LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
PhÇn më ®Çu
i.Lý do chän ®Ò tµi:
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh vò b·o, khèi lîng
tri thøc t¨ng lªn rÊt nhanh, tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng ®ang biÕn ®æi mét
c¸ch mau lÑ vµ s©u s¾c. §iÒu ®ã ®ang ®Æt ra cho nhµ trêng mét yªu cÇu míi, ®ã
lµ kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc truyÒn thô cho häc sinh nh÷ng tri thøc c¬ b¶n, hiÖn
®¹i, cã hÖ thèng… mµ ®iÒu quan träng lµ th«ng qua viÖc truyÒn thô nh÷ng tri
thøc ®ã mµ ®µo t¹o cho hä trë thµnh nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc nhËn thøc, cã
ph¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc, s¸ng t¹o trong cuéc sèng. Tõ ®ã mµ cã ®ñ kh¶
n¨ng n¾m b¾t ®îc nh÷ng ®æi míi, tiÕp thu ®îc nh÷ng thµnh tùu míi cña nh©n
lo¹i.
MÆt kh¸c, nhu cÇu vµ môc tiªu cña nhµ trêng XHCN lµ ®µo t¹o con ngêi míi
cã ®ñ n¨ng lùc ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña mét x· héi hiÖn ®¹i, mét nÒn c«ng
nghiÖp tiªn tÕn, s¸ng t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm vËt chÊt vµ tinh thÇn cã chÊt lîng cao
cho cuéc sèng.
Nh÷ng yªu cÇu ®ã ®· thóc ®Èy khoa häc s ph¹m ph¶i gi¶i quyÕt hµng lo¹t
vÊn ®Ò quan träng vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt nh néi dung d¹y häc, ph¬ng ph¸p d¹y häc,
h×nh thøc tæ chøc d¹y häc…vv.. trong ®ã viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc bµng
c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét vÊn ®Ò cã tÇm quan träng
lín lao.
§èi víi bé m«n vËt lý, mét m«n khoa häc thùc nghiÖm th× nh÷ng ph¬ng
ph¸p d¹y häc cæ truyÒn l¹i cµng trë nªn l¹c hËu kh«ng ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu
cÇu míi. V× vËy, ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm(PPTN) víi nh÷ng thÝ nghiÖm (TN)
vËt lý ®· ®îc ¸p dông vµo d¹y häc vËt lý vµ tá ra cã hiÖu qu¶ cao. ë c¸c níc
tiªn tiÕn, víi nÒn kinh tÕ vµ khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn th× vÊn ®Ò nµy ®· ®îc thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó trªn qui m« lín. Cßn ë níc ta hiÖn nay, do nhiÒu
lý do kh¸c nhau mµ viÖc sö dông c¸c TN vËt lý víi PPTN trong d¹y häc vËt lý
vÉn cha ®îc coi träng thÝch ®¸ng.
XuÊt ph¸t tõ xu thÕ chung cña viÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc
vËt lý, vµ xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn d¹y häc vËt lý ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay, th×
viÖc thiÕt kÕ c¸c TN d¹y häc ®¬n gi¶n ®Ó phôc vô cho viÖc ¸p dông PPTN vµo
trong d¹y häc vËt lý lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay. ChÝnh v× vËy, trong ph¹m vi
cña mét luËn v¨n tèt nghiÖp, t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy.
ii. Môc ®Ých cña ®Ò tµi.
- Lµm râ nh÷ng c¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN trong nghiªn cøu khoa häc
vµo d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng.
- Lµm râ vai trß vµ t¸c dông cña thÝ nghiÖm vËt lý víi chøc n¨ng lµ ph¬ng
tiÖn d¹y häc cña PPTN trong d¹y häc vËt lý.
- §i s©u nghiªn cøu cô thÓ néi dung, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt
khÝ trong ch¬ng tr×nh vËy lý líp 10-PTTH, nghiªn cøu thùc tiÔn viÖc gi¶ng d¹y c¸c
®Þnh luËt nµy ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay. Trªn c¬ së ®ã thiÕt kÕ bé dông cô TN
®¬n gi¶n tõ nh÷ng vËt liÖu s½n cã, ®ång thêi x©y dùng ph¬ng ¸n d¹y häc c¸c ®Þnh
luËt chÊt khÝ b»ng PPTN nhê bé dông cô trªn.
Sö dông bé dông cô vµ ph¬ng ¸n trªn vµo viÖc gi¶ng d¹y nh»m n©ng cao tÝnh
trùc quan, tÝnh thùc tiÔn, g©y høng thó vµ niÒm tin cho häc sinh trong lóc häc c¸c
®Þnh luËt chÊt khÝ. Qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy.
iii .Gi¶ thuyÕt khoa häc.
NÕu ¸p dông PPTN víi nh÷ng dông cô TN tù lµm vµo viÖc gi¶ng d¹y c¸c
®Þnh luËt chÊt khÝ ë ch¬ng tr×nh vËt lý líp 10 _PTTH mét c¸ch hîp lý sÏ lµm t¨ng
cêng tÝnh trùc quan, tÝnh thùc tiÔn c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý. Tõ ®ã g©y høng
1
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
thó, tÝnh tÝch cùc vµ sù tin tëng cña häc sinh trong häc tËp. Nhê vËy mµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy.
iV. NhiÖm vô nghiªn cøu.
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y
häc vËt lý.
- Nghiªn cøu néi dung, vai trß, vÞ trÝ cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng
tr×nh vËt lý phæ th«ng. T×m hiÓu thùc tiÔn d¹y häc c¸c ®Þnh luËt nµy ë c¸c trêng phæ
th«ng hiÖn nay.
- ThiÕt kÕ c¸c TN biÓu diÔn tõ c¸c vËt liÖu dÔ t×m ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt
chÊt khÝ b»ng PPTN.
- So¹n c¸c gi¸o ¸n cô thÓ ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN .
- ChuÈn bÞ vµ tæ chøc thùc ngiÖm s ph¹m vµ rót ra kÕt luËn.
V. §èi tîng nghiªn cøu.
- Ho¹t ®éng d¹y häc vËt lý cña gi¸o viªn vµ häc sinh líp 10 _PTTH.
- PPTN trong nghiªn cøu vµ trong d¹y häc vËt lý.
- TN biÓu diÔn cña gi¸o viªn trong d¹y häc vËt lý.
- Néi dung ch¬ng tr×nh vËt lý ph©n tö vµ nhiÖt häc ë líp 10_PTTH.
Vi. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
- Nghiªn cøu lý luËn: nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu vÒ PPTN trong nghiªn cøu
vµ d¹y häc vËt lý, vÒ néi dung, vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, vÒ viÖc thiÕt kÕ
ph¬ng tiÖn vµ hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p d¹y häc…
- Nghiªn cøu thùc tiÔn : T×m hiÓu thùc tiÔn d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, tæ
chøc thùc nghiÖm s ph¹m (TNSP) theo c¸c gi¸o ¸n ®· ®îc x©y dùng . §a ra nhËn
xÐt cña gi¸o viªn, kiÓm tra chÊt lîng cña häc sinh trong líp thùc nghiÖm vµ líp ®èi
chøng. Xö lý kÕt qu¶ b»ng c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn bíc ®Çu
cho viÖc øng dông ®Ò tµi.
Vii. CÊu tróc cña luËn v¨n.
- PhÇn më ®Çu : Bao gåm lý do chän ®Ò tµi , môc ®Ých cña ®Ò tµi, gi¶ thuyÕt
khoa häc , nhiÖm vô nghiªn cøu ,®èi tîng nghiªn cøu, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu , cÊu
tróc cña luËn v¨n.
- Ch¬ng I : C¬ së lý luËn.
1.1.Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý .
1.2. PPTN trong d¹y häc vËt lý .
1.2.1.C¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý .
1.2.2. PPTN trong viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý .
1.2.3. TN biÓu diÔn trong d¹y häc vËt lý b»ng PPTN .
1.3. KÕt luËn ch¬ng 1.
- Ch¬ng II : Sö dông c¸c thiÕt bÞ TN tù lµm ®Ó gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt
khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt lý 10 – PTTH b»ng PPTN.
2.1. Néi dung , vai trß , vÞ trÝ cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong ch¬ng tr×nh vËt
lý 10 PTTH .
2.2. Nh÷ng khã kh¨n vµ híng gi¶i quyÕt trong viÖc d¹y häc cac ®Þnh luËt
chÊt khÝ ë trêng PT hiÖn nay.
2.3. Gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN v¬i c¸c thiÕt bÞ TN tù lµm
2.3.1. Giíi thiÖu c¸c TN d¹y häc.
2.3.2. ¦u nhîc ®iÓm cña c¸c TN .
2.3.3. Ph¬ng ¸n gi¶ng d¹y c¸c bµi häc cô thÓ.
- Ch¬ng III : Thùc nghiÖm s ph¹m.
3.1. Môc ®Ých cña TNSP .
3.2. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
3.3. §èi tîng vµ tiÕn tr×nh thùc nghiÖm s ph¹m.
2
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
3.4. KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm.
3.5. NhËn xÐt vµ kÕt luËn sau khi TNSP .
-KÕt luËn .
-Tµi liÖu tham kh¶o.
-Phô lôc.
3
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
Ch¬ng i
c¬ së lý luËn
1.1.PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý .
Trong lÞch sö nghiªn cøu vËt lý häc cã ba ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lín ®ã lµ
PPTN, ph¬ng ph¸p m« h×nh vµ ph¬ng ph¸p lý thuyÕt . Trong ®ã PPTN ®îc sö dông
réng r·i nhÊt .Tõ khi PPTN ra ®êi (do Galilª lÇn ®Çu tiªn ®a ra vµ sö dông) th× vËt
lý häc míi thùc sù ph¸t triÓn vµ ngµy cµng cã nhiÒu thµnh tùu to lín .Vµ chØ ®Õn
khi vËt lý häc ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
kh¸c míi thùc sù cã hiÖu qu¶. Nhng dï b»ng ph¬ng ph¸p nµo th× cuèi cïng còng
ph¶i qua thùc nghiÖm th× tri thøc vËt lý míi ®îc chÊp nhËn .V× vËy mµ vËt lý häc ®îc coi lµ mét khoa häc thùc nghiÖm.
PPTN trong nghiªn cøu vËt lý häc bao gåmg tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh
nhËn thøc ®ã lµ: §Æt vÊn ®Ò ( trªn c¬ së quan s¸t c¸c hiÖn tîng tù nhiªn hoÆc c¸c sù
kiÖn TN), ®Ò ra gi¶ thuyÕt, suy ra hÖ qu¶, tiÕn hµnh TN ®Ó kiÓm tra hÖ qu¶ vµ gi¶
thuyÕt, rót ra kÕt luËn vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ cuèi cïng lµ ¸p dông vµo thùc tiÔn .
Qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lý häc b»ng PPTN cã thÓ ®îc tãm lîc nh sau :
VÊn ®Ò
Gi¶ thuyÕt
HÖ qu¶
TN kiÓm tra
Tri thøc vËt lý
Thùc tiÔn
Nh vËy, PPTN trong nghiªn cøu vËt lý häc cã c¸c yÕu tè (giai ®o¹n ) sau:
1.1.1. §Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu .
Giai ®o¹n nµy nhµ khoa häc th«ng qua viÖc quan s¸t c¸c hiÖn tîng tù nhiªn
hay c¸c sù kiÖn thÝ nghiÖm, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh c¸c sè liÖu vµ sù kiÖn quan
s¸t ®îc. Trªn c¬ së nh÷ng tri thøc ®· cã mµ nhËn thÊy ®iÒu cha gi¶i quyÕt ®îc hoÆc
®· ®îc gi¶i quyÕt nhng cha triÖt ®Ó . Tõ ®ã nªu lªn ®îc vÊn ®Ò, ph¸t biÓu vÊn ®Ò
thµnh c©u hái nhËn thøc .
ViÖc ®Æt ra vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng, nã ®ßi hái nhµ khoa häc ph¶i lµ
ngêi am hiÓu vÒ lÞch sö vÊn ®Ò, vÒ nh÷ng tri thøc ®· cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò . Cã sù
say mª t×m tßi nghiªn cøu, cã ãc ph¸n xÐt nghi nghê, lu«n nh×n sù vËt hiÖn tîng tõ
nhiÒu mÆt .
Trong lÞch sö nghiªn cøu vËt lý thêi Newton cã lÏ ai còng nh×n thÊy hiÖn tîng qu¶ t¸o r¬i nhng chØ cã Newton míi ®Æt ra c©u hái : T¹i sao qu¶ t¸o kh«ng r¬i
ngîc lªn trêi ?. C©u hái nµy chØ xuÊt ph¸t tõ mét ®Çu ãc dòng c¶m, ham hiÓu biÕt
tß mß, ph¸n xÐt vµ nghi nghê…
1.1.2. H×nh thµnh gi¶ thuyÕt khoa häc.
Tõ vÊn ®Ò ®· ®Æt ra, nhµ nghiªn cøu tiÕp tôc quan s¸t c¸c hiÖn tîng, sù kiÖn
vµ tÝch luü c¸c d÷ liÖu ( tÝch luü vÒ lîng ) ®ång thêi suy nghÜ, xö lý d÷ liÖu trong
®Çu. Tõ ®ã t×m thÊy sù liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng ®· cã víi nh÷ng d÷ kiÖn cña vÊn
®Ò vµ n¶y sinh ra “ý tëng” vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch “trùc gi¸c”.
Sau ®ã b»ng mét lo¹t c¸c thao t¸c t duy, cuèi cïng nªu ra ®îc gi¶ thuyÕt. §ã lµ mét
dù ®o¸n cã s¬ së lµm híng ®i cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®Æt ra. Nã cã chøc n¨ng
gi¶i quyÕt s¬ bé c¸c sù kiÖn ®· biÕt ®ång thêi tiªn ®o¸n nh÷ng sù kiÖn míi cha biÕt
trong thùc tiÔn. Gi¶ thuyÕt khoa häc lµ mét ph¸n ®o¸n dùa trªn sù kÕt hîp gi÷a t
duy l«gic vµ trùc gi¸c khoa häc . §a ra gi¶ thuyÕt khoa häc lµ sù bÕn ®æi vÒ chÊt
sau qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng .
4
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
Nh vËy, viÖc ®a ra gi¶ thuyÕt khoa häc ®ßi hái nh÷ng sù cè g¾ng vît bËc cña mét t
duy l«gic, mét tri thøc phong phó vµ mét trùc gi¸c thiªn tµi .
Trë l¹i c©u chuyÖn Newton víi qu¶ t¸o, kh«ng ph¶i chØ qua viÖc nh×n thÊy qu¶
t¸o r¬i mµ «ng ®· ph¸t minh ra ®Þnh luËt v¹n vËt hÊp dÉn, ®ã chØ lµ truyÒn thuyÕt.
§Þnh luËt v¹n vËt hÊp dÉn ®îc ph¸t minh sau nhiÒu sù quan s¸t c¸c hiÖn tîng trong
tù nhiªn, nghiªn cøu tØ mØ vÒ chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh, vÒ ®Þnh luËt chuyÓn
®éng cña c¸c vËt…cña bé ãc thiªn tµi Newton.
1.1.3. Suy ra hÖ qu¶ l« gÝc.
Gi¶ thuyÕt ®· ®a ra thêng lµ sù nhËn ®Þnh mang tÝnh b¶n chÊt, kh¸i qu¸t vµ
thêng kh«ng kiÓm tra ®îc trùc tiÕp b»ng thùc nghiÖm. V× vËy cÇn thiÕt ph¶i suy ra
nh÷ng hÖ qu¶ l«gic tõ gi¶ thuyÕt ®Ó kiÓm tra chóng thay cho viÖc kiÓm tra gi¶
thuyÕt.
VËy c¸c hÖ qu¶ l«gÝc ph¶i ®ång thêi tu©n theo l«gÝc to¸n häc trong khi suy ra
nã vµ cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng TN vËt lý.
HÖ qu¶ l«gÝc ®îc suy ra tõ gi¶ thuyÕt b»ng mét sè trong c¸c thao t¸c: ph©n tÝch,
so s¸nh, ®èi chiÕu, suy diÔn, cô thÓ ho¸…vµ hÖ qu¶ l«gÝc lµ cÇu nèi gi÷a gi¶ thuyÕt
vµ thÝ nghiÖm vËt lý.
Gi¶ thuyÕt vÒ ®é lín lùc hÊp dÉn tû lÖ ngÞch víi kho¶ng c¸ch ( ®Þnh luËt v¹n vËt
hÊp dÉn) kh«ng thÓ kiÓm tra trùc tiÕp b»ng TN. Nhµ nghiªn cøu ®· ph©n tÝch, so
s¸nh : mÆt tr¨ng c¸ch tr¸i ®Êt 384 000 km, gÊp 60 lÇn b¸n kÝnh tr¸i ®Êt. Vµ suy
luËn: lùc hót cña tr¸i ®Êt lªn mÆt tr¨ng bÐ h¬n lÆc hót cña tr¸i ®Êt lªn vËt r¬i gÇn tr¸i
®Êt lµ 602 lÇn, do ®ã gia tèc cña mÆt tr¨ng bÐ h¬n gia tèc r¬i tù do gÇn mÆt ®Êt lµ
3600 lÇn. Ph©n tÝch mèi liªn hÖ gi÷a chu kú cña mÆt tr¨ng vµ gia tèc híng t©m cña
mÆt tr¨ng vµ dùa vµo suy luËn trªn t×m ®îc gia tèc r¬i tù do ë gÇn mÆt ®Êt. Tõ ph¬ng tr×nh ®êng ®i cña vËt r¬i suy ra ®êng ®i cña vËt r¬i ®îc trong gi©y ®Çu tiªn lµ 5
m, hÖ qu¶ nµy cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng TN.
1.1.4. TiÕn hµnh TN kiÓm tra.
§©y lµ hµnh ®éng ®Æc thï cña PPTN, ngêi nghiªn cøu t¹o ra nh÷ng hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý trong nh÷ng ®iªï kiÖn tuú ý ë phßng TN nh»m kiÓm tra tÝnh
x¸c thùc cña hÖ qu¶ l«gÝc ®îc suy ra tõ gi¶ thuyÕt.
TiÕn hµnh TN kiÓm tra bao gåm c¸c thao t¸c( t duy vµ thùc hµnh ) sau:
a.LËp ph¬ng ¸n TN.
Nhµ nghiªn cøu h×nh thµnh vµ v¹ch ra mét ph¬ng ¸n trong ®ã gi¶i quyÕt ®îc
c¸c vÊn ®Ò.
- Ph¶i lµm g× ®Ó cã hiÖn tîng? Ph¶i cã c¸c thiÕt bÞ nµo? L¾p r¸p c¸c thiÕt bÞ
ra sao? CÇn ®o nh÷ng ®¹i lîng nµo? §o b»ng dông cô g×? C¸ch ®o?
- CÇn ph¶i thay ®æi nh÷ng ®¹i lîng nµo? C¸ch nhËn biÕt ¶nh hëng cña sù
thay ®æi ®ã ®èi víi c¸c ®¹i lîng kh¸c trong qu¸ tr×nh x¶y ra hiÖn tîng?
- C¸ch xö lý c¸c sè liÖu ®o ®îc, c¸c sù kiÖn quan s¸t ®îc?
b.TiÕn hµnh TN
Nhµ nghiªn cøu thiÕt kÕ, l¾p r¸p c¸c dông cô TN vµ tiÕn hµnh TN theo ph¬ng
¸n ®· v¹ch. Trong ®ã, nhµ nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c thao t¸c: quan s¸t hiÖn tîng,
®o ®¹c vµ ghi chÐp ®Çy ®ñ c¸c sè liÖu.
c.Xö lý sè liÖu.
C¸ch xö lý sè liÖu ®· ®îc v¹ch ra ë giai ®o¹n lËp ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm , thêng lµ b»ng c¸c thao t¸c t duy l«gÝc to¸n häc mµ xö lý c¸c sè liÖu ®o ®îc, cã thÓ
theo kiÓu lËp b¶ng, lËp tû sè, tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh, vÏ ®å thÞ… sau ®ã lÊy sai sè,
®¸nh gi¸ tÝnh chÝnh x¸c cña phÐp ®o.
C¨n cø vµo kÕt qu¶ xö lý sè liÖu, nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tÝnh ch©n thùc cña
hÖ qu¶.
1.1.5. Rót ra kÕt lu©n.
NÕu kÕt qu¶TN phï hîp víi hÖ qu¶ l«gÝc, tøc lµ kh¼ng ®Þnh ®iÒu tiªn ®o¸n cña
gi¶ thuyÕt th× tÝnh ch©n thùc cña gi¶ thuyÕt còng ®îc kh¼ng ®Þnh.
NÕu kÕt qu¶ TN phñ ®Þnh gi¶ thuyÕt nghÜa lµ gi¶ thuyÕt chØ gi¶i thÝch ®îc c¸c sù
kiÖn ®· cã mµ kh«ng phï hîp víi hiÖn tîng míi th× ngêi nghiªn cøu ph¶i xem l¹i
5
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
toµn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu tõ lóc nªu gi¶ thuyÕt: TN ®îc bè trÝ ®· hîp lý cha?
Khi tiÕn hµnh ®o ®¹c, ghi chÐp sè liÖu vµ xö lý kÕt qu¶ cã g× sai sãt kh«ng ? HoÆc
viÖc suy ra hÖ qu¶ l«gÝc cã sù sai lÇm? HoÆc lµ ph¶i xem l¹i chÝnh b¶n th©n gi¶
thuyÕt…§Ó cã sù ®iÒu chØnh, thËm chÝ thay ®æi, chõng nµo cã sù phï hîp gi÷a kÕt
qu¶TN víi hÖ qu¶ l«gÝc khi ®ã gi¶ thuyÕt nªu ra míi thµnh ch©n lý khoa häc (®Þnh
luËt, ®Þnh lý, thuyÕt…).
CÇn ph¶i nãi thªm r»ng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc nãi chung vµ vËt lý
häc nãi riªng, ch©n lý khoa häc cã tÝnh t¬ng ®èi: c¸c ®Þnh lý, ®Þnh luËt, thuyÕt lu«n
ë tr¹ng th¸i ®éng, cßn ®óng chõng nµo cha cã thùc nghiÖm m©u thuÉn víi chóng.
TÝnh t¬ng ®èi cßn thÓ hiÖn ë ph¹m vi ¸p dông cña chóng.
1.1.6. ¸p dông tri thøc vµo thùc tiÔn.
Sau khi gi¶ thuyÕt ®· ®îc kiÓm nghiÖm vµ kh¼ng ®Þnh lµ ®óng ®¾n th× nã ®îc ¸p dông vµo thc tiÔn víi hai chøc n¨ng lín sau:
- ¸p dông ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu vËt lý: tõ lý thuyÕt míi x©y dùng, c¸c nhµ
khoa häc cã thÓ suy ra hµnh lo¹t hÖ qu¶ míi, hiÖn tîng míi, qui luËt míi, thùc
nghiÖm míi…Vµ cã thÓ sö dông lý thuÕt nµy ®Ó nghiªn cøu, ph¸t minh ra ®Þnh
luËt míi kh¸c. Khi lý thuyÕt ®· ®îc kh¼ng ®Þnh lµ ®óng ®¾n mµ trong quan s¸t thùc
nghiÖm l¹i thÊy cã ®iÒu kh«ng phï hîp th× ®ã lµ dÊu hiÖu cña mét hiÖn tîng míi,
mét qu¸ tr×nh ph¸t minh míi l¹i ®îc b¾t ®Çu.
- ¸p dông vµo thùc tiÔn kü thuËt vµ ®êi sèng: VËt lý lµ c¬ së cña nhiÒu
ngµnh kü thuËt, quy tr×nh, c«ng nghÖ s¶n xuÊt. ViÖc nghiªn cøu vËt lý môc ®Ých
cuèi cïng lµ ®Ó øng dông vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, phôc vô cho ®êi sèng
con ngêi. Mçi khi cã mét thµnh tùu míi trong vËt lý th× kü thuËt, c«ng nghÖ l¹i cã
mét bíc tiÕn míi, ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ®êi sèng x· héi.
Nhng tõ lý thuyÕt ®Õn viÖc øng dông vµo thùc tiÔn lµ c¶ mét qu¸ tr×nh, ®ßi hái mét
thêi gian nhÊt ®Þnh (cã khi hµng chôc n¨m). Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc th×
thêi gian ®ã ngµy cµng ®îc rót ng¾n.
1.2. PPTN trong d¹y häc vËt lý.
1.2.1. C¬ së cña viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý.
a. Qui luËt nhËn thøc.
ViÖc häc lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh. Quan ®iÓm duy vËt
biÖn chøng cho r»ng “Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng vµ tõ t duy trõu tîng trë vÒ thùc tiÔn lµ con ®êng cña nhËn thøc ch©n lý” . Nh vËy viÖc d¹y häc hoµn
toµn cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc, vµ ph¬ng ph¸p
nhËn thøc khoa häc còng cã thÓ lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Nhng ë ®©y qu¸ tr×nh nhËn
thøc ch©n lý cña häc sinh lµ “®éc ®¸o”, lµ nhËn thøc l¹i, trong khu«n khæ vÒ kh«ng
gian vµ thêi gian. V× vËy cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh xö lý s ph¹m khi chuyÓn ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu khoa häc sang ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®¶m b¶o phï hîp víi tÝnh chÊt,
®iÒu kiÖn vµ m«i trêng d¹y häc.
b. C¬ së t©m lý häc.
T©m lý häc ho¹t ®éng cho r»ng, d¹y vµ häc lµ nh÷ng ho¹t ®éng trong ®ã ho¹t
®éng d¹y lµ ho¹t ®éng cña gi¸o viªn tæ chøc híng dÉn, gióp ®ì häc sinh trong ho¹t
®éng häc. Cßn ho¹t ®éng häc lµ ho¹t ®éng nhËn thøc c¸c tri thøc khoa häc cña häc
sinh.
Trong ho¹t ®éng d¹y häc, cã mét quy luËt quan träng, ®ã lµ quy luËt thèng
nhÊt gi÷a häc vµ hµnh. Quan niÖm cho r»ng häc råi míi hµnh lµ hoµn toµn sai lÇm,
trong d¹y häc th× häc vµ hµnh ph¶i thèng nhÊt víi nhau, cã hµnh trong lóc häc,
“häc ®i ®«i víi hµnh”.
Mét kh¸i niÖm (víi t c¸ch lµ mét s¶n phÈm t©m lý) cã ba h×nh thøc tån t¹i, trong
®ã cã h×nh thøc vËt chÊt, ë ®©y kh¸i niÖm ®îc kh¸ch quan ho¸, tró ngô trªn vËt chÊt
hay vËt thay thÕ. T©m lý häc s ph¹m cho r»ng t¬ng øng víi h×nh thøc tån t¹i nµy
cña kh¸i niÖm th× cã h×nh thøc vËt chÊt cña hµnh ®éng häc tËp ,trong ®ã chñ thÓ
6
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
(häc sinh) tham gia c¸c thao t¸c hµnh ®éng trªn vËt thËt, qu¸ tr×nh nµy lµm cho
l«gÝc cña kh¸ niÖm tró ngô trªn vËt chÊt ®îc béc lé ra ngoµi.
Nh vËy, muèn cho häc sinh lÜnh héi mét kh¸i niÖm nµo ®ã th× nhÊt thiÕt gi¸o
viªn ph¶i tæ chøc vµ häc sinh tham gia mét qu¸ tr×nh hµnh ®éng thÝch hîp, t¸c ®éng
vµo ®èi tîng theo ®óng quy tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm (còng chÝnh lµ l«gÝc kh¸i
niÖm) mµ nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn ra trong lÞch sö. ChÝnh qu¸ tr×nh ®ã ®· t¸ch
c¸c l«gÝc cña kh¸i niÖm ra khái ®èi tîng ®Ó chuyÓn vµo ®Çu häc sinh.
CÇn ph¶i nãi thªm r»ng nguån gèc ph¸t sinh cu¶ kh¸i niÖm lµ ë vËt thÓ, n¬i mµ
con ngêi (c¸c nhµ b¸c häc) ®· göi n¨ng lùc cña m×nh vµo ®ã. B©y giê muèn häc
sinh cã ®îc c¸c kh¸i niÖm ®ã th× ph¶i lÊy l¹i nh÷ng n¨ng lùc ®· göi vµo ®ã, c¸ch
lÊy l¹i ®ã lµ thùc hiÖn c¸c hµnh ®éng t¬ng øng ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm.
Cuèi cïng, t©m lý häc løa tuæi vµ s ph¹m ®· kh¼ng ®Þnh, mét trong c¸c nguyªn
t¾c c¬ b¶n cña híng thay ®æi néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh»m ph¸t triÓn trÝ
tuÖ häc sinh lµ coi kh¸i niÖm cung cÊp cho häc sinh kh«ng ph¶i ë d¹ng cã s½n mµ
trªn c¬ së xem xÐt trùc tiÕp tõ nguån gèc ph¸t sinh cña kh¸i niÖm ®ã, vµ lµm cho
häc sinh thÊy cÇn ph¶i cã kh¸i niÖm ®ã.
c-C¬ së gi¸o dôc häc vµ lý luËn d¹y häc.
Nh÷ng nghiªn cøu cña gi¸o dôc häc ®· nªu râ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc
lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh, ho¹t ®éng nhËn thøc ®îc tiÕn hµnh víi
nh÷ng ®iÒu kiÖn s ph¹m nhÊt ®Þnh, cã sù tæ chøc, híng dÉn, ®iÒu khiÓn cña gi¸o
viªn. Vµ mét trong ba nhiÖm vô chÝnh cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®ã lµ tæ chøc , ®iÒu
khiÓn ngêi häc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ nh÷ng phÈm chÊt trÝ tuÖ, ®Æc
biÖt lµ n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o. Qu¸ tr×nh d¹y häc còng ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn
t¾c: ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn; thèng nhÊt gi÷a c¸i cô thÓ vµ
c¸i trõu tîng…vv.
Lý luËn d¹y häc còng cho r»ng, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tri thøc vËt lý vµ nh÷ng ®Æc
trng cña ph¬ng ph¸p nhËn thøc, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña vËt lý häc cho phÐp
x¸c ®Þnh néi dung tri thøc bé m«n, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cña m«n
vËt lý trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm chung nhÊt cña nÒn gi¸o dôc M¸c-Lªnin…
d- §Æc thï cña vËt lý häc ë trêng PT .
Néi dung c¸c tri thøc vËt lý trong ch¬ng tr×nh vËt lý PT hÇu hÕt lµ vËt lý cæ
®iÓn, lµ khoa häc thùc nghiÖm, phÇn lín c¸c ®Þnh luËt vËt lý ®îc ph¸t minh b»ng
PPTN. V× vËy, trong ®iÒu kiÖn cho phÐp th× hoµn toµn cã thÓ d¹y häc nh÷ng tri thøc
®ã b»ng PPTN. Cã nh vËy th× míi ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng qui luËt, nguyªn t¾c
d¹y häc cña t©m lý häc vµ gi¸o dôc häc.
e- C¬ së thùc tiÔn.
Ngoµi nh÷ng c¬ së lý luËn trªn viÖc ¸p dông PPTN vµo d¹y häc vËt lý cßn cã
c¬ së thùc tiÔn:
- ë c¸c níc ph¸t triÓn vÊn ®Ò nµy ®· ®îc thùc hiÖn sím víi qui m« lín toµn
diÖn vµ kÕt qu¶ lµ hä ®· ®µo t¹o ®îc nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc, cã tri thøc…®¸p
øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i.
- Cßn ë níc ta vÊn ®Ò nµy còng ®· ®îc thùc hiÖn, nhng cha ®îc chó träng
thÝch ®¸ng. Thùc tiÔn cho thÊy nh÷ng phÇn tri thøc ®îc ¸p dông PPTN ®Ó gi¶ng d¹y
th× hiÖu qu¶ d¹y häc cao h¬n.
HiÖn nay, c¸c vËt liÖu, thiÕt bÞ, phôc vô cho viÖc chÕ t¹o, thiÕt kÕ c¸c thÝ nghiÖm
d¹y häc vËt lý ngµy cµng s½n cã, rÎ tiÒn. V× vËy gi¸o viªn hoµn toµn cã thÓ tù lµm
c¸c thÝ nghiÖm phôc vô cho viÖc d¹y häc b»ng PPTN ®Ò n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc.
1.2.2 PPTN trong viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý.
Tõ nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn trªn, lý luËn d¹y häc ®· nghiªn cøu, x©y dùng
mét ph¬ng ph¸p d¹y häc t¬ng øng víi PPTN trong nhËn thøc khoa häc vËt lý, ®ã lµ
PPTN trong d¹y häc vËt lý.
VËy cã thÓ nãi PPTN trong d¹y häc vËt lý lµ ph¬ng ph¸p mµ gi¸o viªn tæ chøc, ®Þnh
híng, gióp ®ì häc sinh nhËn thøc c¸c tri thøc vËt lý b»ng c¸ch lÆp l¹i con ®êng mµ
7
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
c¸c nhµ khoa häc vËt lý ®· ®i qua víi PPTN trong ®iÒu kiÖn d¹y häc. Trong ®ã häc
sinh ®îc tr¶i qua tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc khoa häc vËt lý.
VÒ b¶n chÊt, nhËn thøc cña nhµ khoa häc vµ cña häc sinh lµ kh«ng kh¸c nhau ®ã
lµ ®Òu nh»m môc ®Ých x©y dùng mét tri thøc míi (®èi víi nhµ khoa häc lµ cho c¶
nh©n lo¹i, cßn ®èi víi häc sinh lµ cho riªng m×nh). V× vËy c«ng cô nhËn thøc (lµ
PPTN ) vÒ b¶n chÊt lµ kh«ng kh¸c biÖt song vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é th× cã nh÷ng
kh¸c biÖt ®¸ng kÓ. NhiÖm vô cña nhµ s ph¹m lµ ph¶i lµm s¸ng tá nh÷ng kh¸c biÖt
®ã ®Ò cã nh÷ng gia c«ng s ph¹m cÇn thiÕt. Cã nh vËy míi cã thÓ thµnh c«ng khi
d¹y häc vËt lý b»ng PPTN .
1.2.2.1. Nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý vµ trong
d¹y häc vËt lý.
* Sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt: Nhµ khoa häc nhËn thøc tri thøc hoµn toµn míi,
loµi ngêi cha biÕt, «ng ta ph¶i thùc hiÖn mét bíc nh¶y vät, ®ét biÕn ®Ó t×m ra c¸i
míi, ®ã thùc chÊt lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o. Cßn häc sinh lµ x©y dùng l¹i “ph¸t minh
l¹i” nh÷ng tri thøc mµ loµi ngêi ®· cã, díi sù tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn.
*Sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian: Nhµ khoa häc cã thêi gian nghiªn cøu dµi, thêi
gian x©y dùng mét ®Þnh luËt cã thÓ lµ hµng n¨m, thËm chÝ hµng chôc n¨m. Cßn häc
sinh x©y dùng mét ®Þnh luËt vËt lý chØ trong vµi tiÕt häc, thËm chÝ chØ mÊy phót.
§©y lµ mét trë ng¹i cña viÖc d¹y häc b»ng PPTN. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy gi¸o viªn
cÇn qu¸n triÖt nguyªn t¾c lÆp ®i lÆp l¹i nh÷ng yÊu tæ cña PPTN trong qu¸ tr×nh d¹y
häc.
* Kh¸c biÖt vÒ ph¬ng tiÖn (trang thiÕt bÞ): Nhµ khoa häc cã phßng thÝ
nghiÖm víi ®Çy ®ñ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ tinh vi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ m«i trêng
®¶m b¶o. Cßn häc sinh, víi ®iÒu kiÖn nhµ trêng PT chØ cã nh÷ng dông cô ®¬n gi¶n,
®iÒu kiÖn m«i trêng b×nh thêng, do vËy kÕt qu¶ cña c¸c TN sÏ cã ®é chÝnh x¸c thÊp,
®iÒu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i lùa chän nh÷ng TN cã tÝnh kh¶ thi, cã kÕt qu¶ cã
thÓ chÊp nhËn ®îc.
Víi nh÷ng sù kh¸c biÖt trªn, chóng ta cã thÓ ph©n tÝch nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ,
nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cña PPTN trong d¹y häc c¸c ®Þnh luËt vËt lý nh sau:
1.2.2.2. C¸c giai ®o¹n cña viÖc d¹y häc mét ®Þnh luËt vËt lý b»ng PPTN .
* Giai ®o¹n 1: §Ò xuÊt vÊn ®Ò.
§©y lµ giai ®o¹n lµm xuÊt hiÖn vÊn ®Ò ë häc sinh, lµm cho hä nhËn thÊy m©u
thuÉn nhËn thøc vµ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. §Ó lµm xuÊt hiÖn ®îc vÊn ®Ò ë häc sinh,
gi¸o viªn cÇn ph¶i ®a ra nh÷ng hiÖn tîng trong tù nhiªn hay trong ®êi sèng cã liªn
quan gÇn gòi víi vÊn ®Ò nghiªn cøu hoÆc ®a ra mét sè thÝ nghiÖm ®Þnh tÝnh, ®¬n
gi¶n vÒ c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vËt lý liªn quan. C¸c thÝ nghiÖm ®îc tiÕn hµnh mét
c¸ch nhanh gän trªn líp víi sù lùa chän s¾p xÕp tríc cña gi¸o viªn ®Ó t¹o ra vïng
gÇn gòi víi vÊn ®Ò nghiªn cøu. §ång thêi gi¸o viªn còng ph¶i gióp häc sinh gîi
nhí l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc häc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò. Trong qu¸ tr×nh ®a ra
nh÷ng thÝ nghiÖm, nh÷ng hiÖn tîng liªn quan, gi¸o viªn ph¶i ®a ra hÖ thèng nh÷ng
c©u hái dÉn d¾t häc sinh lµm cho hä nhËn thÊy m©u thuÉn vµ béc lé quan niÖm cña
m×nh vÒ vÊn ®Ò sÏ nghiªn cøu. Khi ®ã nÕu quan niÖm cña häc sinh lµ ®óng, phï hîp
víi tri thøc th× tõ ®ã gi¸o viªn tiÕp tôc híng dÉn x©y dùng gi¶ thuyÕt. Cßn nÕu quan
niÖm cña häc sinh lµ sai lÇm th× gi¸o viªn ph¶i chØ ra ®îc m©u thuÉn gay g¾t gi÷a
quan niÖm ®ã víi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mµ gi¸o viªn ®· thùc hiÖn, trêng hîp nµy sÏ
g©y ®îc “t×nh huèng cã vÊn ®Ò”.
*Giai ®o¹n 2: X©y dùng gi¶ thuyÕt vµ suy ra hÖ qu¶ l«gic.
Khi vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ®· ®îc ®Æt ra th× häc sinh sÏ ®i x©y dùng gi¶
thuyÕt cña m×nh. §©y lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n ®èi víi häc sinh,v× vËy ®èi víi
nh÷ng vÊn ®Ò khã, gi¸o viªn cã thÓ chñ ®éng ®a ra nh÷ng gi¶ thuyÕt kh¸c nhau sau
®ã cho häc sinh lùa chän nh÷ng gi¶ thuyÕt mµ hä cho lµ hîp lý nhÊt. Còng cã thÓ
häc sinh sÏ tù nªu ra gi¶ thuyÕt cña m×nh b»ng trùc gi¸c. Cã thÓ nh÷ng gi¶ thuyÕt
®ã cßn viÓn v«ng, cha phï hîp. Khi ®ã gi¸o viªn cÇn ph¶i híng dÉn, ®iÒu khiÓn,
gióp ®ì häc sinh ®iÒu chØnh, bæ sung dÇn ®Ó ®i ®Õn mét gi¶ thuyÕt phï hîp.
8
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
Khi ®· x©y dùng ®îc gi¶ thuyÕt, nÕu gi¶ thuyÕt ®ã cã thÓ kiÓm tra ®îc trùc
tiÕp b»ng thùc nghiÖm th× gi¸o viªn cïng häc sinh chuyÓn qua giai ®o¹n tiÕn hµnh
thÝ nghiÖm kiÓm tra, cßn nÕu gi¶ thuyÕt mang tÝnh kh¶i qu¸t kh«ng thÓ dïng thùc
nghiÖm kiÓm tra trùc tiÕp ®îc th× gi¸o viªn cÇn ph¶i tõng bíc híng dÉn häc sinh
dïng c¸c thao t¸c t duy l«gic, t duy lý luËn ®Ó tõ gi¶ thuyÕt suy ra c¸c hÖ qu¶ l«gic
cã thÓ kiÓm tra ®îc b»ng thùc nghiÖm.
* Giai ®o¹n 3: TiÕn hµnh thÝ nghiÖm kiÓm tra.
Gi¸o viªn cïng víi häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm l¹i gi¶ thuyÕt ®·
nªu hoÆc c¸c hÖ qu¶ l«gich suy ra tõ gi¶ thuyÕt.
ë giai ®o¹n nµy, gi¸oviªn cÇn ph¶i cã sù chuÈn bÞ c«ng phu cho nh÷ng ph¬ng
¸n biÓu diÔn TN: Lùa chänTN cã tÝnh kh¶ thi, ph¶i luyÖn tËp c¸c thao t¸c tiÕn hµnh
TN ®Ó khi biÓu diÔn tríc líp ®¶m b¶o TN thµnh c«ng ngay vµ cho kÕt qu¶ chÊp
nhËn ®îc.
Tríc khi tiÕn hµnh TN, gi¸o viªn ph¶i nªu râ cho häc sinh biÕt môc ®Ých, yªu
cÇu cña TN, m« t¶ cho häc sinh râ c¸c dông cô TN, t¸c dông cña tõng dông cô …
Cã nh vËy häc sinh míi thÊy ®îc ngay tõ ®Çu tiÕn tr×nh l«gic cña hiÖn tîng, sù biÕn
®æi c¸c ®¹i lîng liªn quan trong vÊn ®Ò nghiªn cøu, kh«ng ph¶i bì ngì theo dâi
mét c¸ch thô ®éng.
Khi tiÕn hµnh TN, gi¸o viªn ph¶i thùc hiÖn c¸c thao t¸c mét c¸ch râ rµng,
rµnh m¹ch vµ ph¶i cho häc sinh tham gia tèi ®a (®Õn møc cã thÓ) vµo qu¸ tr×nh tiÕn
hµnh TN ( quan s¸t, ®o ®¹c, ®äc- ghi sè liÖu thËm chÝ c¶ c¸c thao t¸c trùc tiÕp nÕu
cã thÓ), cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ t¸c dông cña TN trong viÖc thùc hiÖn
c¸c nhiÖm vô cña d¹y häc vËt lý víi vai trß lµ ph¬ng tiÖn cña viÖc d¹y häc b»ng
PPTN. KhiTN ®· cho ®Çy ®ñ sè liÖu cÇn thiÕt, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh xö lý sè
liÖu b»ng c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc ®Ó cã kÕt qu¶ cña TN.
Sau khi TN thµnh c«ng, thu ®îc kÕt qu¶ phï hîp víi gi¶ thuyÕt ®· x©y dùng
th× kh«ng nªn kÕt luËn ngay, gi¸o viªn cÇn cho häc sinh thÊy r»ng kh«ng chØ cã
nh÷ng dông cô TN mµ thÇy ®· chän míi cho kÕt qu¶ nh vËy mµ hoµn toµn cã thÓ
thay thÕ ®îc, miÔn lµ ë ®ã cã nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt cã thÓ t¸i hiÖn ®îc hiÖn tîng ta
xÐt. §iÒu nµy sÏ gióp häc sinh nghÜ ®Õn nh÷ng dông cô kh¸c cã thÓ kiÓm l¹i ®Þnh
luËt, dÔ dµng nhËn thÊy hiÖn tîng khi tiÕp xóc c¸c t×nh huèng trong c¸c bµi tËp. Vµ
trø¬c khi kÕt luËn vÒ ®Þnh luËt gi¸o viªn còng cÇn ph¶i nªu ra mét lo¹t c¸c TN, c¸c
hiÖn tîng kh¸c liªn quan ®Õn ®Þnh luËt, còng cã thÓ nãi thªm vÒ hoµn c¶nh ra ®êi
cña ®Þnh luËt. Nh÷ng TN mµ nhµ b¸c häc ®· tiÕn hµnh trong lÞch sö… §iÒu nµy
gióp häc sinh hiÓu râ tri thøc mét c¸ch lý thó. §©y còng lµ tinh thÇn c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p quy n¹p.
Cuèi cïng cÇn ph¶i nãi thªm r»ng nÕu do mét lý do nµo ®ã mµ thÝ nghiÖm
kh«ng thµnh c«ng, kÕt qu¶ thu ®îc kh«ng phï hîp th× buéc gi¸o viªn ph¶i gi¶i
thÝch râ cho häc sinh nguyªn nh©n thÊt b¹i cña thÝ nghiÖm , tuyÖt ®èi kh«ng ®îc lÈn
tr¸nh kÕt qu¶ kh¸ch quan, bÞa ®Æt kÕt qu¶ hay gi¶i thÝch mét c¸ch qua loa. NÕu lµm
nh vËy sÏ g©y mÊt lßng tin cña häc sinh vµo gi¸o viªn, vµo c¶ tri thøc vµ tiÕt häc sÏ
kh«ng cßn hiÖu qu¶ n÷a.
Trªn ®©y chóng ta míi chØ míi ®Ò cËp ®Õn thÝ nghiÖm do gi¸o viªn biÓu diÔn
tríc líp, häc sinh míi chØ ®îc tham gia ë mét møc ®é nµo ®ã. NÕu TN víi nh÷ng
dông cô ®¬n gi¶n, dÔ thµnh c«ng th× hoµn toµn cã thÓ cho häc sinh chuÈn bÞ tríc
c¸c dông cô thÝ nghiÖm vµ tiÕn hµnh thÝ ngiÖm kiÓm tra b»ng c¸ch cho häc sinh
thùc hiÖn ®ång lo¹t. Khi ®ã gi¸o viªn cã vai trß rÊt lín trong viÖc híng dÉn häc
sinh l¾p r¸p TN vµ tiÕn hµnh c¸c thao t¸c. §iÒu nµy sÏ ph¸t huy ®îc cao nhÊt nh÷ng
t¸c dông cña TN vµ PPTN trong d¹y häc vËt lý. ë c¸c níc ph¸t triÓn vÊn ®Ò nµy ®·
®îc thùc hiÖn gÇn nh lµ phæ biÕn. Cßn ë níc ta cho ®Õn nay, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ
hoµn c¶nh cha cho phÐp nªn hÇu nh cha ®îc thùc hiÖn. Nhng ®èi víi nh÷ng TN
®¬n gi¶n, c¸c dông cô dÔ t×m th× hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®îc. §©y lµ vÊn ®Ò
®ang rÊt cÇn ®îc quan t©m.
* Giai ®o¹n 4. KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt.
9
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
§©y lµ giai ®o¹n mµ gi¸o viªn vµ häc sinh kÕt luËn, rót ra ®Þnh luËt, ph¸t biÓu
néi dung ®Þnh luËt. §ång thêi xem xÐt vÒ møc ®é ®óng ®¾n cña ®Þnh luËt, ph¹m vi
øng dông cña nã.
Sau khi ®· cã kÕt qu¶ TN phï hîp víi gi¶ thiÕt vµ ®· ®a ra mét lo¹t c¸c hiÖn tîng
kh¸c cã liªn quan, gi¸o viªn kÕt luËn tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶ thiÕt vµ ph¸t biÓu thµnh
®Þnh luËt vËt lý.
Sau ®ã, nÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp, gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh TN víi ®èi tîng kh¸c,
®iÒu kiÖn kh¸c hoÆc ®a ra nh÷ng hiÖn tîng, sù kiÖn trong thùc tiÔn cã liªn quan ®Õn
®Þnh luËt nhng ë nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau ®Ó cïng häc sinh xem xÐt møc ®é
®óng ®¾n cña ®Þnh luËt, ph¹m vi øng dông cña nã. Tõ ®ã cã nh÷ng kÕt luËn thªm
cÇn thiÕt vÒ ®Þnh luËt vËt lý míi x©y dùng xong. Vµ nÕu cã thÓ th× cÇn nãi cho häc
sinh biÕt cÇn ph¶i hiÖu chØnh nh thÕ nµo khi thay ®æi ph¹m vi øng dông cña ®Þnh
luËt.
* Giai ®o¹n 5: Sö dông ®Þnh luËt.
Sau khi ®· cã nh÷ng kÕt luËn vÒ ®Þnh luËt th× gi¸o viªn híng dÉn häc sinh sö
dông ®Þnh luËt ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng trong tù nhiªn, trong kü thuËt vµ tiªn
®o¸n nh÷ng hiÖn tîng míi… Cho häc sinh sö dông ®Þnh luËt gi¶i quyÕt c¸c bµi bµi
to¸n víi c¸c hiÖn tîng vËt lý tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, ®©y lµ qu¸ tr×nh «n tËp, cñng
cè vµ kh¾c s©u tri thøc. Còng cã thÓ cho häc sinh tiÕp xóc víi nh÷ng bµi to¸n trong
®ã cã nh÷ng t×nh huèng míi, tõ ®ã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò míi mµ cã thÓ sö dông ®Þnh
luËt vµ c¸c tri thøc ®· cã ®Ó gi¶i quyªt, x©y dùng tri thøc míi .
*************************************
Nh vËy tr×nh tù tiÕn hµnh mét bµi gi¶ng vÒ mét ®Þnh luËt vËt lý cã thÓ ®îc
tãm t¾t nh sau:
C¸c hiÖn tîng, TN khëi ®Çu
nh÷ng tri thøc ®· biÕt
Quan niÖm cña häc sinh
vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu
VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt
X©y dùng gi¶ thuyÕt,
suy ra hÖ qu¶ l«gich
TN kiÓm tra
KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt
Sö dông ®Þnh luËt
KÕt luËn vÒ ®Þnh luËt
Trªn ®©y lµ c¸c giai ®o¹n víi c¸c c«ng viÖc, yªu cÇu cô thÓ cña tiÕn tr×nh bµi gi¶ng
mét ®Þnh luËt vËt lý b»ng PPTN. Khi thùc hiÖn tuú thuéc vµo tõng ®èi tîng häc sinh
, ®iÒu kiÖn vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ ®Æc ®iÓm cña tõng bµi häc mµ gi¸o viªn tiÕn
hµnh víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau cho phï hîp, nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.
10
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
1.2.3.TN biÓu diÔn trong d¹y häc vËt lý b»ng PPTN .
Trong nghiªn cøu còng nh d¹y häc vËt lý th× TN vËt lý lµ mét yÕu tè kh«ng
thÓ thiÕu ®îc. TN trong d¹y häc vËt lý ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh, ®ã lµ TN biÓu
diÔn cña gi¸o viªn vµ TN häc sinh do häc sinh ®éc lËp tiÕn hµnh.
TN biÓu diÔn ®ã lµ TN mµ gi¸o viªn biÓu diÔn tríc líp vµ häc sinh tham gia vµo
qu¸ tr×nh tiÕn hµnh trong tiÕt häc x©y dùng tri thøc míi.
ViÖc d¹y häc mét ®Ò tµi vËt lý b»ng PPTN th× TN biÓu diÔn lµ mét ph¬ng tiÖn
kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Sau ®©y, chóng ta sÏ ®i s©u nghiªn cøu vÒ vai trß, vÞ trÝ c¸c
lo¹i TN biÓu diÔn vµ nh÷ng yªu cÇu s ph¹m khi sö dông TN biÓu diÔn.
1.2.3.1. VÞ trÝ, vai trß cña TN biÓu diÔn.
TN biÓu diÔn vÒ vËt lý gi÷ mét vÞ trÝ hµng ®Çu trong hÖ thèng TN vËt lý ë trêng phæ th«ng. Cho ®Õn nay TN biÓu diÔn ®· ®îc thõa nhËn lµ cã tÇm quan träng
lín lao vÒ mÆt gi¸o dìng còng nh gi¸o dôc trong d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng.
Tríc hÕt, TN biÓu diÔn cã t¸c dông to lín trong viÖc khai th¸c vµ cñng cè tri
thøc còng nh viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t duy cña häc sinh . TN biÓu diÔn ®· ®îc
gi¸o viªn chuÈn bÞ tõ tríc nªn thêng ®a ®Õn kÕt qu¶ nhanh chãng, ®¹t møc ®é chÝnh
x¸c tho¶ m·n yªu cÇu, nªn tiÕt kiÖm ®îc thêi gian. TN biÓu diÔn ®îc tiÕn hµnh víi
vai trß chñ ®¹o cña gi¸o viªn b»ng nh÷ng thao t¸c mÉu, theo tr×nh tù hîp lý nhÊt,
®iÒu ®ã cã t¸c dông to lín ®èi víi viÖc gi¸o dôc häc sinh ph¬ng ph¸p sö dông c¸c
TN trong viÖc sö dông c¸c TN trong viÖc nhËn thøc tri thøc , gióp hä thµnh th¹o
khi tiÕn hµnh c¸c TN thùc hµnh.
Khi xö lý sè liÖu cña TN biÓu diÔn , häc sinh sÏ ®îc luyÖn tËp c¸c thao t¸c t
duy l«gÝc cÇn thiÕt cña ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc, qua ®ã hä cã ®iÒu kiÖn ®Ó
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ, t duy l«gÝc cña m×nh.
Tuy nhiªn TN biÓu diÔn còng cã mét sè tån t¹i, ®ã lµ viÖc häc sinh tham gia
trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh bÞ h¹n chÕ, nÕu gi¸o viªn kh«ng chó ý th× lµm cho
häc sinh bÞ thô ®éng trrong viÖc tiÕp thu tri thøc vµ hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn rÌn luþªn
kü n¨ng thùc hµnh.
1.2.3.2. Ph©n lo¹i TN biÓu diÔn .
Tuú theo môc ®Ých sö dông thÝ nghiÖm vµ viÖc sö dông TN vµo giai ®o¹n nµo
trong tiÕt häc mµ cã thÓ ph©n TN biÓu diÔn thµnh bèn lo¹i nh sau: TN më ®Çu; TN
nghiªn cøu kh¶o s¸t; TN nghiªn cøu minh ho¹ vµ TN cñng cè.
a-TN më ®Çu
§ã lµ TN ®îc gi¸o viªn ®a ra ë ®Çu tiÕt häc bµi míi, nh»m giíi thiÖu cho häc
sinh biÕt nh÷ng th«ng tin ban ®Çu vÒ hiÖn tîng s¾p nghiªn cøu.
Gi¸o viªn cã thÓ ®a TN nµy ra sau khi giíi thiÖu cho häc sinh vÒ mét sè c¸c hiÖn
tîng vËt lý nµo ®ã ®· biÕt hoÆc cha biÕt, TN lóc ®ã nh»m cô thÓ ho¸ hiÖn tîng hay
cñng cè cho häc sinh nh÷ng nhËn xÐt vÒ hiÖn tîng.
Nhng mét c¸ch dïng hiÖu qu¶ nhÊt ®ã lµ sö dông TN biÓu diÔn më ®Çu ®Ó t¹o ra
t×nh huèng cã vÊn ®Ò , thóc ®Èy m©u thuÉn gi÷a tr×nh ®é kiÕn thøc ®· cã vµ nhu cÇu
hiÓu biÕt tri thøc míi , g©y høng thó häc tËp cho häc sinh.
TN më ®Çu lµ nh÷ng TN ng¾n gän, cã hiÖu lùc nhanh chãng, kh«ng ®ßi hái
nhiÒu thêi gian vµ trang thiÕt bi phøc t¹p.
Trong mét tiÕt häc vËt lý b»ng PPTN th× TN më ®Çu ®îc thùc hiÖn ë giai ®o¹n
mét: Giai ®o¹n ®Æt vÊn ®Ò.
b-TN nghiªn cøu kh¶o s¸t.
§©y lµ TN dïng ®Ó kh¶o s¸t hiÖn tîng vËt lý mét c¸ch chi tiÕt, qua ®ã cã
nh÷ng kÕt luËn vÒ quy luËt chi phèi hiÖn tîng ®ã.
TN nghiªn cøu kh¶o s¸t ®îc ®a ra sau khi ®· lµm xuÊt hiÖn vÊn ®Ò, ®· cã gi¶
thuyÕt vÒ quy luËt chi phèi c¸c hiÖn tîng tù nhiªn hay trong TN më ®Çu ®· ®a ra.
TN ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tû mØ, cã hÖ thèng, lÊy c¸c sè liÖu cô thÓ, ph©n tÝch, xö
11
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
lý sè liÖu, tõ ®ã ®i ®Õn mét kÕt luËn vÒ mét luËn ®Ò kh¸i qu¸t, mét quy t¾c hay mét
®Þnh luËt vËt lý. Tøc lµ ®· ®i theo con ®êng quy n¹p.
TN nghiªn cøu kh¶o s¸t cã u ®iÓm lµ ®¶m b¶o ®îc ë møc ®é cao sù ph¸t
triÓn t duy cña häc sinh , v× nã rÌn luyÖn cho häc sinh c¸ch ph©n tÝch qu¸ tr×nh,
hiÖn tîng vËt lý , xö lý c¸c sè liÖu …, tõ ®ã tiÕn hµnh kh¸i qu¸t vµ ®i ®Õn kÕt luËn
cÇn thiÕt.
Nh vËy TN nghiªn cøu kh¶o s¸t ®îc ®a vµo giai ®o¹n 3 (giai ®o¹n tiÕn hµnh TN
kiÓm tra) cña tiÕt häc vËt lý b»ng PPTN .
c-TN nghiªn cøu minh ho¹.
TN nghiªn cøu minh ho¹, cßn gäi lµ thÝ nghiÖm kiÓm chøng, ®©y lµ TN ®îc
tiÕn hµnh ®Ó kiÓm chøng l¹i mét ®Þnh luËt, quy t¾c vËt lý ®· ®îc x©y dùng, TN nµy
n»m trong con ®êng diÔn dÞch cña qu¸ tr×nh x©y dùng tri thøc. Nã còng ®îc tiÕn
hµnh mét c¸ch tØ mØ, lÊy sè liÖu, xö lý sè liÖu ®Ó tõ ®ã kiÓm chøng l¹i mét tri thøc
®· ®îc kÕt luËn.
Nh vËy, TN nµy Ýt ®îc dïng trong PPTN khi d¹y häc vËt lý , nã thêng ®îc dïng
khi tri thøc ®îc rót ra tõ con ®êng lý thuyÕt, t duy l«gÝc, khi mµ kh«ng thÓ tÕn hµnh
thÝ nghiÖm nghiÖm nghiªn cøu kh¶o s¸t ®Ó rót ra tri thøc ®îc. NÕu cã th× nã sÏ ®îc
thùc hiÖn ë giai ®o¹n 4 ( giai ®o¹n kÕt luËn). Nã gióp chóng ta kÕt luËn thªm vÒ
tÝnh ®óng ®¾n cña tri thøc, vÒ ph¹m vi øng dông cña tri thøc ®· dîc x©y dùng.
d-TN cñng cè.
TN cñng cè cßn gäi lµ TN øng dông tri thøc míi. §ã lµ TN ®îc ®a ra nh»m
tr×nh bµy vÒ øng dông cña tri thøc míi trong kü thuËt, ®êi sèng hay vÒ nh÷ng biÓu
hiÖn cña tri thøc trong tù nhiªn. TN nµy ®ßi hái häc sinh ph¶i vËn dông nh÷ng tri
thøc võa míi x©y dùng ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng , qua ®ã gióp hä ®µo s©u tri thøc,
rÌn luyÖn kü n¨ng, ®ång thêi gi¸o viªn còng cã thÓ sö dông nã ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸
møc ®é tiÕp thu tµi liÖu míi cña häc sinh .
TN cñng cè ®îc dïng ë giai ®o¹n 5( sö dông tri thøc) cña tiÕn tr×nh d¹y häc mét
®Ò tµi vËt lý b¨ng PPTN.
Nh÷ng lo¹i TN biÓu diÔn trªn ®©y ®Òu cã vÞ trÝ vµ vai trß riªng trong qu¸ tr×nh
nhËn thøc tri thøc vËt lý cña häc sinh, chóng cã t¸c dông hç trî vµ bæ sung cho
nhau. Tuy nhªn, kh«ng ph¶i bÊt kú bµi gi¶ng nµo còng buéc ph¶i thùc hiÖn c¶ bèn
lo¹i TN trªn mµ tuú vµo ®Æc ®iÓm tõng lo¹i bµi häc, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng líp
vµ ®Æc ®i nhËn thøc cña häc sinh mµ lùa chän c¸c TN cho phï hîp.
12
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
1.2.3.3. Nh÷ng yªu cÇu s ph¹m ®èi víi TN biÓu diÔn.
a-Liªn hÖ trùc tiÕp víi bµi gi¶ng.
Do nhiÖm vô chÝnh cña TN biÓu diÔn lµ ®Ò xuÊt m©u thuÉn, vÊn ®Ò,thóc ®Èy
m©u thuÉn s©u s¾c gi¶i quyÕt m©u thuÉn, hay minh ho¹ nhÊn m¹nh mét luËn ®Ò …
vv. V× vËy yªu cÇu liªn hÖ trùc tiÕp víi bµi gi¶ng lµ mét tÊt yÕu cña TN biÓu diÔn.
TN ph¶i ®a ra mét c¸ch hîp lý, ®óng lóc cÇn thiÕt, tr¸nh t×nh tr¹ng biÓu diÔn TN
mét c¸ch tuú tiÖn, ®a ra kh«ng ®óng lóc cÇn thiÕt, nh cha nãi vÒ môc ®Ých, yªu cÇu
hay tiÖn thÓ cã dông cô biÓu diÔn lu«n TN mµ giai ®o¹n sau hay tiÕt sau míi cÇn
thiÕt; Hay biÕn TN k¶o s¸t thµnh TN minh ho¹…
ViÖc biÓu diÔn TN mét c¸ch tuú tiÖn nh vËy sÏ h¹n chÕ rÊt nhiÒu t¸c dông cña TN
®èi víi bµi häc thËm chÝ g©y mÊt lßng tin cña häc sinh ®èi víi tri thøc.
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ vai trß, t¸c
dông cña TN ®èi víi bµi gi¶ng. Khi chuÈn bÞ bµi gi¶ng ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c thêi
®iÓm ®a ra vµ thêi gian tiÕn hµnhTN vµ kiªn quyÕt thùc hiÖn theo tr×nh tù ®· x¸c
®Þnh.
b-Yªu cÇu vÒ thêi gian.
TN biÓu diÔn ph¶i ng¾n gän mét c¸ch hîp lý, kh«ng ®îc kÐo qu¸ dµi. Yªu cÇu
nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc thêi gian cña tiÕt häc cã h¹n, nÕu TN qu¸ dµi sÏ kh«ng ®ñ
thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc kh¸c cña tiÕt häc. MÆt kh¸c, do ®Æc ®iÓm t©m
sinh lý cña häc sinh , kh¶ n¨ng chó ý theo dâi, tÝnh nh¹y bÐn æn ®Þnh v÷ng bÒn cña
t duy häc sinh … nÕu TN qu¸ dµi sÏ lµm cho häc sinh ph©n t¸n chó ý thËm chÝ bÞ øc
chÕ t©m lý dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kh«ng tèt cña tiÕt häc.
Nh×n chung, ®èi víi TN nghiªn cøu kh¶o s¸t hay minh ho¹ th× kh«ng nªn qu¸ 10
phót, cßn ®èi víi TN më ®Çu hay TN cñng cè th× l¹i cµng ph¶i ng¾n gän h¬n.
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o, l¾p r¸p vµ tiÕn
hµnh tríc ®Ó lùa chän c¸c thao t¸c sao cho nhanh gän, mµ vÉn ®¶m b¶o kÕt qu¶
ch¾c ch¾n. Tr¸nh t×nh tr¹ng mÊt thêi gian chÕt ®Ó l¾p r¸p TN; TN thÊt b¹i hay háng
hãc dông cô…
c- Yªu cÇu thµnh c«ng ngay.
Yªu cÇu nµy còng ®¶m b¶o mét phÇn yªu cÇu vÒ thêi gian, nhng quan träng
h¬n lµ ®¶m b¶o cho häc sinh tin tëng ch¾c ch¾n vµo kÕt qu¶ TN, vµo tri thøc vµ
®¶m b¶o uy tÝn cua gi¸o viªn. C¸c sè liÖu thu ®îc tõ TN ph¶i ®ñ nhiÒu, cã ®é chÝnh
x¸c tho¶ m·n yªu c©u cña d¹y häc ( cho phÐp sai sè kh«ng qu¸ 10 ). Yªu cÇu nµy
sÏ ¶nh hëng rÊt lín ®èi víi sù thµnh c«ng cña tiÕt häc.
Yªu cÇu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ c«ng phu, ph¶i luyÖn tËp ®Ó
thµnh th¹o c¸c thao t¸c tiÕn hµnh TN. Trêng hîp do mét lý do nµo ®ã mµTN bÞ thÊt
b¹i th× gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch râ nguyªn nh©n cña sù thÊt b¹i, qua ®ã t×m sù “
th«ng c¶m ” ë häc sinh. TuyÖt ®èi kh«ng ®îc bao che cho sù thÊt b¹i, bÞa ®Æt ra sè
liÖu thiÕu trung thùc mµ kh«ng cã nh÷ng gi¶i thÝch cÇn thiÕt. §iÒu nµy sÏ cã t¸c h¹i
rÊt lín ®Õn tiÕt häc.
d-Yªu cÇu vÒ mÆt trùc quan, thÈm mü.
13
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
TN biÓu diÔn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh trùc quan vµ thÈm mü: C¸c dông cô TN ph¶i
cã kÝch thíc ®ñ lín, cã mµu s¾c hîp lý, ®îc bè trÝ sao cho c¸c chi tiÕt c¬ b¶n næi
tréi lªn thu hót ®îc sù chó ý cña häc sinh. Toµn bé TN ph¶i ®îc häc sinh c¶ líp qan
s¸t thÊy, theo dâi ®îc qu¸ tr×nh diÔn biÕn trong TN ®Ó cã thÓ rót ra nh÷ng nhËn xÐt
kÕt luËn cÇn thiÕt.
Yªu cÇu nµy ®îc ®¶m b¶o th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó toµn thÓ häc sinh trong líp cã
thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh tiÕn hµnh TN mét c¸ch tÝch cùc, khi ®ã sÏ gi÷ ®îc trËt tù
trong líp, kh«ng khÝ häc tËp s«i næi, phÊn khëi, tin tëng vµ nhÊt trÝ.
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nµy, gi¸o viªn cÇn cã sù nghiªn cøu, c¶i tiÕn dông cô TN,
c¶i tiÕn c¸ch bè trÝ TN.
e-Yªu cÇu vÒ mÆt tæ chøc.
Gi¸o viªn ph¶i ®ãng vai trß lµ ngêi tæ chøc, híng dÉn, chØ ®¹o trong qu¸
tr×nh tiÕn hµnh TN.
Ngay tõ ®Çu gi¸o viªn ph¶i lµm râ môc ®Ých, yªu cÇu vµ néi dung cña TN,
lµm næi râ m©u thuÉn nhËn thøc sÏ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua TN, lµm cho häc sinh
hiÓu râ nguyªn t¾c vËn hµnh, c¸ch lÊy sè liÖu c¸ch xö lý sè liÖu vµ rót ra kÕt luËn.
Vai trß tæ chøc híng dÉn chØ ®¹o cña gi¸o viªn ph¶i ®îc thÓ hiÖn qua hÖ thèng c©u
hái dÉn d¾t häc sinh, c¸c c©u ®µm tho¹i, kÕt hîp víi c¸c thao t¸c thùc hµnh chuÈn
x¸c… ®Ó l«i cuèn häc sinh vµo qu¸ tr×nh TN.
Còng nh c¸c yªu cÇu kh¸c, yªu cÇu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ
bµi gi¶ng c«ng phu, cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng yÕu tè cña d¹y
häc nªu vÊn ®Ò. §iÒu nµy sÏ g©y kh«ng khÝ høng thó, sinh ®éng cho bµi häc
f-Yªu cÇu ®¶m b¶o an toµn.
§©y lµ yªu cÇu chung cho mäi TN trong nhµ trêng PT. §Æc biÖt chó ý ®Õn
c¸c thÝ nghiÖm cã chÊt ®éc hay thÝ nghiÖm vÒ ®iÖn.
14
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
1.3. KÕt luËn ch¬ng i.
Trªn ®©y chóng ta ®· ph©n tÝch nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc ¸p
dông PPTN trong nghiªn cøu khoa häc vµo d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng. Qua
®ã chóng ta thÊy r»ng d¹y häc vËt lý phæ th«ng b»ng PPTN lµ hoµn toµn cã c¬ së lý
luËn vµ thùc tiÔn.
Ch¬ng I còng ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña PPTN trong d¹y häc vËt lý , nghiªn
cøu nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ vµ yªu cÇu cña tõng giai ®o¹n trong tiÕt häc vËt lý b»ng
PPTN . §ång thêi ®i s©u ph©n tÝch vai trß, t¸c dông, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng yªu cÇu s
ph¹m ®èi víi TN biÓu diÔn , mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña viÖc d¹y häc vËt lý
b»ng PPTN .
Tõ ®ã chóng ta thÊy r»ng PPTN cã u thÕ næi tréi so víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c
trong viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña lý luËn d¹y häc vËt lý còng nh nhiÖm vô cña
qu¸ tr×nh d¹y häc vËt lý . NÕu PPTN ®îc sö dông mét c¸ch hîp lý, tu©n thñ c¸c yªu
cÇu s ph¹m ®· ®Æt ra th× sÏ cã t¸c dông to lín ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y
häc.
Tuy nhiªn trong d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc vËt lý nãi riªng kh«ng ph¶i
bao giê còng thùc hiÖn ®îc b»ng PPTN. Cã nh÷ng ®Ò tµi, nh÷ng phÇn cô thÓ do ®Æc
®iÓm cña néi dung tri thøc mµ ph¶i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x©y dùng
(nh ph¬ng ph¸p m« h×nh, ph¬ng ph¸p lý thuyÕt). C¸c ph¬ng ph¸p cã sù bæ trî cho
nhau. PPTN kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng.
15
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
Ch¬ng ii
Sö dông c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm tù lµm ®Ó gi¶ng d¹y
c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ b»ng PPTN .
2.1. Néi dung, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ trong
ch¬ng tr×nh vËt lý PT.
2.1.1. Néi dung vµ l«gÝc tr×nh bµy trong s¸ch gi¸o khoa(SGK) vËt lý 10.
Ba ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i (PTTT) cña khÝ lý tëng ®îc
SGK vËt lý 10 tr×nh bµy trong 3 tiÕt (tõ §53 ®Õn §55), sau khi ®· tr×nh bµy vÒ
thuyÕt ®éng häc ph©n tö, c¸c tr¹ng th¸i cÊu t¹o chÊt vµ x©y dùng khai niÖm khÝ lý
tëng. Tríc khi ®i vµo nghiªn cøu cô thÓ c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, SGK ®· giíi thiÖu
vÒ c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ (®ã lµ ba ®¹i lîng: ¸p suÊt, thÓ tÝch,
nhiÖt ®é) vµ ®Þnh híng môc ®Ých x©y dùng PTTT cña khÝ lý tëng. ViÖc x©y dùng
PTTT cña khÝ lý tëng ®îc tiÕn hµnh theo l«gÝc nh sau: Ban ®Çu lµ quy n¹p, x©y
dùng hai ®Þnh luËt B«il¬-Mari«t vµ S¨cl¬, tõ hai ®Þnh luËt nµy suy ra PTTT; Sau ®ã
lµ diÔn dÞch: tõ PTTT suy ra dÞnh luËt Gayluyx¨c.
* §Þnh luËt B«il¬- Mari«t: Tríc hÕt SGK ®a ra kh¸i niÖm qu¸ tr×nh ®¼ng
nhiÖt, ®ã lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ nhÊt ®Þnh trong ®ã ¸p
suÊt vµ thÓ tÝch thay ®æi cßn nhiÖt ®é kh«ng ®æi. Sau ®ã SGK m« t¶ thÝ nghiÖm vµ
®a ra ®Þnh luËt : “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi, ¸p suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ
nhÊt ®Þnh tØ lÖ nghÞch víi nhau”.
P
1
P
2
V2
V
1
Tõ biÓu thøc trªn suy ra
P 1.V1 = P2.V2. hay P.V = const tõ ®ã cã c¸ch
ph¸t biÓu kh¸c cña ®Þnh luËt: “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi tÝch cña thÓ tÝch vµ ¸p suÊt cña
mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh lµ h»ng sè”.
Sau ®ã tr×nh bµy ®Þnh luËt díi d¹ng ®å thÞ (®êng ®¼ng nhiÖt) vµ cuèi cïng nãi
vÒ ph¹m vi øng dông cña ®Þnh luËt. SGK còng ®· ®a ra c©u hái yªu cÇu häc sinh sö
dông thuyÕt ®éng häc ph©n tö ®Ó gi¶i thÝch ®Þnh luËt.
* §Þnh luËt S¨cl¬: Sau khi m« t¶ thÝ nghiÖm vÒ ®é t¨ng t¬ng ®èi cña ¸p suÊt
vµ ®é t¨ng nhiÖt ®é, SGK ®a ra biÓu thøc :
t
-
0
.t
0
Suy ra Pt = Po( 1+ .t).Vµ ph¸t biÓu ®Þnh luËt: “ Khi thÓ tÝch kh«ng ®æi, ¸p
suÊt cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh biÕn thiªn theo hµm bËc nhÊt ®èi víi nhiÖt ®é”.
TiÕp theo SGK tr×nh bµy ®Þnh luËt b»ng då thÞ (®êng ®¼ng tÝch). Sau ®ã giíi
thiÖu vÒ nhiÖt giai Kenvin vµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, ®a ra hÖ thøc gi÷a ¸p suÊt vµ nhiÖt
®é tuyÖt ®èi:
P
T
1
1
P2 T2
Tõ ®ã ph¸t biÓu ®Þnh luËt theo c¸ch kh¸c: “ Khi thÓ tÝch kh«ng ®æi, ¸p suÊt
cña mét lîng khÝ x¸c ®Þnh tØ lÖ thuËn víi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi”.
16
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
Cuèi cïng lµ ph¹m vi øng dông cña ®Þnh luËt.
*Tõ hai ®Þnh luËt trªn, SGK ®· phèi hîp chóng b»ng c¸ch dïng c¸c ®å thÞ vµ
biÓu thøc ®¹i sè ®Ó suy ra PPTT cña khÝ lÝ tëng:
P .V1
P .V
1
2 2
T1
T2
Sau ®ã, tõ PTTT suy ra ®Þnh luËt Gayluyx¨c: NÕu ¸p suÊt kh«ng ®æi (qu¸
V1 V2
T1 T2
V1 T1
V2 T2
tr×nh ®¼ng ¸p ) th× : P1 = P2 suy ra :
Vµ ph¸t biÓu ®Þnh luËt: “Khi ¸p suÊt kh«ng ®æi, thÓ tÝch cña mét khèi lîng
khÝ x¸c ®Þnh tØ lÖ thuËn víi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi ”.
Sau cïng SGK ®· ®a ra mét b¶ng tæng kÕt vÒ PPTT vµ c¸c ®¼ng qóa tr×nh:
Ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i
P.V
T
Const
.V
P
1
1
T1
Qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt
P2 .V2
T2
Qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch
T1=T2
Qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p
V1=V2
PV=constP1V1=P2V2
const
P
T
P
V
P1=P2
const
V
T
P P T1
1
P
T2
2
P
T
V
V
V1 P V2
T1
T2
T
17
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
2.1.2. VÞ trÝ vµ vai trß
C¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ®îc tr×nh bµy ë ch¬ng ®Çu tiªn cña phÇn nhiÖt häc
ph©n tö ë cuèi SGK líp 10 THPT. Trong toµn bé ch¬ng tr×nh vËt lý PT, nã chØ ®îc
®a vµo mét lÇn, trong khi hÇu hÕt c¸c ®Ò tµi kh¸c cña vËt lý PT ®îc nghiªn cøu hai
lÇn (mét lÇn ë THCS, mét lÇn ë THPT).
Tuy vËy c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PPTT cã mét néi dung tri thøc rÊt quan
träng nã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu hiÖn tîng vËt lý trong tù nhiªn, trong ®êi sèng vµ
trong kü thuËt. N¾m ®îc nh÷ng tri thøc nµy häc sinh sÏ cã c¸ch nh×n khoa häc ®èi
víi c¸c hiÖn tîng ®ã, gi¶i thÝch ®îc chóng. H¬n n÷a c¸c kiÕn thøc nµy vèn lµ tiÒn
®Ò quan träng ®Ó häc sinh tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng phÇn sau cña vËt lý ph©n tö vµ
nhiÖt häc.
Néi dung c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PPTT cña khÝ lÝ tëng ®îc SGK tr×nh bµy
mét c¸ch tØ mØ vÒ mÆt ®Þnh lîng, c«ng cô to¸n häc ®îc sö dông rçng r·i c¶ biÓu
thøc ®¹i sè vµ ®å thÞ. VÒ mÆt nhËn thøc c¸c kiÕn thøc ®· ®îc x©y dùng trªn quan
®iÓm hiÖn tîng luËn vµ ®îc cñng cè b»ng quan ®iÓm ®éng häc ph©n tö. Do ®ã võa
rÌn luyÖn cho häc sinh tu duy kh¶i qu¸t vµ c¶ nh÷ng thao t¸c ph©n tÝch b¶n chÊtvÊn
®Ò. MÆt kh¸c c¶ hai ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc trng cña vËt lý häc ( PPTN vµ ph¬ng ph¸p lÝ thuyÕt) ®Òu ®îc sö dông ®Ó x©y dùng kiÕn thøc, v× vËy cã thÓ båi dìng
cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vÒ c¸c ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc vµ c¸c thao
t¸c t duy quan träng nh ph©n tÝch, tæng hîp, quy n¹p, diÔn dÞch…vv. Ngoµi ra cã thÓ
th«ng qua c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh trong kü thuËt ®Ó gãp phÇn gi¸o dôc kü thuËt
tæng hîp vµ th«ng qua viÖc nh¾c l¹i lÞch sö h×nh thµnh tri thøc ®Ó gi¸o dôc t tëng,
®¹o ®øc cho häc sinh.
Tãm l¹i, c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ PTTT tuy ®îc tr×nh bµy trong thêi lîng
kiÕn thøc kh«ng nhiÒu, nhng nã cã vÞ trÝ, vai trß quan träng trong phÇn nhiÖt häc
ph©n tö nãi riªng vµ ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng nãi chung.ViÖc d¹y häc cã hiÖu
qu¶ phÇn nµy sÏ thùc hiÖn tèt, ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng , nhiÖm vô cña d¹y häc vËt lý.
V× vËy, khi gi¶ng d¹y phÇn nµy, gi¸o viªn ph¶i gi¶i quyÕt khã kh¨n, vËn dông
nh÷ng ph¬ng ph¸p , ph¬ng tiÖn d¹y häc hîp lý ®Ó thu ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt .
2.2. Nh÷ng khã kh¨n vµ híng kh¾c phôc khi d¹y häc c¸c ®Þnh
luËt chÊt khÝ ë trêng PT hiÖn nay.
*Tríc hÕt, c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ phÇn vËt lý ph©n tö vµ nhiÖt häc nãi
chung ®îc s¾p xÕp vµo cuèn SGK líp 10 sau mét lîng lín kiÕn thøc c¬ häc. §ång
thêi nã kh«ng ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh thi tèt nghiÖp THPT vµ tuyÓn sinh ®¹i häc. V×
vËy mµ viÖc d¹y häc phÇn nµy cha ®ù¬c chó träng thÝch ®¸ng.
MÆc dï nã kh«ng ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh thi tèt nghiÖp vµ tuyÓn sinh ®¹i häc
nhng nh ®· ph©n tÝch ë trªn, nã cã mét vai trß, vÞ thÝ quan träng. Trong hÇu hÕt c¸c
®Ò thi häc sinh giái tØnh, quèc gia vµ «limpic quèc tÕ ®Òu cã mÆt nh÷ng kiÕn thøc
phÇn nµy, ®iÒu ®ã mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña nã.
V× vËy, khi gi¶ng d¹y phÇn nµy ®iÒu ®Çu tiªn lµ gi¸o viªn ph¶i nhËn thøc ®îc
tÇm quan träng cña nã. Tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn häc sinh qua viÖc nªu lªn sù cÇn thiÕt
ph¶i nhËn thøc tri thøc nµy còng nh nh÷ng t¸c dông to lín khi nhËn thøc nh÷ng tri
thøc nµy…Qua ®ã, lµm cho häc sinh ®Þnh híng ®îc môc ®Ých häc tËp, h×nh thµnh
®éng c¬ häc tËp vµ cã kÕt qu¶ häc tËp tèt .
18
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
*Khi ®i vµo gi¶ng d¹y phÇn nµy, khã kh¨n ®Çu tiªn cña gi¸o viªn lµ viÖc më
®Çu (vµo bµi) cho c¸c bµi häc nµy ( §53 ). Do c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ chØ ®îc giíi
thiÖu mét lÇn trong ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng nªn nÕu gi¸o viªn kh«ng cã sù dÉn
d¾t hîp lý th× häc sinh sÏ cã nh÷ng bì ngì khi ®i vµo nghiªn cøu nh÷ng tri thøc
nµy. Cô thÓ, viÖc giíi thiÖu kh¸i niÖm c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i, më ®Çu cho tiÕt häc ë
SGK gÇn nh lµ mét sù ¸p ®Æt cho häc sinh.
Khi nghiªn cøu phÇn c¬ häc vµ nhiÖt häc ph©n tö ë THCS häc sinh còng ®·
®îc t×m hiÓu vµ lµm quen víi ba ®¹i lîng: ThÓ tÝch, nhiÖt ®é, ¸p suÊt. Nhng häc
sinh cha biÕt ®îc râ b¶n chÊt cña kh¸i niÖm lóc ®ã c¸c ®¹i lîng nµy kh«ng cã ý
nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tr¹ng th¸i c¬ häc cña vËt thÓ vµ kÓ c¶ khi xÐt ®Õn tr¹ng th¸i
nhiÖt cña hÖ vËt chÊt, ë tr¹ng th¸i láng vµ r¾n th× c¸c ®¹i lîng ®ã (®Æc biÖt lµ mèi
quan hÖ gi÷a chóng) kh«ng cã tÇm quan träng ®èi víi tr¹ng th¸i vµ sù biÕn ®æi
tr¹ng th¸i hoÆc cã biÓu hiÖn nhng kh«ng râ l¾m, kh«ng ®¸ng kÓ. Cßn ë ®©y khi xÐt
®Õn tÝnh chÊt cña chÊt khÝ th× ba th«ng sè nµy quyÕt ®Þnh tr¹ng th¸i nhiÖt cña mét lîng khÝ x¸c ®Þnh vµ sù thay ®æi cña chóng liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù biÕn ®æi tr¹ng
th¸i nhiÖt cña chÊt khÝ. V× vËy , khi xÐt ®Õn tr¹ng th¸i khÝ cña c¸c chÊt ta ph¶i nãi
®Õn kh¸i niÖm c¸c th«ng sè tr¹ng th¸i. ë SGK kh¸i niÖm nµy kh«ng ®îc tr×nh bµy
mét c¸ch t¸ch b¹ch thµnh môc riªng mµ chØ cã t¸c dông th«ng b¸o nh mét mÖnh ®Ò
®äc lËp tríc khi nghiªn cøu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ. §Ó häc sinh dÔ dµng tiÕp cËn víi
kh¸i niÖm ®ã vµ thuËn lîi trong viÖc nghiªn cøu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ vµ ph¬ng
tr×nh tr¹ng th¸i cña khÝ lÝ tëng th× gi¸o viªn cÇn cã sù híng dÉn ®Ó häc sinh nhí l¹i,
khai th¸c nh÷ng g× häc sinh ®· biÕt.
- Kh¸i niÖm thÓ tÝch: §©y lµ kh¸i niÖm ®¬n gi¶n nhÊt, häc sÞnh ®· ®îc lµm
quen nhiÒu. ë ®©y, cÇn nh¾c l¹i tÝnh chÊt cña chÊt khÝ lµ kh«ng cã thÓ tÝch x¸c
®Þnh, nã chiÕm toµn bé thÓ tÝch b×nh chøa vµ cã thÓ nÐn , gi·n dÔ dµng.Khi ®o häc
sinh sÏ dÔ dµng tiÕp nhËn kh¸i niÖm nµy.
- Kh¸i niÖm nhiÖt ®é: §©y lµ mét kh¸i niÖm khã, vÒ mÆt hiÖn tîng häc sinh ®· ®îc tiÕp xóc sím, cßn vÒ b¶n chÊt tuy cha thÓ lµm cho hä hiÓu mét c¸ch cô thÓ nhng
gi¸o viªn cã thÓ gióp häc sinh phÇn nµo ®ã n¾m ®îc b¶n chÊt cña kh¸i niÖm khi
nh¾c l¹i thuyÕt ®éng häc ph©n tö. ë ®ã cã nãi ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a ®Æc trng vÜ m«
cña nhiÖt ®é víi qóa tr×nh, ®¹i lîng vi m« diÔn ra bªn trong vËt thÓ.
- Kh¸i niÖm ¸p suÊt :Tríc khi häc bµi nµy gi¸o viªn cÇn giao nhiÖm vô ë nhµ cho
häc sinh lµ «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc vÒ ¸p suÊt ®· biÕt ë líp 7 (tiÕt 15 ch¬ng 3 vµ tiÕt
4 ch¬ng 4). ë ®ã ®· nãi ®Õn sù tån t¹i cña ¸p suÊt chÊt khÝ lªn thµnh b×nh vµ c¬ chÕ
cña viÖc t¹o ra ¸p suÊt lªn thµnh b×nh. CÇn ph¶i lµm nh vËy v× hÇu hÕt häc sinh
kh«ng cßn nhí nh÷ng kiÕn thøc ®ã nÕu lªn líp gi¸o viªn míi nh¾c l¹i sÏ mÊt nhiÒu
thêi gian.
Vµ trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ,gi¸o viªn cÇn ph¶i th«ng
qua néi dung ch¬ng tr×nh, c¸c sù kiÖn thùc nghiÖm, c¸c øng dông cña chÊt khÝ…mµ
cã biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó nªu bËt ý nghÜa cña c¸c ®¹i lîng ®ã ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh
tr¹ng th¸i cña mét khèi lîng khÝ nh©t ®Þnh .
*Khi tr×nh bµy c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ, SGK còng tr×nh bµy theo híng sö dông
ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®Ó gi¶ng d¹y. Nhng nh÷ng thÝ nghiÖm ®îc m« t¶ trong
SGK th× chØ cã tÝnh chÊt nguyªn lý, víi ®iÒu kiÖn ë c¸c trêng phæ th«ng trªn thùc tÕ
cha cã nh÷ng bé thÝ nghiÖm ®ã. Trªn thùc tÕ còng ®· tõng cã c¸c bé thÝ nghiÖm cña
Liªn X« (cò) vµ cña CHDC §øc (cò). Nh÷ng bé thÝ nghiÖm cña Liªn X« th× cã sö
dông thuû ng©n, mét ho¸ chÊt ®¾t tiÒn vµ ®éc h¹i, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña
trêng phæ th«ng níc ta. Cßn bé cña CHDC §øc th× cã c¸c dông cô t¬ng ®èi phøc
t¹p, gi¸ thµnh cao…C¶ hai bé trªn hiÖn nay ®· qu¸ cò kh«ng cßn sö dông ®îc n÷a.
V× vËy ë c¸c trêng phæ th«ng gi¸o viªn gÆp trë ng¹i trong viÖc gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh
19
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý
luËt chÊt khÝ b»ng PPTN . Do ®ã cÇn ph¶i cã mét bé dông cô ®¬n gi¶n nhng cho
TN ®¸ng tin cËy vµ ph¬ng ¸n gi¶ng d¹y hîp lý ®Ó cã thÓ gi¶ng d¹y c¸c ®Þnh luËt
chÊt khÝ mét c¸ch hiÖu qu¶ b»ng PPTN .
*C¸ch ph¸t biÓu c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ mµ SGK ®· ®a ra cã mét sè h¹n chÕ. Cô
thÓ, viÖc ph¸t biÓu c¸c ®Þnh luËt nh SGK cã thÓ nãi cha hoµn toµn thÝch hîp víi
tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh .
VÝ dô: §Þnh luËt B«il¬-Mari«t SGK ®· ph¸t biÓu: ‘‘ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi, ¸p
suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh tû lÖ nghÞch víi nhau”, ph¸t biÓu
nh vËy, häc sinh sÏ khã thÊy ®îc ®Æc tÝnh ®éng vèn cã cña ®Þnh luËt. Trong mÖnh
®Ò trªn, kh«ng hÒ nh¾c ®Õn mét qu¸ tr×nh nµo c¶. V× vËy khi gi¶ng d¹y, nÕu gi¸o
viªn kh«ng chó ý ph©n tÝch kü, häc sinh chØ ®îc ghi l¹i ®Þnh luËt nh SGK råi häc
thuéc nã th× hä sÏ rÊt khã h×nh dung ®îc néi dung cña ®Þnh luËt, rÊt khã thÊy ý
nghÜa vËt lý vµ sù biÓu hiÖn cña ®Þnh luËt trong thùc tiÔn.
V× vËy, khi gi¶ng d¹y gi¸o viªn cÇn thay côm tõ “ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi” b»ng
côm tõ “trong qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt”. Bëi v× tríc ®ã ®· nãi ®Õn qu¸ tr×nh d¼ng nhiÖt
lµ qu¸ tr×nh thay ®æi tr¹ng th¸i cña mét lîng khÝ trong ®ã ¸p suÊt vµ thÓ tÝch thay
®æi, cßn nhiÖt ®é kh«ng ®æi. Nh vËy, cÇn cho häc sinh ghi ®Þnh luËt nh sau:
“trong qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt, ¸p suÊt vµ thÓ tÝch cña mét khèi lîng khÝ x¸c ®Þnh tû lÖ
nghÞch víi nhau”. Lµm nh vËy, mçi khi ®äc l¹i ®Þnh luËt, häc sinh sÏ thÊy ®îc h×nh
¶nh ®éng trong ®Þnh luËt, ®ã lµ cã mét “qu¸ tr×nh” –qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt. Vµ sÏ
n¶y ra mét vÊn ®Ò : qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt lµ qu¸ tr×nh nh thÕ nµo? vµ tÊt nhiªn hä sÏ
tù trë lêi dîc. V× thÕ hä dÔ dµng hiÓu ®îc néi dung gi¸o viªn vµ ý nghÜa cña ®Þnh
luËt, tõ ®ã dÔ dµng liªn tëng ®Õn c¸c hiÖn tîng vËt lý trong thùc tiÔn vµ trong bµi
tËp vËt lý cÇn gi¶i quyÕt.
Hoµn toµn t¬ng tù ®èi víi ®Þnh luËt S¸cl¬ vµ Gayluyx¨c. CÇn ph¶i nãi râ h¬n vÒ
c¸c kh¸i niÖm qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch, ®¼ng ¸p. Vµ sau ®ã, khi ph¸t biÓu ®Þnh luËt th×
cÇn thay c¸c côm tõ “trong qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch”, “trong qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p” cho c¸c
côm tõ “ khi thÓ tÝch kh«ng ®æi” vµ “ khi ¸p suÊt kh«ng ®æi” trong SGK.
Cuèi cïng, ®Ó häc sinh n¾m ®îc b¶n chÊt vËt lý cña c¸c ®Þnh luËt, sau mçi bµi
häc, gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh gi¶i thÝch c¸c ®Þnh luËt b»ng thuyÕt ®éng häc
ph©n tö.
Nh vËy viÖc d¹y häc c¸c ®Þnh luËt chÊt khÝ ë trêng phæ th«ng hiÖn nay ®ang
tån t¹i mét sè khã kh¨n, hy väng r»ng trªn ®©y sÏ lµ nh÷ng ý kiÕn tham luËn tèt cho
viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc cña ®Ò tµi nµy.
20
- Xem thêm -