sö dông ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®Ó gi¶ng d¹y. Nhng nh÷ng thÝ nghiÖm ®îc m« t¶ trong SGK th× chØ cã tÝnh chÊt nguyªn lý, víi ®iÒu kiÖn ë c¸c trêng phæ th«ng trªn thùc tÕ cha cã nh÷ng bé thÝ nghiÖm ®ã. Trªn thùc tÕ còng ®· tõng cã c¸c bé thÝ nghiÖm cña Liªn X« (cò) vµ cña CHDC §øc (cò). Nh÷ng bé thÝ nghiÖm cña Liªn X« th× cã sö dông thuû ng©n, mét ho¸ chÊt ®¾t tiÒn vµ ®éc h¹i, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña trêng phæ th«ng níc ta. Cßn bé cña CHDC §øc th× cã c¸c dông cô t¬ng ®èi phøc t¹p, gi¸ thµnh cao…C¶ hai bé trªn hiÖn nay ®· qu¸ cò kh«ng cßn sö dông ®îc n÷a. V× vËy ë c¸c trêng phæ th«ng gi¸o viªn gÆp trë ng¹i trong viÖc gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh 19 LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý luËt chÊt khÝ b»ng PPTN . Do ®ã cÇn ph¶i cã mét bé dông cô ®¬n gi¶n nhng cho TN ®¸ng tin cËy vµ ph¬ng ¸n gi¶ng d¹y hîp lý ®Ó cã thÓ gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ mét c¸ch hiÖu qu¶ b»ng PPTN . *C¸ch ph¸t biÓu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ mµ SGK ®· ®a ra cã mét sè h¹n chÕ. Cô thÓ, viÖc ph¸t biÓu c¸c ®Þnh luËt nh SGK cã thÓ nãi cha hoµn toµn thÝch hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh . VÝ dô: §Þnh luËt B«il¬-Mari«t SGK ®· ph¸t biÓu: ‘‘ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi, ¸p suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh tû lÖ nghÞch víi nhau”, ph¸t biÓu nh vËy, häc sinh sÏ khã thÊy ®îc ®Æc tÝnh ®éng vèn cã cña ®Þnh luËt. Trong mÖnh ®Ò trªn, kh«ng hÒ nh¾c ®Õn mét qu¸ tr×nh nµo c¶. V× vËy khi gi¶ng d¹y, nÕu gi¸o viªn kh«ng chó ý ph©n tÝch kü, häc sinh chØ ®îc ghi l¹i ®Þnh luËt nh SGK råi häc thuéc nã th× hä sÏ rÊt khã h×nh dung ®îc néi dung cña ®Þnh luËt, rÊt khã thÊy ý nghÜa vËt lý vµ sù biÓu hiÖn cña ®Þnh luËt trong thùc tiÔn. V× vËy, khi gi¶ng d¹y gi¸o viªn cÇn thay côm tõ “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi” b»ng côm tõ “trong qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt”. Bëi v× tríc ®ã ®· nãi ®Õn qu¸ tr×nh d¼ng nhiÖt lµ qu¸ tr×nh thay ®æi tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ trong ®ã ¸p suÊt vµ thÓ tÝch thay ®æi, cßn nhiÖt ®é kh«ng ®æi. Nh vËy, cÇn cho häc sinh ghi ®Þnh luËt nh sau: “trong qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt, ¸p suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh tû lÖ nghÞch víi nhau”. Lµm nh vËy, mçi khi ®äc l¹i ®Þnh luËt, häc sinh sÏ thÊy ®îc h×nh ¶nh ®éng trong ®Þnh luËt, ®ã lµ cã mét “qu¸ tr×nh” –qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt. Vµ sÏ n¶y ra mét vÊn ®Ò : qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt lµ qu¸ tr×nh nh thÕ nµo? vµ tÊt nhiªn hä sÏ tù trë lêi dîc. V× thÕ hä dÔ dµng hiÓu ®îc néi dung gi¸o viªn vµ ý nghÜa cña ®Þnh luËt, tõ ®ã dÔ dµng liªn tëng ®Õn c¸c hiÖn tîng vËt lý trong thùc tiÔn vµ trong bµi tËp vËt lý cÇn gi¶i quyÕt. Hoµn toµn t¬ng tù ®èi víi ®Þnh luËt S¸cl¬ vµ Gayluyx¨c. CÇn ph¶i nãi râ h¬n vÒ c¸c kh¸i niÖm qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch, ®¼ng ¸p. Vµ sau ®ã, khi ph¸t biÓu ®Þnh luËt th× cÇn thay c¸c côm tõ “trong qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch”, “trong qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p” cho c¸c côm tõ “ khi thÓ tÝch kh«ng ®æi” vµ “ khi ¸p suÊt kh«ng ®æi” trong SGK. Cuèi cïng, ®Ó häc sinh n¾m ®îc b¶n chÊt vËt lý cña c¸c ®Þnh luËt, sau mçi bµi häc, gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh gi¶i thÝch c¸c ®Þnh luËt b»ng thuyÕt ®éng häc ph©n tö. Nh vËy viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ë trêng phæ th«ng hiÖn nay ®ang tån t¹i mét sè khã kh¨n, hy väng r»ng trªn ®©y sÏ lµ nh÷ng ý kiÕn tham luËn tèt cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc cña ®Ò tµi nµy. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng