Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính t...

Tài liệu Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh trước yêu cầu, nhiệm vụ mới

.PDF
98
200
127

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------ PHẠM THỊ YẾN VÂN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ TRÊN CÁC TẠP CHÍ CỦA HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TRƯỚC YÊU CẦU VÀ NHIỆM VỤ MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ HÀ NỘI – 2009 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------ PHẠM THỊ YẾN VÂN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ TRÊN CÁC TẠP CHÍ CỦA HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TRƯỚC YÊU CẦU VÀ NHIỆM VỤ MỚI Chuyên ngành : Báo chí học Mã số : 60 32 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Dương Xuân Sơn HÀ NỘI – 2009 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 4 Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TẠP CHÍ VÀ CHỨC NĂNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ CÁC TẠP CHÍ THUỘC HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH................................................................................. 8 1.1- Một số vấn đề lý luận về tạp chí ..................................................................................... 8 1.1.1 - Một số quan niệm về tạp chí trên thế giới .................................................................. 8 1.1.2 - Về hoạt động báo chí, tạp chí ở Việt Nam ................................................................ 10 1.1.3- Những đặc trưng chung của tạp chí .......................................................................... 15 1.1.4 - Một số vấn đề cơ bản để xây dựng tạp chí và phân loại tạp chí. ............................ 19 1.2 - Yêu cầu, nhiệm vụ chính trị của đất nước trong bối cảnh hội nhập sâu rộng với thế giới và chức năng tuyên truyền chính trị của các tạp chí thuộc Học viện ........................... 24 1.2.1 - Yêu cầu, nhiệm vụ chính trị của đất nước trong bối cảnh hội nhập sâu rộng với thế giới ....................................................................................................................................... 24 1.2.2- Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh và các tạp chí thuộc Học viện ....................................................................................................................................... 26 1.2.3 - Vị trí, vai trò của công tác tuyên truyền chính trị; chức năng tuyên truyền chính trị của báo chí nói chung và tạp chí chính trị nói riêng ........................................................... 28 1.2.4 - Chức năng tuyên truyền chính trị của các tạp chí lý luận chính trị thuộc Học viện 34 Chương 2 ............................................................................................................................. 37 THỰC TRẠNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ TRÊN CÁC TẠP CHÍ CỦA HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ..................................................... 37 2.1 - Các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh với vai trò là một trong những tạp chí tuyên truyền chính trị của Đảng ................................................... 37 2.2 - Nội dung tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh ......................................................................................................... 41 2.2.1 - Nghiên cứu về chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ................................ 42 2.2.2 - Những vấn đề chính trị - tư tưởng ............................................................................ 51 2.2.3 - Những vấn đề kinh tế ................................................................................................ 61 2.2.4- Về văn hóa - xã hội - giáo dục và các vấn đề quốc tế ............................................... 71 Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ TRÊN CÁC TẠP CHÍ CỦA ........................................................................... 81 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH .......................... 81 3.1- Một số vấn đề đặt ra qua việc nghiên cứu về tuyên truyền chính trị trên các tạp chí lý luận chính trị của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh...... 81 3.2 - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của báo chí ............... 84 3.2.1 - Bối cảnh mới tác động đến hoạt động báo chí ......................................................... 84 3.2.2 - Giải pháp về cơ chế chính sách ................................................................................ 85 3.2.3 - Một số đề xuất nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ báo chí, xuất bản ......... 86 3.3 - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí lý luận chính trị của Học viện Chính trị- Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh ......... 88 KẾT LUẬN.......................................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 96 2 MỞ ĐẦU 1- Tính cấp thiết của đề tài: Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, báo chí hiện nay diễn ra phức tạp và đa dạng trong điều kiện nhiều thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen. Đó là thời kỳ đất nước ta đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu và trực tiếp; công nghệ truyền thông đa phương tiện phát triển nhanh và mạnh mẽ đã khiến cho mọi người dân đều có thể tiếp cận trực tiếp các nguồn thông tin. Vì thế, nâng cao hiệu quả tuyên truyền chính sách, quan điểm của Đảng, trang bị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân trình độ lý luận, tư tưởng, tăng sức đề kháng, vững vàng trước sự du nhập của các luồng văn hóa, các khuynh hướng tư tưởng sai lệch trở thành nhiệm vụ cần thiết, cấp bách. Nhiệm vụ của công tác tuyên truyền đường lối, quan điểm của Đảng phục vụ sự nghiệp cách mạng trong thời kỳ mới ngày càng nặng nề và khó khăn hơn trước. Trọng trách nặng nề và khó khăn đó đặt lên vai những người làm công tác tư tưởng, lý luận, các cơ quan báo chí nói chung và các tạp chí của Học viện nói riêng. Nó đòi hỏi sự nỗ lực cao của đội ngũ những người làm công tác báo chí của Học viện, nhằm đổi mới mạnh mẽ về nội dung, phương pháp và hình thức trình bày của mỗi tạp chí. Nhiệm vụ tuyên truyền chính trị của các tạp chí trong hệ thống Học viện hiện nay là đổi mới, nâng cao hiệu quả tuyên truyền đường lối, quan điểm của Đảng, tăng cường tính chiến đấu trong cuộc đấu tranh tư tưởng. Điều đó có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động nghiên cứu, đào tạo của Học viện, đồng thời đáp ứng những góp ý của các cộng tác viên và độc giả. Trước yêu cầu, nhiệm vụ quán triệt và thực hiện nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 5 Khóa X về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí, nâng 2 cao hiệu quả công tác tuyên truyền quan điểm đường lối của Đảng là nhiệm vụ hàng đầu hiện nay thì đề tài Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh trước yêu cầu và nhiệm vụ mới là rất có ý nghĩa và cần thiết. Đề tài cũng có ý nghĩa thực tiễn cho bản thân tác giả Luận văn trong việc đóng góp, xây dựng tạp chí - nơi đang công tác – Tạp chí Lý luận chính trị. 2- Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đã có một số khóa luận, luận văn, luận án của sinh viên, học viên nghiên cứu sinh các trường Đại học trong cả nước tiếp cận, khai thác đề tài về tạp chí. Nhưng nghiên cứu về các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh hiện chỉ có đề tài Luận văn Thông tin lý luận trên các tạp chí của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (Khảo sát các Tạp chí Thông tin lý luận, Nghiên cứu lý luận, Sinh hoạt lý luận và Báo chí và tuyên truyền từ năm 1995 đến năm 2000) của Thạc sỹ Nguyễn Văn Tông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Nội dung của Luận văn này chủ yếu đi sâu phân tích cách tiếp cận thông tin của một số tạp chí thuộc Học viện qua các bài nghiên cứum thông tin được đăng tải từ năm 1995 đến năm 2000. Thông qua quá trình khảo sát, tổng hợp, phân tích hoạt động tiếp nhận và truyền tải thông tin đó, ThS Nguyễn Văn Tông đã nêu lên những ưu điểm, đồng thời chỉ ra những hạn chế và một số giải pháp nhằm khắc phục hạn chế trong công tác biên tập và xuất bản của các tạp chí thuộc hệ thống Học viện. Đề tài Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh trước yêu cầu và nhiệm vụ mới là công trình khoa học độc lập có kế thừa những kết quả nghiên cứu của các đề tài và công trình khoa học có liên quan. 3 - Mục đích và ý nghĩa nghiên cứu 3 Khi đặt vấn đề nghiên cứu đề tài Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh trước yêu cầu và nhiệm vụ mới, chúng tôi mong muốn tìm hiểu một cách tương đối cụ thể, những đặc trưng của tạp chí, đặc biệt là tạp chí lý luận chính trị. Qua đó, nghiên cứu những tác động và những yêu cầu khách quan đặt ra đối với các tạp chí lý luận chính trị; phân tích, làm rõ những thành tích, ưu điểm, những tồn tại, hạn chế trong công tác tuyên truyền chính trị của các tạp chí thuộc hệ thống Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, đồng thời mạnh dạn đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới và nâng cao hiệu quả thông tin của các tạp chí thuộc Học viện trước yêu cầu và nhiệm vụ mới. 4- Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn Nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh trước yêu cầu và nhiệm vụ mới thực hiện việc xem xét, nghiên cứu dưới góc độ báo chí học. Do mảng tạp chí lý luận chính trị của Học viện có tính khu biệt nên chúng tôi chọn một số ấn phẩm nhất định làm đối tượng nghiên cứu. Qua sự lựa chọn này, chúng tôi sẽ rút ra những vấn đề chung nhất. Chúng tôi giới hạn thời gian nghiên cứu trong khoảng từ năm 2007 đến tháng 9-2009. Phạm vi nghiên cứu được khoanh vùng trong một số tạp chí sau: - Lý luận chính trị - Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh - Lý luận chính trị và truyền thông- Học viện Báo chí và tuyên truyền, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh - Giáo dục lý luận - Học viện Chính trị Khu vực I thuộc Học viện Chính trị Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh 4 - Khoa học chính trị - Học viện Chính trị Khu vực III thuộc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh 5- Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, để lý giải, làm rõ vấn đề, chúng tôi vận dụng đồng thời nhiều phương pháp luận khoa học: Khảo sát, phân tích, thống kê xã hội học các nội dung cơ bản được thể hiện trên tạp chí lý luận chính trị. Phương pháp thống kê xã hội học mà chúng tôi áp dụng trong luận văn này không phải là sự tổng hợp các sự kiện, hiện tượng riêng lẻ, đơn thuần trên một số tờ tạp chí mà là sự tổng hợp để rút ra nguyên nhân, thực trạng, khunh hướng của các sự kiện, hiện tượng. Từ đó, khái quát hóa những vấn đề mang tính lý luận chung nhất giúp định ra hướng đi có hiệu quả cao cho hoạt động của loại hình tạp chí này. 6 - Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu, tổng kết, đánh giá tổng quát dựa trên những chứng cứ, cứ liệu thực tiễn, khoa học và khách quan.Do đó sẽ có giá trị lý luận và thực tiễn nhất định cho hoạt động của hệ thống tạp chí thuộc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh trong việc nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị. 7- Cấu trúc luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, còn có 3 chương sau đây: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tạp chí và chức năng tuyên truyền chính trị của các tạp chí thuộc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh Chương 2: Thực trạng tuyên truyền chính trị của các tạp chí lý luận chính trị, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh 5 Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tuyên truyền chính trị trên các tạp chí lý luận chính trị của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh Nội dung của luận văn sẽ được trình bày theo thứ tự chương, mục nói trên. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TẠP CHÍ VÀ CHỨC NĂNG TUYÊN TRUYỀN CHÍNH TRỊ CỦA CÁC TẠP CHÍ THUỘC HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH 1.1- Một số vấn đề lý luận về tạp chí 1.1.1 - Một số quan niệm về tạp chí trên thế giới Các loại hình báo chí như báo in, báo hình, báo nói, báo điện tử… được hình thành từ thực tiễn của đời sống xã hội, đời sống báo chí, nhu cầu con người và để phục vụ chính cho đời sống của con người và xã hội. Trong đó, báo in có quá trình hình thành và phát triển lâu đời nhất Tạp chí là sản phẩm trong quá trình phát triển của báo in. Tạp chí ra đời muộn hơn báo in nhưng lại luôn song hành, tồn tại tương xứng với nó cả về số lượng và chất lượng. Rất khó để có một khái niệm chuẩn cho tạp chí, bởi nó bị lệ thuộc vào hệ tư tưởng, mục tiêu sử dụng tạp chí của từng chế độ chính trị khác nhau. Tạp chí được gọi một cách phổ biến là Magazine. Khởi đầu, tạp chí có mặt trên thị trường rất đa dạng và phong phú, khó có thể thống kê được có bao nhiêu ấn phẩm xuất bản dưới dạng định kỳ. Ảnh hưởng của chúng rất lớn, không thể đo đếm được. Khi đã được hình thành thì phần lớn tạp chí được phát hành thông qua mạng bưu chính với hình thức đặt mua dài hạn hoặc dưới dạng trao đổi, biếu tặng, phần còn lại được bán ở các quầy báo. 6 Cho nên, có quan niệm cho rằng tạp chí có nhiều nét tương đồng với loại hình sách. Từ điển Bách khoa Séc, Praha - 1989 cho rằng: “Tạp chí là loại ấn phẩm xuất bản thường kỳ (hàng tuần, hằng tháng, hằng quý v.v…) bao gồm tin tức và các bài báo về các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, thi đấu thể thao, y tế v.v.. Có nhiều loại tạp chí khác nhau được phân biệt qua nội dung như: Tạp chí khoa học, tạp chí chuyên ngành, chuyên nghề, tạp chí hội họa, tạp chí ảnh, tạp chí mốt thời trang, tạp chí hài hước v.v..”. Từ điển Báo chí thực hành B.Osvaladova & J.Halada đưa ra khái niệm về tạp chí: “Tạp chí là một loại ấn phẩm xuất bản ở một khu vực, địa điểm nhất định, có tình thường kỳ đều đặn, ít nhất là nửa năm, nhiều nhất là một tuần một số. Tạp chí khác với nhật báo ở chỗ:tính thời sự thấp hơn nhật báo, tính khái quát đề tài lại cao hơn nhật báo. Tạp chí thường hướng tới một phạm vi độc giả nào đó đã được thông tin một cách vắn tắt, sơ lược về một vấn đề nhất định nhưng chưa thỏa mãn và đang đi tìm những số liệu chi tiết tỉ mỉ và có tính chuyên ngành hơn. Tạp chí còn bao hàm cả các loại tạp chí khoa học chuyên ngành và các loại lược tin thông tấn, tập san, xuất bản theo quý hoặc nửa năm một quyển”. Theo Từ điển mini tiếp Pháp (1999) của NXB Hachette: “Tạp chí” có nghĩa là “Sự xuất bản từng kỳ có minh họa”, nghĩa thứ hai của khái niệm này là: “Sự phát sóng truyền thanh, truyền hình”. Trong tiếng Anh, khái niệm “tạp chí” – “magazine” có nghĩa là: “Báo xuất bản định kỳ, thường là hàng tuần hay hằng tháng, gồm những bài báo, truyện… của nhiều tác giả” [33]. Tạp chí xuất hiện từ đầu thế kỷ 17, ban đầu đều là tạp chí chuyên ngành. Cùng với sự phát triển của nghề in, kỹ thuật minh họa, đến đầu thế kỷ 7 19 bắt đầu xuất hiện các tạp chí có tính chính trị.Mỗi thời kỳ lịch sử và các thành tựu kỹ thuật công nghiệp, đều mang đến cho tạp chí một bước phát triển độc đáo, làm xuất hiện những loại tạp chí mới: Tạp chí ảnh, tạp chí điện ảnh, tạp chí chương trình truyền hình. 1.1.2 - Về hoạt động báo chí, tạp chí ở Việt Nam Theo Từ điển tiếng Việt, tạp chí là: “xuất bản phẩm định kỳ, đăng nhiều bài do nhiều người viết, đóng thành tập, thường có khổ nhỏ hơn báo”[34] Báo và tạp chí đều có sự tương đồng về tính định kỳ, bởi đây là tính nguyên tắc cơ bản của hoạt động báo chí, nhưng tính định kỳ của báo ngắn hơn tạp chí và có thời điểm nhất định. Định kỳ của tạp chí thường là nửa tháng, một tháng hoặc có thể là 3 tháng, 6 tháng một kỳ. Chính vì vậy, thời điểm xuất bản định kỳ cho mỗi số không bị ràng buộc như báo. Đây là góc nhìn báo chí ở phương diện hình thức thể hiện chứ chưa đưa ra và làm rõ nội dung cơ bản cũng như bản chất của báo chí. Trong cuốn “Quản lý và phát triển báo chí - xuất bản”, tác giả Lê Thanh Bình định nghĩa báo chí là: “toàn bộ những ấn phẩm có tính chất định kỳ, chuyển tải nội dung thông tin mang tính thời sự và được phát hành rộng rãi trong xã hội”[1,15]. Theo đó, báo chí không chỉ dừng ở phương diện hình thức mà còn chứa đựng trong nội hàm toàn bộ cấu trúc thông tin rất phức tạp. Tại Điều 1, Luật Báo chí nước ta quy định: “Báo chí ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của các tổ chức của Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội; là diễn đàn của nhân dân”[11]. Theo điều luật này, báo chí được hiểu là phương tiện thông tin tuyên truyền chủ yếu của các tổ chức chính trị - xã hội và là nơi để các tầng lớp nhân dân bày tỏ tâm tư 8 nguyện vọng của mình. Tức là, báo chí chẳng những thực hiện chức năng thông tin mà còn tham gia tích cực và sâu sắc vào mọi mặt của đời sống xã hội - chính trị. Năm 1917, Tạp chí Nam Phong ra đời, đã đăng nhiều bài viết về nghề làm báo và về cách thức làm báo. Phạm Quỳnh (Chủ bút) có lẽ là người đầu tiên nêu được sự khác nhau giữa báo và tạp chí: “Tờ báo tiếng Anh gọi là “Newspaper” nghĩa là trở về các tờ nhật báo, tuần báo xuất bản ra có định kỳ. Tính chất các tờ báo ấy chỉ cốt là thuật chép lấy thời sự cho tường, so với các tờ tạp chí tùng san chuyên luận thuật về chính trị học thuật và công việc xã hội tựu trung có hơi khác”[26]. Hoa Bằng - Hoàng Thúc Trâm, một thành viên của nhóm Tri Tân cũng đưa ra cách phân chia các loại hình tạp chí như sau: “Tuần san, bán nguyệt san, hoặc nguyệt san chia làm hai hạng. Thông tục và chuyên môn. Thông tục là loại “chấp chi - nhặt nhạnh” nhét món gì vào cũng được, miễn đáp ứng được tiếng đòi gọi của độc giả thì thôi. Còn loại chuyên môn, là những tạp chí đi riêng từng đường chuyên khoa như sử học, văn học, khoa học, chính trị, kinh tế, pháp luật v.v… loại này chỉ hợp với một số độc giả lựa chọn, vì ai thích món nào thì mới chuốc đến những tờ chuyên môn về món ấy”[31]. Ngoài xuất bản phẩm được định danh là tạp chí thì nội san, tập san, nguyệt san, bán nguyệt san…cũng được gọi chung là tạp chí. Tạp chí ở Việt Nam có những đặc điểm riêng khác với tạp chí nước ngoài do tính chất, quy mô và nhiệm vụ của nó. Tạp chí Việt Nam nặng về lý luận, tuyên truyền lý luận và khoa học dẫn đến các khái niệm cũng dựa trên các yếu tố cấu thành và mục tiêu hoạt động của tạp chí. Cuốn Nghề nghiệp và công việc của nhà báo (1992), của Hội Nhà báo Việt Nam, cho rằng: “Tạp chí trên thực tế là một tờ báo viết nhưng nó khác 9 với báo ở chỗ: tạp chí là cơ quan lý luận học thuật khoa học của một tổ chức, một đoàn thể nào đó, chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu, hướng dẫn trao đổi nghiệp vụ khoa học về một lĩnh vực nào đó thuộc phạm vi ngành mình, địa phương mình. Định kỳ phát hành của tạp chí thường dài hơn định kỳ phát hành của báo”. Trong bài giảng về thể loại báo chí, có nêu: “Trước đây tạp chí như một cuốn nhật ký ghi chép các sự kiện của tòa án, chính phủ. Ngày nay, tạp chí thường là cơ quan lý luận, học thuật chuyên sâu về lĩnh vực nào đó nhằm phục vụ người trong ngành. Tính định kỳ của tạp chí dài (tháng, quý…). Dung lượng của tạp chí lớn để truyền tải được tác phẩm lớn. Tạp chí thường có các loại: tạp chí mang tính tuyên truyền phổ biến, tạp chí mang tính chuyên ngành, tạp chí chỉ dẫn”[19]. Sự không đồng nhất quan niệm về tạp chí chứng tỏ sự phát triển đa dạng, phong phú của loại hình này. Trong thời đại thông tin bùng nổ hiện nay, việc tìm hiểu, nghiên cứu để đưa ra một khái niệm đúng về tạp chí là rất cần thiết. Sự ra đời của tạp chí dựa trên nền tảng và tiến trình phát triển của hoạt động báo chí. Dựa trên tính chất, quy mô và phạm vi hoạt động mà giữa báo in và tạp chí có sự khác nhau: “…báo quan tâm đến những sự kiện, vấn đề mới nhất, tác động và gắn bó hữu cơ với dư luận xã hội; ngôn ngữ mang tính chất sự kiện, ngắn gọn, dễ hiểu, trình bày theo mô thức thực dụng - hiệu quả, trong đó đặc biệt quan tâm thu hút sự chú ý của người đọc. Ưu việt của báo là thông tin thời sự. Ngược lại, tạp chí chú trọng truyền bá kiến thức lý luận cần thiết cho cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành, các giới, giúp họ nắm chắc đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước nhằm động viên, tổ chức, hướng dẫn quần chúng thực hiện có kết quả các nhiệm vụ cách mạng. Đồng thời tạp chí còn trang bị cho độc giả kiến thức học thuật mới, củng cố, mở 10 rộng và nâng cao kiến thức khoa học để vận dụng ngày càng tốt hơn vào các hoạt động nghiên cứu thực tiễn, nhằm giải quyết vấn đề trên thực tế một cách có hiệu quả; đặc biệt coi trọng chức năng tuyên truyền lý luận, nhất là lý luận Mác - Lênin. Do vậy, chức năng thông tin có ý nghĩa quan trọng nhất là thông tin lý luận, thông tin khoa học, phương pháp tư duy chủ yếu là tư duy logíc”[23]. Chính vì vậy rất dễ nhận ra sự khác nhau giữa báo và tạp chí là tính chất thông tin. Thông tin trên tạp chí là thông tin mang tính lý luận. Vấn đề đặt ra được lý giải, lập luận chặt chẽ thông qua khả năng thể hiện của tác giả. Tính khoa học được đặt lên hàng đầu để giúp cho đối tượng độc giả có một cách nhìn nhận khách quan, ủng hộ hay phản đối về vấn đề đặt ra. Nội dung phản ánh của tạp chí không thể hiện trên một bình diện rộng, không thể tham gia đầy đủ mọi lĩnh vực nhưng lại có chiều sâu, đặc biệt là hệ thống tạp chí chuyên ngành. Các thông tin nhất thời trên tạp chí chủ yếu là thông tin hoạt động khoa học, các tin hoạt động khoa học của các cơ quan đoàn thể hay các cơ quan nghiên cứu khoa học. Cũng có những điểm khác nhau trong ngôn ngữ của báo và ngôn ngữ tạp chí. Ảnh hưởng có ý nghĩa quyết định đến phong cách ngôn ngữ của tạp chí là đối tượng bạn đọc. Phong cách ngôn ngữ trên tạp chí chủ yếu là phong cách khoa học, lấy yếu tố khoa học làm chủ đạo để phân tích, lý giải lôi cuốn bạn đọc. Phương pháp nghiên cứu của tạp chí là phương pháp tư duy logic, có hệ thống. Vấn đề đưa ra được trình bày từ đơn giản đến phức tạp, từ lý luận đến thực tiễn hoặc có thể là phản biện vấn đề để chứng minh, lập luận quan điểm mà tác giả muốn trình bày. Ở tạp chí, các danh từ khoa học, các thuật ngữ được sử dụng thường xuyên, có khi được thể hiện ở dạng nguyên thể làm cho tính chính xác, độ chuẩn đạt ở mức độ tối đa. Báo phục vụ đại chúng, đáp ứng những yêu cầu bức xúc của công chúng. Tạp chí phục vụ nhóm công chúng nhất định vì không có tính chất làm nóng dư luận, không tham gia đầy đủ mọi lĩnh vực mà thường là thông 11 tin để lý giải, có chiều sâu, hoạch định lâu dài. Vấn đề được đặt ra ở đây từ đơn giản đến phức tạp, từ lý luận đến thực tiễn hoặc phản biện vấn đề. Nội dung truyền tải trên tạp chí tùy vào tình hình cụ thể của từng giai đoạn. Đặc biệt, những tạp chí chuyên ngành thường đi sâu giải thích vấn đề đúng hay sai, những quy luật của từng lĩnh vực nên thường đưa những luận cứ khoa học vào giải thích, lập luận. Sản phẩm báo được phát hành rộng rãi trong xã hội, song với từng loại báo, từng tờ báo, tạp chí vẫn có đối tượng xác định riêng. Ví dụ, báo Nhân dân dành cho cán bộ, đảng viên và tất cả những ai quan tâm đến những vấn đề chính trị, xã hội trong và ngoài nước. Báo Phụ nữ Việt Nam, Tiền phong, Tuổi trẻ, Tạp chí Cộng sản, Lý luận chính trị,v.v.. lại có đối tượng bạn đọc xác định hơn, hẹp hơn và nội dung thông tin trong các ấn phẩm đó mặc nhiên chỉ quan tâm chủ yếu đến đối tượng của mình. Đối tượng độc giả của tạp chí được chọn lọc, có tri thức, có hiểu biết xã hội để nắm bắt được vấn đề và họ chỉ ở một khu vực nhất định: có thể là một ngành chuyên môn hoặc có thể là của một tầng lớp trong xã hội. Vì vậy, nội dung được chuyển tải ở tạp chí phải tùy thuộc vào tình hình cụ thể của từng giai đoạn. Xuất phát từ quan niệm của các học giả và những phân tích trên đây, từ góc độ của đề tài này, chúng tôi có quan niệm về báo in và tạp chí như sau: Báo in là những ấn phẩm định kỳ chuyển tải nội dung thông tin mang tính thời sự; định hướng nhận thức và hành động của nhân dân; thẩm định và phản biện cuộc sống, là diễn đàn của nhân dân. Trong trường hợp nay, thuật ngữ báo in dùng để chỉ hai bộ phận: báo và tạp chí. Tạp chí thường có các loại: tạp chí mang tính tuyên truyền phổ biến, chỉ dẫn và tạp chí mang tính chuyên ngành, do nhiều người viết, đóng thành tập, thường có số trang nhiều và có khổ nhỏ hơn báo. 12 Các tạp chí lý luận chính trị của Đảng có trách nhiệm tuyên truyền, giải thích những vấn đề lý luận và thực tiễn của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Dựa trên lập trường của giai cấp công nhân, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm cơ sở, kết hợp chặt chẽ lý luận Mác - Lênin với thực tiễn cách mạng Việt Nam để tuyên truyền đường lối, chính sách và các quan điểm của Đảng một cách sâu sắc. Tựu trung lại, tạp chí lý luận chính trị đề cập những vấn đề lý luận gắn với đường lối chính trị; hoặc truyên truyền cho đường lối chính trị một cách có lý luận. Đây cũng chính là điểm khác biệt cơ bản giữa tạp chí lý luận chính trị với các tạp chí chuyên ngành và các báo hằng ngày. 1.1.3- Những đặc trưng chung của tạp chí * Về nội dung: Trong lý luận báo chí, khái niệm “thông tin” thể hiện tính chất khởi đầu, khởi điểm khi tính đến khía cạnh nội dung của bất kỳ tác phẩm nào. Thông tin trở thành cầu nối giữa báo chí và công chúng. Trong thực tiễn báo chí, thuật ngữ thông tin có thể sử dụng với nghĩa hẹp hơn. “Thông tin” nhiều khi được sử dụng để chỉ nội dung của những thông báo ngắn không có lời bình. Nó được dùng để chỉ chung tất cả các thể loại được dùng để phát đi những tin mới. Tóm lại, “thông tin” theo cách gọi truyền thống trong nghề báo theo nghĩa chính xác nhất là “thông tin sự kiện”. “Thông tin” theo nghĩa rộng là phải liên quan đến nguyên tắc hoạt động báo chí, đến hiệu quả hoạt động của nó. Thông tin đại chúng trong báo chí được hiểu theo những nội dung sau: - Đối tượng tác động của báo chí bao gồm các tầng lớp nhân dân trong xã hội. - Nhu cầu thông tin của công chúng được đảm bảo và là thước đo năng lực, trình độ của cơ quan thông tấn báo chí. 13 - Thông tin báo chí có nhiệm vụ tạo lập và định hướng dư luận xã hội. - Có sự tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân vào hoạt động báo chí. - Thông tin báo chí dễ hiểu, đơn giản, quảng bá để đại đa số các thành viên trong xã hội đều có thể chấp nhận được. Những thông tin này được truyền đi thông qua quá trình truyền thông với sơ đồ Mô hình các phần tử của quá trình truyền thông như sau: Chủ đề người gửi Mã hóa nguồn Thông điệp người gửi Giải mã Người nhận Phương tiện truyền thông Nhiễu Phản ứng đáp lại Phản hồi Thông tin của tạp chí vẫn phải đảm bảo có được những đặc trưng chung của thông tin báo chí nói chung (báo chí được hiểu là hoạt động truyền thông đại chúng). Tuy nhiên, thông tin trên tạp chí vẫn có những điểm khác biệt so với các loại hình báo chí khác. Điều đó thể hiện ở một số điểm sau: Thứ nhất, trong tạp chí, cái mới của thông tin nhiều khi không trùng khít với khái niệm cập nhật. Vấn đề của tạp chí đề cập nhiều khi là những vấn đề cũ nhưng được xem xét, nhìn nhận, đánh giá theo những cách hoàn toàn mới. Thế mạnh của thông tin trên tạp chí chính là ở chiều sâu. Nội dung của nhiều tác phẩm mang đậm phong cách khoa học. Chẳng hạn, trước cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới các báo in có thể đưa ra các thông tin mô tả về 14 con số người thất nghiệp, bất động sản bị tịch thu tại Mỹ, chỉ số chứng khoán bị sụt giảm trên các sàn giao dịch quốc tế và trong nước, các khoản tiền hỗ trợ lãi suất ngân hàng… Nhưng qua các tạp chí nghiên cứu về kinh tế, người ta có thể biết được căn nguyên và biện pháp hạn chế những rủi ro về kinh tế do khủng hoảng kinh tế gây ra, các chính sách của các nhà lãnh đạo các nước nhằm khắc phục sự suy thoái kinh tế toàn cầu… Thứ hai, do bị chi phối bởi đặc tính chiều sâu nên ngôn ngữ để truyền tin của tạp chí cũng có những điểm khác biệt so với các loại hình khác, chịu sự chi phối mạnh mẽ của mục đích, tôn chỉ hoạt động của từng loại. Chẳng hạn, với một tạp chí chuyên ngành, các thuật ngữ khoa học, ngôn ngữ bằng đồ hình, số liệu, ký hiệu khoa học… chắc chắn sẽ được đăng tải nhiều hơn. Ngược lại, những loại tạp chí chỉ dẫn, ngôn ngữ phải đơn giản, dễ hiểu để hướng tới đối tượng là đông đảo quần chúng với trình độ học vấn khác nhau. Thứ ba, do sự khác biệt về vấn đề cái mới và ngôn ngữ truyền tải, các thể loại được sử dụng trong tạp chí nhằm cung cấp thông tin đến độc giả cũng có nhiều khác biệt. Trong tạp chí tuyên truyền, tạp chí khoa học, thể loại được dùng tương đối nhiều thường là các thể loại thuộc nhóm chính luận do yêu cầu phải có các lập luận chặt chẽ, căn cứ rõ ràng, hợp logic trong giải quyết các vấn đề. Với các loại tạp chí về văn hóa xã hội, văn học nghệ thuật, hai giải trí, chỉ dẫn, các thể loại chiếm ưu thế lại thuộc nhóm chính luận nghệ thuật. Những bài viết đăng ở các tạp chí này thường là ký, ghi chép, phê bình… mang đậm những yếu tố nghệ thuật. Điểm chung của nhiều tạp chí là ở chỗ, tính thời sự của thông tin không được chú trọng bằng mức độ sâu sắc, có nghĩa là thông tin đưa ra phần nhiều là phân tích, bình luận, ít khi chỉ là đưa tin thuần túy. Điều này bắt nguồn từ đặc điểm của tạp chí là khoảng thời gian giữa hai lần phát hành tương đối dài không thể theo kịp sự cập nhật thông tin. Các bài ghi nhanh, tường thuật cũng có xuất hiện với số lượng hết sức hạn chế. * Về hình thức: 15 Những đặc điểm về hình thức có thể xem như là những dấu hiệu dễ thấy nhất để phân biệt tạp chí với các loại hình khác, đặc biệt là phân biệt với báo in. Sự khác biệt này thể hiện ở một số nét tiêu biểu như sau: - Khổ giấy: Tạp chí thường sử dụng khổ vừa (297cm x 420cm); khổ nhỏ (210cm x 297cm); hoặc khổ chuyên dùng cho sách (13cm x 19cm). - Số trang: Với khổ giấy loại này, tạp chí thích hợp với cách đóng thành từng quyển có độ dày lớn (trung bình khoảng từ 20 đến 120 trang, cá biệt có những số lên tới 200 trang (Tạp chí Thế giới phụ nữ số Tết: 180 trang, Cẩm nang mua sắm 200 trang). Nhiều tạp chí do số trang quá lớn nên đã sử dụng cách dán gáy để ghép các trang báo thành tập. Hình thức này thường là nguyên nhân ảnh hưởng đến tuổi thọ của tạp chí, rất khó bảo quản. Một số tạp chí sử dụng hình thức ghim thành cuốn với khổ giấy A3 gập đôi. - Màu sắc: Ngoài một số tờ tạp chí còn sử dụng hình thức trắng đen phân ruột, in màu trang bìa, rất nhiều tờ tạp chí in màu cả trang bìa lẫn những trang ruột. Nguyên nhân chi phối việc sử dụng màu sắc của tạp chí có lẽ do sự chi phối phần nhiều của kinh phí và mục tiêu của việc đưa tin. Có thể thấy rõ điều này qua việc so sánh những tạp chỉ nhằm mục tiêu đưa tin, tuyên truyền, thông báo với hình thức không cầu kỳ, phức tạp (Ví dụ: tạp chí tuyên truyền, tạp chí khoa học). Màu sắc cơ bản là hai màu đen - trắng. Và, những tạp chí lấy mục đích cơ bản là quảng cáo, quảng bá sản phẩm, hoặc tạp chí nhằm quảng bá hình ảnh của một cơ quan chủ quản nào đó (Ví dụ: tạp chí văn hóa - nghệ thuật, tạp chí giải trí - chỉ dẫn) rất cần thiết phải bắt mắt người đọc bằng sự đa màu sắc. - Ảnh: Cách sử dụng ảnh của tạp chí có những điểm khác biệt với các loại báo in thông thường. Sự khác biệt ấy có thể thấy rõ ràng nhất qua cách sử dụng ảnh ở trang bìa. Tạp chí thường dùng những tấm ảnh cỡ lớn choán hầu như toàn bộ trang bìa. Tạp chí thường dùng những tấm ảnh cơ lớn choán hầu 16 như toàn bộ trang bìa. Ảnh trang bìa có tính chất minh họa (đối với tạp chí văn hóa - nghệ thuật); hàm chứa thông tin thời sự, chủ đề số tạp chí (đối với tạp chí tuyên tuyền, tạp chí khoa học). Trang bìa của báo in, ảnh thường đăng kèm với những tin tức quan trọng, những bài đinh của số báo, thường mang ý nghĩa giải thích thông tin cho bài viết. Ảnh trên tạp chí do sự chi phối của cách sử dụng màu sắc (đặc biệt là tạp chí văn hóa - nghệ thuật, tạp chí giải trí - chỉ dẫn), do đó ảnh đẹp, sống động hơn báo in. Tuy nhiên, đôi khi ở một vài tạp chí văn hóa - nghệ thuật và giải trí - chỉ dẫn việc sử dụng ảnh minh họa không có giá trị về việc đưa tin, thậm chí ảnh không những không làm tăng thẩm mỹ mà còn làm sai lệch nội dung bài viết. Còn một số điểm khác nữa có thể sử dụng để chỉ ra đặc trưng của tạp chí, để chỉ ra sự khác biệt giữa tạp chí với các loại hình thông tin đại chúng khác.Nhưng về mặt hình thức, có thể xem: khổ giấy, màu sắc, ảnh là những điểm căn bản nhất để chúng ta có thể phần nào hình dung ra diện mạo của tạp chí nói chung. 1.1.4 - Một số vấn đề cơ bản để xây dựng tạp chí và phân loại tạp chí. a) Một số vấn đề cơ bản khi xây dựng tạp chí: Tôn chỉ (mục đích) là “nguyên tắc chính chi phối mục đích hoạt động của một tổ chức, một đoàn thể”[34]. Vì vậy, để xác định tôn chỉ của một ấn phẩm báo chí nói chung và tạp chí nói riêng phải dựa vào 6 nguyên tắc của báo chí. Đó là tính khuynh hướng, tính Đảng, tính nhân dân, tính nhân văn, tính khách quan, tính dân tộc và quốc tế. Trong đó tính khách quan là một nguyên tắc mang tính tất yếu của báo chí ở mọi loại hình báo chí, ở mọi chế độ xã hội. Báo chí Việt Nam đặt dưới sự lãnh đạo toàn diện của Đảng Cộng sản Việt Nam. Báo chí được xác định là phương tiện thông tin trực tiếp, cập nhật 17 phục vụ đường lối cách mạng của Đảng và Nhà nước, giai cấp công nhân và dân tộc, đồng thời là diễn đàn của nhân dân lao động, là người thẩm định và phản biện công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Báo chí được coi là vũ khí sắc bén về công tác tư tưởng của đảng, cho nên tính đảng, tính nhân dân đặc biệt được coi trọng. Định hướng xã hội chủ nghĩa trong hoạt động báo chí ở nước ta là tất yếu khách quan, là yêu cầu cấp bách của thực tiễn nhằm bảo đảm tính đảng, tính nhân dân của báo chí. Định hướng xã hội chủ nghĩa trong hoạt động báo chí góp phần làm rõ đường lối xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Do đó, đối với chúng ta định hướng xã hội chủ nghĩa trong hoạt động báo chí là tất yếu khách quan của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, là lô gích tự thân của nền báo chí cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nó còn là kết quả tất yếu, là xu thế khách quan của lịch sử báo chí quốc tế và các nước xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, mỗi tổ chức Đảng, cơ quan đoàn thể, ban ngành đều có đối tượng bạn đọc nhất định, cho nên mỗi tờ tạp chí cũng cần đề ra hướng hoạt động trong quá trình tồn tại và phát triển bằng cách cụ thể hóa các nguyên tắc báo chí mà cơ quan chủ quản đề ra và là nguyên tắc xuyên suốt cả quá trình hoạt động báo chí. Chính vì vậy, trong quá trình tồn tại và phát triển thì tôn chỉ mục đích không thay đổi mà chỉ có thể thay đổi một số nội dung phản ánh để thích ứng với các giai đoạn phát triển của xã hội và với trình độ nhận thức của bạn đọc. Mỗi tờ báo khi ra đời phải xác định rõ đối tượng bạn đọc của mình. Đối tượng bạn đọc có thể là ở từng lứa tuổi khác nhau, là các cơ quan đoàn thể, các ngành nghề, các lĩnh vực của đời sống như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội… Đối tượng bạn đọc của tờ báo thường thể hiện rõ trên măng séc báo, có khi cả trên tên báo. Ví dụ: Báo Thanh niên, Phụ nữ Việt Nam, Nông 18
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan