Tài liệu Nâng cao chất lượng giảng dạy tuyến kiến thức giải toán có lời văn ở lớp 1

Nâng cao chất lượng giảng dạy tuyến kiến thức "Giải toán có lời văn" ở lớp 1 Ngày cập nhật: 26/06/2008 N©ng cao chÊt lưîng gi¶ng d¹y tuyến kiến thức "Giải toán có lời văn" Ở lớp 1 --------------------------------------Phần 1: Cơ sở lý luận I - Cơ sở lý luận Sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc vµ sù th¸ch thøc tríc nguy c¬ tôt hËu trong c¹nh tranh trÝ tuÖ ®ang ®ßi hái ph¶i ®æi míi gi¸o dôc, trong ®ã cã sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc kÝch thÝch sù t×m tßi, ®ßi hái sù t duy cña häc sinh ®îc ®Æc biÖt chó ý. Môc tiªu gi¸o dôc cña §¶ng ®· chØ râ: “ ... §µo t¹o cã chÊt lîng tèt nh÷ng ngêi lao ®éng míi cã ý thøc vµ ®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa, cã tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng vµ hiÓu biÕt kü thuËt, cã kü n¨ng lao ®éng cÇn thiÕt, cã ãc thÈm mü, cã søc khoÎ tèt...”. Muèn ®¹t ®îc môc tiªu nµy th× d¹y vµ häc To¸n trong trêng phæ th«ng lµ mét kh©u quan träng cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Cè thñ tíng Ph¹m V¨n §ång còng nãi vÒ vÞ trÝ vai trß cña bé m«n To¸n: “ Trong c¸c m«n khoa häc vµ kü thuËt, to¸n häc gi÷ mét vÞ trÝ næi bËt. Nã cã t¸c dông lín ®èi víi kü thuËt, víi s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu. Nã lµ mét m«n thÓ thao cña trÝ tuÖ, gióp chóng ta nhiÒu trong viÖc rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p suy nghÜ, ph¬ng ph¸p suy luËn, ph¬ng ph¸p häc tËp, ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò, gióp chóng ta rÌn luyÖn trÝ th«ng minh s¸ng t¹o. Nã cßn gióp chóng ta rÌn luyÖn nhiÒu ®øc tÝnh quý b¸u kh¸c nh: CÇn cï vµ nhÉn n¹i, tù lùc c¸nh sinh, ý chÝ vît khã, yªu thÝch chÝnh x¸c, ham chuéng ch©n lý.” §Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu mµ x· héi ®Æt ra, Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ph¶i cã nh÷ng c¶i tiÕn, ®iÒu chØnh, ph¶i thay ®æi vÒ néi dung ch¬ng tr×nh, ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho phï hîp. Héi nghÞ BCH trung ¬ng kho¸ VIII lÇn thø 2 ®· chØ râ: " §æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc. Tõng bíc ¸p dông ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc". Trong luËt Gi¸o dôc, Kho¶n 2, ®iÒu 24 ®· ghi: " Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c , chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh". §æi míi c¸ch thùc hiÖn PPDH lµ vÊn ®Ò then chèt cña chÝnh s¸ch ®æi míi gi¸o dôc ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. §æi míi c¸ch thùc hiÖn PPDH sÏ lµm thay ®æi tËn gèc nÕp nghÜ, nÕp lµm cña c¸c thÕ hÖ häc trß - chñ nh©n t¬ng lai cña ®Êt níc. Nh vËy, ®æi míi PPDH sÏ t¸c ®éng vµo mäi thµnh tè cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Nã t¹o ra sù hiÖn ®¹i ho¸ cña qu¸ tr×nh nµy. §æi míi PPDH thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ sù thay thÕ c¸c PPDH cò b»ng mét lo¹t c¸c PPDH míi. VÒ mÆt b¶n chÊt, ®æi míi PPDH lµ ®æi míi c¸ch tiÕn hµnh c¸c ph¬ng ph¸p, ®æi míi ph¬ng tiÖn vµ h×nh thøc triÓn khai ph¬ng ph¸p trªn c¬ së khai th¸c triÖt ®Ó u ®iÓm c¸c ph¬ng ph¸p cò vµ vËn dông linh ho¹t mét sè ph¬ng ph¸p míi nh»m ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ngêi häc. Môc ®Ých cña ®æi míi PPDH chÝnh lµ lµm thÕ nµo ®Ó HS ph¶i thùc sù tÝch cùc, chñ ®éng, tù gi¸c, lu«n tr¨n trë t×m tßi, suy nghÜ vµ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc vµ lÜnh héi c¶ c¸ch thøc ®Ó cã ®îc tri thøc Êy nh»m ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña m×nh.MÆt kh¸c m«n to¸n thiÕt thùc gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc tiÓu häc theo ®Æc trng vµ kh¶ n¨ng cña m«n To¸n, cô thÓ lµ chuÈn bÞ cho häc sinh nh÷ng tri thøc , kü n¨ng to¸n häc c¬ b¶n cÇn thiÕt cho viÖc häc tËp hoÆc bíc vµo cuéc sèng lao ®éng. §èi víi m«n To¸n líp 1, m«n häc cã vÞ trÝ nÒn t¶ng, lµ c¸i gèc, lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña c¶ mét bé m«n khoa häc. M«n To¸n më ®êng cho c¸c em ®i vµo thÕ giíi kú diÖu cña to¸n häc. Råi mai ®©y, c¸c em lín lªn , nhiÒu em trë thµnh vÜ nh©n, trë thµnh anh hïng, nhµ gi¸o, nhµ khoa häc, nhµ th¬... trë thµnh nh÷ng ngêi lao ®éng s¸ng t¹o trªn mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ; trªn tay cã m¸y tÝnh x¸ch tay, trong tói cã m¸y tÝnh bá tói... nhng kh«ng bao giê c¸c em quªn ®îc nh÷ng ngµy ®Çu tiªn ®Õn trêng häc ®Õm vµ tËp viÕt 1, 2, 3 ... häc c¸c phÐp tÝnh céng, trõ... C¸c em kh«ng quªn ®îc v× ®ã lµ kû niÖm ®Ñp ®Ï nhÊt cña ®êi ngêi vµ h¬n thÕ n÷a, nh÷ng con sè, nh÷ng phÐp tÝnh Êy cÇn thiÕt cho suèt c¶ cuéc ®êi. §èi víi m¹ch kiÕn thøc : "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n", lµ mét trong n¨m m¹ch kiÕn thøc c¬ b¶n xuyªn suèt ch¬ng tr×nh To¸n cÊp tiÓu häc. Th«ng qua gi¶i to¸n cã lêi v¨n, c¸c em ®îc ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ®îc rÌn luyÖn kü n¨ng tæng hîp: ®äc, viÕt, diÔn ®¹t, tr×nh bµy, tÝnh to¸n. To¸n cã lêi v¨n lµ m¹ch kiÕn thøc tæng hîp cña c¸c m¹ch kiÕn thøc to¸n häc, gi¶i to¸n cã lêi v¨n c¸c em sÏ ®îc gi¶i c¸c lo¹i to¸n vÒ sè häc, c¸c yÕu tè ®¹i sè, c¸c yÕu tè h×nh häc vµ ®o ®¹i lîng. To¸n cã lêi v¨n lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a to¸n häc vµ thùc tÕ ®êi sèng, gi÷a to¸n häc víi c¸c m«n häc kh¸c. II - C¬ së thùc tiÔn 1) VÒ häc sinh Trong c¸c tuyÕn kiÕn thøc to¸n ë ch¬ng tr×nh to¸n TiÓu häc th× tuyÕn kiÕn thøc “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” lµ tuyÕn kiÕn thøc khã kh¨n nhÊt ®èi víi häc sinh, vµ cµng khã kh¨n h¬n ®èi víi häc sinh líp Mét. Bëi v× ®èi víi líp Mét: Vèn tõ, vèn hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng ®äc hiÓu, kh¶ n¨ng t duy l«gic cña c¸c em cßn rÊt h¹n chÕ. Mét nÐt næi bËt hiÖn nay lµ nãi chung häc sinh cha biÕt c¸ch tù häc, cha häc tËp mét c¸ch tÝch cùc. NhiÒu khi víi mét bµi to¸n cã lêi v¨n c¸c em cã thÓ ®Æt vµ tÝnh ®óng phÐp tÝnh cña bµi nhng kh«ng thÓ tr¶ lêi hoÆc lý gi¶i lµ t¹i sao c¸c em l¹i cã ®îc phÐp tÝnh nh vËy. Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy, c¸c em thùc sù lóng tóng khi gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n. Mét sè em cha biÕt tãm t¾t bµi to¸n, cha biÕt ph©n tÝch ®Ò to¸n ®Ó t×m ra ®êng lèi gi¶i, cha biÕt tæng hîp ®Ó tr×nh bµy bµi gi¶i, diÔn ®¹t vông vÒ, thiÕu l«gic. Ng«n ng÷ to¸n häc cßn rÊt h¹n chÕ, kü n¨ng tÝnh to¸n, tr×nh bµy thiÕu chÝnh x¸c, thiÕu khoa häc, cha cã biÖn ph¸p, ph¬ng ph¸p häc to¸n, häc to¸n vµ gi¶i to¸n mét c¸ch m¸y mãc nÆng vÒ dËp khu«n, b¾t chíc. 1.1. KÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i 1 trêng TiÓu häc §Ò bµi: Líp 1A trång ®îc 24 c©y, líp 1B trång ®îc 30 c©y. Hái c¶ 2 líp trång ®îc bao nhiªu c©y? Sè häc sinh TØ lÖ % XÕp lo¹i §iÓm ®¹t/Tæng sè Lçi cña häc sinh trong bµi kh¶o s¸t Giái 9 , 10 16/61 Tr×nh bµy cßn bÈn 26,2 Kh¸ 7,8 21/61 Tr×nh bµy cßn bÈn, c©u lêi gi¶i cha chuÈn 34,4 Trung 5,6 20/61 ChØ lµm ®óng phÐp tÝnh, vµ ®¸p sè ®óng, sai 32,8 b×nh tªn ®¬n vÞ, sai c©u lêi gi¶i ... YÕu Díi 5 4/61 Kh«ng biÕt lµm bµi. 6,6 2.2 ¦u ®iÓm - PhÇn lín häc sinh biÕt lµm bµi to¸n cã lêi v¨n. KÕt qu¶ cña bµi to¸n ®óng. - Häc sinh ham häc, cã høng thó häc tËp m«n To¸n nãi chung vµ “Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n” nãi riªng. - Häc sinh bíc ®Çu biÕt vËn dông bµi to¸n cã lêi v¨n vµo thùc tÕ. 2.3. H¹n chÕ - Tr×nh bµy bµi lµm cßn cha s¹ch ®Ñp. - Mét sè häc sinh cha biÕt c¸ch ®Æt c©u lêi gi¶i phï hîp. - Mét sè Ýt häc sinh kh«ng hiÓu néi dung bµi to¸n cã lêi v¨n dÉn ®Õn kh«ng lµm ®îc bµi. 2) VÒ ®å dïng d¹y häc : T duy cña häc sinh líp Mét lµ t duy cô thÓ, ®Ó häc sinh häc tèt “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y rÊt cÇn ®å dïng thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó minh ho¹. Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c trêng tiÓu häc ®· ®îc cung cÊp kh¸ nhiÒu trang thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc ®ång bé ®Ó d¹y cho c¶ cÊp häc vµ nh÷ng bé va-li ®Ó d¹y theo líp nhng thèng kª theo danh môc th× sè lîng vÉn cha ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ yªu cÇu d¹y “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n”. 3) VÒ gi¸o viªn VÉn cßn mét sè gi¸o viªn chuyÓn ®æi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cßn lóng tóng, cha ph¸t huy ®îc tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh, ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng ®· ¨n s©u vµo t duy vµo lÒ lèi d¹y häc hµng ngµy. Mét sè gi¸o viªn d¹y theo c¸ch th«ng b¸o kiÕn thøc s½n cã, d¹y theo ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh cã kÕt hîp víi ®µm tho¹i, thùc chÊt vÉn lµ “thÇy truyÒn thô, trß tiÕp nhËn ghi nhí”. Mét sè gi¸o viªn cha biÕt c¸ch d¹y lo¹i To¸n cã lêi v¨n, kh«ng muèn nãi lµ lµm cho bµi to¸n trë nªn phøc t¹p, khã hiÓu h¬n. Mét sè gi¸o viªn ng¹i sö dông ®å dïng minh ho¹, ng¹i tãm t¾t b»ng s¬ ®å h×nh vÏ hoÆc ®o¹n th¼ng, sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp trong viÖc gióp häc sinh t×m ®êng lèi gi¶i vµ gi¶i to¸n cßn khã hiÓu. 4) Nh÷ng sai lÇm vµ khã kh¨n thêng gÆp cña gi¸o viªn vµ häc sinh khi d¹y vµ häc tuyÕn kiÕn thøc : “ Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp 1. VÒ mÆt nhËn thøc gi¸o viªn cßn coi viÖc d¹y cho häc sinh “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” cho häc sinh líp 1 lµ ®¬n gi¶n, dÔ dµng nªn cha t×m tßi nghiªn cøu ®Ó cã ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶. Vèn tõ, vèn kiÕn thøc, kinh nghiÖm thùc tÕ cña häc sinh líp 1 cßn rÊt h¹n chÕ nªn khi gi¶ng d¹y cho häc sinh líp 1 gi¸o viªn ®· diÔn ®¹t nh víi c¸c líp trªn lµm häc sinh líp 1 khã hiÓu vµ kh«ng thÓ tiÕp thu ®îc kiÕn thøc vµ kh«ng ®¹t kÕt qu¶ Tèt trong viÖc gi¶i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n. Kh¶ n¨ng phèi hîp, kÕt hîp víi nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó d¹y tuyÕn kiÕn thøc: “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp 1 cßn thiÕu linh ho¹t. Gi¸o viªn cßn lóng tóng khi t¹o c¸c t×nh huèng s ph¹m ®Ó nªu vÊn ®Ò. Cha khuyÕn khÝch ®éng viªn vµ gióp ®ì mét c¸ch hîp lý c¸c nhãm còng nh c¸c ®èi tîng häc sinh trong qu¸ tr×nh häc. Kh¶ n¨ng kiªn tr× cña häc sinh líp 1 trong qu¸ tr×nh häc nãi chung còng nh häc “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” nãi riªng cßn cha cao. III/ Qu¸ tr×nh nghiªn cøu - N¨m häc 2003 - 2004 t«i ®îc ph©n c«ng d¹y líp 1. Trong suèt n¨m häc t«i t×m hiÓu, ghi chÐp tËp hîp nh÷ng u ®iÓm, thiÕu sãt cña häc sinh trong líp vÒ " Gi¶i to¸n cã lêi v¨n". T«i ®· m¹nh d¹n trao ®æi cïng Ban gi¸m hiÖu, b¹n bÌ ®ång nghiÖp trong vµ ngoµi trêng vÒ nh÷ng u ®iÓm vµ thiÕu sãt cña häc sinh líp 1 nãi chung trong viÖc " Gi¶i to¸n cã lêi v¨n", ®ång thêi trao ®æi, bµn b¹c vµ ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn ®Ó ph¸t huy u ®iÓm vµ kh¾c phôc thiÕu sãt cña häc sinh vµ gi¸o viªn. - N¨m häc 2004 - 2005 t«i tiÕp tôc d¹y líp 1. T«i m¹nh d¹n ¸p dông mét sè kinh nghiÖm, ®ång thêi tiÕp tôc t×m hiÓu thªm nh÷ng víng m¾c cña häc sinh còng nh cña gi¸o viªn vÒ " Gi¶i to¸n cã lêi v¨n", bæ xung thªm c¸ch th¸o gì, tÝch luü thªm kinh nghiÖm vµ ¸p dông vµo thùc tÕ. - N¨m häc 2005 - 2006 t«i tiÕp tôc d¹y líp 1. ¸p dông kinh nghiÖm vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh vÒ "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n". Tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, qua thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i xin m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè kinh nghiÖm: N©ng cao chÊt lîng gi¶ng d¹y tuyÕn kiÕn thøc “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp Mét    PhÇn ii: néi dung I/ Nh÷ng néi dung ®îc ®Ò cËp trong S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 1) N¾m b¾t néi dung ch¬ng tr×nh. 2) Sö dông ®å dïng thiÕt bÞ trong d¹y " Gi¶i to¸n cã lêi v¨n". 3) D¹y "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" ë líp Mét. 4) Mét sè ph¬ng ph¸p thêng sö dông trong gi¶ng d¹y “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp 1. II/ BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt 1) N¾m b¾t néi dung ch¬ng tr×nh §Ó d¹y tèt m«n To¸n líp 1 nãi chung, "Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n" nãi riªng, ®iÒu ®Çu tiªn mçi gi¸o viªn ph¶i n¾m thËt ch¾c néi dung ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa. NhiÒu ngêi nghÜ r»ng To¸n tiÓu häc, vµ ®Æc biÖt lµ to¸n líp 1 th× ai mµ ch¶ d¹y ®îc. §«i khi chÝnh gi¸o viªn ®ang trùc tiÕp d¹y còng rÊt chñ quan vµ còng cã nh÷ng suy nghÜ t¬ng tù nh vËy. Qua dù giê mét sè ®ång chÝ gi¸o viªn t«i nhËn thÊy gi¸o viªn d¹y bµi nµo chØ cèt khai th¸c kiÕn thøc cña bµi Êy, cßn c¸c kiÕn thøc cò cã liªn quan gi¸o viªn n¾m kh«ng thËt ch¾c. Ngêi ta thêng nãi " BiÕt 10 d¹y 1" chø kh«ng thÓ " BiÕt 1 d¹y 1" v× kÕt qu¶ thu ®îc sÏ kh«ng cßn lµ 1 n÷a. a) Trong ch¬ng tr×nh to¸n líp Mét giai ®o¹n ®Çu häc sinh cßn ®ang häc ch÷ nªn cha thÓ ®a ngay "Bµi to¸n cã lêi v¨n". MÆc dï ®Õn tËn tuÇn 23, häc sinh míi ®îc chÝnh thøc häc c¸ch gi¶i "Bµi to¸n cã lêi v¨n" song chóng ta ®· cã ý ngÇm chuÈn bÞ tõ xa cho viÖc lµm nµy ngay tõ bµi "PhÐp céng trong ph¹m vi 3 (LuyÖn tËp) " ë tuÇn 7. * B¾t ®Çu tõ tuÇn 7 cho ®Õn c¸c tuÇn 16 trong hÇu hÕt c¸c tiÕt d¹y vÒ phÐp céng trõ trong ph¹m vi (kh«ng qu¸) 10 ®Òu cã c¸c bµi tËp thuéc d¹ng "Nh×n tranh nªu phÐp tÝnh" ë ®©y häc sinh ®îc lµm quen víi viÖc: - Xem tranh vÏ. - Nªu bµi to¸n b»ng lêi. - Nªu c©u tr¶ lêi. - §iÒn phÐp tÝnh thÝch hîp (víi t×nh huèng trong tranh). VÝ dô: Sau khi xem tranh vÏ ë trang 46 (SGK), häc sinh tËp nªu b»ng lêi : "Cã 1 qu¶ bãng tr¾ng vµ 2 qu¶ bãng xanh. Hái cã tÊt c¶ mÊy qu¶ bãng?" råi tËp nªu miÖng c©u tr¶ lêi : "cã tÊt c¶ 3 qu¶ bãng", sau ®ã viÕt vµo d·y n¨m « trèng ®Ó cã phÐp tÝnh : 1 + 2 = 3 * TiÕp theo ®ã, kÓ tõ tuÇn 17, häc sinh ®îc lµm quen víi viÖc ®äc tãm t¾t råi nªu ®Ò to¸n b»ng lêi, sau ®ã nªu c¸ch gi¶i vµ tù ®iÒn sè vµ phÐp tÝnh thÝch hîp vµo d·y n¨m « trèng. ë ®©y kh«ng cßn tranh vÏ n÷a (xem bµi 3b - trang 87, bµi 5 - trang 89). * ViÖc ngÇm chuÈn bÞ cho häc sinh c¸c tiÒn ®Ò ®Ó gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ chuÈn bÞ cho häc sinh c¶ vÒ viÕt c©u lêi gi¶i vµ viÕt phÐp tÝnh. ChÝnh v× vËy ngay sau c¸c bµi tËp "nh×n tranh ®iÒn phÐp tÝnh thÝch hîp vµo d·y 5 « trèng" chóng ta chÞu khã ®Æt thªm cho c¸c em nh÷ng c©u hái ®Ó c¸c em tr¶ lêi miÖng. VÝ dô: Tõ bøc tranh "3 con chim trªn cµnh, 1 con chim bay tíi" ë trang 47 - SGK, sau khi häc sinh ®iÒn phÐp tÝnh vµo d·y « trèng: 3 + 1 = 4 Gi¸o viªn nªn hái tiÕp: "VËy cã tÊt c¶ mÊy con chim?" ®Ó häc sinh tr¶ lêi miÖng: "Cã tÊt c¶ 4 con chim" ; hoÆc "Sè chim cã tÊt c¶ lµ bao nhiªu? (Sè chim cã tÊt c¶ lµ 4) ... Cø lµm nh vËy nhiÒu lÇn, häc sinh sÏ quen dÇn víi c¸ch nªu lêi gi¶i b»ng miÖng. Do ®ã c¸c em sÏ dÔ dµng viÕt ®îc c¸c c©u lêi gi¶i sau nµy. * TiÕp theo, tríc khi chÝnh thøc häc "Gi¶i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n" häc sinh ®îc häc bµi nãi vÒ cÊu t¹o cña mét bµi to¸n cã lêi v¨n (gåm hai thµnh phÇn chÝnh lµ nh÷ng c¸i ®· cho (®· biÕt) vµ nh÷ng c¸i ph¶i t×m (cha biÕt). V× khã cã thÓ gi¶i thÝch cho häc sinh "Bµi to¸n lµ g×?" nªn môc tiªu cña tiÕt nµy lµ chØ giíi thiÖu cho c¸c em hai bé phËn cña mét bµi to¸n: + Nh÷ng c¸i ®· cho (d÷ kiÖn) + Vµ c¸i ph¶i t×m (c©u hái). §Ó lµm viÖc nµy s¸ch To¸n 1 ®· vÏ bèn bøc tranh, kÌm theo lµ bèn ®Ò to¸n: 2 ®Ò cßn thiÕu d÷ kiÖn, 1 ®Ò cßn thiÕu c©u hái, 1 ®Ò thiÕu c¶ d÷ kiÖn lÉn c©u hái (biÓu thÞ b»ng dÊu ...) Häc sinh quan s¸t tranh råi nªu miÖng ®Ò to¸n, sau ®ã ®iÒn sè vµo chç c¸c d÷ kiÖn råi ®iÒn tõ vµo chç c©u hái (cßn ®Ó trèng). Tõ ®ã gi¸o viªn giíi thiÖu cho c¸c em " Bµi to¸n thêng cã hai phÇn ": + Nh÷ng sè ®· cho. + Sè ph¶i t×m (c©u hái). Bµi nµy gióp c¸c em hiÓu s©u h¬n vÒ cÊu t¹o cña "Bµi to¸n cã lêi v¨n". b) * C¸c lo¹i to¸n cã lêi v¨n trong ch¬ng tr×nh chñ yÕu lµ hai lo¹i to¸n "Thªm - Bít" thØnh tho¶ng cã biÕn tÊu mét chót: - Bµi to¸n "Thªm" thµnh bµi to¸n gép, ch¼ng h¹n: "An cã 4 qu¶ bãng, B×nh cã 3 qu¶ bãng. Hái c¶ hai b¹n cã mÊy qu¶ bãng?", d¹ng nµy kh¸ phæ biÕn. - Bµi to¸n "Bít" thµnh bµi to¸n t×m sè h¹ng, ch¼ng h¹n : " Líp 1A cã 35 b¹n, trong ®ã cã 20 b¹n n÷. Hái líp 1A cã bao nhiªu b¹n nam?", d¹ng nµy Ýt gÆp v× d¹ng nµy h¬i khã (tríc ®©y d¹y ë líp 2) * VÒ h×nh thøc tr×nh bµy bµi gi¶i, häc sinh ph¶i tr×nh bµy bµi gi¶i ®Çy ®ñ theo quy ®Þnh thèng nhÊt tõ líp 1 ®Õn líp 5: - C©u lêi gi¶i. - PhÐp tÝnh gi¶i. - §¸p sè. VÝ dô: XÐt bµi to¸n "Nhµ An cã 5 con gµ, mÑ mua thªm 4 con gµ. Hái nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ?" * Häc sinh líp 1 cò chØ cÇn gi¶i bµi to¸n trªn nh sau: Bµi gi¶i 5 + 4 = 9 ( con gµ ) Häc sinh líp 1 hiÖn nay ph¶i gi¶i nh sau: Bµi gi¶i 5 + 4 = 9 ( con gµ ) §¸p sè : 9 con gµ * VÒ sè lîng bµi to¸n trong mét tiÕt häc ®îc rót bít ®Ó dµnh thêi gian cho trÎ viÕt c©u lêi gi¶i. Ch¼ng h¹n tríc ®©y trong 1 tiÕt " Bµi to¸n nhiÒu h¬n" häc sinh ph¶i gi¶i 8 bµi to¸n (4 bµi mÉu, 4 bµi luyÖn tËp) , th× b©y giê trong tiÕt " Gi¶i to¸n cã lêi v¨n (thªm) " häc sinh ph¶i gi¶i 4 bµi (1 bµi mÉu, 3 bµi luyÖn tËp) ... * §Ó lêng tríc vÒ vèn tõ vµ kh¶ n¨ng ®äc hiÓu cña häc sinh khi "Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n" ch¬ng tr×nh to¸n 1 ®· cã nh÷ng gi¶i ph¸p: - H¹n chÕ dïng c¸c vÇn khã vµ tiÕng khã trong ®Ò to¸n nh: thuyÒn, quyÓn, Quúnh, ... t¨ng cêng dïng c¸c vÇn vµ tiÕng dÔ ®äc , dÔ viÕt nh : cam, gµ, Lan, ... trong c¸c ®Ò to¸n. - Lùa chän c©u hái trong ®Ò to¸n sao cho häc sinh chØ cÇn chØnh söa mét chót xÝu th«i lµ ®îc ngay c©u lêi gi¶i. - Cµi s½n "cèt c©u" lêi gi¶i vµo tãm t¾t ®Ó häc sinh cã thÓ dùa vµo tãm t¾t mµ viÕt c©u lêi gi¶i. - Cho phÐp (thËm chÝ khuyÕn khÝch) häc sinh tù nghÜ ra nhiÒu c¸ch ®Æt lêi gi¶i kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, víi bµi to¸n : "An cã 4 qu¶ bãng. B×nh cã 3 qu¶ bãng. Hái c¶ hai b¹n cã mÊy qu¶ bãng?"; Häc sinh cã thÓ ®Æt lêi gi¶i theo rÊt nhiÒu c¸ch nh: + C¶ hai b¹n cã: ........ + Hai b¹n cã: .......... + An vµ b×nh cã: .......... + TÊt c¶ cã: .......... + Sè bãng tÊt c¶ lµ: ........... 2) Sö dông ®å dïng thiÕt bÞ d¹y häc Nh chóng ta ®· biÕt, con ®êng nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc lµ: "Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng, råi tõ t duy trõu tîng trë l¹i thùc tiÔn". §å dïng thiÕt bÞ d¹y häc lµ ph¬ng tiÖn vËt chÊt, ph¬ng tiÖn h÷u h×nh cùc kú cÇn thiÕt khi d¹y "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" cho häc sinh líp Mét. Còng trong cïng mét bµi to¸n cã lêi v¨n, nÕu chØ dïng lêi ®Ó dÉn d¾t, dïng lêi ®Ó híng dÉn häc sinh lµm bµi th× võa vÊt v¶ tèn c«ng, võa kh«ng hiÖu qu¶ vµ sÏ khã kh¨n h¬n rÊt nhiÒu so víi dïng ®å dïng thiÕt bÞ, tranh ¶nh, vËt thùc ®Ó minh ho¹. ChÝnh v× vËy rÊt cÇn thiÕt ph¶i sö dông ®å dïng thiÕ bÞ d¹y häc ®Ó d¹y häc sinh "Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n". HiÖn nay bé ®å dïng trang bÞ ®Õn tõng líp ®· cã kh¸ nhiÒu c¸c ®å dïng mÉu vËt cho viÖc sö dông d¹y "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" song vÉn lµ thiÕu nÕu gi¸o viªn thùc sù cã tr¸ch nhiÖm. Mçi nhµ trêng cÇn cã kÕ ho¹ch mua bæ xung, tõng tæ khèi, c¸ nh©n gi¸o viªn cÇn su tÇm, lµm thªm c¸c thiÕt bÞ nh: vËt thùc, tranh ¶nh... lµm ®å dïng, dïng chung vµ riªng cho tõng líp. Mét ®iÒu hÕt søc quan träng lµ mét sè gi¸o viªn cßn ng¹i, hoÆc lóng tóng sö dông ®å dïng d¹y häc khi gi¶ng d¹y nãi chung vµ khi d¹y "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" nãi riªng. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, gi¸o viªn cÇn cã ý thøc chuÈn bÞ sö dông ®å dïng d¹y häc tríc khi lªn líp. CÇn c¶i tiÕn néi dung sinh ho¹t chuyªn m«n ®Ó ®a viÖc thèng nhÊt sö dông ®å dïng d¹y häc vµ ph¬ng ph¸p sö dông ®å dïng d¹y häc. 3) D¹y "Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n" ë líp Mét. 3.1/ Quy tr×nh " Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n " th«ng thêng qua 4 bíc: - §äc vµ t×m hiÓu ®Ò bµi. - T×m ®êng lèi gi¶i bµi to¸n. - Tr×nh bµy bµi gi¶i - KiÓm tra l¹i bµi gi¶i. a) §äc vµ t×m hiÓu ®Ò to¸n Muèn häc sinh hiÓu vµ cã thÓ gi¶i ®îc bµi to¸n th× ®iÒu quan träng ®Çu tiªn lµ ph¶i gióp c¸c em ®äc vµ hiÓu ®îc néi dung bµi to¸n. Gi¸o viªn cÇn tæ chøc cho c¸c em ®äc kü ®Ò to¸n, hiÓu râ mét sè tõ kho¸ quan träng nh " thªm , vµ , tÊt c¶, ... " hoÆc "bít, bay ®i, ¨n mÊt, cßn l¹i , ..." (cã thÓ kÕt hîp quan s¸t tranh vÏ ®Ó hç trî). §Ó häc sinh dÔ hiÓu ®Ò bµi, gi¸o viªn cÇn g¹ch ch©n c¸c tõ ng÷ chÝnh trong ®Ò bµi. Mét sè gi¸o viªn cßn g¹ch ch©n qu¸ nhiÒu c¸c tõ ng÷, hoÆc g¹ch ch©n c¸c tõ cha s¸t víi néi dung cÇn tãm t¾t. Khi g¹ch ch©n nªn dïng phÊn mµu kh¸c cho dÔ nh×n. Trong thêi kú ®Çu, gi¸o viªn nªn gióp häc sinh tãm t¾t ®Ò to¸n b»ng c¸ch ®µm tho¹i " Bµi to¸n cho g×? Hái g×?" vµ dùa vµo c©u tr¶ lêi cña häc sinh ®Ó viÕt tãm t¾t, sau ®ã cho häc sinh dùa vµo tãm t¾t ®Ó nªu l¹i ®Ò to¸n. §©y lµ c¸ch rÊt tèt ®Ó gióp trÎ ngÇm ph©n tÝch ®Ò to¸n. NÕu häc sinh gÆp khã kh¨n trong khi ®äc ®Ò to¸n th× gi¸o viªn nªn cho c¸c em nh×n tranh vµ tr¶ lêi c©u hái. VÝ dô, víi bµi 3 trang 118, gi¸o viªn cã thÓ hái: - Em thÊy díi ao cã mÊy con vÞt? (... cã 5 con vÞt) - Trªn bê cã mÊy con vÞt? ( ... cã 4 con vÞt) - Em cã bµi to¸n thÕ nµo? (...) Sau ®ã gi¸o viªn cho häc sinh ®äc (hoÆc nªu) ®Ò to¸n ë s¸ch gi¸o khoa. Trong trêng hîp kh«ng cã tranh ë s¸ch gi¸o khoa th× gi¸o viªn cã thÓ g¾n mÉu vËt (gµ, vÞt, ...) lªn b¶ng tõ (b¶ng cµi, b¶ng nØ, ...) ®Ó thay cho tranh; hoÆc dïng tãm t¾t b»ng lêi hoÆc s¬ ®å ®o¹n th¼ng ®Ó hç trî häc sinh ®äc ®Ò to¸n. * Th«ng thêng cã 3 c¸ch tãm t¾t ®Ò to¸n: - Tãm t¾t b»ng lêi: VÝ dô1: Nga: 3 quyÓn H»ng: 2 quyÓn C¶ hai b¹n cã: ... quyÓn? (A) VÝ dô 2: H¹nh cã: 35 que tÝnh ? que tÝnh VÞnh cã: 43 que tÝnh 4 2 ? b¹n - Tãm t¾t b»ng s¬ ®å ®o¹n th¼ng: VÝ dô: B¹n trai B¹n g¸i - Tãm t¾t b»ng s¬ ®å mÉu vËt: VÝ dô: Hµng trªn: ? con gµ Hµng díi: Víi c¸c c¸ch tãm t¾t trªn sÏ lµm cho häc sinh dÔ hiÓu vµ dÔ sö dông. Víi c¸ch viÕt th¼ng theo cét nh: 14 quyÓn vµ 26 qu¶ 12 quyÓn 33 qu¶ ... quyÓn ... qu¶ KiÓu tãm t¾t nh thÕ nµy kh¸ gÇn gòi víi c¸ch ®Æt tÝnh däc nªn cã t¸c dông gîi ý cho häc sinh lùa chon phÐp tÝnh gi¶i. Cã thÓ lång "cèt c©u" lêi gi¶i vµo trong tãm t¾t, ®Ó dùa vµo ®ã häc sinh dÔ viÕt c©u lêi gi¶i h¬n. Ch¼ng h¹n, dùa vµo dßng cuèi cña tãm t¾t (A) häc sinh cã thÓ viÕt ngay c©u lêi gi¶i lµ : "C¶ hai b¹n cã:" hoÆc "Sè vë c¶ hai b¹n cã:" hoÆc: "C¶ hai b¹n cã sè vë lµ:". CÇn lu ý tríc ®©y ngêi ta thêng ®Æt dÊu? lªn tríc c¸c tõ nh quyÓn, qu¶, ... Song lµm nh vËy th× h¬i thiÕu chuÈn mùc vÒ mÆt TiÕng ViÖt v× tÊt c¶ häc sinh ®Òu biÕt lµ dÊu ? ph¶i ®Æt cuèi c©u hái. NÕu tãm t¾t b»ng s¬ ®å ®o¹n th¼ng hoÆc s¬ ®å mÉu vËt th× ®Æt dÊu ? ë ®»ng tríc c¸c tõ nh quyÓn, qu¶ ,... còng ®îc v× c¸c tãm t¾t Êy kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c©u. Tuy nhiªn häc sinh thêng cã thãi quen cø thÊy dÊu ... lµ ®iÒn sè (dÊu) vµo ®ã nªn gi¸o viªn cÇn lu ý c¸c em lµ: "Riªng trong trêng hîp nµy (trong tãm t¾t ) th× dÊu ... thay cho tõ "mÊy" hoÆc "bao nhiªu" ; c¸c em sÏ ph¶i t×m cho ra sè ®ã ®Ó ghi vµo §¸p sè cña Bµi gi¶i chø kh«ng ph¶i ®Ó ghi vµo chç ... trong tãm t¾t. NÕu kh«ng thÓ gi¶i thÝch cho häc sinh hiÓu ®îc ý trªn th× chóng ta cø quay l¹i lèi cò, tøc lµ ®Æt dÊu hái (?) ra ®»ng tríc theo kiÓu "Cßn ? qu¶" còng ®îc, kh«ng nªn qu¸ cøng nh¾c. Giai ®o¹n ®Çu nãi chung bµi to¸n nµo còng nªn tãm t¾t råi cho häc sinh dùa vµo tãm t¾t nªu ®Ò to¸n. CÇn lu ý d¹y gi¶i to¸n lµ mét qu¸ tr×nh. Kh«ng nªn véi vµng yªu cÇu c¸c em ph¶i ®äc th«ng th¹o ®Ò to¸n, viÕt ®îc c¸c c©u lêi gi¶i, phÐp tÝnh vµ ®¸p sè ®Ó cã mét bµi chuÈn mùc ngay tõ tuÇn 23, 24. Chóng ta cÇn b×nh tÜnh rÌn cho häc sinh tõng bíc, miÔn sao ®Õn cuèi n¨m (tuÇn 33, 34, 35) trÎ ®äc vµ gi¶i ®îc bµi to¸n lµ ®¹t yªu cÇu. b) T×m ®êng lèi gi¶i bµi to¸n. * Sau khi gióp häc sinh t×m hiÓu ®Ò to¸n ®Ó x¸c ®Þnh râ c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m, ch¼ng h¹n: - Bµi to¸n cho g×? (Nhµ An cã 5 con gµ) - Cßn cho g× n÷a? (MÑ mua thªm 4 con gµ) - Bµi to¸n hái g×? (Nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ?) Gi¸o viªn nªu tiÕp: "Muèn biÕt nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ em lµm tÝnh g×? (tÝnh céng) MÊy céng mÊy? (5 + 4) ; 5 + 4 b»ng mÊy? (5 + 4 = 9); hoÆc: "Muèn biÕt nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ em tÝnh thÕ nµo? (5 + 4 = 9); hoÆc: "Nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ ?" (9) Em tÝnh thÕ nµo ®Ó ®îc 9 ? (5 + 4 = 9). Tíi ®©y gi¸o viªn gîi ý ®Ó häc sinh nªu tiÕp "9 nµy lµ 9 con gµ", nªn ta viÕt "con gµ" vµo trong dÊu ngoÆc ®¬n: 5 + 4 = 9 (con gµ). Tuy nhiªn còng cã nh÷ng häc sinh nh×n tranh ë s¸ch gi¸o khoa ®Ó ®Õm ra kÕt qu¶ mµ kh«ng ph¶i lµ do tÝnh to¸n. Trong trêng hîp nµy gi¸o viªn vÉn x¸c nhËn kÕt qu¶ lµ ®óng, song cÇn hái thªm: "Em tÝnh thÕ nµo?" (5 + 4 = 9). Sau ®ã nhÊn m¹nh: "Khi gi¶i to¸n em ph¶i nªu ®îc phÐp tÝnh ®Ó t×m ra ®¸p sè (ë ®©y lµ 9). NÕu chØ nªu ®¸p sè th× cha ph¶i lµ gi¶i to¸n. * Sau khi häc sinh ®· x¸c ®Þnh ®îc phÐp tÝnh, nhiÒu khi viÖc híng dÉn häc sinh ®Æt c©u lêi gi¶i cßn khã h¬n (thËm chÝ khã h¬n nhiÒu) viÖc chän phÐp tÝnh vµ tÝnh ra ®¸p sè. Víi häc sinh líp 1, lÇn ®Çu tiªn ®îc lµm quen víi c¸ch gi¶i lo¹i to¸n nµy nªn c¸c em rÊt lóng tóng. ThÕ nµo lµ c©u lêi gi¶i, v× sao ph¶i viÕt c©u lêi gi¶i? Kh«ng thÓ gi¶i thÝch cho häc sinh líp 1 hiÓu mét c¸ch thÊu ®¸o nªn cã thÓ gióp häc sinh bíc ®Çu hiÓu vµ n¾m ®îc c¸ch lµm. Cã thÓ dïng mét trong c¸c c¸ch sau: C¸ch 1: Dùa vµo c©u hái cña bµi to¸n råi bá bít tõ ®Çu (Hái) vµ cuèi (mÊy con gµ ?) ®Ó cã c©u lêi gi¶i : "Nhµ An cã tÊt c¶:" hoÆc thªm tõ "lµ" ®Ó cã c©u lêi gi¶i : "Nhµ An cã tÊt c¶ lµ: " C¸ch 2: §a tõ "con gµ" ë cuèi c©u hái lªn ®Çu thay thÕ cho tõ "Hái" vµ thªm tõ Sè (ë ®Çu c©u), lµ ë cuèi c©u ®Ó cã: "Sè con gµ nhµ An cã tÊt c¶ lµ:" C¸ch 3: Dùa vµo dßng cuèi cïng cña tãm t¾t, coi ®ã lµ "tõ kho¸" cña c©u lêi gi¶i råi thªm th¾t chót Ýt. VÝ dô: Tõ dßng cuèi cña tãm t¾t: "Cã tÊt c¶: ... con gµ ? ". Häc sinh viÕt c©u lêi gi¶i: "Nhµ An cã tÊt c¶:" C¸ch 4: Gi¸o viªn nªu miÖng c©u hái: "Hái nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ?" ®Ó häc sinh tr¶ lêi miÖng: "Nhµ An cã tÊt c¶ 9 con gµ" råi chÌn phÐp tÝnh vµo ®Ó cã c¶ bíc gi¶i (gåm c©u lêi gi¶i vµ phÐp tÝnh): Nhµ An cã tÊt c¶: 5 + 4 = 9 (con gµ) C¸ch 5: Sau khi häc sinh tÝnh xong: 5 + 4 = 9 (con gµ), gi¸o viªn chØ vµo 9 vµ hái: "9 con gµ ë ®©y lµ sè gµ cña nhµ ai?" (lµ sè gµ nhµ An cã tÊt c¶). Tõ c©u tr¶ lêi cña häc sinh ta gióp c¸c em chØnh söa thµnh c©u lêi gi¶i: "Sè gµ nhµ An cã tÊt c¶ lµ" v.v... ë ®©y gi¸o viªn cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em tù nªu nhiÒu c©u lêi gi¶i kh¸c nhau, sau ®ã bµn b¹c dÓ chän c©u thÝch hîp nhÊt. Kh«ng nªn b¾t buéc trÎ nhÊt nhÊt ph¶i viÕt theo mét kiÓu. c) Tr×nh bµy bµi gi¶i Cã thÓ coi viÖc tr×nh bµy bµi gi¶i lµ tr×nh bµy mét s¶n phÈm cña t duy. Thùc tÕ hiÖn nay c¸c em häc sinh líp 1 tr×nh bµy bµi gi¶i cßn rÊt h¹n chÕ, kÓ c¶ häc sinh kh¸ giái. CÇn rÌn cho häc sinh nÒ nÕp vµ thãi quen tr×nh bµy bµi gi¶i mét c¸ch chÝnh x¸c, khoa häc, s¹ch ®Ñp dï trong giÊy nh¸p, b¶ng líp, b¶ng con hay vë, giÊy kiÓm tra. CÇn tr×nh bµy bµi gi¶i mét bµi to¸n cã lêi v¨n nh sau: Bµi gi¶i Nhµ An cã tÊt c¶ lµ: 5 + 4 = 9 ( con gµ ) §¸p sè : 9 con gµ NÕu lêi gi¶i ghi: "Sè gµ nhµ An lµ:" th× phÐp tÝnh cã thÓ ghi: “5 + 4 = 9 (con)”. (Lêi gi¶i ®· cã s½n danh tõ "gµ"). Tuy nhiªn nÕu häc sinh viÕt qu¸ chËm mµ l¹i gÆp ph¶i c¸c tõ khã nh "thuyÒn, quyÓn, ..." th× cã thÓ lîc bít danh tõ cho nhanh. Gi¸o viªn cÇn hiÓu râ lý do t¹i sao tõ "con gµ" l¹i ®îc dÆt trong dÊu ngoÆc ®¬n? §óng ra th× 5 + 4 chØ b»ng 9 th«i (5 + 4 = 9) chø 5 + 4 kh«ng thÓ b»ng 9 con gµ ®îc. Do ®ã, nÕu viÕt: "5 + 4 = 9 con gµ" lµ sai. Nãi c¸ch kh¸c , nÕu vÉn muèn ®îc kÕt qu¶ lµ 9 con gµ th× ta ph¶i viÕt nh sau míi ®óng: "5 con gµ + 4 con gµ = 9 con gµ". Song c¸ch viÕt phÐp tÝnh víi c¸c danh sè ®Çy ®ñ nh vËy kh¸ phiÒn phøc vµ dµi dßng, g©y khã kh¨n vµ tèn nhiÒu thêi gian ®èi víi häc sinh líp 1. Ngoµi ra häc sinh còng hay viÕt thiÕu vµ sai nh sau: 5 con gµ + 4 = 9 con gµ 5 + 4 con gµ = 9 con gµ 5 con gµ + 4 con gµ = 9 VÒ mÆt to¸n häc th× ta ph¶i dõng l¹i ë 9, nghÜa lµ chØ ®îc viÕt 5 + 4 = 9 th«i. Song v× c¸c ®¬n vÞ còng ®ãng vai trß rÊt quan träng trong c¸c phÐp tÝnh gi¶i nªn vÉn ph¶i t×m c¸ch ®Ó ®a chóng vµo phÐp tÝnh. Do ®ã, ta míi ghi thªm ®¬n vÞ "con gµ" ë trong dÊu ngoÆc ®¬n ®Ó chó thÝch cho sè 9 ®ã. Cã thÓ hiÓu r»ng ch÷ "con gµ” viÕt trong dÊu ngoÆc ë ®©y chØ cã mét sù rµng buéc vÒ mÆt ng÷ nghÜa víi sè 9, chø kh«ng cã sù rµng buéc chÆt chÏ vÒ to¸n häc víi sè 9. Do ®ã, nªn hiÓu: 5 + 4 = 9 (con gµ) lµ c¸ch viÕt cña mét c©u v¨n hoµn chØnh nh sau: "5 + 4 = 9, ë ®©y 9 lµ 9 con gµ". Nh vËy c¸ch viÕt 5 + 4 = 9 (con gµ) lµ mét c¸ch viÕt phï hîp. Trong ®¸p sè cña bµi gi¶i to¸n th× kh«ng cã phÐp tÝnh nªn ta cø viÖc ghi: "§¸p sè : 9 con gµ" mµ kh«ng cÇn ngoÆc ®¬n. d) KiÓm tra l¹i bµi gi¶i Häc sinh TiÓu häc ®Æc biÖt lµ häc sinh líp Mét thêng cã thãi quen khi lµm bµi xong kh«ng hay xem, kiÓm tra l¹i bµi ®· lµm. Gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh x©y dùng thãi quen häc tËp nµy. CÇn kiÓm tra vÒ lêi gi¶i, vÒ phÐp tÝnh, vÒ ®¸p sè hoÆc t×m c¸ch gi¶i hoÆc c©u tr¶ lêi kh¸c. 3.2/ BiÖn ph¸p kh¾c s©u lo¹i “ Bµi to¸n cã lêi v¨n" Ngoµi viÖc d¹y cho häc sinh hiÓu vµ gi¶i tèt "Bµi to¸n cã lêi v¨n" gi¸o viªn cÇn gióp c¸c em hiÓu ch¾c, hiÓu s©u lo¹i to¸n nµy. ë mçi bµi, mçi tiÕt vÒ "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" gi¸o viªn cÇn ph¸t huy t duy, trÝ tuÖ, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh b»ng viÖc híng cho häc sinh tù tãm t¾t ®Ò to¸n, tù ®Æt ®Ò to¸n theo d÷ kiÖn ®· cho, tù ®Æt ®Ò to¸n theo tãm t¾t cho tríc, gi¶i to¸n tõ tãm t¾t, nh×n tranh vÏ, s¬ ®å viÕt tiÕp néi dung ®Ò to¸n vµo chç chÊm (...), ®Æt c©u hái cho bµi to¸n. VÝ dô 1: Nh×n tranh vÏ, viÕt tiÕp vµo chç chÊm ®Ó cã bµi to¸n, råi gi¶i bµi to¸n ®ã: Bµi to¸n: Díi ao cã ... con vÞt, cã thªm ... con vÞt n÷a ch¹y xuèng. Hái ..........................................................................? VÝ dô 2: Gi¶i bµi to¸n theo tãm t¾t sau: Cã : 7 h×nh trßn T« mµu : 3 h×nh trßn Kh«ng t« mµu : .......... h×nh trßn? 3.3/ Mét sè ph¬ng ph¸p thêng sö dông trong d¹y: "Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n" ë líp Mét. a) Ph¬ng ph¸p trùc quan Khi d¹y “Gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n” cho häc sinh líp 1 thêng sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan gióp häc sinh t×m hiÓu ®Ò bµi, tãm t¾t ®Ò to¸n th«ng qua viÖc sö dông tranh ¶nh, vËt mÉu, s¬ ®å … gióp häc sinh dÔ hiÓu ®Ò bµi h¬n tõ ®ã t×m ra ®êng lèi gi¶i mét c¸ch thuËn lîi. §Æc biÖt trong s¸ch gi¸o khoa To¸n 1 cã hai lo¹i tranh vÏ gióp häc sinh “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ®ã lµ: mét lo¹i gîi ra phÐp céng, mét lo¹i gîi ra phÐp trõ. Nh vËy chØ cÇn nh×n vµo tranh vÏ häc sinh ®· ®Þnh ra ®îc c¸ch gi¶i bµi to¸n. Trong nh÷ng trêng hîp nµy b¾t buéc gi¸o viªn ph¶i sö dông tranh vÏ vµ ph¬ng ph¸p trùc quan. b) Ph¬ng ph¸p hái ®¸p (®µm tho¹i) Sö dông khi híng dÉn häc sinh t×m hiÓu, ph©n tÝch ®Ò bµi, t×m ®êng lèi gi¶i, ch÷a bµi lµm cña häc sinh ... c) Ph¬ng ph¸p d¹y häc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Víi môc ®Ých gióp c¸c em kh¾c s©u nh÷ng kiÕn thøc vÒ “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y gi¸o viªn nªn ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy. ë mçi d¹ng to¸n “thªm, bít” gi¸o viªn cã thÓ biÕn tÊu ®Ó cã nh÷ng bµi to¸n cã vÊn ®Ò. Ch¼ng h¹n bµi to¸n “bít” trë thµnh bµi to¸n t×m sè h¹ng, bµi to¸n “thªm” trë thµnh bµi to¸n t×m sè trõ. Gi¸o viªn cã thÓ t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò b»ng c¸ch cho s½n lêi gi¶i, häc sinh tù ®Æt phÐp tÝnh hoÆc cho s½n phÐp tÝnh häc sinh ®Æt c©u lêi gi¶i. Cho h×nh vÏ häc sinh ®Æt lêi bµi to¸n vµ gi¶i. Víi nh÷ng t×nh huèng khã cã thÓ phèi hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó gióp häc sinh thuËn lîi cho viÖc lµm bµi nh : Ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm, ph¬ng ph¸p kiÕn t¹o ... III/ KÕt qu¶ kiÓm chøng - N¨m häc 2003 - 2004: D¹y b×nh thêng theo kh¶ n¨ng vµ thùc tÕ, ®ång thêi t×m hiÓu, tËp hîp sè liÖu, thùc hiÖn 3 lÇn kiÓm tra kh¶o s¸t. - N¨m häc 2004 - 2005: ¸p dông kinh nghiÖm vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y vµ tiÕp tôc t×m hiÓu vµ bæ xung nh÷ng kinh nghiÖm thu ®îc, thùc hiÖn 3 lÇn kiÓm tra kh¶o s¸t. - N¨m häc 2005 - 2006: TiÕp tôc ¸p dông kinh nghiÖm vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y, thùc hiÖn 3 lÇn kiÓm tra kh¶o s¸t. B¶ng kÕt qu¶ kiÓm chøng (Qua ba n¨m thùc nghiÖm ¸p dông kinh nghiÖm) SÜ sè KÕt qu¶ thu ®îc qua 3 lÇn kiÓm tra kh¶o s¸t cuèi n¨m BiÕt tãm t¾t ®Ò §Æt c©u lêi gi¶i Lµm phÐp tÝnh Ghi ®¸p sè N¨m häc líp bµi phï hîp phï hîp vµ ghi danh sè ®óng, ®ñ 03 - 04 30 54/90 = 60,0% 61/90 = 67,7% 82/90 = 91,1% 82/90 = 91,1% 04 - 05 29 78/87 = 89,6% 75/87 = 86,2% 76/87 = 87,3% 75/87 = 86,2% 05 - 06 29 82/87 = 94,2% 83/87 = 95,4% 84/87 = 96,5% 83/87 = 95,4% Ph©n tÝch kÕt qu¶: Nh×n b¶ng kÕt qu¶ cã thÓ nhËn thÊy tû lÖ häc sinh biÕt ®Æt phÐp tÝnh vµ tÝnh ®óng, biÕt ghi ®¸p sè ®óng ngay tõ khi cha ¸p dông kinh nghiÖm t¬ng ®èi cao vµ ®ång ®Òu. DÔ thÊy sè häc sinh cha biÕt tãm t¾t ®Ò to¸n, sè häc sinh cha biÕt viÕt c©u lêi gi¶i n¨m häc 2003 – 2004 vµ n¨m häc 2004 – 2005 thÊp h¬n nhiÒu so víi n¨m häc 2005 – 2006. Mét sè sai sãt mµ häc sinh thêng m¾c ph¶i lµ: - Kh«ng biÕt tãm t¾t hoÆc tãm t¾t kh«ng ®óng. - ViÕt lêi gi¶i lung tung, kh«ng phï hîp víi phÐp tÝnh. - Ghi danh sè ë phÐp tÝnh vµ ®¸p sè cßn sai hoÆc thiÕu. - Tr×nh bµy bµi gi¶i cha ®Ñp, cha khoa häc. Qua tæng hîp kÕt qu¶ 3 lÇn kiÓm tra kh¶o s¸t ë cuèi n¨m häc 2004 – 2005 (víi ®Ò bµi t¬ng tù nh c¸c n¨m häc tríc), sè häc sinh cßn sai sãt lµ rÊt Ýt.   PhÇn iii: kÕt luËn vµ bµi häc kinh nghiÖm Kh«ng cã ph¬ng ph¸p d¹y häc nµo lµ tèi u hay v¹n n¨ng, chØ cã lßng nhiÖt t×nh, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña ngêi thÇy víi nghÒ nghiÖp lµ mang l¹i kÕt qu¶ cao trong gi¶ng d¹y, lµ chiÕc ch×a kho¸ vµng tri thøc ®Ó më ra cho c¸c em c¸nh cöa khoa häc v× mét ngµy mai t¬i s¸ng. §ã lµ vinh dù vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi gi¸o viªn. §ã còng lµ duyªn nî cña ngêi thÇy. Duyªn nî víi ngêi, víi nghÒ vµ nî víi mªnh m«ng biÓn häc. Trong khu«n khæ h¹n hÑp cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm mµ b¶n th©n t«i chiªm nghiÖm, tr¨n trë b»ng mét t×nh yªu nghÒ nghiÖp, hy väng nã sÏ cïng c¸c b¹n ®ång nghiÖp gÇn xa trao ®æi ®Ó hoµn thµnh xø mÖnh vÎ vang mµ §¶ng vµ nhµ níc trao cho nghÒ thÇy gi¸o. §èi víi häc sinh líp Mét, c¸c em thùc sù lµ nh÷ng mÇm c©y cßn rÊt non nít, ®Ó cã ®îc mét c©y to, c©y khoÎ, mçi gi¸o viªn d¹y líp Mét ngoµi viÖc uèn n¾n , buéc tØa ph¶i biÕt ch¨m sãc ®Ó c¸c em ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch toµn diÖn. Lµm tèt viÖc d¹y “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 1” sÏ gãp phÇn v« cïng quan träng ®Ó ph¸t triÓn trÝ tuÖ cho c¸c em mét c¸ch tæng hîp. Tõ ®ã c¸c em sÏ cã mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó häc c¸c m«n häc kh¸c vµ tiÕp tôc häc lªn c¸c líp trªn. 1) Bµi häc kinh nghiÖm: - Mçi gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng néi dung ch¬ng tr×nh, cÊu tróc s¸ch gi¸o khoa vÒ “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp Mét ®Ó x¸c ®Þnh ®îc trong mçi tiÕt häc ph¶i d¹y cho häc sinh c¸i g×, d¹y nh thÕ nµo? - §èi víi häc sinh tiÓu häc vµ ®Æc biÖt lµ häc sinh líp Mét, cÇn coi träng sö dông trùc quan trong gi¶ng d¹y nãi chung vµ trong d¹y “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” nãi riªng, tuy nhiªn còng kh«ng v× thÕ mµ l¹m dông trùc quan hoÆc trùc quan mét c¸ch h×nh thøc. - D¹y “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” cho häc sinh líp Mét kh«ng thÓ nãng véi mµ ph¶i hÕt søc b×nh tÜnh, nhÑ nhµng, tû mØ, nhng còng rÊt c¬ng quyÕt ®Ó h×nh thµnh cho c¸c em mét ph¬ng ph¸p t duy häc tËp ®ã lµ t duy khoa häc, t duy s¸ng t¹o, t duy l« gic. RÌn cho c¸c em ®øc tÝnh chÞu khã cÈn thËn trong “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n”. - VËn dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp, linh ho¹t ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh. 2) Nh÷ng vÊn ®Ò h¹n chÕ cßn tån t¹i: Thùc tÕ cho thÊy ch¬ng tr×nh m«n to¸n líp Mét cßn nÆng ë mét sè bµi, mét sè tiÕt vÒ “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” . PhÇn thêi gian dµnh cho “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” thêng ë cuèi tiÕt nªn ®«i khi bÞ phÇn trªn lÊn sang, lµm cho néi dung nµy ph¶i thùc hiÖn mét c¸ch véi vµng, cha tho¶ ®¸ng. Cßn cã víng m¾c vÒ tõ ng÷ ®èi víi häc sinh líp Mét nªn còng lµ mét khã kh¨n trë ng¹i ®èi víi gi¸o viªn trong dÉn d¾t gîi më cho häc sinh. Lêi kÕt: Ngêi xa nãi: “Ng«n dÞ – hµnh nan”, nãi dÔ lµm khã. Tuy vËy t«i kh¼ng ®Þnh víi c¸c b¹n ®ång nghiÖp: Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÒu hÕt søc t©m huyÕt mµ t«i ®· thùc hiÖn vµ thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan trong h¬n 3 n¨m häc võa qua. Chóng t«i rÊt mong phßng gi¸o dôc Lý Nh©n t¹o ®iÒu kiÖn tæ chøc cho chóng t«i nh÷ng buæi héi th¶o, trao ®æi kinh nghiÖm víi nh÷ng chuyªn ®Ò thiÕt thùc vÒ “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” ë líp Mét ®Ó bæ trî cho chóng t«i vèn kinh nghiÖm chuyªn m«n, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc theo tinh thÇn ®æi míi. Xin tr©n träng c¶m ¬n!  