Mười ngày ở huế ( phạm quỳnh)
Mûúâi ngaây úã Huïë
1
LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN
Khi noái àïën nhûäng thaânh tûåu rûåc rúä cuãa vùn hoåc hiïån àaåi
Viïåt Nam, àùåc biïåt laâ thúâi kyâ 1930-1945 vaâ tiïëp tuåc vïì sau naây cuãa
nïìn vùn hoåc caách maång, khöng thïí khöng noái àïën möåt tiïìn àïì hïët
sûác quan troång, möåt cöng cuå cú baãn nhêët àïí taåo nïn taác phêím vùn
hoåc, àoá laâ ngön ngûä, laâ tiïëng Viïåt La tinh hoáa, tûác chûä quöëc ngûä
nhû ta thûúâng goåi lêu nay. Viïåc duâng mêîu tûå La tinh àïí ghi êm
tiïëng Viïåt (La tinh hoáa tiïëng Viïåt) àaä àûúåc caác nhaâ truyïìn giaáo
Phûúng Têy thûåc hiïån tûâ caác thïë kyã trûúác. Àùåc biïåt phaãi kïí àïën
cöng lao cuãa Alïëchxùng àúâ Röët àaä tiïëp tuåc cöng viïåc cuãa caác nhaâ
truyïìn àaåo trûúác àoá, biïn soaån àûúåc cuöën tûâ àiïín àêìu tiïn
Dictionnatium anamitium lusitanun et latinum1(1)
Nhûng chûä quöëc ngûä tûâ lônh vûåc giao tiïëp truyïìn àaåo, lônh
vûåc haânh chñnh cuãa chñnh quyïìn thuöåc àõa àïën tiïëng Viïåt nhû laâ
ngön ngûä chñnh thûác cuãa àúâi söëng xaä höåi, cuãa baáo chñ truyïìn thöng,
cuãa vùn hoåc nghïå thuêåt laâ caã möåt thúâi gian daâi àïí laâm quen, reân
ruäa, trau chuöët cho àïën thuêìn thuåc. Thúâi gian chuêín bõ àoá khaá daâi,
khoaãng trïn ba thïë kyã (tûâ thïë kyã 16 cho àïën têån gêìn giûäa thïë kyã
20 (thúâi kyâ 1930 - 1945). Vaâ, nhûäng baáo, taåp chñ, nhûäng cöng baáo...
úã thúâi kyâ naây, duâ theo caác xu hûúáng chñnh trõ xaä höåi khaác nhau,
àïìu coá taác duång khaách quan thuác àêíy sûå phaát triïín hoaân thiïån cuãa
Tiïëng Viïåt La tinh hoáa, cuãa chûä quöëc ngûä
. Trong söë caác baáo, taåp chñ nhû Àöng Phaáp, Trung Bùæc tên
vùn, An Nam taåp chñ, Nam Phong taåp chñ... thò taåp chñ Nam Phong
do Phaåm Quyânh laâm chuã buát (tûâ 1917 àïën 1934) coá nhûäng àoáng
goáp cêìn àûúåc nhòn nhêån laåi. Trong söë caác cêy buát chñnh cuãa Nam
Phongnhû Nguyïîn Maånh Böíng, Àöng Chêu Nguyïîn Hûäu Tiïën, hai
cha con Nguyïîn Baá Hoåc, Nguyïîn Baá Traåc, Phaåm Duy Töën... thò cêy
buát chuã baáo Phaåm Quyânh laâ nöíi bêåt nhêët. Thûúång Chi àaä viïët
1
Tûå àiïín Annam - Böì Àaâo Nha vaâ La Tinh. Röme. 1651.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
2
thûúâng xuyïn vïì nhiïìu thïí loaåi trïn baáo naây: dõch thuêåt, thöng tin,
bònh luêån, khaão cûáu... Caác buát kyá Trêíy höåi Chuâa Hûúng, Mûúâi
ngaây úã Huïë, Möåt thaáng úã Nam Kyâ coá thïí goåi laâ buát kyá du lõch, khi
Phaåm Quyânh múái ra laâm baáo Nam Phong, àêìy hùm húã cuãa möåt
ngûúâi ham hiïíu biïët, yïu mïën thiïn nhiïn, tòm hiïíu caác di saãn vùn
hoáa, caác phong tuåc têåp quaán. Trong buát kyá Trêíy höåi Chuâa Hûúng,
taác giaã rêët baâi baác tïå mï tñn buön thêìn baán thaánh nhûng laåi toã ra
thñch thuá khi thûúãng ngoaån caãnh àeåp thiïn nhiïn vaâ tòm thêëy úã
Àaåo Phêåt chên chñnh möåt nguöìn cûáu röîi têm höìn. Trong Buát kyá
Mûúâi ngaây úã Huïë, vúái möåt thúâi gian ngùæn nguãi, taác giaã àaä nïu àûúåc
nhiïìu hònh aãnh phaãn aánh tònh hònh àúâi söëng, dên tònh thúâi êëy
cuâng veã àeåp kyâ aão cuãa caãnh nuái non söng nûúác, caác cöng trònh kiïën
truác àùåc sùæc cuãa cöë àö Huïë, gùåp gúä nhûäng gia àònh quñ töåc coá danh
tiïëng nhû nûä sô Àaåm Phûúng (meå àeã nhaâ vùn Haãi Triïìu tûác
NguyïînKhoa Vùn...). Àùåc biïåt trong thiïn buát kyá naây Phaåm
Quyânh àûúåc têån mùæt chûáng kiïën lïî tïë Nam Giao. Nhûäng ghi cheáp
naây rêët coá giaá trõ trong viïåc tòm hiïíu phong tuåc cung àònh thúâi nhaâ
Nguyïîn. ÚÃ Möåt thaáng úã Nam Kyâ, taác giaã àaä nhêån biïët súám vaâ rêët
àuáng tñnh caách àúâi söëng Nam Böå, ghi laåi àûúåc nhiïìu àiïìu vïì àúâi
söëng Nam Kyâ luåc tónh luác àoá, vïì tònh hònh cuãa caác Höåi khuyïën hoåc
vaâ baáo chñ Nam Kyâ àûúng thúâi. Toám laåi, vïì mùåt nöåi dung, caác buát
kyá du lõch cuãa Phaåm Quyânh àaä ghi laåi àûúåc nhiïìu mùåt vïì thiïn
nhiïn àêët nûúác, phong tuåc têåp quaán vaâ àúâi söëng àûúng thúâi, caách
viïët hêëp dêîn, suy tû phong phuá, gêy àûúåc tònh caãm töët cho ngûúâi
àoåc vïì nghôa vuå cuãa ngûúâi cöng dên àöëi vúái quöëc gia, vúái truyïìn
thöëng vùn hoáa cuãa tiïìn nhên.
Cêìn phaãi khùèng àõnh nhûäng àoáng goáp cuãa taác giaã Phaåm
Quyânh vïì ngön ngûä tiïëng Viïåt hiïån àaåi (chûä quöëc ngûä). Nïëu chuáng
ta nhúá laåi khoaãng nhûäng nùm hai mûúi, vùn xuöi quöëc ngûä chûa
phaãi àaä àaåt àïën trònh àöå thuêìn thuåc. Thúâi êëy, möåt ngûúâi àûúåc dû
luêån chuá yá laâ Hoaâng Tñch Chu àûa ra löëi vùn múái chöëng laåi thûá vùn
biïìn ngêîu truyïìn thöëng, taác giaã naây thûúâng kyá laâ Vùn Töi, vaâ giúái
vùn hoåc thûúâng goåi laâ thûá vùn cöåc, àaä àûúåc coi nhû möåt sûå àöíi múái
maånh daån (theo Vuä Ngoåc Phan -Nhûäng nùm thaáng êëy, höìi kyá, Nxb
Vùn hoåc, 1987) thò nhûäng buát kyá du lõch cuãa Phaåm Quyânh trong
nhûäng nùm 1918-1919 àaä toã ra laâ möåt gioång vùn tröi chaãy, uyïín
chuyïín, diïîn àaåt àûúåc nhiïìu nöåi dung phong phuá.
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
3
Phaåm Quyânh hoaåt àöång khaá röång trïn caác lônh vûåcchñnh trõ,
vùn hoáa, nghïå thuêåt. Öng chuã trûúng dûåa vaâo ngûúâi Phaáp àïí dêìn
dêìn àoâi laåi quyïìn tûå trõ, (chuã trûúngthuyïët lêåp hiïën, dûåa vaâo hiïåp
ûúác AÁcmùng 1883 àïí àoâi laåi quyïìn tûå trõ) khaác vúái Nguyïîn Vùn
Vônh chuã trûúng àïí cho ngûúâi Phaáp cai trõ trûåc tiïëp (thuyïët trûåc
trõ). Phaåm Quyânh toã ra thêìn phuåc vùn hoáa Phaáp, nûúác Phaáp cuäng
nhû chñnh quyïìn thuöåc àõa Phaáp úã Viïåt Nam, nhûäng quan hïå
chñnh trõ giûäa Phaåm Quyânh vúái chñnh quyïìn thûåc dên Phaáp laâ àïì
taâi thuöåc lônh vûåc chñnh trõ - lõchsûã. Öng àaä, àang vaâ seä coân àûúåc
phên tñch, àaánh giaá, phï phaán trïn lônh vûåc naây, nhûng vïì mùåt
vùn hoáa, vùn hoåc, vïì tiïën trònh phaát triïín cuãa vùn xuöi quöëc ngûä
thòcöng lao àoáng goáp cuãa öng cêìn àûúåc nhòn nhêån laåi. Àiïìu àoá àaä
àûúåc thïí hiïån phêìn naâo trïn caác cöng trònh gêìn àêy. Trong Tûâ àiïín
Vùn hoáa Viïåt Nam (Nxb Vùn hoáa - Thöng tin. Haâ Nöåi. 1993) àaä ghi
nhêån àiïìu àoá vaâ taác giaã Phaåm Quyânh àaä àûúåc àûa vaâo chûúng
trònh giaãng daåy úã nhaâ trûúâng (Saách giaáo khoa Vùn 12. Nxb Giaáo
duåc. 199....). Vò vêåy viïåc cho in laåi caác buát kyá du lõch cuãa Phaåm
Quyânh chó laâ cuå thïí hoáa sûå àaánh giaá laåi taác giaã naây trïn lônh vûåc
vùn hoåc - baáo chñ, vúái tû caách laâ möåttaác giaã vùn hoåc. Àïí giuáp cho
viïåc nghiïn cûáu tiïën trònh vùn xuöi quöëc ngûä cuäng nhû chûä quöëc
ngûä, vaâ ngön ngûä tiïëng Viïåt hiïån àaåi, chuáng töi giûä nguyïn traång
hònh thûác vùn phong cuãa taác giaã, chó lûúåc boã nhûäng chi tiïët xeát
khöng cêìn gúåi laåi.
Xin trên troång giúái thiïåu cuâng baån àoåc vaâ rêët mong nhêån
àûúåc sûå phï bònh goáp yá cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu vaâ àöng àaão baån
àoåc.
Haâ Nöåi thaáng 6-1994 Nhaâ Xuêët baãn Vùn hoåc
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
4
MÛÚÂI NGAÂY ÚÃ HUÏË
Nhên dõp tïë Nam Giao töi coá vïì chúi Huïë, thêåt laâ phó caái loâng
mong moãi àaä lêu nay. Sinh trûúãng úã möåt núi àö höåi múái, khöng coân
tñ gò laâ caái dêëu vïët cûåu thúâi, möëi hoaâi cöí vêîn thûúâng canh caánh
trong loâng. Quan niïåm vïì lõch sûã nûúác nhaâ, tröng quanh mònh
khöng coá caái caãnh tûúång gò àuã nhùæc laåi nhûäng sûå nghiïåp nhúán nhao
cuãa àúâi trûúác, tònh aái quöëc vêîn thûúâng ngang ngang trong daå. Nïn
vêîn ûúác ao àûúåc vïì núi Àïë Àö àïí chiïm ngûúäng caái hònh aãnh cuãa
Töí quöëc. Nay sûå hi voång àaä thaânh, mùæt àaä àûúåc tröng, tai àaä àûúåc
nghe, tinh thêìn àaä caãm caái höìn xûa cuãa loaâi giöëng, thên thïí àaä göåi
caái khñ thiïng cuãa nuái söng, muöën àem nhûäng sûå kiïën vùn, sûå caãm
giaác, sûå tû tûúãng trong mûúâi ngaây úã chöën Trûúâng An thuêåt laåi cho
caác baån àoåc baáo nghe, tûúãng cuäng giuáp àûúåc möåt phêìn cho caái quan
niïåm cuãa quöëc dên àöëi vúái Töí quöëc vêåy.
Xûa chêíy Kinh mêët hai mûúi ngaây, nay nhúâ coá xe hoãa xe húi
ài àûúâng böå chó vûâa àêìy hai ngaây troân. Bùæt àêìu ài tûâ Haâ Nöåi ngaây
19 thaáng 3 têy, ngaây 21 túái Huïë, úã Huïë 12 ngaây, ngaây 2 thaáng 4
bùæt àêìu vïì, chiïìu ngaây 3 túái Haâ Nöåi, vûâa ài vûâa úã vûâa vïì caã thaãy 16
ngaây. Ài qua mûúâi tónh: Haâ Àöng, Haâ Nam, Nam Àõnh, Ninh
Bònh, Thanh Hoáa, Nghïå An, Haâ Tônh, Quaãng Bònh, Quaãng Trõ,
Thûâa Thiïn; traãi nhiïìu caãnh khaác nhau: khi ruöång luáa, khi àöìng
coã, khi non thêëp, khi nuái cao, khi sa maåc, khi cao nguyïn, khi qua
söng, khi men bïí; giaãi Höìng Lônh, nuái Hoaânh Sún, bïën söng
Gianh, truöng nhaâ Höì, nhûäng núi coá tiïëng to tiïëng dûä ngaây xûa lêìn
lûúåt trònh bêìy ra trûúác mùæt, chó khaác cöí nhên laâ thên khöng phaãi
chõu khoá nhoåc maâ trong khoaãng hai ngaây thu àûúåc möåt maãnh
giang sún cuãa cöë quöëc. ÚÃ vaâo thúâi àaåi khai thöng cuäng coá nhiïìu
àiïìu tiïån lúåi, nhûng coá nheä keám caái thuá riïng cuãa caác cuå ngaây xûa,
thong dong bêìu rûúåu tuái thú, ài àïën àêu àïì võnh àïën àêëy, chùèng
quaãn ngaây qua thaáng laåi, caái thên nhaân khöng hïå luåy vúái thúâi
gian! Ngaây nay thúâi giúâ àaä coi laâ vêåt rêët quñ úã àúâi, ngûúâi àúâi àöëi vúái
ngaây giúâi àaä sinh loâng buãn són, thò caái höìn thú lêëy àêu maâ lai laáng
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
5
àûúåc nhû xûa! Cho nïn àiïån khñ, húi nûúác, xe hoãa, xe húi, khöng
phaãi laâ nhûäng “thi khöë” thiïn nhiïn cuãa giúâi àêët.
Saáu giúâ saáng ngaây 19 lïn xe hoãa vïì Vinh, nùm giúâ chiïìu túái
núi. Tûâ Haâ Nöåi àïën Ninh Bònh laâ phong caãnh àêët àöìng bùçng, àêët
bùçng giúâi phùèng, baát ngaát mïnh möng, ngûúâi àûáng giûäa nhû giam
mònh trong caái nguåc nhúán. Ai sinh trûúãng úã chöën àöìng bùçng xûá
Bùæc, tûâ thuãa nhoã àêìy mùæt chó laâ caái caãnh giúâi biïëc ruöång xanh,
song song bêët tuyïåt, múái biïët caái khöí laå nhû caái khöí keã tuâ nhên,
khao khaát nhûäng caãnh nuái non cao thùèm, goâ àöëng khi khu. Theo
saách àõa lyá thò nhûäng bêåc anh taâi huâng kiïåt thûúâng sinh ra úã gêìn
núi cao phong tuêën lônh: mùæt nhòn nhûäng caãnh tûúång nhúán nhao,
loâng têët röång raäi maâ trñ têët cao sêu. Saách têy cuäng thûúâng noái
ngûúâi ÊËn Àöå àúâi xûa súã dô saáng lêåp ra àûúåc nhûäng tön giaáo triïët lyá
cao thêm nhû àaåo Thñch ca, àaåo Phïå àaâ, cuäng laâ búãi sinh trûúãng úã
dûúái nuái Tuyïët Sún, tinh thêìn thûúâng theo ngoån nuái cao maâ bay
böíng lïn chöën khöng gian vö cûåc. Nhû thïë thò xûá àöìng bùçng hiïëm
ngûúâi anh tuêën cuäng laâ phaãi: ngûúâi àöìng bùçng caái trñ khöng lïn
khoãi ngoån cêy tre! - Tûâ Ninh Bònh giúã vaâo múái thêëy nhiïìu nuái non,
trûúác coân thêëp, röìi cao dêìn maäi lïn. Nuái thûúâng àöåt khúãi úã giûäa
caánh àöìng, àaá trùæng moåc rïu xanh, àen àen àöëm àöëm, tröng xa
nhû nhûäng maãnh thaânh bõ taân phaá àaä lêu ngaây, hay laâ nhûäng bûác
tûúâng àöí naát cuãa caái lêu àaâi khöíng löì tûâ thúâi thûúång cöí. Tröng
nhûäng nuái àoá khöng khiïëp súå maâ chaånh thûúng, vò noá trú vú xú xaác
giûäa àöìng, coá caái hònh daång tiïu àiïìu nhû ngûúâi àau àúán trong
loâng: möåc thaåch cuäng coá linh höìn chúá chùèng khöng! Nhûng tûâ vuâng
Thanh Nghïå giúã vaâo thò nuái àaä thêëy liïn tiïëp nhau maâ thaânh tûâng
rùång daâi, àaá thûúâng lêîn àêët, coã cêy rêåm raåp, khöng xú xaác nhû
nhûäng nuái trïn kia. Hònh troân sùæc mûúåt, nhû möåt àaân voi cûåc lúán
theo nhau tûå trong rûâng Vaån Tûúång ra àïën búâ bïí Àöng. “Höìng
Lônh cûãu thêåp cûãu phong” laâ bùæt àêìu tûâ àêëy. Xe lûãa chaåy nhanh,
khöng thïí àïëm àûúåc coá àuã chñn mûúi chñn ngoån khöng. Nhûng
tuáng sûã àïëm àûúåc maâ caái söë hoùåc nhiïìu hún hay ñt keám thò coá hïì
chi; caái tïn cuãa cöí nhên àùåt vêîn laâ coá yá võ, dêîu khöng àuáng cuäng
chùèng giaãm ài chuát naâo. Öi! Caái höìn thú cuãa cha öng!...
Àïm höm êëy nguã taåi Vinh, saáng höm sau lïn xe húi ài vïì
Àöng Haâ. Xe húi coá thïí ài tûâ Vinh vïì Àöng Haâ trong 12 giúâ, nhûng
xe hoãa tûå Àöng Haâ vïì Huïë chó coá möåt chuyïën chaåy chñn giúâ saáng,
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
6
vaã Àöng Haâ laâ möåt nhaâ ga cuâng tõch úã àïm khöng tiïån, nïn ûúác
nùm saáu giúâ chiïìu túái Àöìng Húái laâ tónh lyå tónh Quaãng Bònh nguã
àïm àêëy, saáng höm sau ài nöët Àöìng Húái vïì Àöng Haâ, vûâa gùåp
chuyïën xe lûãa vïì Huïë, àuáng 12 giúâ trûa thò túái Kinh àö. Nïëu súã xe
hoãa chõu àùåt möåt chuyïën baãy taám giúâ töëi thò haânh khaách khoãi phaãi
nguã àïm úã Àöìng Húái, khoãi phaãi mêët nûãa ngaây höm sau, maâ ûúác
nûãa àïm ngaây thûá hai àaä túái Kinh. Cûá xem khi úã Huïë ra Haâ Nöåi
chó vûâa àêìy hai ngaây thò àuã biïët: 6 giúâ saáng lïn xe hoãa tûå Huïë ra
Àöng Haâ, 8 giúâ àïën Àöng Haâ, 9 giúâ lïn xe húi ra Vinh, 10 giúâ töëi túái
Vinh, nguã àïm úã àêëy, saáng súám mai lïn xe hoãa ra Haâ Nöåi, 5 giúâ
chiïìu túái núi. Ngûúâi yïëu sûác cuäng húi nhoåc mïåt möåt àöi chuát,
nhûng tröng phong caãnh hai bïn àûúâng àuã laâm cho quïn caái nöîi
lûng moãi chên chöìn.
Tûâ Vinh giúã vaâo ài xe húi laâ theo con àûúâng Thiïn Lyá cuä gêìn
búâ bïí. Phaãi möåt quaäng úã khoãi Nghïå àûúâng múái àùæp xêëu quaá, höm
ài laåi vûâa gùåp giúâi mûa to àïm höm trûúác, àûúâng suäng nûúác thaânh
buân lêìy, baánh xe bïët xuöëng khöng ài àûúåc haânh khaách phaãi xuöëng
àïí cho phu àêíy mêët nùm saáu trùm thûúác têy. Chuyïën êëy coá böën
ngûúâi ài, hai vúå chöìng öng quan ba vúái hai anh em nhaâ baáo mònh
laâ öng Chûúng Dên vaâ töi. Böën ngûúâi cuâng löåi bò boäm, nhòn nhau
maâ buöìn cûúâi thay. Quan ba cuâng phu nhên tñnh vui maâ nhaä
nhùån, thûåc laâ möåt àöi baån ài àûúâng quñ hoáa. Suöët möåt ngaây chuyïån
troâ ên cêìn vui veã, cuâng nhau bònh phêím caái bûác tranh thiïn nhiïn
àûúng bêìy ra trûúác mùæt. Àïën lùæm chöî phong caãnh nuái non àeåp, phu
nhên noái nhúá àïën nhûäng caãnh quï hûúng bïn mêîu quöëc. Chùèng
hay phu nhên coá biïët hai ngûúâi Viïåt Nam ngöìi àêëy tröng caãnh êëy
trong loâng cuäng àûúng vêín vûúng vïì töí quöëc khöng?... Quan ba
ngûúâi àêîy àaâ, ngöìi trong xe khñ chêåt, tuãm tóm cûúâi maâ noái: “Töi to
nhúán quaá, ngöìi chêåt mêët caã chöî, khöng àûúåc thanh tuá nhû caác öng
laâ nhûäng bêåc vùn nhên...” Than öi! Cêu àoá cuäng laâ möåt cêu noái nhaä
maâ khiïën cho chuáng töi luöëng nhûäng rêìu loâng. Tröng ngûúâi maånh
meä ta yïëu úát maâ buöìn thay cho tû caách vùn nhên cuãa giöëng mònh.
Ngoaâi nhûäng khi ngöìi xe nhû luác naây, caái tû caách êëy haá àaáng ngûúâi
ta theâm lùæm ru? Ngay khi loáng coáng löåi buân vûâa röìi cuäng àuã biïët
caái tû caách vùn nhên khöng àuã ra àöëi àaäi vúái àúâi. Ngaán thay!
Xe húi ài phùng phùng nhû nuöët àûúâng, gioá löång tûá phña nhû
àêåp vaâo mùåt àêåp vaâo tai maâ thaânh möåt thûá êm nhaåc riïng lêîn vúái
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
7
tiïëng phaânh phaåch cuãa caái maáy àöång cú trong xe. Ngûúâi nhaâ quï
trong Trung Kyâ naây vuång traánh xe lùæm. Nghe hiïåu coâi khöng biïët
àûáng neáp ngay vaâo bïn àûúâng mònh àûúng ài, laåi hònh nhû cuöìng
cùèng lïn maâ àêm quaâng sang bïn kia, hoùåc cûá chaåy maäi cho àïën
chöî naâo coá caái cûãa hay caái ngoä ngang múái reä vaâo, röìi cùæp noán quay
laåi nhòn, mùåt ngú ngaác! Thûúâng xe haåi ngûúâi cuäng vò thïë. Nhûng
maâ nghô cho kyä chùèng nïn traách chi ngûúâi nhaâ quï. Phaâm caái gò coá
hiïíu, coá giaãi àûúåc caái lyá do noá thïë naâo thò laâm múái phaãi àûúâng;
ngûúâi nhaâ quï tröng caái xe húi chaåy vuân vuåt, tûúãng laâ coá caái ma lûåc
gò noá àûa ài nhû mêy nhû gioá, laåi khöng hiïíu nhûäng ngûúâi ngöìi
trong xe êëy coá cöng viïåc gò maâ àïën nöîi chaåy baåt húi bay toác nhû luä
cuöìng nhû vêåy, nïn tröng thêëy caái xe ài àïën kinh ngaåc khiïëp súå,
böëi röëi lïn maâ khöng biïët túái lui thïë naâo.
Hai bïn àûúâng xe chaåy, phong caãnh coá caái veã buöìn rêìu lùång
leä: toaân thõ laâ möåt raãi àêët hoang, xa xa múái coá möåt thön laåc nùm ba
noác nhaâ lú thú; ngoaâi laâ baäi caát trùæng xoáa, trong laâ rêîy nuái xanh
om. Caái xe bon bon chaåy giûäa tûúãng nhû con thuá rûâng laåc vaâo
trong sa maåc; kinh hoaãng maâ chaåy cuöìng. Ngoaâi xa nûäa laâ bïí khúi
möåt mêìu xanh ngùæt, soáng raåt gêìn búâ tröng nhû möåt raãi baåc trùæng
xoáa. Phong caãnh êëy tûúãng nhûäng luác baäo bïí mûa ngaân, tiïëng sêëm
trïn nuái hoåa vúái tiïëng soáng ngoaâi khúi, thò kinh haäi biïët chûâng
naâo! Hoùåc buöíi chiïìu mùåt giúâi àaä xïë, cêy coã rêìu rêìu, nghe tiïëng con
chim laåc àaân kïu giûäa baäi trûúâng xa, thò thï thaãm biïët chûâng naâo!
Mònh ngöìi trong xe chaåy vuân vuåt, maâ tröng caãnh êëy trong loâng coân
laånh leäo thay, huöëng chi laâ nhûäng khaách àûúâng xa, ngûúâi lûä thûá ài
àïën àêëy, têëm lûä hoaâi ngao ngaán biïët laâ bao!
Miïìn haãi têìn àoá khöng phaãi laâ caái àêët ngûúâi úã àûúåc. Nuái tuy
coá cêy maâ laâ nhûäng cêy cùçn coåc, khöng phaãi laâ caái lúåi nguyïn cho
cû dên. Àêët tröån lêîn vúái caát, khöng phaãi laâ caái chêët nuöi àûúåc
giöëng sinh vêåt. Tröng cêy coã moåc àêëy maâ thûúng thay; coá lùæm
giöëng giaá vaâo chöî àêët töët sûác nhúán àûúåc bùçng cêy àa cêy àïì, maâ úã
àêy khöng sao lïn àûúåc hún ba böën mûúi phên têy. Thûåc laâ caái
caãnh sún cuâng àõa tõch vêåy.
Nïëu suöët àûúâng cûá möåt caái caãnh tiïu àiïìu nhû thïë thò mùæt
cuäng phaãi chaán maâ loâng cuäng phaãi ngaán. Nhûng ûúác nûãa àûúâng thò
àïën rùång Àeâo Ngang. Phong caãnh úã àêy múái thûåc laâ ngoaån muåc,
chùèng khaác gò möåt bûác tranh sún thuãy vêåy. Nuái Àeâo Ngang tûác tïn
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
8
chûä laâ Hoaânh Sún. Ta thûúâng duâng nhêìm chûä Hoaânh Sún maâ dõch
tïn têy Chalne Annamitique laâ göìm caã caái rêîy nuái daâi chaåy doåc
suöët àêët Trung kyâ, theo lûu vûåc söng Cûãu Long, trïn liïìn tiïëp vúái
caác nuái miïìn Thûúång du Bùæc kyâ, dûúái àïën têån àöìng bùçng Luåc tónh.
Thûåc Hoaânh Sún chó laâ möåt chi nuái cuãa rêîy nuái nhúán êëy, chaåy
thùèng ra búâ bïí, chùæn ngang àûúâng Thiïn Lyá tûå Bùæc vaâo Kinh, nïn
goåi laâ Àeâo Ngang, Baâi thú baâ huyïån Thanh Quan:
Bûúác túái Àeâo Ngang boáng xïë taâ...
tûác laâ võnh nuái êëy. Ngaây xûa khaách böå haânh ài àïën àêëy têët
phaãi treâo àeâo, treâo ngûúåc lïn, röìi laåi treâo döëc xuöëng, lêëy laâm möåt
bûúác àûúâng rêët gian hiïím. Khi àïm caác vò sún quên vêîn thûúâng
lêín quêët úã àêëy. Ngaây nay àaä coá con àûúâng chaåy quanh nuái nhû
xoaáy trön öëc, xe húi ài ûúác mêët hún nûãa giúâ, àïën lûng chûâng nuái
tröng xuöëng khöng caãnh gò xinh bùçng. Thûåc laâ:
Dûâng chên àûáng laåi giúâi, non, nûúác,
Möåt maãnh tònh riïng ta vúái ta.
Caãnh vui naây múái boä caãnh buöìn luác naäy. Trïn nuái thò coã cêy
chen àaá laá chen hoa, dûúái àöìng thò ruöång luáa xanh rò doâng nûúác
cuöën, ngoaâi bïí thò giúâi nûúác mïnh möng sùæc möåt mêìu. Àïën cûãa
“Hoaânh sún quan” xe àöî töi treâo lïn xem. Cûãa nay àaä mêët caánh,
rïu moåc coã che. Caånh coá caái bi àinh trong khùæc baâi bia ngûå chïë cuãa
Àûác Thiïåu Trõ. Tröng caái cûãa coãn con êëy, khöng thêëy gò laâ caái caãnh
tûúång möåt chöën “huâng quan”! Àûáng àêëy maâ laåi sûåc nhúá àïën hai cêu
thú cuãa baâ huyïån:
Nhúá nûúác àau loâng con quöëc quöëc,
Thûúng nhaâ moãi miïång caái gia gia.
Tuy bêëy giúâ khöng nghe tiïëng con quöëc caái gia naâo kïu, maâ
nöîi thûúng nûúác nhúá nhaâ nhû chan chûáa trong loâng.
Nghe noái gêìn àêëy coá caái àïìn thúâ baâ Liïîu Haånh linh lùæm,
nhûng àûúâng xuöëng döëc quaá, khöng thïí ài túái núi.
Khi xuöëng xe thêëy möåt öng laäo giaâ ngöìi bïn àûúâng nhû ngûúâi
haânh khêët, hònh daáng tiïìu tuyå, khöng noái khöng nùng. Than öi!
Khoaãng vùæng àûúâng daâi, trïn rûâng dûúái bïí, laäo úã àêu àïën, laäo ngöìi
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
9
chi àêy? Hay laâ laäo cûåc nöîi àúâi khöën khöí, àem thên tûå hiïën cho sún
quên? Thûúng thay!
Luác àaä xuöëng àïën chên nuái ngûãng tröng lïn thêëy con àûúâng
mònh vûâa ài nhû möåt daãi luåa voâng quanh nuái, khaác naâo nhû caái
dêy trùæng buöåc quaã bêìu xanh vêåy.
Hïët rùång Àeâo Ngang laåi àïën caái caãnh àêët caát cêycùçn nhû
trûúác. Ài möåt ñt lêu nûäa thò túái möåt núi coá tiïëng dûä ngaây xûa, tûác laâ
núi truöng nhaâ Höì, thuöåc tónh Quaãnh Bònh, laâng Höì Xaá. Truöng laâ
möåt khoaãng àêët cêy coã rêåm raåp, khöng coá àûúâng ài löëi laåi. Ngaây
nay thò khöng coá caái caãnh tûúång nhû thïë nûäa, cêy coã úã àêëy cuäng
cùçn coåc nhû úã trïn kia, nhûng xûa thûåc laâ möåt núi saâo huyïåt cuãa
boån cûúáp àûúâng, khaách böå haânh lêëy laâm nguy hiïím hún caã, nïn ài
qua àêëy phaãi àöng ngûúâi múái daám ài. Nhûäng buöíi nhiïîu nhuäng
khaách ài qua thûúâng bõ boån cûúáp bùæt àem vaâo trong xa boác löåt,
quên quan khöng biïët àûúâng naâo maâ tòm bùæt, vò cêy coã rêåm quaá.
Thuöåc vïì lõch sûã núi truöng nhaâ Höì êëy, úã àûúâng trong coá tûúng
truyïìn truyïån nhû sau naây. Öng Nguyïîn Khoa Àùng laâm chûác nöåi
taán cho chuáa Minh vûúng (1691 - 1725) nghe noái núi truöng nhaâ
Höì coá nhiïìu giùåc cûúáp, hay boác löåt khaách ài àûúâng, beân lêåp kïëtrõ
cho yïn. Öng cho taãi àïën núi êëy ûúác hai mûúi caái hoâm to àoáng kñn,
trong phuåc ngûúâi, àïí giaã laâm möåt boån nhaâ buön chúã àöì haâng ài
qua. Àaám cûúáp vêîn rònh úã àêëy tröng thêëy boån khaách àöng, laåi
nhiïìu àöì haâng, tûúãng laâ möåt dõp beáo búã lùæm, xöng vaâo àaánh cûúáp,
röìi àem àïën núi buåi rêåm chia nhau. Trong hai mûúi caái hoâm êëy
möåt caái coá khoan löî thuãng, ngûúâi nùçm trong êëy ài àïën àêu rùæc giêëy
àïën àêëy, àïí cho quên lñnh theo sau biïët àûúâng maâ tòm vaâo. Àûúng
khi boån cûúáp hoåp laåi àöng àuã caã àïí baân nhau chia cuãa thò ngûúâi
trong hoâm àêm xöí ra, quên úã ngoaâi keáo uâa vaâo, vêy böën bïì, bùæt
àûúåc caã boån, khöng thiïëu àûáa naâo. Tûâ àêëy caã miïìn àoá àûúåc yïn.
Sau öng truyïìn cho ngûúâi böå haânh naâo ài qua àêëy cuäng phaãi cùæt
nhûäng cêy moåc bïn àûúâng. Hai àêìu àûúâng àaä àïí dao sùén cho maâ
duâng. Cûá thïë maäi, khöng bao lêu maâ con àûúâng thaânh ra quang
àaäng, ngûúâi ài laåi giao thöng nhû thûúâng; tûâ àêëy khöng coá tiïëng
giùåc cûúáp gò nûäa. - Laåi gêìn Kinh, giaáp bïí, úã núi tïn laâ Baâu Ngûúåc,
thuöåc huyïån Quaãng Àiïìn, coá möåt caái àêìm nûúác goåi laâ phaá Tam
Giang, cuäng coá tiïëng dûä lùæm. Nay xe húi khöng ài gêìn àïën àêëy,
nhûng xûa haânh khaách vïì Kinh têët phaãi chúã thuyïìn qua àêëy.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
10
Nhêët laâ vïì muâa thu muâa àöng, soáng gioá nhiïìu, thuyïìn
thûúâng àùæm luön, rêët laâ nguy hiïím, vò chöî êëy nûúác vûâa sêu maâ
àûúâng ài laåi quanh co khuác khuyãu. Tuåc truyïìn laâ àêëy coá ba caái
Soáng thêìn dûälùæm. Öng Nguyïîn Khoa Àùng muöën trõ cho àûúåc, beân
truyïìn àoáng möåt chiïëc thuyïìn rêët vûäng vaâng, àùåt chiïëc suáng thêìn
cöng úã trong. Ra àïën giûäa phaá öng nöí hai phaát suáng bùæn tan àûúåc
hai caái Soángthêìn, coân caái thûá ba thò chaåy ra bïí mêët. Àïm höm êëy
öng cho àaâo liïìn möåt con söng thùèng àêëy; tûâ àoá thuyïìn beá khöng
hay àùæm nûäa.
Nhên hai viïåc tuåc truyïìn àoá maâ coá cêu haát nhû sau naây:
- Thûúng anh em cuäng muöën vö
Súå truöng nhaâ Höì súå Phaá Tam Giang
- Phaá Tam Giang nay raây àaä caån,
Truöng nhaâ Höì nöåi taán cêëm nghiïm1
Xe húi ài àïën Àöng Haâ thò thöi. Àêëy laâ àêìu àûúâng xe hoãa
Quaãng Trõ. Coá möåt nhaâ ga nhoã vúái nùm ba caái haâng quaán con úã
giûäa khoaãng àöìng khöng möng quaånh. Xe húi túái núi, àúåi ñt lêu thò
coá chuyïën xe hoãa vïì Huïë. Hai bïn àûúâng cuäng vêîn nhiïìu àêët rêåm
boã hoang, chûa ra caái caãnh tûúång truâ mêåt. Xe hoãa chaåy gêìn tónh
Quaãng Trõ, nhûng khöng ài qua.
Vaâo àïën àõa phêån Thûâa Thiïn thò phong caãnh thêëy khaác
ngay. Laâng xoám àöng àuác, ruöång luáa xanh rò, khöng phaãi àêët boã
hoang nhû trïn kia nûäa. Dêîu khöng biïët rùçng àaä sùæp àïën Huïë,
cuäng àoaán àûúåc rùçng sùæp túái möåt núi àö höåi nhúán. Quaã nhiïn ûúác
möåt giúâ àöìng höì thò xe hoãa túái Kinh àö: Bêy giúâ vûâa àuáng 12 giúâ
trûa...
Kïí chi nhûäng nöîi doåc àûúâng... túái àêy múái nhúá àïën cêu thú êëy
trong truyïån Kiïìu, thò ra tûâ trïn toaân thõ laâ nhûäng nöîi doåc àûúâng
caã, maâ chñnh chuyïån trong “mûúâi ngaây úã Huïë” chûa tûâng kïí àïën.
Öi! Cöí nhên coá tñnh hay thú, maâ töi àêy thûåc laâ thú thêín vêåy. Thú
thêín thêín thú, giúâi àaä bêím sinh cho caái tñnh luyïën caãnh luyïën
1
Hoå Nguyïîn Khoa laâ möåt voång töåc úã tónh Thûâa Thiïn, khi úã Huïë töi coá àûúåc tiïëp truyïån möåt
öng Nguyïîn Khoa, sau naây seä kïí qua caái lõch sûã hoå êëy, theo möåt baâi khaão cûáu trong saách Biïn
têåp cuãa höåi “Àö thaânh hiïëu cöí xaã”.
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
11
ngûúâi, bònh sinh àaä tûâng biïët ngûúâi naâo caãnh naâo, nhûäng khi höìi
tûúãng àïën khöng thïí dûát cho àaânh. Thöi thò:
Dúã hay cuäng búãi tñnh giúâi biïët sao? tûúãng caác baån àoåc baáo
cuäng lûúång cho vêåy.
Tûâ àêy xin thuêåt chuyïån Trûúâng An.
*
*
*
Cöí ngûä Êu chêu coá cêu: “Trùm con àûúâng àïìu quay àêìu vïì
thaânh La Maä”. Coá yá noái thaânh La Maä laâ núi trung têm cuãa lõch sûã
Êu chêu àúâi xûa, àêu àêu cuäng qui phuåc vïì àêëy, muön sûå àïìu do
àêëy maâ ra. Caái aánh saáng cuãa vùn minh nûúác La Maä nhoám lïn tûâ
àêëy maâ chiïëu khùæp thïë giúái, caái oai quyïìn cuãa quên àöåi nûúác La
Maä dêëy lïn tûâ àêëy maâ trêën aáp hoaân cêìu; caái then maáy cuãa cuöåc
thöëng nhêët nûúác La Maä cuäng do tûå àêëy maâ vêån àöång ra suöët coäiÊu
Chêu. Tûâ xûa àïën nay phaâm nûúác naâo àaä coá möåt cuöåc lõch sûã lêu
daâi àïìu coá möåt núi trung têm nhû thïë: nûúác naâo cuäng coá möåt thaânh
La Maä vêåy. Thaânh La Maä cuãa Viïåt Nam ta laâ úã àêu? Tûác laâ núi Àïë
àö bêy giúâ, àêët Thuêån Hoáa khi xûa, kinh thaânh Huïë ngaây nay vêåy.
Lêëy lõch sûã maâ xeát, lêëy àõa thïë maâ chûáng, lêëy caái tònh thïë
chñnh trõ ngaây nay maâ chiïm nghiïåm, lêëy loâng khuynh hûúáng quöëc
dên sau naây maâ dûå àoaán, thaânh Huïë thûåc laâ chöën cùn cûá, núi yïëu
àiïím cuãa giöëng Viïåt Nam, xûa àaä nhúâ àêëy maâ gêy dûång nïn búâ coäi,
nay laåi nhên àêëy maâ noái lïn caái tû caách möåtdên quöëc hoaân toaân.
Öi! Phaâm àaä goåi laâ möåt dên quöëc khöng thïí giêy phuát thiïëu caái tû
tûúãng, caái tinh thêìn möåt dên quöëc. Tû tûúãng êëy, tinh thêìn êëy goåi
möåt tïn tûác laâ caái quöëc höìn vêåy. Quöëc höìn cuãa Viïåt Nam ta ngaây
nay phaãi tòm úã àêu cho thêëy? Thiïët tûúãng phi úã Huïë khöng àêu
thêëy vêåy.
ÊËy trûúác khi bûúác chên xuöëng àêët Huïë, caái tû tûúãng töi triïìn
miïn nhû vêåy. Töi chûa biïët Huïë töi àaä yïu Huïë röìi, yïu vò caái
nghôa cao thûúång noá nguå úã trong caái tïn êëy, yïu vò caái caãm tònh vö
haån noá chan chûáa trong loâng töi. Bònh sinh töi hoåc vêën àûúåc àïën
àêu, caãm giaác àûúåc àïën àêu, tû tûúãng àûúåc àïën àêu, hy voång àûúåc
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
12
àïën àêu, bêëy giúâ tûåa höì nhû con söng vúä àï maâ traân ngêåp caã trong
têm giúái töi vêåy.
Àûúng möång tûúãng mú maâng thò xe hoãa dûâng trûúác nhaâ ga
Huïë. Sûåc tónh trong buång nûãa mûâng maâ nûãa lo. Mûâng rùçng nay àaä
túái núi röìi, lo rùçng khöng biïët sûå thûåc coá xûáng vúái caái möång khöng,
hay laâ quen thoái thûúâng chó àuã khiïën cho mònh thêët voång...
Thûúâng cêu àoåc trong saách Àaåi Nam nhêët thöëng chñ, thiïn
Kinh sû, coá taã àõa thïë cuâng lûúåc lõch sûã núi kinh thaânh Huïë nhû
sau naây:
“Chöën Kinh sû göìm caã nuái bïí trong nûúác maâ úã vaâo giûäa
khoaãng Bùæc Nam, khñ hêåu hoâa bònh, sún thuãy kyâ tuá. Àûúâng bïí thò
coá cûãa Thuêån An, cûãa Tû Hiïìn laâm hiïím, àûúâng luåc thò coá aãi
Quaãng Bònh, aãi Haãi Vên laâm trúã. Söng nhúán bao mùåt trûúác, nuái cao
chùæn mùåt sau. Ba nguöìn Böì Traåch boåc bïn taã bïn hûäu. Àêìm Tam
Giang, àêìm Thanh Lam, àêìm Haâ Trung laâm then laâm chöët. Thûåc
laâ möåt núi höí chöìm röìng cuöën, àõa thùæng hònh cûúâng; àêët hiïím yïëu
cuãa giúâi àêët, laâm thûúång àö cho àïë vûúng. Kïí tûâ khi nûúác Nam
dûång nûúác, thuöåc vïì nhaâ Trêìn laâ àêët Thuêån Hoáa, thuöåc vïì nhaâ Lï
laâ Thuêån Hoáa thûâa tuyïn, àïìu xûng laâ núi troång trêën. Vïì Baãn
Triïìu, àûác Thaái töí Gia Duä Hoaâng àïë chõu mïånh Giúâi múã nïìn nûúác úã
coäi Nam, trûúác àoáng úã AÁi Tûã, sau ài ra Traâ Baát (tïn laâng thuöåc
tónh Quaãng Trõ, huyïån Àùng Xûúng, laåi ài ra phña àöng AÁi Tûã nûäa
úã núi goåi laâ Caát Doanh). Àûác Hi tön Hiïëu Vùn Hoaâng àïë laåi tûå Caát
Doanh ài ra Phuác An (tïn laâng, thuöåc huyïånQuaãng Àiïìn). Àûác
Thêìn Tön Hiïëu Chiïu Hoaâng àïë lêëy núi Kim Long laâ àêët coá hònh
thïë, àöíi ra àoáng àêëy. Àûác Anh tön Hiïëu Nghôa Hoaâng àïë laåi dõch ra
Phuá Xuên (Kim Long Phuá Xuên àïìu laâ tïn laâng). Àûác Thïë tön
Hiïëu Voä Hoaâng àïë chia àêët trong coäi laâm 12 doanh. ÚÃ Phuá Xuên
thò goåi laâ Chñnh doanh,laåi xûng laâ Àö thaânh. Àïìu laâ àêët Thuêån
Hoáa vêåy. Phña Bùæc cûúäi lïn söng Gianh, phña Nam göìm àêët Chên
Laåp, Liïåt Thaánh tûúng truyïìn hún hai trùm nùm. Nùm Giaáp Ngoå
àúâi àûác Duïå tön Hiïëu Àõnh Hoaâng àïë, quên Trõnh àïën chiïëm. Sau
bõ giaåc Têy Sún tröåm giûä trong ba mûúi nùm. Kõp àïën àûác Thïë töí
Cao Hoaâng àïë ta dêëy lïn nhû röìng nhû mêy, thay Giúâi deåp giùåc,
muâa thu nùm Mêåu Tuêët thu phuåc thaânh Gia Àõnh, muâa haå nùm
Tên Dêåu khùæc phuåc chöën cûåu kinh, muâa haå nùm Nhêm Tuêët bùæt
tûúáng giùåc úã coäi Bùæc; tûâ àoá göìm An Nam nhêët thöëng dû àöì, búâ coäi
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
13
mïnh möng, nam túái Tiïm La Chên Laåp, bùæc giaáp nûúác Taâu, àöng
àïën bïí, têy àïën Ai Lao. Giúã vïì àêët cuä, múã röång thïm ra, àõnh àö úã
Phuá Xuên, tûâ àêëy múái xûng laâ Kinh sû vêåy. Àùåt pheáp tùæc, àõnh
triïìu cöëng, nhû caái noác nhaâ cao hún caã, böën bïì àïìu quay vïì àêëy,
nhû ngöi sao Bùæc àêíu tön hún caã, trùm sao àïìu chêìu chung quanh.
Caái nïìn vûäng vaâng thõnh vûúång cuãa nûúác nhaâ trong ûác vaån nùm
thûåc laâ úã àêëy vêåy. Rûåc rúä thay! Veã vang thay!"
Lêëy caái caãm giaác nhaâ aái quöëc maâ àoåc nhûäng nhúâi àoá, trong
loâng hûáng khúãi biïët chûâng naâo! Ngûúâi vö tònh cho laâ nhúâi vùn
chûúng hû sûác, maâ ngûúâi coá caãm vúái nûúác nhaâ qua cêu vùn hònh
nhû tröng thêëy caái höìn trong nûúác sinh trûúãng úã vuâng Thuêån Hoáa
Phuá Xuên núi àêët cuä vêåy.
Töi vöën khöng tin caái thuêåt àõa lyá cuãa boån thêìy vûúân lêëy
àöëng àêët giûäa àöìng, ngoâi nûúác bïn ruöång laâm ngai röìng tay höí.
Nhûng töi tin nhûäng núi sún thuãy kyâ tuá coá aãnh hûúãng àïën vêån
mïånh möåt nûúác. Ngûúâi ta àöëi vúái caái ngoaåi caãnh khöng phaãi laâ
khöng coá quan hïå. Ngûúâi àöìng bùçng biïåt ra tñnh caách àêët àöìng
bùçng, ngûúâi rûâng nuái biïåt ra tñnh caách núi rûâng nuái; thoái ùn caách úã,
àûúâng sinh kïë, löëi tû tûúãng, khöng gò laâ khöng tuây theo caái ngoaåi
caãnh maâ khaác nhau. Huöëng chi laâ nhûäng bêåc àïë vûúng múã àêët
dûång nûúác, nhûäng núi söng nuái xinh àeåp laåi khöng coá quan hïå vúái
caái loâng hoaâi baäo nhúán nhaohay sao? Liïåt Thaánh baãn triïìu ta àùåt
nïìn Àaåi Viïåt úã àêët Phuá Xuên thûåc àaä dûå tûúãng maâ biïët caái cú àöì vô
àaåi vïì sau vêåy.
Ngûúâi khaách múái àïën thaânh Huïë tûúãng nhû bûúác chên vaâo
bûác tranh caãnh: chung quanh nuái, giûäa con söng, nhaâ cûãa tuå hoåp
hai bïn búâ, trïn bïën dûúái thuyïìn, tröng xa möåt toâa thaânh cöí bao la,
thêm nghiïm kñn cöíng. Caái phong caãnh Huïë súã dô àeåp laâ thûá nhêët
búãi con söng Hûúng Giang. Con söng xinh thay! Haâ Nöåi cuäng coá
söng Nhõ Haâ, maâ söng Nhõ vúái söng Hûúng khaác nhau biïët chûâng
naâo! Möåt àùçng vñ nhû cö con gaái tûúi cûúâi, möåt àùçng vñ nhû baâ laäo
giaâ cay nghiïåt. Nhõ Haâ laâ caái thiïn tai cuãa xûá Bùæc, Hûúng Giang laâ
caái chêu baáu cuãa xûá Kinh. Nûúác trong nhû vùæt, doâng phùèng nhû túâ,
ñt khi coá tõ soáng gúån trïn mùåt, ài thuyïìn trïn söng nhû ài trong höì
vêåy. Huïë khöng coá con söng Hûúng thò tûúãng caái àeåp cuãa xûá Huïë
giaãm mêët nûãa phêìn. Nhûng àaä coá söng Hûúng laåi coá nuái Ngûå nûäa,
caái caãnh múái thûåc laâ toaân xinh. Ngûå Bònh khöng phaãi laâ möåt nuái
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
14
cao nhû nuái Phuá Sô nûúác Nhêåt, Hûúng Giang khöng phaãi laâ möåt
söng röång nhû söng Hoaâng Haâ nûúác Taâu, nïn noái rùçng söng êëy nuái
êëy laâm hiïím trúã cho chöën Àïë kinh thò cuäng laâ noái quaá, nhûng söng
êëy nuái êëy thûåc laâ veä nïn phong caãnh xûá Huïë vêåy. Vaã caái khñ võ cuãa
phong caãnh Huïë khöng phaãi laâ caái khñ võ huâng traáng, maâ laâ caái khñ
võ mô diïåu; caãnh Huïë xinh maâ àeåp, khöng phaãi laâ huâng maâ cûúâng,
àaáng yïu maâ khöng phaãi laâ àaáng súå, coá thi võ maâ khöng phaãi laâ coá
khñ tûúång. Phaãi nhêån kyä nhû thïë thò múái khoãi nhêìm maâ hiïíu àûúåc
tinh thêìn cuãa caái bûác sún thuãy hiïín nhiïn êëy.
Khi múái bûúác chên vaâo möåt xûá laå, caái gò noá caãm mònh trûúác
nhêët laâ caái caãnh ngoaâi. Coá caái caãnh ûa ngûúâi, nhû tûúi cûúâi maâ àoán
khaách, coá caái caãnh gheát ngûúâi nhû hêím hiu maâ múái gûúång, laåi coá
lùæm caái caãnh vö tònh, mònh hoãi khöng theâm àaáp, phêìn àoá laâ phêìn
nhiïìu. Caãnh Huïë laâ möåt caãnh rêët ûa ngûúâi, ngoaâi mùåt múái tiïëp xuác
trong loâng àaä sinh caãm tònh. Hay laâ loâng töi àaä nhiïåt thaânh sùén
maâ dïî caãm nhû thïë? Cuäng coá nheä, nhûng búãi caái tinh thêìn riïng
cuãa phong caãnh cuäng nhiïìu.
Nay àaä coá caãm tònh vúái caãnh Huïë, phaãi gêy lêëy möëi caãm tònh
vúái ngûúâi Huïë nûäa. Àoá laâ caái cöng viïåc töi trong mêëy ngaây vïì sau
naây.
Caái muåc àñch cuöåc du Kinh cuãa töi laâ chuã xem tïë Nam Giao.
Vêåy trûúác nhêët hùéng xin thuêåt chuyïån Giao.
Tïë Giao àñnh nhêåt àïm ngaây 12 raång 13 thaáng 2 an nam (tûác
laâ 24-25 thaáng 3 têy). Töi túái Kinh tûâ ngaây möìng 9, coá yá súám mêëy
bûäa àïí xem caái caãnh tûúång trong phöë phûúâng cuâng caách trêìn thiïët
úã Giao Àaân. Mêëy ngaây êëy thaânh Huïë têëp nêåp nhûäng keã ài ngûúâi
laåi. Hai bïn àûúâng Hoaâng Thûúång sùæp ngûå qua tûâ Nöåi thaânh àïën
Giao Àaân àûúng laâm raåp àùåt hûúng aán. Nhûäng hûúng aán àoá laâ do
caác thön xaä mêëy huyïån úã gêìn Kinh àö, möîi laâng phaãi àùåt möåt súã,
nghe noái caã thaãy mêëy trùm súã. Nhêët laâ con àûúâng thùèng lïn Nam
Giao hai ngaây 10-11 ài daåo chúi khöng caãnh gò vui mùæt bùçng: cúâ
xanh, cúâ àoã, cúâ àuöi nheo, cúâ nguä haânh, caác haång cúâ cùæm san saát
hai bïn àûúâng, gioá thöíi bay caã vïì möåt hûúáng, xa tröng phêëp phúái,
tûúãng tûúång nhû con hoaâng long úã dûúái àêët nöíi lïn maâ möîi laá cúâ laâ
möåt caái vêíy àûúng rung àöång vêåy! Hûúng aán liïn tiïëp nhau, caách
vaâi thûúác laåi möåt caái, khöng coá khoaãng naâo boã khöng. Möîi súã coá
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
15
mêëy viïn kyá-muåc ngöìi tuác trûåc. Sau lûng nhûäng haâng quaán dûång
lïn nhan nhaãn. Giûäa àûúâng keã ài ngûúâi laåi nhû nûúác chaãy, naâo laâ
ngûúâi phuåc dõch vïì Giao Àaân, vïì caác hûúng aán, naâo laâ dên caác núi
laåi xem, àaân baâ con treã cuäng nhiïìu. Töi coá yá nhêån nhûäng àaám àöng
ngûúâi úã àêy rêët nghiïm, khöng nhûäng nhû ngoaâi Bùæc. Lñnh caãnh
saát coá ñt maâ trïn àûúâng vêîn coá trêåt tûå, khöng hïì thêëy àaám àaánh
nhau chûãi nhau, öìn aâo röån rõp, thûá nhêët laâ khöng coá caái tiïëng rêët
khaã öë laâ tiïëng cêåp keâ cuãa boån sêím chúå, nhû nhûäng khi höåi heâ úã
ngoaâi ta.
Caái vui cuãa ngûúâi dên àêy nghiïm maâ khöng nhaã. Àaåi àïí dên
xûá Huïë rêët coá lïî pheáp, duâ bêåc haå lûu cuäng vêåy. Xem àoá àuã biïët laâ
gêìn caái phong hoáa cuãa Triïìu àònh. Ngoaâi ta khöng haång ngûúâi naâo
baåi liïåt bùçng haång phu xe: úã Huïë boån phu xe cuäng coá lïî pheáp,
khöng hïì noái tuåc noái laáo bao giúâ. Caái nhên phêím cuãa phu xe Huïë,
coân cao hún phu xe Haâ Nöåi gêëp mêëy lêìn vêåy.
Ngaây 11 ta, giao àaân trêìn thiïët àaä chónh bõ caã. Chiïìu höm êëy
töi cuâng vúái öng Chûúng Dên lïn xem khùæp moåi núi, muöën thu
trûúác lêëy caái àõa àöì vaâo trong mùæt àïí khi xem tïë cho tûúâng hún.
Xin thuêåt àaåi khaái nhû sau naây.
Giao àaân úã giûäa caánh àöìng, röång ûúác bùçng hai Vùn Miïëu Haâ
Nöåi. Ngaây thûúâng laâ caái àaân khöng, khöng coá nhaâ cûãa gò caã; khi tïë
múái cùng vaãi dûång nhaâ, tïë xong laåi triïåt ài. Àaân chia laâm böën
thaânh: thaânh thûá nhêët cao hún caã laâ viïn àaân, thaânh thûá nhò thêëp
keám laâ phûúng àaân, thaânh thûá ba thêëp keám nûäa, àïën thaânh thûá tû
laâ khoaãng àêët bao chung quanh, bùçng vúái mùåt àêët ngoaâi, giöìng
toaân thöng caã. Khi tïë thò chó trêìn thiïët trong ba àaân thûá nhêët thûá
nhò thûá ba maâ thöi. Àaân thûá nhêët laâ viïn àaân thò cùng vaãi xanh
khùæp caã, laâm thaânh caái nhaâ troân, goåi laâ thanh öëc. Trong bêìy nhû
sau naây: úã giûäa àùåt hai aán chñnh võ, taã thúâ Thiïn Hoaâng (Giúâi), hûäu
thúâ Àõa kyâ (Àêët), àïìu quay mùåt vïì phña Nam. ÚÃ hai bïn thò taã hûäu
möîi bïn àùåt ba aán phöëi võ, àöng têy àöëi nhau. Taã nhêët aán thúâ àûác
Thaái töí Gia Duä Hoaâng àïë (tûác laâ àûác Nguyïîn Hoaâng, töí baãn triïìu);
hûäu nhêët aán thúâ àûác Thïë töí Cao Hoaâng àïë (tûác laâ àûác Gia Long); taã
nhõ aán thúâ àûác Thaánh töí Nhên Hoaâng àïë (tûác laâ àûác Minh Mïånh);
hûäu nhõ aán thúâ àûác Hiïën töí Chûúng Hoaâng àïë (tûác laâ àûác Thiïåu
Trõ); taã tam aán thúâ àûác Dûåc Tön Anh Hoaâng àïë (tûác laâ àûác Tûå
Àûác); hûäu tam aán thúâ àûác Caãnh Tön Thuêìn Hoaâng àïë (tûác laâ àûác
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
16
Àöìng Khaánh). Àûác Àöìng Khaánh múái thùng phöëi nùm nay laâ lêìn
àêìu, Hoaâng thûúång àaä kyá caáo trûúác úã Giao Miïëu tûâ ngaây möìng 1
thaáng 2. Trûúác bêëy nhiïu aán àaä kïí trïn àoá, möîi aán coá àùåt nùm caái
baân àöåc àïí bêìy nhûäng àöì tûå khñ tïë phêím. ÚÃ trûúác chñnh võ ngay
giûäa, àùåt möåt caái nöåi hûúng aán, trûúác nöåi hûúng aán laâ chöî Hoaâng
thûúång àûáng laâm lïî. ÊËy àaåi khaái trong thaânh thûá nhêët trêìn thiïët
nhû thïë.
Thaânh thûá nhò thò úã trûúác viïn àaân vïì mùåt nam dûång möåt caái
nhaâ vuöng cùng vaãi vaâng, goåi laâ hoaâng öëc. ÚÃ chñnh giûäa hoaâng öëc
àùåt möåt caái ngoaåi hûúng aán (àöëi vúái nöåi hûúng aán úã àaân trïn), trûúác
aán àùåt chöî ngûå baái àïí Hoaâng Thûúång àûáng tïë. Hai bïn taã hûäu
thaânh thûá nhò àùåt taám caái aán goåi laâ tuâng àaân, àöng têy àöëi nhau.
Trïn àaân bùæc khung cùng vaãi, möîi aán àùåt ba caái baân àöåc àïí bêìy àöì
tûå khñ tïë phêím, trûúác aán àùåt chöî àïí caác quan phên hiïën àûáng tïë.
Taã nhêët aán thúâ Àaåi Minh chi thêìn (Mùåt Giúâi); hûäu nhêët aán thúâ Daå
Minh chi thêìn (Mùåt Giùng); taã nhõ aán thúâ Chu thiïn tinh tuá chi
thêìn (caác vò sao trïn giúâi); hûäu nhõ aán thúâ Sún haãi giang traåch chi
thêìn (caác nuái söng); taã tam aán thúâ Vên vuä phong löi chi thêìn (mêy
mûa gioá sêëm); hûäu tam aán thúâ Khûu lùng phêìn diïîn chi thêìn (goâ
àöëng àöìng àiïìn); taã tûá aán thúâ Thaái tuïë nguyïåt tûúáng chi thêìn (thêìn
caác nùm caác thaáng); hûäu tûá aán thúâ Thiïn haå thêìn kyâ chi thêìn
(baách thêìn trong nûúác).
Thaânh thûá ba goác àöng nam àùåt núi liïåu súã, trûä sùén cuãi bùçng
göî tuâng àïí khi tïë àöët lûãa laâm àònh liïåu, goác têy bùæc àùåt núi ïë súã laâ
chöî àem chön mao huyïët nhûäng con sinh vêåt dêng tïë. Trûúác möîi súã
coá àùåt caái baân àöåc, che taân loång. Vïì phña àöng laåi àùåt nhaâ àaåi thûã,
cùng vaãi vaâng, che maânh maâu sùæc vaâng, àïí laâm chöî khi Hoaâng
Thûúång ngûå túái Giao Àaân vaâo nghó àêëy, rûãa tay, sûãa aáo, röìi múái lïn
laâm lïî. Vïì phña nam, ngay úã sên dûúái thïìm, hai bïn bêìy caác àöì
nhaåc khñ. Ngoaåi nhûäng tröëng, chuöng, chiïng, khaánh, laâ àöì
thûúâng, coân coá nhiïìu caác àöì cöí nhaåc laå lùæm. Nhêët laâ coá möåt caái
tröëng bùçng göî, hònh nhû caái hoâm höíng mùåt trïn, khi naâo bùæt àêìu
möåt khuác haát thò àaánh vaâo àêëy möåt höìi: goåi laâ caái chuác tyå. Laåi coá
caái ngûä ty, hònh con höí nùçm trïn caái hoâm, trïn lûng thuãng àùåt
mûúâi taám miïëng göî ken liïìn vúái nhau, khi haát xong möåt khuác lêëy
caái que siïët vaâo thaânh tiïëng queåt queåt. Nhûäng àöì cöí nhaåc êëy khöng
ra thanh êm gò caã: yá giaã chïë ra àoá àïí cho húåp cöí lïî maâ thöi. Laåi coá
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
17
thûá nhû àaân cêìm àaân sùæt nhúán, caái saáo baâi tiïu, chó bêìy maâ khi tïë
khöng duâng àïën. Caånh nhûäng àöì nhaåc khñ thò phûúâng nhaåc
phûúâng haát sùæp haâng àûáng hai bïn. Phûúâng haát tûác laâ phûúâng
muáa, vûâa haát vûâa muáa, theo löëi goåi laâ muáa baát dêåt. Caã thaãy coá 128
ngûúâi, chia laâm hai ban vùn sinh vaâ voä sinh, möîi ban 64 ngûúâi, coá
möåt thêìy àöåi baát phêím coi, bïn vùn laâ hiïåu cúâ mao, bïn voä laâ hiïåu
cúâ tinh. Vùn sinh voä sinh àïìu mùåc aáo xanh, nhûng bïn vùn thò tay
aáo röång, bïn voä thò tay aáo heåp. Vùn sinh tay traái cêìm caái thûúåc (caái
saáo), tay phaãi cêìm caái vuä (caái gêåy); voä sinh tay traái cêìm caái can (caái
möåc), tay phaãi cêìm caái thñch (caái buáa). Khi tïë thò vûâa muáa vûâa haát,
sùæp laâm 8 haâng 8 ngûúâi möåt, bïn voä haát khuác Voä thiïn uy, bïn vùn
haát khuác Vùn thiïn àûác.
Xeát kyä nhûäng tïë khñ bêìy trïn caác baân àöåc cuäng laâ thuêìn cöí
caã. Thûúâng àoåc trong saách cuä thêëy nhûäng tïn caái tön, caái tûúác, caái
biïn, caái àêåu, caái phuã, caái quó, nay múái àûúåc tröng, caái thò troân, caái
thò vuöng, caái thò cao, caái thò thêëp, hònh daáng rêët laå. Nhûäng àöì êëy
duâng àïí àûång caác thûá nûúác rûúåu, thoác gaåo, hoa quaã, rau dûa, thõt
caá, möîi thûá möåt ñt, àïí dêng tïë thêìn. Laåi cêy àeân, böå àónh, caái öëng
hûúng, caái mêm böìng, caái àaâi, caái cheán, khöng gò laâ khöng coá caái veã
cöí löî vaâ möåc maåc.
Töi muöën vïì Kinh àïí xem phong thïí cuä nûúác nhaâ, nay thêåt
àûúåc thoãa thñch. Nöåi trong Giao Àaân khöng coá möåt àöì vêåt gò laâ
khöng cuä; nhûäng ngûúâi haânh àöång trong êëy, ùn bêån muä aáo xûa,
tröng cuäng rêët laâ cöí. Khi mùåt giúâi àaä xïë, möåt mònh àûáng giûäa àaân
röång mïnh möng, mú maâng tûúãng nhû tinh thêìn àûúng möång du úã
möåt núi thïë giúái naâo khaác, tûå mûúâi lùm hai mûúi thïë kyã vïì trûúác, úã
àêu núi triïìu àònh nhaâ Haán hay cung àiïån nhaâ Àûúâng vêåy. Ngûúâi
àúâi taâu bay taâu lùån maâ trong giêy phuát àûúåc nhaác tröng möåt caái
caãnh tûúång àúâi thûúång cöí nhû thïë, coân gò khoaái laåc bùçng!
Xem xong Giao Àaân, xem àïën Trai cung laâ nhaâ Hoaâng
Thûúång ra trai giúái úã àêëy möåt ngaây trûúác khi haânh lïî. Cung úã
ngoaâi àaân, xa xa vïì bïn hûäu; chung quanh xêy tûúâng. Trong cung
coá hai mùåt: mùåt trûúác vïì hûúáng nam coá caái sên röång, laâ chöî Hoaâng
Thûúång ngûå àïí baách quan triïìu yïët vaâ laâm lïî mûâng sau khi tïë
xong. Mùåt sau coá buöìng the, giûúâng sêåp, baân ghïë, muâng maân, àïí
laâm chöî Hoaâng Thûúång nghó ngúi. Sau cung coá hai bïn taã lang hûäu
lang àïí thõ vïå tuác trûåc. Böën bïì àïìu giöìng rùåt nhûäng cêy tuâng, um
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
18
tuâm rêåm raåp. Nhûäng cêy gêìn cung laâ phêìn nhiïìu cuãa Liïåt Thaánh
àúâi xûa giöìng, lùæm cêy àaä cao vaâ to lùæm. Ra ngoaâi möåt ñt laâ nhûäng
cêy cuãa caác Hoaâng thên Vûúng cöng giöìng. Coân ngoaâi xa laâ cêy cuãa
caác quan àaåi thêìn. Ngûúâi naâo giöìng àïìu coá caái biïín àaä khùæc tïn
haâm cuâng nùm thaáng, buöåc vaâo caái voâng bùçng sùæt treo lïn trïn cêy.
Nhòn qua möåt lûúåt maâ sûåc nhúá àïën bao nhiïu nhûäng bêåc danh
thêìn àaåi cöng cuãa Triïìu àònh ta, ngûúâi thò mêët àaä lêu dûång nïn
cöng nghiïåp nhúán cho nûúác nhaâ, ngûúâi thò múái mêët tiïëng thúm coân
lûâng lêîy trong chêu quêån, ngûúâi thò haäy coân hoùåc àûúng giuáp
Thaánh triïìu, hoùåc àaä vïì hûu núi cöë quêån, thanh giaá keã khen ngûúâi
troång. Cuäng laâ möåt caách kyã niïåm rêët coá yá nghôa vêåy. Àaåi àïí ngaây
nay nhûäng cêy to àïën möåt öm, cao àïën ngêët giúâi, laâ nhûäng cêy gieo
haåt tûå àúâi Gia, Minh, Thiïåu, Tûå vêåy. Khoaãng àêët úã sau cung laâ
nhûäng cêy tuâng múái giöìng, múái cao àûúåc àöå möåt thûúác hay hún möåt
thûúác ta, nhòn biïín xem thò laâ nhûäng cêy cuãa caác bêåc àûúâng quan
ngaây nay tûâ tûá phêím giúã lïn vêåy.
Ngaây 12 laâ ngaây Hoaâng Thûúång ngûå giaá ra Trai cung. Tûâ
saáng súám trong thaânh phöë àaä têëp nêåp nhûäng ngûúâi ài xem, giúâi
nùæng raáo saáng suãa tröng thûåc laâ vui veã. Taám giúâ saáng úã cûãa Ngoå
mön nöíi chñn tiïëng suáng. Ngûå giaá tûâ cûãa Àöng nam trong thaânh
ra, tiïìn hö hêåu uãng, nghi vïå rêët nghiïm maâ rêët thõnh. Thûåc laâ möåt
caãnh tûúång mùæt töi chûa tûâng àûúåc tröng bao giúâ. Àaám nhiïìu àïën
hún nghòn ngûúâi, daâi àïën ngoát möåt cêy lö meát. Cúâ quaåt, taán loång,
gûúm giaáo, voi ngûåa, àöì nghi trûúång, àöì löå böå, tröëng chuöng, caác
phûúâng nhaåc, cho àïën nhûäng àöì ngûå duång, ngûå liïîn, ngoåc kyã, xe
ngûåa, xe tay, khöng thiïëu tñ gò. Hoaâng Thûúång thò ngöìi trong loan
giaá, mùåc aáo vaâng, chñt khùn vaâng; caác hoaâng thên vûúng cöng cuâng
caác quan vùn voä mùåc triïìu phuåc ài theo sau. Àûúng khi ài chó àaánh
tröëng, coân quên nhaåc, àaåi nhaåc, nhaä nhaåc, coá àem maâ khöng cûã.
Gêìn cuöëi àaám laåi coá mang möåt caái tûúång bùçng àöìng goåi laâ àöìng
nhên. Tûúång hònh ngûúâi, hai tay cêìm caái biïín khùæc hai chûä Trai
giúái. Hoãi ra thò laâ do möåt tñch cuä bïn Taâu ngaây xûa, coá ngûúâi tröng
thêëy úã dûúái bïí hiïån lïn möåt pho tûúång àöìng, sùæc xanh xanh, saáng
nhû ngoåc, trong buång àûång toaân nûúác trong. Tûâ àêëy duâng tûúång
àöìng àïí biïíu sûå thanh tõnh trai giúái. Tûúång mang ài àêy laâ àïí àùåt
trong Trai cung trûúác mùåt Hoaâng Thûúång àïí ngaâi nhòn maâ têm
niïåm vïì sûå trai giúái trûúác khi haânh lïî. Ngûå giaá tûå cûãa Àöng nam
http://ebooks.vdcmedia.com
Mûúâi ngaây úã Huïë
19
ra, ài qua cêìu Thaânh Thaái, phöë Traâng Tiïìn, cêìu Phuã Cam, röìi ài
thùèng vaâo àûúâng Nam Giao. Nhêët khi chêíy qua cêìu Thaânh Thaái,
àûáng bïn búâ söng tröng rêët laâ ngoaån muåc; cúâ taán phêëp phúái, tröëng
àaánh rêåp rònh, nhû con röìng daâi lûúån trïn mùåt nûúác vêåy. Caånh caác
hûúng aán àùåt hai bïn àûúâng, nhûäng kyã laäo àaä quò sùén, àúåi khi ngûå
giaá ài qua thò cuái laåy. Ngûúâi dên àûáng xem bïn búâ àûúâng cuäng boã
noán ngöìi thuåp xuöëng. Khi giaá àïën Trai cung, thò nhûäng hoaâng thên
vûúng cöng, cuâng quan vùn tûå nguä phêím, quan voä tûå tûá phêím giúã
lïn àïìu mùåc triïìu phuåc quò àoán úã trûúác sên Trai cung. Coân quan
vùn tûå luåc phêím, quan voä tûå nguä phêím giúã xuöëng thò quò àoán úã
ngoaâi cûãa bùæc Giao Àaân. Phuång Hoaâng Thûúång vaâo Trai cung nghó
ngúi röìi, baách quan múái lui vïì.
Trûa höm êëy töi nhêån àûúåc giêëy toâa Khêm sûá cho pheáp vaâo
Giao Àaân xem diïîn nghi tûâ 4 giúâ àïën 6 giúâ chiïìu. Khi êëy thò àûúåc
lïn têån viïn àaân xem, chúá àïën khi tïë coá Hoaâng Thûúång ngûå thò
nghiïm cêëm khöng ai àûúåc vaâo. Nïn buöíi chiïìu höm êëy caác quan
têy caác baâ àêìm àïën xem àöng lùæm. Diïîn nghi tûác laâ tïë thûã, vò lïî
thûác phiïìn phûác, phaãi têåp trûúác cho àïën khi haânh lïî caác quan cuâng
viïn chûác dûå tïë khoãi nhêìm nhêåt. Nghi tiïët cuäng y nhû khi tïë thûåc,
chó khaác khöng thùæp hûúng lûãa, khöng àoåc chuác vùn maâ thöi; caác
quan böìi tûå cuäng bêëy nhiïu öng, chó trûâ chuã tïë laâ möåt ngaâi Khêm
maånh thay Hoaâng Thûúång. Vêåy hònh thûác thò àuã caã, duy keám coá
caái veã chên hoaåt, nïn xin àïí dûúái naây seä thuêåt.
Àïm höm êëy trïn Giao Àaân àeân thùæp nhû sao sa. Bêëy giúâ
mùåt giùng àaä lùån, tröng laåi caâng saáng lùæm. Nhûng trong caái veã rûåc
rúä êëy coá caái yá nghiïm tuác úã àêëy. Tûúãng nhû luác êëy àûáng trïn ngoån
nuái cao naâo maâ nhòn xuöëng, thò ngúâ laâ möåt coäi Thiïn quöëc úã chöën
nhên gian vêåy. Ngoaâi àaân thò keã ài ngûúâi laåi têëp nêåp, trong àaân thò
lùång leä nhû khöng.
Hai giúâ saáng töi túái Giao Àaân. Vêîn biïët rùçng höm nay
nghiïm cêëm khöng mêëy ngûúâi àûúåc vaâo, vaã toâa sûá cho giêëy vaâo
xem diïîn nghi höm trûúác, tûác laâ coá yá àïí höm sau khoãi àïën nûäa.
Song àaä mang caái tû caách nhaâ baáo, khöng coá nheä àïën höìi troång yïëu
nhêët trong baâi kõch maâ mònh laåi vùæng mùåt úã núi diïîn àaân. Nhûng
laâm thïë naâo cho caác thêìy lñnh canh cûãa (vûâa lñnh ta vûâa lñnh têy)
hiïíu àûúåc caái nghôa vuå cuãa nhaâ baáo nhû thïë? Khoá lùæm thay! Vêåy
töi cûá àûúâng àöåt vaâo. Àïën chùång canh thûá nhêët mêëy thêìy lñnh ta
http://ebooks.vdcmedia.com
Phaåm Quyânh
20
hoãi: “Öng ài àêu? ” Töi noái: “Töi vaâo coá viïåc, àaä coá giêëy quan Khêm
àêy”. Töi àûa cho xem caái giêëy pheáp chiïìu höm trûúác, chùæc rùçng
caác thêìy chùèng hiïíu chûä chi chi. Quaã nhiïn soi vaâo àeân thêëy chûä
têy caã, giaã laåi töi, röìi cûá àïí cho vaâo. Caách mêëy thûúác laåi gùåp thêìy
lñnh têy böìng suáng àûáng àêëy. Thêëy töi vaâo noái: “Khöng àûúåc vaâo!”.
Töi noái: “Àaä coá pheáp àêy”. Töi laåi chòa caái giêëy kia ra. Chöî êëy boáng
cêy töëi, thêìy nhòn maäi khöng àoåc ra chûä gò, sau nhêån sùæc giêëy noái:
“Phaãi coá giêëy àoã múái àûúåc vaâo, giêëy trùæng khöng àûúåc”. Töi nghô
ngay möåt kïë noái liïìn: “Töi ài theo quan Toaân quyïìn ngaâi sùæp túái,
àêy laâ giêëy pheáp riïng, phaãi àïí töi vaâo múái àûúåc”. Thêìy ngêìn ngaåi
möåt luác, röìi trao laåi töi caái giêëy, cûá àïí cho vaâo. Thïë laâ thoaát naån!
Vaâo àïën àïå nhõ thaânh gùåp cuå Thûúång Cöng, bûäa trûúác töi àaä vaâo
hêìu úã böå. Cuå giûä noái chuyïån möåt höìi lêu, röìi cho pheáp àûáng ngay
àêëy xem. Bêëy giúâ nhòn trûúác nhòn sau, trûâ nhûäng ngûúâi coá phêìn
viïåc úã Giao Àaân, khöng thêëy ai laâ ngûúâi ngoaâi àûúåc vaâo xem caã,
múái biïët rùçng buöíi àoá thûåc laâ möåt sûå haånh ngöå cho mònh vêåy. Àïën
sau bïn mònh àûáng chó thêëy thïm coá vaâi ba öng têy nûäa, coân bïn
kia thò coá quan Toaân quyïìn, quan Nguyïn suáy, quan Khêm sûá vúái
mêëy quñ quan ài theo. Caác ngaâi thò àûúåc lïn têån viïn àaân xem, coân
mònh thò cûá àûáng úã àïå nhõ àaân àoá cuäng àuã thu àûúåc caái chên tûúáng
àïm höm êëy.
Luác bêëy giúâ trong Giao Àaân coá caái veã nghiïm tônh vö cuâng,
nhû trûúác khi sùæp sêíy ra möåt sûå gò rêët quan troång, ai nêëy àïìu
ngoáng tröng. Khöng coá tiïëng ngûúâi noái, khöng coá tiïëng dïë kïu. Chó
chöëc chöëc nghe tiïëng lung linh nhû nhûäng miïëng àöìng nhoã àêåp vaâo
nhau: ngoaãnh laåi thò laâ möåt öng quan mùåc triïìu phuåc, àeo ngoåc böåi
laâm bùçng nhûäng miïëng àöìng buöåc vúái nhau (vua thò bùçng ngoåc
thêåt), luác ài dêåp vaâo chên maâ thaânh tiïëng. Ngûúâi êëy, caãnh êëy, thúâi
khùæc êëy, khñ võ êëy, laåi thïm böën bïì àuöëc àöët rûåc giúâi, ngoaâi xa rûâng
thöng muâ mõt, buát naâo maâ taã cho àûúåc caái aãnh tûúång mú maâng nhû
trong thú trong möång àúâi cöí xûa vêåy?
Àuáng 2 giúâ 40 phuát thò Ngûå giaá tûå Trai cung ra Giao Àaân. Do
cûãa bïn hûäu vaâo, xuöëng xe, tiïën àïën nhaâ Àaåi thûã. Töi àûáng àïå nhõ
àaân tröng roä lùæm. Hoaâng Thûúång àöåi muä miïån, mùåc aáo cöìn, tay
cêìm ngoåc trêën khuï (tûác laâ caái höët bùçng ngoåc), coá hai öng quan voä
cêìm quaåt löng che, böën öng cêìm àeân löìng, cêìm nïën, röìi mêëy öng ài
theo sau nûäa. Ngaâi ngûå vaâo nhaâ àaåi thûã laâm lïî quaán têíy (rûãa tay).
http://ebooks.vdcmedia.com
- Xem thêm -