Tài liệu Nâng cao chất lượng cho vay ngắn hạn tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh nam sách 2015

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY NGẮN HẠN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tổng quan về ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại là tổ chức được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan vì mục tiêu lợi nhuận theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng và quy định khác của pháp luật( Nghị định số 59/2009/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của NHTM). Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ sau đây: nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán. Trên thế giới có nhiều định nghĩa về NHTM như sau:  Ở Mỹ: NHTM là một công ty kinh doanh chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành dịch vụ tài chính.  Ở Pháp: NHTM là những xí nghiệp thường xuyên nhận của công chúng dưới hình thức tiền gửi hay hình thức khác để dử dụng cho các nghiệp vụ chiết khấu, tín dụng hay dịch vụ tài chính.  Ở Ấn Độ: NHTM là cơ sở xác nhận các khoản tiền gửi để cho vay, tài trợ và đầu tư. Tóm lại, Ngân hàng thương mại là doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ - tín dụng, với hoạt động thường xuyên là nhận gửi tiền, cho vay và cung ứng các dịch vụ ngân hàng cho nền kinh tế quốc dân. 1.1.2. Các hoạt động chủ yếu của ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Hoạt động huy động vốn Huy động vốn là việc thu hút dòng tiền nhàn rỗi bên ngoài vào ngân hàng thông qua nhiều hình thức. Ngân hàng thường huy động vốn dưới các hình thức như:  Nhận tiền gửi của khách hàng Tiền gửi của khách hàng là nguồn tài nguyên quan trọng nhất của ngân hàng thương mại, khi một ngân hàng bắt đầu hoạt động, nghiệp vụ đầu tiên là mở các tài khoản tiền gửi để giữ tiền, tài sản và thanh toán hộ khách hàng, bằng cách đó ngân hàng huy động tiền của các doanh nghiệp, các tổ chức và dân cư.  Đi vay Nguồn tiền gửi là nguồn quan trọng nhất của ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, trong những trường hợp cần thiết các ngân hàng thương mại vẫn phải tiến hành đi vay 1 thêm. Mặt khác tại nhiều quốc gia trên thế giới, ngân hàng Trung ương thường quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc với nguồn tiền huy động và vốn chủ sở hữu. Do vậy trong những trường hợp cần thiết, và trong các giai đoạn cụ thể nhiều ngân hàng phải tiến hành vay mượn thêm để đáp ứng nhu cầu chi trả khi khả năng huy động bị hạn chế như phát hành giấy tờ có giá từ người dân, tổ chức xã hội, NHTW để tái chiết khấu giấy tờ có giá. 1.1.2.2. Hoạt động cho vay Theo thông tư số 21/2013/TT-NHNN hoạt động cho vay của NHTM là một hình thức cấp tín dụng, theo đó ngân hàng cho vay giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích và thời gian nhất định theo thoả thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi. Các hình thức cho vay chủ yếu gồm: Thấu chi, trực tiếp từng lần, hạn mức, luân chuyển, trả góp, gián tiếp. 1.1.2.3. Các hoạt động khác  Cho thuê tài sản Cho thuê của ngân hàng là hình thức tín dụng trung và dài hạn. Ngân hàng mua tài sản cho khách hàng thuê với thời hạn sao cho ngân hàng phải thu gần đủ (hoặc thu đủ) giá trị tài sản cho thuê cộng lãi. Hết hạn thuê khách hàng có thể mua lại tài sản đó.  Bảo lãnh (hoặc tái bảo lãnh) Bảo lãnh của ngân hàng là cam kết của ngân hàng dưới hình thức thư bảo lãnh về việc thực hiện nghĩa vụ tài chính thay cho khách hàng khi khách hàng không thực hiện đúng nghĩa vụ như cam kết. Bảo lãnh thường có ba bên : Bên hưởng bảo lãnh, bên được bảo lãnh, và bên bảo lãnh, ngân hàng là bên bảo lãnh.  Chiết khấu chứng từ có giá Chiết khấu giấy tờ có giá là một nghiệp vụ tín dụng của NHTM trong đó khách hàng chuyển nhượng những chứng từ có giá chưa đến hạn cho ngân hàng để nhận lấy một khoản tiền bằng mệnh giá trừ đi lợi tức chiết khấu và hoa hồng.  Thanh toán và ngân quỹ NHTM mở tài khoản cho khách hàng và làm trung gian thanh toán khi thực hiện các nghiệp vụ theo yêu cầu của khách hàng trên tài khoản tiền gửi này 2 Thang Long University Library  Kinh doanh ngoại hối và vàng Trên thị trường trong nước và thị trường Quốc tế khi ngân hàng nhà nước cho phép, NHTM có thể kinh doanh giao ngay (spots), giao dịch ngoại hối kỳ hạn (forwards), hoặc giao dịch hoán đổi (swaps), giao dịch quyền chọn (options). Trong xu thế mở cửa giao lưu với quốc tế, để trở thành NHTM phát triển đa năng thì nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối ngày càng trở nên quan trọng bởi nó không chỉ đem lại lợi nhuận trực tiếp do tỷ giá thay đổi theo chiều hướng có lợi cho NHTM mà còn hỗ trợ để mở rộng các nghiệp vụ khác. Ngoài ra ngân hàng còn có thêm một số hoạt động: Đầu tư trên thị trường tiền tệ, góp vốn mua cổ phần,.... 1.2. Vai trò và chức năng của Ngân hàng thương mại  Chức năng trung gian tín dụng: Ngân hàng thương mại với vai trò trung gian của các cá nhân trong nền kinh tế, nhận tiền từ người muốn cho vay, trả lãi cho họ và đem số tiền ấy cho người muốn vay vay. Thực hiện được điều này NHTM huy động và tập trung các nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế; mặt khác với số vốn này NHTM sẽ đáp ứng được nhu cầu vốn của nền kinh tế để sản xuất kinh doanh. Qua đó nó thúc đẩy nền kinh tế phát triển. NHTM vừa là người đi vay vừa là người cho vay và với số lãi suất chênh lệch có được nó sẽ duy trì hoạt động của mình.  Chức năng làm trung gian thanh toán và quản lý các phương tiện thanh toán: Chức năng này có nghĩa là ngân hàng tiến hành nhập tiền vào tài khoản hay chi trả tiền theo lệnh của chủ tài khoản. Khi các khách hàng gửi tiền vào ngân hàng, họ sẽ được đảm bảo an toàn trong việc cất giữ tiền và thực hiện thu chi một cách nhanh chóng tiện lợi, nhất là đối với các khoản thanh toán có giá trị lớn, ở mọi địa phương mà nếu khách hàng tự làm sẽ rất tốn kém khó khăn và không an toàn (ví dụ: chi phí lưu thông, vận chuyển, bảo quản…).  Chức năng tạo ra tiền: Vào cuối thế kỉ 19 hệ thống ngân hàng hai cấp được hình thành, các ngân hàng không còn hoạt động riêng lẻ nữa mà tạo thành hệ thống, trong đó ngân hàng trung ương là cơ quan quản lý về tiền tệ, tín dụng là ngân hàng của các ngân hàng. Các ngân hàng còn lại kinh doanh tiền tệ, nhờ họat động trong hệ thống các NHTM đã tạo ra bút tệ thay thế cho tiền mặt đang trở thành phổ biến trong hoạt động Ngân hàng. 3 1.3. 1.3.1. Tổng quan về hoạt động cho vay ngắn hạn của ngân hàng thƣơng mại Khái niệm hoạt động cho vay ngắn hạn Hoạt động cho vay của NHTM là một hình thức cấp tín dụng, theo đó ngân hàng cho vay giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích và thời gian nhất định theo thoả thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi. Thời hạn đối với hoạt động cho vay ngắn hạn được ngân hàng và khách hàng thoả thuận tối đa là 12 tháng. (PGS.TS Mai Văn Bạn 2011) 1.3.2. Đặc điểm cho vay ngắn hạn Hoạt động cho vay ngắn hạn của ngân hàng thương mại có một số đặc điểm nổi bật như sau: - Thời gian thu hồi vốn nhanh Cho vay ngắn hạn chủ yếu để đáp ứng nhu cầu thiếu hụt tạm thời vốn lưu động trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Ngân hàng thường cho vay khi khách hàng phát sinh nhu cầu vốn để mua nguyên vật liệu, hoặc trang trải các chi phí sản xuất. Thông thường những thiếu hụt này chỉ mang tính tạm thời, sau đó khoản thiếu hụt này sẽ sớm được thu lại dưới hình thái tiền tệ, vì vậy thời gian thu hồi khoản cho vay sẽ nhanh. - Rủi ro thường không cao Do khoản cho vay chỉ cung cấp trong thời gian ngắn vì thế ít chịu ảnh hưởng của những biến động không thể lường trước của nền kinh tế như: khả năng phá sản,đồng tiền mất giá. Do đó nó thường ít gặp rủi ro hơn. - Lãi suất thấp Lãi suất cho vay là khoản chi phí người đi vay phải trả cho ngân hàng để được quyền tạm thời sử dụng nguồn vốn của ngân hàng. Chính vì rủi ro của khoản vay thường không cao do đó lãi suất người đi vay phải trả thông thường thấp hơn so với các khoản vay dài hạn khác. - Hình thức cho vay đa dạng Ngân hàng cung cấp ngày càng nhiều phương thức cho vay ngắn hạn như: cho vay thấu chi, cho vay từng lần, cho vay theo hạn mức, cho vay luân chuyển…, nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng, đồng thời giúp ngân hàng phân tán rủi ro. 4 Thang Long University Library 1.3.3. Vai trò hoạt động cho vay ngắn hạn Hoạt động cho vay ngắn hạn chiếm vai trò hết sức quan trọng, cụ thể: - Đối với nền kinh tế: Cho vay ngắn hạn có vai trò rất lớn đối với nền kinh tế và cả xã hội nói chung. Cho vay ngắn hạn là nhân tố tác động tích cực nhằm thúc đẩy ngắn hạn của cá nhân và hộ gia đình, giúp kích cầu, tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội. Bởi sản xuất muốn phát triển phải xuất phát từ nhu cầu, có cầu mới có cung. Tuy nhiên, nhu cầu ấy phải có khả năng thanh toán. Chính sản phẩm cho vay ngắn hạn của ngân hàng làm cho nhu cầu ngắn hạn có khả năng thanh toán tăng lên, việc mua bán sẽ kịp thời hơn, quá trình tiêu thụ hàng hóa được diễn ra nhanh chóng, thuận tiện hơn, doanh nghiệp sản xuất có đủ cơ sở để giải quyết bài toán hàng tồn kho và tiến tới mở rộng sản xuất kinh doanh. Mặt khác, cho vay ngắn hạn góp phần nâng cao đời sống dân cư, hỗ trợ cho họ trong việc mua sắm xe cộ, nhà cửa, các dịch vụ giáo dục, y tế,….Qua đó làm giảm sự chênh lệch giữa người giàu và người nghèo. Cho vay ngắn hạn làm tăng tổng cầu nền kinh tế, tạo thêm thị trường đầu ra cho khu vực sản xuất, từ đó góp phần giải quyết công ăn việc làm cho người dân, đồng thời nâng cao mức sống của họ. Do vậy, hoạt động cho vay ngắn hạn tác động lên toàn bộ nền kinh tế. - Đối với ngân hàng: Cho vay ngắn hạn giúp vốn ngân hàng không bị ứ đọng, tăng vòng quay và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, từ đó tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng. Việc cho vay ngắn hạn giúp các ngân hàng mở rộng mối quan hệ với khách hàng, từ đó làm tăng khả năng huy động các loại tiền gửi và các sản phẩm đi kèm khác của ngân hàng. Bởi lẽ, đa số đối tượng cho vay ngắn hạn là những khách hàng có tình hình tài chính tốt trong tương lai và họ không muốn gửi tiền của mình vào ngân hàng mà họ cho rằng mình không có triển vọng vay lại từ chính ngân hàng đó khi mình có nhu cầu. Thị trường khách hàng cá nhân tuy quy mô vay vốn ngắn hạn nhỏ, tuy nhiên xét theo số lượng khách hàng cũng như mục đích sử dụng thì vô cùng tiềm năng. Để chiếm lĩnh được thị phần, có lợi nhuận tăng trưởng bền vững và thành công trong mảng kinh doanh này đòi hỏi các ngân hàng phải có sản phẩm đa dạng, độc đáo, chất lượng tư vấn, chăm sóc khách hàng tốt, quy trình cho vay nhanh gọn, chính xác, quản lý tín dụng hiệu quả,…Vì vậy, phát triển cho vay ngắn hạn giúp ngân hàng tăng nguồn vốn huy động, giúp ngân hàng mở rộng kinh doanh, mặt khác tạo áp lực lại để ngân hàng không ngừng nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường. Cho vay ngắn hạn cũng góp phần đa dạng hóa danh mục đầu tư, qua đó giảm thiểu, phân tán rủi ro cho ngân hàng. 5 - Đối với người tiêu dùng: Xã hội ngày càng phát triển thì càng phát sinh nhiều nhu cầu tiêu dùng. Tuy nhiên, không phải nhu cầu nào cũng được đáp ứng kịp thời bởi khả năng tự tài trợ. Qua đó, làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu tiêu dùng và khả năng tích lũy. Trên thực tế, ta thấy rằng có nhiều nhu cầu mang tính tự nhiên, vô cùng thiết yếu, có ý nghĩa hết sức quan trọng trong cuộc sống đối với mỗi cá nhân và hộ gia đình. Những nhu cầu này không sớm thì muộn thì người tiêu dùng cũng phải được đáp ứng, ví dụ như nhu cầu về mua sắm các đồ dùng tiện nghi, các phương tiện như xe máy, ô tô, nhu cầu nhà ở, giải trí,… Đối với thế hệ trẻ và người thu nhập thấp, vay ngắn hạn giúp họ có được một cuộc sống ổn định ngay từ khi còn trẻ, bằng việc mua trả góp những gì cần thiết, tạo cho họ động lực to lớn để làm việc, tiết kiệm, nuôi dưỡng con cái. Có thể hiểu, việc ngân hàng cho vay tiêu dùng cũng giống như việc khách hàng vay sử dụng đồng tiền trong tương lai của chính họ vào thời điểm hiện tại, đáp ứng kịp thời nhu cầu, khả năng thanh toán và giúp họ ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống ngay cả khi khả năng tài chính hiện tại của họ không cho phép. 1.3.4. Nguyên tắc và điều kiện cho vay ngắn hạn Tại ngân hàng thương mại và theo giáo trình “Ngân hàng thương mại” của TS.Hồ Diệu, nhà xuất bản thống kê năm 2001 hiện nay thường tồn tại một số nguyên tắc và điều kiện cho vay ngắn hạn như sau: 1.3.4.1. Nguyên tắc cho vay - Nguyên tắc hoàn trả: khoản tín dụng phải được thanh toán đầy đủ nguyên gốc sau khi sử dụng để ngân hàng bảo toàn được vốn ở mức tối thiểu nhất để có thể duy trì được hoạt động. - Nguyên tắc thời hạn: khoản tín dụng phải được hoàn trả đúng vào thời điểm đã được hai bên xác định cụ thể và được ghi nhận trong thỏa thuận vay vốn giữa khách hàng và ngân hàng. - Nguyên tắc trả lãi: ngoài việc thanh toán đầy đủ, đúng hạn khoản gốc, khách hàng phải có trách nhiệm thanh toán khoản lãi tính bằng tỷ lệ % trên số tiền vay, được coi là giá mua quyền sử dụng vốn. - Nguyên tắc tài sản đảm bảo: để bảo vệ nguồn vốn của ngân hàng khi khách hàng vi phạm các điều kiện vay vốn hoặc khi chủ nhân của các tài sản thế chấp không còn khả năng thanh toán cho ngân hàng. - Nguyên tắc sử dụng vốn vay đúng mục đích: tất cả các khoản tín dụng phải được sử dụng đúng mục đích vay thể hiện trong hồ sơ vay vốn. 6 Thang Long University Library 1.3.4.2. Điều kiện cho vay - Khách hàng phải có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự và chịu trách nhiệm dân sự theo quy định của pháp luật. - Khách hàng phải có khả năng tài chính đảm bảo trả được nợ trong thời hạn cam kết. - Mục đích sử dụng vốn vay phải hợp pháp. - Có dự án đầu tư, phương án sản xuất kinh doanh, dịch vụ khả thi; phương án đầu tư, phục vụ đời sống khả thi kèm phương án trả nợ khả thi và phù hợp với quy định của pháp luật. - Thực hiện đầy đủ các quy định về đảm bảo tiền vay theo quy định của Chính phủ, Thống đốc Ngân hàng Nhà Nước. 1.3.5. Quy trình cho vay ngắn hạn Lập hồ sơ vay vốn Phân tích tín dụng Ra quyết định tín dụng Giải ngân Giám sát tín dụng Thanh lý hợp đồng tín dụng (Nguồn: Thông tư 15/2012/VBHN-NHNN) Sơ đồ 1.1. Quy trình cho vay ngắn hạn  Bước 1: Lập hồ sơ vay vốn Bước này do cán bộ tín dụng thực hiện ngay sau khi tiếp xúc khách hàng. Nhìn chung một bộ hồ sơ vay vốn cần phải thu thập các thông tin như: + Năng lực pháp lý, năng lực hành vi dân sự của khách hàng + Khả năng sử dụng vốn vay + Khả năng hoàn trả nợ vay (vốn vay, lãi vay)  Bước 2: Phân tích tín dụng 7 Phân tích tín dụng là xác định khả năng hiện tại và tương lai của khách hàng trong việc sử dụng vốn vay và hoàn trả nợ vay. Mục tiêu: + Tìm kiếm những tình huống có thể xảy ra dẫn đến rủi ro cho ngân hàng, dự đoán khả năng khắc phục những rủi ro đó, dự kiến những biện pháp giảm thiểu rủi ro và hạn chế tổn thất cho ngân hàng. + Phân tích tính chân thật của những thông tin đã thu thập được từ phía khách hàng trong bước 1, từ đó nhận xét thái độ, thiện chí của khách hàng làm cơ sở cho việc ra quyết định cho vay.  Bước 3: Ra quyết định tín dụng Trong khâu này, ngân hàng sẽ ra quyết định đồng ý hoặc từ chối cho vay đối với một hồ sơ vay vốn của khách hàng. Khi ra quyết định, thường mắc 2 sai lầm cơ bản: + Đồng ý cho vay với một khách hàng không tốt như: có lịch sử vay trả nợ không tốt, không có tài sản thế chấp, không có sự đồng thuận vay giữa vợ hoăc chồng, thu nhập không ổn định thường dưới 2 triệu đồng/tháng. + Từ chối cho vay với một khách hàng tốt như: có lịch sử vay trả nợ tốt, có tài sản thế chấp, có sự đồng thuận khi vay giữa vợ hoặc chồng, thu nhập ổn định từ 10 triệu đồng/tháng. Cả 2 sai lầm đều ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh tín dụng, thậm chí sai lầm thứ 2 còn ảnh hưởng đến uy tín của ngân hàng.  Bước 4: Giải ngân Ở bước này, ngân hàng sẽ tiến hành phát tiền cho khách hàng theo hạn mức tín dụng đã ký kết trong hợp đồng tín dụng. Nguyên tắc giải ngân: phải gắn liền sự vận động tiền tệ với sự vận động hàng hóa hoặc dịch vụ có liên quan, nhằm kiểm tra mục đích sử dụng vốn vay của khách hàng và đảm bảo khả năng thu nợ. Nhưng đồng thời cũng phải tạo sự thuận lợi, tránh gây phiền hà cho công việc sản xuất kinh doanh của khách hàng.  Bước 5: Giám sát tín dụng 8 Thang Long University Library Nhân viên tín dụng thường xuyên kiểm tra việc sử dụng vốn vay thực tế của khách hàng, hiện trạng tài sản đảm bảo, tình hình tài chính của khách hàng,... để đảm bảo khả năng thu nợ.  Bước 6: Thanh lý hợp đồng tín dụng Kết thúc khoản vay, nếu khách hàng hoàn thành nghĩa vụ trả nợ bao gồm cả gốc và lãi thì hợp đồng cho vay hết hiệu lực. Ngân hàng và khách hàng sẽ làm biên bản thanh lý hợp đồng nếu có yêu cầu. Cán bộ tín dụng sẽ tổng kết và lưu trữ các thông tin về khoản vay để sử dụng khi cần. Chất lƣợng hoạt động cho vay ngắn hạn của ngân hàng thƣơng mại 1.4. 1.4.1. Khái niệm về chất lượng cho vay ngắn hạn Chất lượng cho vay được hiểu là sự đáp ứng nhu cầu tín dụng của khách hàng phù hợp với sự phát triển của kinh tế xã hội, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. (Thông tư 35/2013/VBHN-NHNN) Trong quan hệ cho vay, những chủ thể tham gia phải gồm hai bên: Một bên là ngân hàng – phía cấp vốn, bên còn lại là khách hàng – phía có nhu cầu vay vốn. Ngoài ra có thể có một số chủ thể khác tham gia như: Bên bảo lãnh vay vốn ngân hàng, các cơ quan quản lý Nhà nước. Cũng như các doanh nghiệp khác trong hoạt động kinh doanh, ngân hàng luôn chú trọng tới việc nâng cao hiệu quả hoạt động cho vay nhằm đáp ứng một cách phù hợp nhất nhu cầu về vốn của khách hàng trên cơ sở đảm bảo an toàn và sinh lời cho ngân hàng. Hiệu quả cho vay được xem xét dưới góc độ sau:  Dưới góc độ NHTM: thì hiệu quả cho vay chỉ được xem xét dưới các chỉ tiêu về mức độ an toàn và khả năng sinh lời cho ngân hàng. Khả năng sinh lời là những khoản thu do hoạt động cho vay mang lại và những khoản thu này phải lớn hơn so với chi phí bỏ ra để từ đó có lãi cho ngân hàng. Mặt khác hoạt động cho vay còn phải đảm bảo mục tiêu an toàn cho ngân hàng và khách hàng của ngân hàng.  Dưới góc độ khách hàng: khoản cho vay có hiệu quả khi nó được sử dụng đúng mục đích để góp phần tạo ra nhiều sản phẩm có chất lượng cho xã hội với giá thành hạ, tạo ra nhiều việc làm cho người lao động, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Một khoản cho vay có hiệu quả phải mang lại lợi ích cho người đi vay, cho ngân hàng và cho nền kinh tế.  Dưới góc độ xã hội: hoạt động cho vay hiệu quả sẽ góp phần thực hiện các chính sách, mục tiêu kinh tế vĩ mô của Đảng và Nhà nước đề ra, nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các thành phần kinh tế phát triển kinh doanh. Do giới hạn của đề tài nên 9 khái niệm hiệu quả cho vay được nghiên cứu kĩ hơn từ góc độ của ngân hàng và được cụ thể bằng các chỉ tiêu định tính và định lượng chính. 1.4.2. Ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng cho vay ngắn hạn Ngân hàng là ngành dịch vụ đã có lịch sử tồn tại và phát triển hàng trăm năm. Nó là ngành mang lại nhiều lợi nhuận song đồng thời nó cũng là ngành chịu nhiều rủi ro. Một trong những rủi ro lớn đối với ngân hàng là rủi ro tín dụng và nó cũng là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng mất khả năng thanh toán của ngân hàng, bằng chứng là đã xảy ra những cuộc khủng hoảng tài chính trên thế giới... Có thể nói bất kỳ một quốc gia nào trên thế giới cũng có thể lâm vào tình trạng đó, vì thế vấn đề nâng cao chất lượng tín dụng không chỉ cần thiết đối với ngân hàng, với khách hàng mà còn đối với toàn xã hội nữa.  Về phía ngân hàng: NHTM giống như các nhà kinh doanh bỏ vốn của mình ra và mong muốn thu được lợi nhuận và thu hồi vốn. Như vậy đảm bảo chất lượng cho các khoản vay và cho vay bản thân nó đối với ngân hàng đã là một nhu cầu cấp thiết. Đặc biệt đối với các NHTM ở Việt Nam hiện nay không còn phụ thuộc nhiều vào NHNN mà đã và đang dần trở thành một chủ thể kinh doanh độc lập, tự kiếm lợi nhuận lời ăn lỗ chịu, chịu trách nhiệm với khách hàng, với NHNN. Do vậy mà ngân hàng không thể không cần đến sự an toàn với các khoản vay. Như vậy, có thể thấy mục tiêu nâng cao chất lượng cho vay là điều kiện tối ưu cần thiết cho mỗi ngân hàng, nó vừa là yếu tố không những đảm bảo cho ngân hàng duy trì hoạt động mà còn giúp ngân hàng phát triển.  Về phía khách hàng: Khách hàng của ngân hàng có hai loại: Người gửi tiền và người vay tiền. Người gửi tiền thì họ quan tâm đến khả năng thanh toán của ngân hàng mà khả năng thanh toán của ngân hàng lại có mối quan hệ mật thiết với chất lượng của các khoản tín dụng vì vậy đối với họ nâng cao chất lượng tín dụng là vấn đề cần thiết vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến những khoản tiền gửi của họ. Người vay tiền là người trực tiếp sử dụng giá trị sử dụng của các khoản vốn vay ngân hàng, mà đối với họ chất lượng tín dụng chính là sự thoả mãn của họ về khoản tín dụng đó.  Nếu xét trên quan điểm toàn xã hội: Vấn đề chất lượng tín dụng cũng là vấn đề cần thiết. Bởi một đồng vốn của ngân hàng cho vay nó là đầu mối trong tất cả các mối quan hệ kinh tế, nếu người sử dụng vốn đó hiệu quả thì cũng đồng nghĩa với việc nó có hiệu quả đối với ngân hàng và xã hội bởi nó sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, đóng góp phát triển các công trình phúc lợi xã hội. Hơn nữa sự sụp đổ của hệ thống 10 Thang Long University Library ngân hàng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế nó có thể làm cho nền kinh tế lâm vào tình trạng suy thoái trầm trọng và sẽ ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ xã hội. Do đó vấn đề nâng cao chất lượng tín dụng cũng được cả xã hội quan tâm. 1.4.3. Các chỉ tiêu đánh giá chất lượng trong cho vay ngắn hạn Một số chỉ tiêu cơ bản dùng để đánh giá chất lượng cho vay ngắn hạn của ngân hàng thương mại như sau: 1.4.3.1. Chỉ tiêu định tính Đây là nhóm chỉ tiêu đánh giá hiệu quả cho vay trên cơ sở pháp lý, việc tuân thủ các quy chế, quy trình nghiệp vụ của NHTM, việc thực hiện theo đúng cam kết trong hợp đồng cho vay.  Cơ sở pháp lý: hoạt động cho vay có hiệu quả nếu chấp hành đúng pháp luật của Nhà nước, các quy chế cho vay, các văn bản chỉ đạo của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan. Trên cơ sở quy chế cho vay của từng NHTM, hoạt động cho vay có hiệu quả luôn phải tuân thủ ba nguyên tắc: + Vốn vay phải được hoàn trả đủ cả gốc và lãi đúng kỳ hạn cam kết. + Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích. + Ngân hàng tài trợ dựa trên phương án có hiệu quả.  Cơ sở quy chế của ngân hàng thương mại: Ba nguyên tắc tín dụng trên hình thành một quy luật nội tại của tín dụng. Do đó từ những đặc điểm riêng của mình, hầu hết các ngân hàng đều nghiên cứu và đưa ra các quy chế cho vay phù hợp nhất. Cụ thể là các ngân hàng lập ra sổ tay tín dụng, trong đó đưa ra các khái niệm, quy định, quy trình và các hướng dẫn cụ thể dành cho các cán bộ ngân hàng.  Cơ sở hợp đồng cho vay: Khi tiến hành hoạt động cho vay, ngân hàng và khách hàng sẽ lập một hợp đồng tín dụng. Trong hợp đồng tín dụng sẽ quy định chi tiết về các yếu tố quan trọng như thời hạn vay, mục đích sử dụng vốn vay, số tiền vay, lãi suất vay, phương thức hoàn trả gốc, trả lãi... và được thể hiện ở dạng những cam kết. Một khoản vay được coi là có hiệu quả khi nó được thực hiện đúng những cam kết đã kí trong hợp đồng tín dụng.  Chấm điểm tín dụng: Là kỹ thuật sử dụng các dữ liệu nghiên cứu thống kê và hoạt động để đánh giá mức độ rủi ro tín dụng đối với khách hàng. ( Theo mô hình chấm điểm của Standard & Poor) 11 Mức độ rủi ro tín dụng thay đổi theo từng đối tượng khách hàng và được xác định thông qua quá trình đánh giá bằng thang điểm, dựa vào các thông tin tài chính và phi tài chính có sẵn của khách hàng tại thời điểm chấm điểm tín dụng và xếp hạng khách hàng. Hệ thống chấm điểm tín dụng là một quy trình đánh giá khả năng thực hiện các nghĩa vụ tài chính của một khách hàng đối với một ngân hàng như việc trả lãi và trả gốc nợ vay khi đến hạn hoặc các điều kiện tín dụng khác nhằm đánh giá, xác định rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Khi chấm điểm tín dụng ngân hàng sử dụng các bảng tiêu chuẩn đánh giá các tiêu chí chấm điểm tín dụng theo nguyên tắc: - Đối với mỗi tiêu chí trên bảng tiêu chuẩn đánh giá các tiêu chí, chỉ số thực tế gần với trị số nào nhất thì áp dụng cho loại xếp hạng đó, nếu nằm giữa hai trị số thì ưu tiên nghiêng về loại tốt nhất. - Trong trường hợp khách hàng có bảo lãnh của một tổ chức có năng lực tài chính mạnh hơn thì khách hàng đó có thể được xếp hạng tín dụng tương đương hạng tín nhiệm của bên bảo lãnh. Quy trình chấm điểm tín dụng của bên bảo lãnh cũng giống như quy trình áp dụng cho khách hàng. 1.4.3.2. Chỉ tiêu định lượng Chỉ tiêu phản ánh quy mô của hoạt động cho vay ngắn hạn. Doanh số cho vay ngắn hạn là tổng số tiền mà ngân hàng cho khách hàng vay trong một thời kỳ, phản ánh quy mô cho vay của ngân hàng trong một giai đoạn nào đó. Các chỉ tiêu về tăng trưởng tuyệt đối, tăng trưởng tương đối và tỷ lệ doanh số cho vay ngắn hạn phản ánh quy mô, tốc độ tăng trưởng về doanh số cho vay ngắn hạn. Các chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ hoạt động cho vay ngắn hạn càng được mở rộng. Tăng trưởng tuyệt đối = Tăng trưởng tương đối = Doanh số năm nay – Doanh số năm trước Doanh số năm nay – Doanh số năm trước Doanh số năm trước Tỷ lệ doanh số cho vay ngắn hạn = Doanh số cho vay ắ ạ Tổng doanh số cho vay 12 Thang Long University Library Dư nợ cho vay ngắn hạn: Là chỉ tiêu phản ánh quy mô cấp tín dụng của ngân hàng đối với nền kinh tế, là tổng số tiền mà ngân hàng đang cho vay tại một thời điểm, thấy được khả năng hoạt động tín dụng của NHTM qua các năm. Con số này càng cao thông thường chứng tỏ ngân hàng đáp ứng nhu cầu vay ngắn hạn của nền kinh tế cao hơn. Tùy theo chính sách của mỗi ngân hàng và tùy từng thời kỳ mà ngân hàng sẽ điều chỉnh tỷ lệ này cao hay thấp để phù hợp với diễn biến của nền kinh tế. Tăng trưởng tuyệt đối = Dư nợ năm nay – Dư nợ năm trước Tăng trưởng tương đối = Dư nợ năm nay – Dư nợ năm trước Dư nợ năm trước Tỷ lệ dư nợ cho vay ngắn hạn = Dư nợ cho vay ắ ạ Tổng dư nợ cho vay Chỉ tiêu đánh giá khả năng thu hồi nợ Hệ số thu hồi nợ = Doanh số thu nợ ắ ạ Tổng doanh số cho vay ắ ạ Chỉ tiêu này đánh giá hiệu quả tín dụng trong việc thu nợ của ngân hàng. Nó phản ánh trong 1 thời kỳ nào đó, với doanh số cho vay nhất định thì ngân hàng sẽ thu về được bao nhiêu đồng vốn. Tỷ lệ này càng cao càng có lợi cho ngân hàng. Vòng quay vốn tín dụng = Doanh số thu nợ Dư nợ cho vay ắ ắ ạ ạ bình quân Chỉ tiêu này đo lường tốc độ luân chuyển vốn tín dụng của ngân hàng, thời gian thu hồi nợ của ngân hàng là nhanh hay chậm. Vòng quay vốn càng nhanh thì được coi là tốt và việc đầu tư càng được an toàn. Chỉ tiêu về cơ cấu cho vay ngắn hạn theo TSĐB Tỷ lệ dư nợ cho vay có TSĐB trên tổng dư nợ = Tỷ lệ dư nợ cho vay không có TSĐB trên tổng dư nợ= Dư nợ CVNH có TSĐB Dư nợ cho vay Dư nợ CVNH ô Dư nợ cho vay ắ ạ có TSĐB ắ ạ Chỉ tiêu này đánh giá tỷ lệ dư nợ cho vay ngắn hạn có TSĐB và dư nợ cho vay không có TSĐB so với tổng dư nợ cho vay ngắn hạn. Qua đó đánh giá được phần nào 13 chất lượng cho vay ngắn hạn, tỷ lệ dư nợ cho vay ngắn hạn có TSĐB càng lớn thì rủi ro cho vay càng nhỏ, dẫn tới chất lượng cho vay càng tốt. Chỉ tiêu về hiệu suất sử dụng vốn Hiệu suất sử dụng vốn = Tổng dư nợ cho vay Tổng nguồn vốn ắ ắ ạ ạ Tỷ lệ này cho biết khả năng sử dụng vốn ngắn hạn huy động được để cho vay ngắn hạn của ngân hàng là cao hay thấp. Tỷ lệ này lớn hơn 1 chứng tỏ NH sử dụng cả những nguồn vốn dài hạn để cho vay ngắn hạn, theo đó chi phí cao nhưng rủi ro gặp phải sẽ thấp. Ngược lại, nếu tỷ lệ này nhỏ hơn 1 chứng tỏ một phần vốn huy động ngắn hạn cho vay dài hạn dẫn tới chi phí thấp, tăng lợi nhuận nhưng rủi ro cao. Tùy thuộc vào chính sách tín dụng mỗi ngân hàng mà quyết định. Chỉ tiêu nợ quá hạn và nợ xấu Tỷ lệ nợ quá hạn ngắn hạn trên tổng dư nợ CVNH= Tổng dư nợ quá hạn ắ ạ Tổng dư nợ cho vay ắ ạ Tỷ lệ nợ quá hạn trên tổng dư nợ được xem là một chỉ tiêu quan trọng trong việc đánh giá chất lượng hoạt động tín dụng của ngân hàng. Nợ quá hạn là điều mà các ngân hàng không mong muốn, trên thực tế, các NHTM luôn cố gắng giảm đến mức thấp nhất tỷ lệ nợ quá hạn và theo thông lệ quốc tế tỷ lệ này dưới 5% được coi là có thể chấp nhận được. Tỷ lệ nợ quá hạn thấp biểu hiện chất lượng tín dụng tại ngân hàng cao, độ an toàn của ngân hàng cao. Ngược lại, tỷ lệ nợ quá hạn cao biểu hiện chất lượng tín dụng thấp, rủi ro trong hoạt động tín dụng cao. Tỷ trọng nợ quá hạn ngắn hạn = Dư nợ quá hạn ắ ạ Tổng dư nợ quá hạn Tỷ trọng nợ quá hạn ngắn hạn cho biết trong tổng dư nợ quá hạn thì dư nợ quá hạn ngắn hạn chiếm tỷ lệ là bao nhiêu, qua đó đánh giá chất lượng cho vay ngắn hạn tại NHTM. Tỷ lệ nợ xấu ngắn hạn = Nợ xấu t các khoản cho vay ắ Tổng dư nợ cho vay ạ ắ ạ Tỷ lệ nợ xấu là một chỉ tiêu cơ bản để đánh giá chất lượng cho vay của ngân hàng. Tỷ lệ cho biết trong 100 đồng vốn cho vay ngắn hạn thì có bao nhiêu đồng là nợ xấu. Nợ xấu phản ánh khả năng thu hồi vốn khó khăn của ngân hàng. 14 Thang Long University Library Tỷ trọng nợ xấu ngắn hạn = Nợ xấu ắ ạ Tổng nợ xấu Theo quyết định Số: 22/ Văn bản hợp nhất - Ngân hàng Nhà Nước ban hành ngày 4/6/2014 quy định về phân loại nợ, trích lập dự phòng rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng. Nợ xấu là các khoản nợ thuộc các nhóm 3, 4 và 5.  Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn) bao gồm: Các khoản nợ quá hạn từ 91 đến 180 ngày. Các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu, trừ các khoản nợ điều chỉnh kỳ hạn trả nợ lần đầu phân loại vào nhóm 2. Các khoản nợ được miễn hoặc giảm lãi do khách hàng không đủ khả năng trả lãi theo hợp đồng tín dụng. Các khoản nợ bị chuyển vào nhóm 3 (nhóm có rủi ro cao hơn).  Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ) bao gồm: Các khoản nợ quá hạn từ 181 đến 360 ngày. Các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn dưới 90 ngày theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. Các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ hai. Các khoản nợ bị chuyển vào nhóm 4 (nhóm có rủi ro cao hơn).  Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn) bao gồm: Các khoản nợ quá hạn trên 360 ngày. Các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn từ 90 ngày trở lên theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. Các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ hai quá hạn theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần thứ hai. Các khoản nợ cơ cấu lại lần thứ ba trở lên, kể cả chưa bị quá hạn hoặc đã quá hạn. Các khoản nợ khoanh, nợ chờ xử lý. Các khoản nợ bị chuyển vào nhóm 5 (nhóm rủi ro cao hơn). Tỷ trọng nợ xấu ngắn hạn cho biết trong tổng nợ xấu thì nợ xấu cho vay ngắn hạn chiếm tỷ lệ là bao nhiêu, qua đó đánh giá chất lượng hoạt động cho vay ngắn hạn tại NHTM. Chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh lời Tỷ lệ thu nhập CVNH = Thu nhập t hoạt động cho vay ắ ạ Tổng thu nhập t hoạt động cho vay Chỉ tiêu này phản ánh khả năng sinh lời của hoạt động cho vay ngắn hạn. Với 100 đồng thu nhập thì có bao nhiêu đồng là thu từ hoạt động cho vay ngắn hạn. Thể hiện hiệu quả của việc cho vay ngắn hạn so với toàn bộ hoạt động cho vay. Khả năng sinh lời = Lợi nhuận trước thuế cho vay Cho vay ắ ắ ạ ạ Chỉ tiêu này đánh giá khả năng sinh lời từ hoạt động cho vay ngắn hạn. Với một đồng cho vay ngắn hạn thì tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận trước thuế. Tỷ lệ này càng lớn chứng tỏ chất lượng cho vay ngắn hạn càng tốt. 15 Chỉ tiêu phản ánh trích lập dự phòng rủi ro Tỷ lệ trích lập DPRR = Trích lập dự phòng rủi ro Tổng dư nợ ắ ắ ạ ạ Việc trích lập dự phòng rủi ro của hầu hết các ngân hàng được thực hiện theo Quyết định số 22/2014/QĐ-NHNN. Theo đó, tỷ lệ trích lập dự phòng cụ thể là: Nhóm 1: 0% Nhóm 2: 5% Nhóm 4: 50% Nhóm 5: 100% Nhóm 3: 20% Ngân hàng trích lập và duy trì dự phòng chung là 0,75% tổng giá trị các khoản nợ từ nhóm 1 đến nhóm 4. Tỷ lệ này càng cao chứng tỏ rủi ro càng cao vì dự phòng nhiều sẽ làm tăng chi phí của NH từ đó làm giảm lợi nhuận. 1.4.4. Nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động cho vay ngắn hạn của ngân hàng thương mại 1.4.4.1. Nhân tố khách quan Nhân tố khách quan ảnh hưởng đến chất lượng trong hoạt động cho vay ngắn hạn bao gồm : Môi trường kinh tế xã hội - Môi trường tự nhiên: Nói chung môi trường tự nhiên không tác động trực tiếp tới hoạt động tín dụng của ngân hàng mà vai trò của nó thể hiện qua sự tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp mà hoạt động của chúng phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên như các doanh nghiệp hoạt động trong các ngành nông nghiệp, ngư nghiệp. Điều kiện tự nhiên diễn biến thuận lợi hay bất lợi sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, do đó ảnh hưởng tới khả năng trả nợ cho ngân hàng. - Môi trường kinh tế: Là một tế bào trong nền kinh tế, sự tồn tại và phát triển của ngân hàng cũng như doanh nghiệp chịu ảnh hưởng rất nhiều của môi trường này. Sự biến động của nền kinh tế theo chiều hướng tốt hay xấu sẽ làm cho hiệu quả hoạt động của ngân hàng và doanh nghiệp biến động theo. Đặc biệt, trong điều kiện quốc tế hóa mạnh mẽ như hiện nay, hoạt động của các ngân hàng và doanh nghiệp không chỉ chịu ảnh hưởng của môi trường kinh tế trong nước mà cả môi trường kinh tế quốc tế. Những tác động do môi trường kinh tế gây ra có thể là trực tiếp đối với ngân hàng hoặc tác động xấu đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, qua đó gián tiếp ảnh hưởng tới chất lượng tín dụng ngân hàng. 16 Thang Long University Library - Môi trường chính trị, xã hội: Sự ổn định của môi trường chính trị, xã hội là một căn cứ quan trọng để ra quyết định của các nhà đầu tư. Nếu môi trường này ổn định thì các nhà đầu tư sẽ yên tâm thực hiện việc mở rộng đầu tư và do đó nhu cầu vốn tín dụng ngân hàng tăng lên. Ngược lại nếu môi trường bất ổn thì họ sẽ tìm cách thu hẹp sản xuất để bảo toàn vốn, hạn chế rủi ro khi đó nhu cầu vốn tín dụng ngân hàng Môi trường pháp lý Môi trường pháp lý không chặt chẽ nhiều khe hở và bất cập sẽ tạo cơ hội cho các doanh nghiệp yếu kém làm ăn bất chính, lừa đảo lẫn nhau và lừa đảo ngân hàng. Môi trường pháp lý không chặt chẽ và thiếu sự ổn định cũng khiến các nhà đầu tư trung thực e dè, không dám mạnh dạn đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh do đó hạn chế nhu cầu về vốn tín dụng ngân hàng. Nhân tố thuộc về phía khách hàng là doanh nghiệp của các tổ chức xã hội - Nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp: Bất kỳ loại hàng hóa hay dịch vụ nào muốn tiêu thụ được thì cần phải có người mua. Tín dụng ngân hàng cũng vậy, ngân hàng không thể cho vay nếu như không có người vay. Xét trong phạm vi toàn bộ nền kinh tế thì nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển luôn là cần thiết nhưng với từng NHTM thì không phải lúc nào cũng như vậy. Do số lượng doanh nghiệp có quan hệ với ngân hàng là có hạn và có những lúc nhu cầu đầu tư của các doanh nghiệp này không cao, chẳng hạn trong giai đoạn hoạt động kinh doanh gặp khó khăn các doanh nghiệp thường có xu hướng thu hẹp sản xuất. Trong trường hợp đó nhu cầu vốn của các doanh nghiệp sẽ không cao và do đó ngân hàng sẽ gặp khó khăn nếu muốn mở rộng tín dụng. - Khả năng của doanh nghiệp trong việc đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn tín dụng của ngân hàng: Để đảm bảo an toàn, tránh rủi ro khi cho vay, các NHTM thường đặt ra những điều kiện, tiêu chuẩn tín dụng nhằm phân loại, chọn ra những khách hàng có thể hay không thể cho vay. Chỉ những khách hàng nào đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của ngân hàng thì mới được xem xét cho vay. Những điều kiện tiêu chuẩn này có thể rất khác nhau tuỳ theo ngân hàng cụ thể, song nhìn chung các ngân hàng đều quan tâm tới một số vấn đề sau: tính hợp lý, hợp pháp của mục đích sử dụng vốn, năng lực tài chính, năng lực sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, tính khả thi của dự án, các biện pháp bảo đảm. Rõ ràng khả năng của doanh nghiệp trong việc đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn tín dụng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tín dụng của ngân hàng. Bởi nếu đa số các khách hàng không thể đáp ứng được yêu cầu của ngân hàng, có thể do điều kiện đặt ra quá khắt khe, không thực tế hoặc do khả năng của các doanh nghiệp 17 quá thấp, thì ngân hàng không thể mở rộng cho vay trong khi vẫn bảo đảm an toàn tín dụng. - Khả năng của doanh nghiệp trong việc quản lý và sử dụng khoản vay có hiệu quả: Khi cho vay thì ngân hàng trông đợi khoản trả nợ sẽ được lấy từ chính kết quả hoạt động của dự án chứ không phải bằng cách phát mại tài sản thế chấp, cầm cố. Điều này lại phụ thuộc vào hiệu quả quản lý và sử dụng vốn vay của doanh nghiệp. Có nhiều yếu tố cần thiết để đảm bảo cho việc sử dụng vốn vay của doanh nghiệp đạt hiệu quả cao, trong đó có một số nhân tố giữ vai trò quyết định như vị thế, năng lực thị trường, năng lực công nghệ, chất lượng đội ngũ nhân sự, trình độ quản lý của doanh nghiệp. - Các nhân tố t phía khách hàng là cá nhân và hộ gia đình: Trong hoạt động cho vay, ngân hàng cấp duyệt các khoản vay dựa trên nguyên tắc tin tưởng và sự hoàn trả. Sự tin tưởng ở đây phụ thuộc vào thông tin có được. Do đó, ngân hàng cần nắm bắt được thông tin một cách kịp thời, chính xác về khách hàng vay vốn: + Khả năng tài chính của khách hàng: Khách hàng có thu nhập cao, ổn định thì việc trả nợ cho ngân hàng thường ít ảnh hưởng đến các khoản chi tiêu cho những nhu cầu thiết yếu của họ hoặc các khoản chi tiêu khác trong gia đình. Do đó, khách hàng thường sẵn sàng chi trả tiền cho ngân hàng để tránh những rắc rối về mặt pháp lý, các khoản lãi suất phạt và các ảnh hưởng bất lợi khác cho công việc của họ. Chính vì vậy, khả năng tài chính của khách hàng ảnh hưởng lớn đến khả năng trả nợ cho ngân hàng + Tài sản đảm bảo: Đây là cơ sở phòng ngừa tổn thất cho ngân hàng khi xảy ra rủi ro khách hàng không trả được nợ. Bởi lẽ, khi khách hàng không trả được nợ, ngân hàng tiến hành phát mại tài sản. Nếu tài sản đảm bảo được đánh giá cao trên thị trường, có thể dễ dàng chuyển đổi cũng như trong việc tiêu thụ thì ngân hàng có được nguồn thu nợ thứ 2 bổ sung mang tính dự phòng và bù đắp một phần tổn thất cho ngân hàng. + Đạo đức khách hàng: Là một yếu tố tiên quyết vì nó thể hiện thiện chí trả nợ của khách hàng. Khách hàng có đạo đức tốt, có thu nhập ổn định, có độ tín nhiệm cao đồng nghĩa với việc khách hàng sử dụng vốn vay đúng mục đích, đồng thời có ý thức trả nợ cho ngân hàng đúng hạn. Từ đó sẽ góp phần nâng cao hiệu quả các khoản cho vay tiêu dùng của ngân hàng. 1.4.4.2. Nhân tố chủ quan Nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến chất lượng trong hoạt động cho vay ngắn hạn bao gồm : 18 Thang Long University Library - Năng lực của ngân hàng trong việc thẩm định các dự án: Một trong những tiêu chí đánh giá chất lượng tín dụng của ngân hàng là vốn và lãi vay được hoàn trả đúng kỳ hạn. Điều này sẽ không thể có được nếu như việc thực hiện dự án không đạt hiệu quả như mong muốn, hoặc doanh nghiệp không có thiện chí, cố tình lừa đảo. Để hạn chế nguy cơ đó ngân hàng cần thực hiện tốt công tác thẩm định dự án, thẩm định khách hàng. Thông thường, công tác thẩm định khách hàng được tiến hành trước và chủ yếu tập trung vào xem xét các mặt: tư cách pháp lý, khả năng tài chính, khả năng quản lý điều hành sản xuất kinh doanh, năng lực sản xuất kinh doanh, mức độ tín nhiệm. Nếu khách hàng đáp ứng đầy đủ các yêu cầu do ngân hàng đặt ra thì dự án đầu tư sẽ được tiếp tục xem xét để quyết định có cho vay hay không. Chính vì vậy trong quá trình hoạt động các NHTM phải không ngừng cải tiến, hoàn thiện công tác thẩm định của mình. - Năng lực giám sát và xử lý các tình huống phát sinh sau khi cấp tín dụng của ngân hàng: Cho dù công tác thẩm định dự án, thẩm định khách hàng được tiến hành tốt, giúp cho ngân hàng lựa chọn được những khách hàng tốt, những dự án khả thi có khả năng sinh lời cao song đó chưa phải là sự đảm bảo chắc chắn để có được chất lượng tín dụng cao, đặc biệt là với tín dụng trung và dài hạn. Bởi lẽ hoạt động sản xuất kinh doanh trong thời gian dài luôn chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn không thể lường trước được. Hoạt động giám sát chủ yếu tập trung vào các vấn đề như: sự tuân thủ đúng mục đích sử dụng vốn của doanh nghiệp; tình hình hoạt động thực tế của dự án, tiến độ trả nợ, quá trình sử dụng, bảo quản và biến động tài sản của doanh nghiệp; những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình thực hiện dự án. Thực hiện tốt công tác này sẽ giúp ngân hàng phát hiện và ngăn chặn kịp thời những biểu hiện tiêu cực như sử dụng vốn sai mục đích, âm mưu tẩu tán tài sản, lừa đảo ngân hàng. - Chính sách tín dụng của ngân hàng: Chính sách tín dụng của ngân hàng là một hệ thống các biện pháp nhằm liên quan đến việc mở rộng hoặc hạn chế tín dụng nhằm đạt được các mục tiêu của ngân hàng đó trong từng thời kỳ. Với ý nghĩa như vậy, rõ ràng chính sách tín dụng có tác động rất lớn đến chất lượng tín dụng của ngân hàng như về mặt quy mô tín dụng, nếu chính sách tín dụng của ngân hàng trong một thời kỳ nào đó là hạn chế tín dụng ngắn hạn thì có nghĩa là quy mô tín dụng ngắn hạn của ngân hàng đó sẽ bị thu hẹp và không thể nói chất lượng tín dụng của ngân hàng đó là tốt ít ra là về mặt quy mô. Nếu việc xây dựng và thực hiện chính sách tín dụng không hợp lý, không khoa học thì chắc chắn chất lượng tín dụng nói chung sẽ không cao. 19 - Thông tin tín dụng: Thông tin luôn là yếu tố cơ bản cần thiết cho công tác quản lý dù ở bất kỳ lĩnh vực nào. Trong hoạt động tín dụng ngân hàng cũng vậy, để thẩm định dự án, thẩm định khách hàng trước hết phải có thông tin về dự án, về khách hàng đó, để làm tốt công tác giám sát sau khi cho vay cũng cần có thông tin. Thông tin càng chính xác, kịp thời thì càng thuận lợi cho ngân hàng trong việc đưa ra quyết định cho vay, theo dõi việc sử dụng vốn vay và tiến độ trả nợ. - Công nghệ ngân hàng, trang thiết bị kỹ thuật: cũng là một nhân tố tác động tới chất lượng tín dụng ngắn hạn của ngân hàng, nhất là trong thời đại khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão hiện nay. Một ngân hàng sử dụng công nghệ hiện đại được trang bị các phương tiện kỹ thuật chất lượng cao sẽ tạo điều kiện đơn giản hóa các thủ tục, rút ngắn thời gian giao dịch, đem lại sự tiện lợi tối đa cho khách hàng vay vốn. Đó là tiền đề để ngân hàng thu hút thêm khách hàng, mở rộng tín dụng. - Chất lượng nhân sự và quản lý nhân sự của ngân hàng: Cho dù khoa học kỹ thuật hiện đại đã mở ra cơ hội tự động hóa trong nhiều lĩnh vực song nhân tố con người vẫn luôn giữ vai trò quyết định. Đặc biệt trong hoạt động tín dụng ngân hàng là hoạt động phức tạp, có liên quan đến nhiều vấn đề của đời sống xã hội thì vai trò của con người lại càng quan trọng. Do đó vấn đề nhân sự là vấn đề cực kỳ quan trọng đối với mỗi ngân hàng, trong đó nổi bật lên hai vấn đề : chất lượng nhân sự và quản lý nhân sự. Chất lượng nhân sự ở đây không chỉ đơn thuần đề cập đến trình độ chuyên môn mà còn bao gồm cả lương tâm, đạo đức, tác phong, kỷ luật lao động của người cán bộ ngân hàng nói chung và cán bộ tín dụng nói riêng. Bên cạnh chất lượng nhân sự thì công tác quản lý nhân sự cũng cần đặc biệt chú ý, bởi lẽ không phải cứ có cán bộ tín dụng giỏi là có chất lượng tín dụng cao. Phải có chế độ đãi ngộ hợp lý nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm, tạo sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động của từng thành viên trong một guồng máy thống nhất cùng hướng tới một mục tiêu chung là nhu cầu chất lượng tín dụng ngân hàng Kết luận chƣơng 1 Chương 1 của khóa luận đề cập tới một số lý luận chung về NHTM và hoạt động cho vay ngắn hạn trong NHTM, các nhân tố ảnh hưởng và các chỉ tiêu đánh giá chất lượng trong hoạt động cho vay ngắn hạn. Với những cơ sở lý luận trên, chương 1 sẽ là nền tảng để từ đó khóa luận sẽ đi sâu vào tìm hiểu thực trạng hoạt động cho vay ngắn hạn tại NHNo&PTNT Việt Nam Chi nhánh Nam Sách giai đoạn 2011-2013. 20 Thang Long University Library