Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
Lêi më ®Çu
Trong nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ s¶n xuÊt nhá cña n-íc ta,doanh nghiÖp
võa vµ nhá (DNV&N) chiÕm tû träng lín trong tæng sè doanh nghiÖp vµ cã
vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. DNV&N ë
khu vùc n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng nhÊn tè ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ bÒn
v÷ng cña nÒn kinh tÕ, t¹o viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng, khai th¸c vµ sö dông
cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, tay nghÒ vµ nh÷ng nguån lùc cßn tiÒm Èn trong
d©n c-, ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng, gãp phÇn ph©n bè n«ng
nghiÖp vµ bæ sung c¸c doanh nghiÖp lín, ®¶m b¶o nh÷ng c«ng b»ng lín vÒ
kinh tÕ – x· héi, m«i tr-êng.
B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc ®-êng lèi
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t triÓn m¹nh mÏ DNV&N. §ång
thêi ®Ò ra môc tiªu ®Õn n¨m 2010 tû lÖ ®ãng gãp cña n«ng nghiÖp trong GDP
lµ 16 – 17%, t-¬ng øng víi tû lÖ lao ®éng trong n«ng nghiÖp lµ 50%.
Tuy nhiªn ph¸t triÓn DNV&N hiÖn nay còng cßn g¹p mét sè khã kh¨n.
Tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c dn nµy cßn thÊp, tèc ®é ®æi míi c«ng nghÖ chËm,
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ vµ dÞch vô do tiÒm lùc tµi chÝnh nhá, trong
nhiÒu tr-êng hîp cßn phô thuéc vµo h-íng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp
lín.
Víi nhËn thøc trªn, cïng sù ham thÝch t×m hiÓu cña b¶n th©n, em ®·
m¹nh d¹n chän ®Ò tµi “ Mét sè ph-¬ng h-íng vµ ph¸t triÓn dn võa vµ
nhá ë khu vùc n«ng th«n” , tõ ®ã ®-a ra ®-îc mét sè ph-¬ng h-íng vµ
gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë khu vùc n«ng th«n.
§Ó thùc hiÖn ®-îc môc ®Ých, kÕt cÊu cña ®Ò ¸n bao gåm:
Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ DNV&N
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n hiÖn nay
Ch-¬ng 3: Mét sè ®Þnh h-íng vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn DNV&N
ë n«ng th«n
Víi kiÕn thøc ®-îc trang bÞ cßn h¹n chÕ, bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng khiÕm khuyÕt. Em mong sù gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ nh÷ng ng-êi
quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó bµi viÕt thªm cã ý nghÜa thiªt thùc.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
1
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
Ch-¬ng 1
Mét sè VÊn ®Ò lý luËn vÒ doanh nghiÖp
võa vµ nhá
1.1.Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i võa vµ nhá
1.1.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá
Nãi ®Õn DNV&N lµ nãi ®Õn c¸ch ph©n lo¹i dn dùa trªn ®é lín hay quy
m« cña dn. ViÖc ph©n lo¹i DNV&N phô thuéc vµo lo¹i tiªu thøc sö dông quy
®Þnh giíi h¹n c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i quy m« dn, ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n trong
kh¸i niÖm DNV&N gi÷a c¸c n-íc chÝnh lµ viÖc lùa chän c¸c tiªu thøc ®¸nh
gi¸ quy m« dn vµ l-îng ho¸ c¸c tiªu thøc Êy th«ng qua c¸c tiªu chuÈn cô thÓ.
MÆc dï cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c n-íc vÒ quy ®Þnh c¸c
tiªu thøc ph©n lo¹i DNV&N, song kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ DNV&N ë ViÖt
Nam lµ:
Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ “ c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ®éc lËp, ®·
®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã quy m« vèn ®Çu t- kh«ng
qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng kh«ng qu¸ 300 ng-êi”
- C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®¨ng ký theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ
n-íc.
- C¸c c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, doanh nghiÖp tnh©n ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp.
- C¸c hîp t¸c x· ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt hîp t¸c x·.
1.1.2. Ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá
1.1.2.1. Tiªu chÝ ®Þnh tÝnh
Kh«ng cã tiªu thøc thèng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i DNV&N cho tÊt c¶ c¸c
n-íc v× ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi mçi n-íc kh¸c nhau, vµ ngay trong mét
n-íc, sù ph©n lo¹i còng kh¸c nhau tuú theo tõng thêi kú, tõng ngµnh nghÒ,
vïng l·nh thæ
Nh÷ng tiªu chÝ ®Þnh tÝnh dùa trªn nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña c¸c
DNV&N nh-: chuyªn m«n hoa thÊp, sè ®Çu mèi qu¶n lý Ýt, møc ®é phøc t¹p
2
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
cña qu¶n lý thÊp... C¸c tiªu chÝ nµy cã -u thÕ lµ ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña
vÊn ®Ò nh-ng th-êng khã x¸c ®Þnh ®-îc trong thùc tÕ. Do ®ã c¸c tiªu chÝ nµy
th-êng lµm c¬ së ®Ó tham kh¶o, kiÓm chøng mµ Ýt ®-îc sö dông ®Ó ph©n lo¹i
trong thùc tÕ.
1.1.2.2. Tiªu chÝ ®Þnh l-îng
NhiÒu tiªu chÝ ®Þnh h-íng cã thÓ sö dông c¸c tiªu chÝ nh-: sè lao ®éng
lµm viÖc, gi¸ trÞ tµi s¶n hay vèn, doanh thu, lîi nhuËn. Trong ®ã:
- Sè lao ®éng cã thÓ lµ lao ®éng trung b×nh trong danh s¸ch, lao ®éng
th-êng xuyªn, lao ®éng thùc tÕ.
- Tµi s¶n (hay vèn) cã thÓ dïng tæng gi¸ trÞ tµi s¶n (hay vèn), tµi s¶n
(hay vèn) cè ®Þnh, gi¸ trÞ tµi s¶n cßn l¹i.
- Doanh thu cã thÓ lµ tæng doanh thu/n¨m, tæng gi¸ trÞ gia t¨ng/n¨m.
Tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i DNV&N còng ®ang rÊt kh¸c nhau. Ph©n tÝch sè
liÖu cña h¬n 22 quèc gia, nhãm quèc gia vµ vïng l·nh thæ, kÓ c¶ c¸c n-íc
ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn, c¸c n-íc ®ang chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cho thÊy: chØ
tiªu vÒ lao ®éng ®-îc sö dông 21 l-ît, chØ tiªu vÒ tµi s¶n vµ vèn ®-îc sö dông
7 l-ît, chØ tiªu vÒ doanh thu ®-îc sö dông 5 l-ît. Mét lo¹t quèc gia chØ sö
dông duy nhÊt mçi chØ tiªu vÒ sè l-îng lao ®éng. Tuy r»ng ®Þnh l-îng vÒ lao
®éng cho c¸c ngµnh còng rÊt kh¸c nhau nh-ng th-êng lµ tû lÖ thuËn víi tr×nh
®é ph¸t triÓn. N-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nhÊt lµ Mü, sè lao ®éng theo
theo tiªu chÝ vÒ DNV&N còng lín nhÊt d-íi 800 ng-êi vµ ®-îc ¸p dông cho
tÊt c¶ c¸c ngµnh. Ngµnh nµo cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n, ngµnh ®ã cã tiªu
chÝ lao ®éng ®èi víi DNV&N còng cao h¬n, ch¼ng h¹n ngµnh chÕ t¸c, c«ng
nghiÖp, x©y dùng... Cuéc tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ sù
nghiÖp cña n-íc ta ®Õn thêi ®iÓm 1/7/1995, dn cã vèn d-íi 1 tû ®ång chiÕm
70,3%, doanh nghiÖp cã vèn tõ 1 ®Õn 5 tû ®ång chiÕm17,5%. C¶ n-íc cã
23708 doanh nghiÖp th× trong ®ã cã 87,8% thuéc lo¹i h×nh DNV&N (dùa vµo
tiªu chÝ vèn vµ lao ®éng). TÝnh riªng vÒ tiªu chÝ vèn, DNV&N chiÕm 99,6%
trong tæng sè doanh nghiÖp t- nh©n, chiÕm 97,4% trong sè c¸c hîp t¸c x· vµ
3
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, chiÕm 42,4% trong tæng sè c¸c c«ng ty cæ phÇn
vµ chiÕm 68,9% trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
ë ViÖt Nam hiÖn nay cã nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh phi chÝnh thøc (kh«ng
cã chøc n¨ng thùc thi c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc) sö dông c¸c tiªu thøckh¸c
nhau hay ph©n lo¹i DNV&N ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch -u tiªn. Ch¼ng h¹n:
- Dù ¸n VIE/US/95/004 hç trî c¸c DNV&N ë ViÖt Nam do UNIDO tµi
trî coi: doanh nghiÖp nhá lµ doanh nghiÖp cã sè lao ®éng d-íi 30 ng-êi vµ
vèn ®¨ng ký d-íi 0,1 triÖu USD. Doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã sè lao
®éng tõ 31 ®Õn 200 ng-êi vµ vèn ®¨ng ký d-íi 0,4 triÖu USD.
- Quü hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc ch-¬ng tr×nh VN - EU quy
®Þnh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®-îc hç trî gåm c¸c doanh nghiÖp cã sè
lao ®éng tõ 10 ®Õn 500 ng-êi vµ vèn ®iÒu lÖ tõ 50 ngh×n ®Õn 300 ngh×n USD
t-¬ng ®-¬ng g©n 700 triÖu ®Õn 4,5 tû ®ång VN.
-
Ng©n hµng c«ng th-¬ng ViÖt Nam quy ®Þnh: ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t
®éng vay tÝn dông th× c¸c DNV&N cã vèn tõ 5 – 10 tû ®ång víi sè lao ®éng
tõ 500-1000 ng-êi. Héi ®ång liªn minh c¸c HTX l¹i quy ®Þnh c¸c doanh
nghiÖp cã vèn ®Çu t- tõ 100-300 triÖu ®ång vµ sè lao ®éng tõ 5-10 ng-êi la
doanh nghiÖp nhá, doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã vèn trªn 50 ng-êi.
Theo quy ®Þnh cña thñ t-íng chÝnh phñ t¹i c«ng v¨n sè 681/CP x¸c ®Þnh
tiªu thøc DNV&N trong giai ®o¹n nµy lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn d-íi 5
tû ®ång vµ sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m d-íi 200 ng-êi.
1.1.3. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá
- Kh¸i niÖm DNV&N mang t×nh t-¬ng ®èi, nã thay ®æi theo tõng giai
®o¹n ph¸t triÓn KT-XH nhÊt ®Þnh, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña tõng n¨m. Th«ng
th-êng c¸c n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn th× giíi h¹n quy ®Þnh chØ tiªu quy m«
lín h¬n so víi c¸c n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn chËm. Ch¼ng h¹n nh- NhËt B¶n,
c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ph¶i cã sè vèn d-íi 1 triÖu USD vµ d-íi 300 lao
®éng; trong th-¬ng m¹i, dÞch vô cã vèn d-íi 300 ngh×n USD vµ d-íi 100 lao
®éng th× thuéc DNV&N. §µi Loan theo quy ®Þnh hiÖn nay trong ngµnh x©y
dùng c¸c doanh nghiÖp cã vèn d-íi 1,4 triÖu USD, lao ®éng d-íi 300 ng-êi,
4
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
trong c«ng nghiÖp khai kho¸ng c¸c doanh nghiÖp cã vèn d-íi 1,4 triÖu USD,
500 lao ®éng vµ trong th-¬ng m¹i, dÞch vô cã doanh sè d-íi 1,4 triÖu USD vµ
d-íi 50 lao ®éng lµ nh÷ng DNV&N.
Sù thay ®æi quy ®Þnh cña mét quèc gia thÓ hiÖn kh¶ n¨ng thÝch øng
nhanh cña c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý cña nhµ n-íc ®èi víi khu vùc DNV&N
d-íi t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn KT-XH vµ m«i tr-êng bªn ngoµi.
- Do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau nªn sè l-îng vµ quy
m« DN còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, mét doanh nghiÖp ë thµnh phè ®-îc coi
lµ nhá nh-ng nã lµ doanh nghiÖp lín ë c¸c vïng nói vµ n«ng th«n.
- Mét doanh nghiÖp tr-íc ®©y ®-îc coi lµ lín nh-ng víi quy m« nhvËy hiÖn t¹i hoÆc t-¬ng lai cã thÓ chØ lµ DNV&N. Ch¼ng h¹n ë §µi Loan n¨m
1989 trong ngµnh c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp cã quy m« d-íi 130 ngh×n USD
lµ DNV&N trong khi ®ã n¨m 1989 tiªu chÝ nµy lµ 1,4 triÖu USD.
- Kh¸i niÖm DNV&N sÏ kh¸c nhau khi môc ®Ých ph©n lo¹i kh¸c nhau.
Ch¼ng h¹n, kh¸i niÖm DNV&N víi môc ®Ých ph©n lo¹i lµ ®Ó hç trî c¸c doanh
nghiÖp yÕu, míi ra ®êi sÏ kh¸c kh¸i niÖm DNV&N víi môc ®Ých lµ ®Ó gi¶m
thuÕ cho c¸c doanh nghiÖp cã c«ng nghÖ s¹ch, hiÖn ®¹i, kh«ng g©y « nhiÔm
m«i tr-êng.
1.2. §Æc ®iÓm cña c¸c dn võa vµ nhá ë ViÖt Nam
§Æc ®iÓm cña c¸c DNV&N cã ¶nh h-ëng lín ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
vµ viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c dn nµy. §Æc ®iÓm cña c¸c DNV&N
hiÖn nay cã nguyªn nh©n s©u xa tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö xa x-a còng nhdo m« h×nh kinh tÕ cò t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña chóng ta. D-íi
®©y lµ mét sè ®Æc ®iÓm cÇn tÝnh ®Õn trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch:
+ Sù ph¸t triÓn cña DNV&N ë ViÖt Nam tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng th¨ng
trÇm: trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp tr-íc ®©y, c¸c DNV&N
thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ch-a ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t
triÓn. Nhµ n-íc lËp nªn mét hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc tõ TW ®Õn
®Þa ph-¬ng nh-ng phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc nµy ho¹t ®éng kh«ng
cã hiÖu qu¶. Sau khi chuyÓn ®æi c¬ chÕ, sè DNV&N ngoµi quèc doanh ®ang
5
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
t¨ng lªn nhanh chèng trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc l¹i gi¶m m¹nh
do chñ tr-¬ng s¾p xÕp vµ ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo nghÞ quyÕt TW
3 (kho¸ IX).
+ ViÖt Nam lµ mét n-íc kÐm ph¸t triÓn nªn s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn do
®ã c¸c doanh nghiÖp quy m« nhá cã diÖn réng vµ phæ cËp.
+ VÒ h×nh thøc dn, bao gåm c¸c lo¹i h×nh: doanh nghiÖp Nhµ n-íc,
doanh nghiÖp t- nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiªm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, hé gia
®×nh. Trong ®ã tû träng c¸c DNV&N trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ: doanh
nghiÖp Nhµ n-íc lµ 65,9%, doanh ngiÖp t- nh©n lµ 99,6%, c«ng ty tr¸ch
nhiÖm h÷u h¹n lµ 94,7%, c«ng ty cæ phÇn lµ 42,4%, hîp t¸c x· lµ 97,4%.
+ Trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ cßn l¹c hËu dÉn ®Õn chi phÝ ngµy cµng
cao trong khi chÊt l-îng s¶n phÈm vµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, h¹n chÕ rÊt lín
®Õn tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng. Tr×nh ®é qu¶n lý cßn h¹n chÕ,
thiÕu kiÕn thøc qu¶n trÞ kinh doanh, kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc ph¸p luËt.
+ C¸c DNV&N ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, tËp trung chñ yÕu ë c¸c thµnh
phè lín, c¸c ®Þa ph-¬ng vµ c¸c ngµnh nghÒ tryÒn thèng. Xu h-íng hiÖn nay
tËp trung vµo c¸c ngµnh cÇn Ýt vèn, cã thêi gian thu håi vèn ®Çu t- nhanh nhth-¬ng m¹i hay dÞch vô.
1.3. Vai trß cña dn võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n
1.3.1. VÒ kinh tÕ
1.3.1.1. Gãp phÇn vµo t¨ng tr-ëng, ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh kinh tÕ n«ng
th«n
§¶ng ta chñ tr-¬ng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc
mµ trong t©m mµ träng t©m lµ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ
kinh tÕ n«ng th«n, víi m¹ng l-íi réng kh¾p vµ truyÒn thèng, g¾n bã víi n«ng
nghiÖp vµ kinh tÕ – x· héi n«ng th«n, DNV&N lµ ®éng lùc quan träng thóc
®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, h×nh thµnh nh÷ng tô ®iÓm, côm c«ng nghiÖp ®Ó t¸c
®éng chuyÓn ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸. Theo ®ã hÖ thèng c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt ®å gia dông sÏ ph¸t
triÓn, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng sÏ ®-îc hiÖn ®¹i ho¸.
6
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
C¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n ®· thu hót l-îng vèn ®¸ng kÓ cña
d©n c-, ®-a nguån vèn ®ã vµo chu chuyÓn, kh¸c phôc mét nghÞch lý ®· tån t¹i
trong nhiÒu n¨m lµ c¸c doanh nghiÖp thiÕu vèn trÇm träng khi l-îng vèn trong
d©n c-cßn nhiÒu kh¶ n¨ng tiÒm Èn ch-a ®-îc khai th¸c. Tuy l-îng vèn thu hót
vµo doanh nghiÖp kh«ng nhiÒu, nh-ng nhê sè l-îng DNV&N kh¸ lín nªn
tæng l-îng vèn thu hót vµo s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng t¨ng lªn.
DNV&N ®· gãp phÇn s¶n xuÊt vµ cung cÊp cho thÞ tr-êng trong n-íc
vµ xuÊt khÈu mét khèi l-îng lín, hµng n¨m t¹o ra gi¸ trÞ s¶n l-îng kho¶ng
trªn 40 ngh×n tû ®ång vµ cã tèc ®é t¨ng tr-ëng kho¶ng 9%/n¨m.
1.3.1.2. Thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng
Sù ph¸t triÓn cña c¸c DNV&N trong nÒn kinh tÕ cã t¸c ®éng tÝch cùc
®èi víi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nhÊt lµ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ
n«ng th«n, xo¸ dÇn t×nh tr¹ng ®éc canh, thuÇn n«ng vµ n©ng cao vµ n©ng cao
hµm l-îng gi¸ trÞ n«ng s¶n hµng ho¸. C¸c DNV&N th«ng qua c¸c hîp ®ång
gia c«ng chÕ biÕn hoÆc lµm ®¹i lý phôc vô s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, cung
cÊp nguyªn liÖu, th©m nhËp vµo tõng ngâ ng¸ch cña thÞ tr-êng mµ c¸c dn lín
kh«ng thÓ lµm ®-îc. Ph¸t triÓn DNV&N lµm cho viÖc ph©n bè doanh nghiÖp
hîp lý h¬n vÒ mÆt l·nh thæ, c¶ ë n«ng th«n lÉn thµnh thÞ, miÒn nói lÉn ®ång
b»ng, gi¶m søc Ðp vÒ d©n sè ®èi víi c¸c thµnh phè lín.
Tõ 1990 ®Õn 2001, tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp gi¶m tõ 72,3% xuèng
cßn 62,8%, riªng ë khu vùc n«ng th«n tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp ®· gi¶m tõ
81,64% n¨m 1996 xuèng cßn 76,52%n¨m 2001. Trong khi lao ®éng trong c¸c
doanh nghiÖp Nhµ n-íc hÇu nh- kh«ng t¨ng, c¸c dn ®Çu t- vèn n-íc ngoµi
míi thu hót ®-îc kho¶ng 600 ngh×n lao ®éng th× c¸c DNV&N ë n«ng th«n ®·
gãp phÇn t¹o ra sù chuyÓn dÞch kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng, khai th¸c vµ sö dông
triÖt ®Ó h¬n c¸c tiÒm n¨ng vèn cã (tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®éng, vèn vµ
truyÒn thèng d©n téc) ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n.
7
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
1.3.1.3. T¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ
C¸c DNV&N ®· t¹o ra m«i tr-êng c¹nh tranh thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn, gãp phÇn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ,
ngµnh nghÒ truyÒn thèng. Sù gia t¨ng sè l-îng DNV&N lµm cho khèi l-îng
vµ chñng lo¹i s¶n phÈm t¨ng lªn, vµ kÕt qu¶ lµ lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn
thÞ tr-êng, t¹o søc Ðp buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i th-êng xuyªn
kh«ng ngõng ®æi míi vµ c¶i tiÕn mÆt hµng, gi¶m chi phÝ, n©ng cao chÊt l-îng
®Ó thÝch øng víi m«i tr-êng kinh doanh míi. Gi÷a c¸c DNV&N vµ c¸c lµng
nghÒ cã mèi liªn hÖ g¾n bã vµ phô thuéc lÉn nhau. Mét mÆt c¸c DNV&N ë
n«ng th«n ®· gãp phÇn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ truyÒn
thèng. MÆt kh¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®· trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy sù
ph¸t triÓn c¸c DNV&N. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy 34% sè doanh coi yÕu tè
truyÒn thèng cña ®Þa ph-¬ng lµ yÕu tè chÝnh, thóc ®Èy sù h×nh thµnh nªn c¸c
doanh nghiÖp.
1.3.1.4. Gãp phÇn ®µo t¹o, båi d-ìng, rÌn luyÖn ®éi ngò doanh nh©n
míi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
Trong thùc tÕ cã nh÷ng doanh nghiÖp nhá hay c¸c hé ngµnh nghÒ chØ
gi÷ quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh mét c¸ch æn ®Þnh qua c¸c thêi kú
phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh doanh, song còng cã kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp
ph¸t triÓn lªn thµnh nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín vµ c¸c doanh nh©n
ngµy cµng tr-ëng thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.
1.3.2. VÒ x· héi
1.3.2.1. Gãp phÇn t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp
MÆc dï phÇn lín c¸c DNV&N n«ng th«n cã quy m« lao ®éng nhá (trªn
90% sè doanh nghiÖp sö dông d-íi 100 lao ®éng, trung b×nh mçi hé ngµnh
nghÒ sö dông tõ 3 – 4 lao ®éng thêi vô; mçi doanh nghiÖp sö dông 26 lao
®éng th-êng xuyªn vµ 10 – 12 lao ®éng thêi vô), so víi hµng chôc ngh×n
doanh nghiÖp t- nh©n, hµng tr¨m ngh×n hé ngµnh nghÒ th× sè lao ®éng ®-îc
thu hót vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ së nµy lµ rÊt lín (hµng n¨m ë n«ng th«n
n-íc ta cã kho¶ng gÇn 1triÖu lao ®éng t¨ng thªm, trong ®ã kho¶ng 600 – 700
8
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
ngh×n ng-êi chñ yÕu ®-îc tiÕp nhËn vµo khu vùc n«ng nghiÖp vµ doanh nghiÖp
võa vµ nhá n«ng th«n. NÕu nh- ®Ó ®Çu t- cho mçi chç lµm viÖc, c¸c doanh
nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi cÇn 294 triÖu ®ång, doanh nghiÖp Nhµ n-íc
cÇn 41triÖu ®ång th× doanh nghiÖp t- nh©n chØ cÇn ®Çu t- 17triÖu ®ång, cßn
c¸c c¬ së s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng chØ cÇn 10triÖu ®ång. §iÒu nµy cho thÊy tÝnh
v-ît tréi cña DNV&N n«ng th«n nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn nguån vèn cã h¹n.
1.3.2.2. Gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¶m sù chªnh lÖch gi÷a n«ng
th«n vµ thµnh thÞ vµ gi÷a c¸c vïng n«ng th«n
Trong khi tû lÖ thu tõ n«ng nghiÖp hÇu nh- lµ kh«ng ®æi th× thu tõ c«ng
nghiÖp vµ dÞch vô t¨ng tõ 19,6% lªn 21,6%, trong ®ã cã sù ®ãng gãp lín cña
c¸c DNV&N. C¸c DNV&N ®· t¹o ra nguån thu nhËp kh¸ æn ®Þnh, th-êng
xuyªn gãp phÇn gi¶m bít sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp vµ møc sèng gi÷a c¸c bé
phËn d©n c-. KÕt qu¶ cña c¸c cuéc kh¶o s¸t cho thÊy møc sèng chung cña bé
phËn d©n c- ë n«ng th«n ®ang tõng b-íc ®-îc c¶i thiÖn vµ tû lÖ ng-êi nghÌo
®· gi¶m tõ 50% n¨m 1993 xuèng cßn 14,3% n¨m 2002.
9
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
Ch-¬ng 2
Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp
võa vµ nhá ë n«ng th«n hiÖn nay.
2.1. §¸nh gi¸ chung sù ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ
nhá ë n«ng th«n thêi gian qua
ViÖt Nam lµ n-íc n«ng nghiÖp, d©n sè sèng ë n«ng th«n kho¶ng
75,25%, trong sè ®ã trong ®é tuæi lao ®éng lµ 34,4 triÖu ng-êi. Sau h¬n 10
n¨m ®æi míi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n-íc ta ®· ®¹t ®-îc mét sè kÕt qu¶ cã ý
nghÜa: Tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n 4,3%/n¨m. Tuy nhiªn, n«ng nghiÖp vÒ c¬
b¶n cßn l¹c hËu, s¶n xuÊt nhá, manh món, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp, c¬ cÊu
ngµnh nghÒ cßn bÊt hîp lý, tiÒm n¨ng vÒ ®©t ®ai, rõng, biÓn vµ ®Æc biÖt lµ lao
®éng ch-a ®-îc khai th¸c, sö dông cã hiÖu qu¶. Trong bèi c¶nh ®ã, DNV&N
ë n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh kh«ng ®ßi hái
nhiÒu vèn, sö dông nhiÒu lao ®éng nh- c«ng nghiÖp chÕ biÕn, dÖt may vµ mét
sè ngµnh thñ c«ng nghiÖp ®-îc coi lµ nh©n tè chñ yÕu ®Ó t¹o viÖc lµm, t¨ng
thu nhËp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ë n«ng th«n.
VÒ sè l-îng, c¸c DNV&N chiÕm phÇn lín trong tæng sè doanh nghiÖp
ë n«ng th«n vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. HiÖn nay cã kho¶ng 40.500 c¬ së s¶n
xuÊt kinh doanh, trong ®ã doanh nghiÖp nhµ n-íc chiÕm 14,16%, hîp t¸c x·
5,76%, doanh nghiÖp t- nh©n 80,08%. Nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n ®· trë thµnh chÊt xóc t¸c cña sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn c¸c DNV&N n«ng th«n. Sè DNV&N t¨ng víi tèc ®é cao ( 8,69,8%/n¨m), trong ®ã c¸c hé ngµnh nghÒ, doanh nghiÖp t- nh©n, c«ng ty tr¸ch
nhiÖm h-u h¹n t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chèng trong khi c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc, c¸c hîp t¸c x· gi¶m ®i râ rÖt. Sù ph¸t triÓn c¸c nghÒ tiÓu thñ c«ng
nghiÖp n«ng th«n ®· gãp phÇn t¨ng tû lÖ lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp tõ 20%
n¨m 1990 lªn 29,5% vµo n¨m 2001. Tèc ®é ph¸t triÓn c¸c DNV&N t-¬ng ®èi
cao nh-ng chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp cùc nhá ( 97,1%), søc c¹nh tranh cña
c¸c doanh nghiÖp yÕu.
10
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
2.2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë
n«ng th«n hiÖn nay
2.2.1. VÒ quy m«
2.2.1.1. VÒ vèn
Vèn b×nh qu©n ban ®Çu cña c¸c DNV&N ë n«ng th«n rÊt thÊp c¶ vÒ sè
t-¬ng ®èi vµ sè tuyÖt ®èi so víi c¸c DNV&N kh¸c. Víi c¸c doanh nghiÖp hé
gia ®×nh, vèn b×nh qu©n lµ 921 USD, víi c¸c doanh nghiÖp t- nh©n lµ 2153
USD. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy vèn cña c¸c DNV&N trong n«ng nghiÖp ë
miÒn Nam cao h¬n so víi DNV&N ë miÒn B¾c. Møc thÊp kh¸c nhau vÒ vèn
ban ®Çu kh«ng ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu vÒ vèn thÊp vµ kh¸c nhau nh-ng ®ã
còng lµ kÕt qu¶ cña viÖc thiÕu sù hç trî tÝn dông. Trªn 80% sè doanh nghiÖp
®-îc bé lao ®«ng th-¬ng binh vµ x· héi kh¶o s¸t cho thÊy chñ yÕu dùa vµo
vèn tù cã vµ vèn vay kh«ng l·i cña b¹n bÌ, hä hµng khi lËp doanh nghiÖp (
chÝnh x¸c lµ 82,% ë Hoµ B×nh, 85,1% ë Qu¶ng Ninh, 77,3% ë VÜnh Phóc, Phó
Thä, 83% ë Long An...). Víi dn hé gia ®×nh con sè nay lµ 87% vµ víi doanh
nghiÖp t- nh©n con sè nµy lµ 75%. Vèn tù cã vµ tiÒn vay kh«ng ph¶i tr¶ l·i
cña c¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n chiÕm 90% sè vèn ban ®Çu. Nguån vèn
vay ngoµi chñ yÕu lµ vay t- nh©n cã l·i, khoang 5,6% doanh nghiÖp hé gia
®×nh vµ 19,4% doanh nghiÖp t- nh©n huy ®éng vèn b»ng ph-¬ng ph¸p nµy.
Kh¶ n¨ng vÒ vèn sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a c¸c DNV&N ë
khu vùc n«ng th«n, ®ång thêi còng thÓ hiÖn c¸c tiÒm n¨ng kÐm hiÖu qu¶ cña
c¸c DNV&N khu vùc nµy. Nã sÏ lµm kh¸c biÖt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nhchªnh lÖch ngay gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n. C¸c DNV&N sÏ ph¸t
triÓn nh÷ng n¬i nµo cã nhu cÇu lín vÒ viÖc lµm vµ thu nhËp, hoÆc ë nh÷ng n¬i
cã ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp.
2.2.1.2. VÒ lao ®éng
Quy m« cña c¸c DNV&N ë n«ng th«n nhá h¬n quy m« trung b×nh cña
c¸c DNV&N ë khu vùc thµnh thÞ. Trung b×nh c¸c DNV&N n«ng th«n t¹o ra
2,2 tû ®ång gi¸ trÞ s¶n l-îng, thu hót 26,5% lao ®éng; c¸c hé ngµnh nghÒ t¹o
ra 134 triÖu ®ång vµ thu hót 3,5 lao ®éng. Trung b×nh c¸c DNV&N t- nh©n
11
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
n«ng th«n sö dông 30 lao ®éng, møc nµy chØ b»ng 77% sè lao ®éng trung b×nh
cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n thµnh thÞ (39 lao ®éng) vµ chØ t¹o ra ®-îc gi¸ trÞ
t¨ng thªm trung b×nh cña mét doanh nghiÖp lµ 307 triÖu ®ång trªn n¨m, møc
nµy chØ b»ng 50% so víi c¸c doanh nghiÖp t- nh©n thµnh thÞ, ®èi víi c¸c hé
ngµnh nghÒ th× sù kh¸c biÖt nµy cßn lín h¬n. Cô thÓ h¬n qua b¶ng sè liÖu d-íi
®©y:
Quy m« lao ®éng
Lo¹i DN
Tõ 1-10
Tõ 11-50
Tõ 51-
> 100 lao
lao ®éng
lao ®éng
100 lao
®éng
Tæng
®éng
DN t- nh©n
52,7
Hé ngµnh
98,7
nghÒ
4
37,
2
4,6
4
1,2
4,5
1
0,6
100
100
_
B¶ng 1: C¬ cÊu DNV&N ë n«ng th«n n¨m 1997 theo quy m« lao ®éng
Sù ph¸t triÓn cña c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n cã t¸c dông chÝnh
trong viÖc t¹o thªm c¬ héi viÖc lµm cho c¸c hé gia ®×nh v× c¸c doanh nghiÖp
nµy chñ yÕu dùa vµo lao ®éng hé gia ®×nh. Trong sè c¸c DNV&N n«ng th«n
do Bé lao ®éng th-¬ng binh vµ x· héi ®iÒu tra th× cã h¬n 1/3 sè lao ®éng lµ lao
®éng lµm c«ng ¨n l-¬ng. C¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh n«ng th«n hÇu nhphô thuéc hoµn toµn vµo lao ®éng hé gia ®×nh. ChØ cã 8,1% sè doanh nghiÖp
thuª lao ®éng cã tr¶ l-¬ng vµ trung b×nh sè lao ®éng lµm thuª chØ chiÕm 6,1%
tæng sè lao ®éng. Doanh nghiÖp t- nh©n ë khu vùc n«ng th«n còng nh- vËy,
phô thuéc phÇn lín vµo lao ®éng gia ®×nh, chiªm 43,6% tæng lùc l-îng lao
®éng. Tû lÖ lao ®éng lµm c«ng ¨n l-¬ng lín nhÊt trong c¸c doanh nghiÖp s¶n
xuÊt vµ chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng nghiÖp. MÆc dï chñ yÕu dùa vµo lao ®éng gia
®×nh nh-ng phÇn lín c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp n«ng th«n lµm viÖc ®ñ
thêi gian, trong c¸c doanh nghiÖp t- nh©n 84,3% lao ®éng lµm ®ñ thêi gian.
§èi víi c¸c hé gia ®×nh, chñ yÕu lµ lao ®éng kh«ng æn ®Þnh vµ lao ®éng thêi
vô.
12
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
Kho¶ng 41,3% lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 28,9%
trong c¸c doanh nghiÖp t- nh©n lµ n÷. Trong c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n,
®é tuæi trung b×nh cña mçi lao ®éng lµ 31,5 tuæi. So víi doanh nghiÖp t- nh©n
®é tuæi trung b×nh cña doanh nghiÖp hé gia ®×nh cao h¬n gÇn 4 tuæi do ë ®ã tû
lÖ lao ®éng trªn 40 nhiÒu h¬n.
2.2.2. ThÞ tr-êng tiªu thô s¶n phÈm
C¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n cã hai lo¹i thÞ tr-êng chÝnh: mét lo¹i
chñ yÕu ®Ó b¸n cho thÞ tr-êng ®Þa ph-¬ng, mét lo¹i chñ yÕu ®Ó b¸n trªn thÞ
tr-êng c¸c thµnh phè lín. Kho¶ng 1/3 c¸c doanh nghiÖp chØ b¸n s¶n phÈm cña
m×nh trªn thÞ tr-êng ®Þa ph-¬ng, 18% sè doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 14% sè
doanh nghiÖp t- nh©n b¸n toµn bé s¶n phÈm ë c¸c thµnh phè lín. Nh- vËy,
trªn 70% sè s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp ®-îc tiªu thô t¹i ®Þa ph-¬ng.
ViÖc tiªu thô hµng ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo m¹ng l-íi ph©n phèi c¸ nh©n vµ
c¸c doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng chÝnh thøc ë ®Þa ph-¬ng. Cßn DNV&N ë
n«ng th«n hÇu nh- ch-a ®ñ n¨ng lùc ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th-¬ng
m¹i, ph¸t triÓn thÞ tr-êng nªn hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®-îc tiªu thô
t¹i thÞ tr-êng trong n-íc, bªn c¹nh ®ã l¹i lu«n bÞ søc Ðp c¹nh tranh lín cña c¸c
s¶n phÈm nhËp ngo¹i, cña c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i do c¸c doanh nghiÖp lín
s¶n xuÊt. Kho¶ng 80% doanh nghiÖp sö dông nguyªn liÖu t¹i chç ®¸p øng 5060% nhu cÇu nguyªn liÖu dïng vµo s¶n xuÊt.
Gi¸ thµnh cao, chÊt l-îng thÊp, mÉu m· kiÓu d¸ng chËm ®-îc c¶i thiÖn,
kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng kÐm lµ nh÷ng th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c
DNV&N ë n«ng th«n mong muèn xuÊt khÈu, ®Õn nay míi chØ cã kho¶ng 710% c¸c s¶n phÈm cña c¸c DNV&N n«ng th«n vµ kho¶ng 1% s¶n phÈm c¸c
hé ngµnh nghÒ ®-îc xuÊt khÈu ra thÞ tr-êng quèc tÕ, trong khi ®ã c¸c doanh
nghiÖp nhµ n-íc xuÊt khÈu 21% s¶n l-îng.
Mèi quan hÖ gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n víi kh¸ch hµng
d-êng nh- Ýt mËt thiÕt h¬n so víi hÖ th«ng c¸c DNV&N trong nÒn kinh tÕ nãi
chung. C¸c doanh nghiÖp n«ng th«n d-êng nh- cã nhiÒu kh¸ch hµng h¬n, Ýt
khi s¶n phÈm theo ®¬n ®Æt hµng tr-íc vµ hiÕm cã c¸c hîp ®ång phô. Sù kh¸c
13
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
nhau gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n víi c¸c DNV&N ë chç c¸c
DNV&N khu vùc n«ng th«n cã mèi quan hÖ kh«ng ®-îc chÆt chÏ víi khu vùc
nhµ n-íc, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc chØ cung øng d-íi 10% ®Çu vµo cho
doanh nghiÖp n«ng th«n vµ mua s¶n phÈm víi tû lÖ Ýt h¬n 10%.
2.2.3. Tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ n¨ng suÊt lao ®éng
2.2.3.1. Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt
M¸y mãc thiÕt bÞ cßn l¹c hËu, ch¾p v¸, nh÷ng thay ®æi c«ng nghÖ diÔn
ra chËm. Tr×nh ®é m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ rÊt ®a d¹ng ( thñ c«ng, b¸n
c¬ khÝ, tù ®éng) song phÇn lín lµ thñ c«ng vµ c¬ khÝ ( mÆc dï ®· gi¶m tõ 64%
n¨m 1991 xuèng cßn 5,2% n¨m 2001). PhÇn lín tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c
doanh nghiÖp cßn thÊp kÐm, l¹c hËu tõ 3-4 thÕ hÖ, viÖc ®æi míi c«ng nghÖ
ch-a chó ý ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng vµ an toµn lao ®éng, cã tíi 90% sè
doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cã thiÕt bÞ xö lý chÊt th¶i, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng «
nhiÔm nguån n-íc, m«i tr-êng do n-íc th¶i, chÊt th¶i ®· ®Õn møc b¸o ®éng.
MÆt b»ng s¶n xuÊt – kinh doanh thiÕu, kh«ng phï hîp ®ang lµ c¶n trë
trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. ViÖc thiÕt mÆt b»ng kh«ng chØ lµm
gi¶m hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn t¹o nªn t×nh tr¹ng « nhiÓm m«i
tr-êng.
2.2.3.2. N¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ch-a
cao
N¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n cña doanh nghiÖp t- nh©n t¨ng tõ 14triÖu
®ång/ng-êi n¨m 1990 lªn 53triÖu ®ång/ng-êi n¨m 2001; cña hé ngµnh nghÒ
t¨ng tõ 6triÖu ®ång /ng-êi n¨m 1990 lªn 25triÖu ®ång/ ng-êi n¨m 2001. N¨m
2000, n¨ng suÊt trung b×nh cña c¸c DNV&N n«ng th«n chØ b»ng 1/3 n¨ng suÊt
lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc vµ 1/6 n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c
doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. Tæng doanh thu trung b×nh cña c¸c
DNV&N n«ng th«n ®¹t trªn 860triÖu ®ång/n¨m, ch-a b»ng 2/3 doanh thu cña
doanh nghiÖp thµnh thÞ. Trung b×nh c¸c doanh nghiÖp n«ng th«n ®¹t gi¸ trÞ
t¨ng thªm b×nh qu©n 1 n¨m lµ 216triÖu ®ång ( b»ng 50% c¸c doanh nghiÖp
14
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
thµnh thÞ ), cã tíi mét nöa sè doanh nghiÖp n«ng th«n ®-îc kh¶o s¸t kh«ng
®¹t ®-îc møc 115 triÖu ®ång.
2.2.4. C¸c h×nh thøc tæ chøc vµ tr×nh ®é qu¶n lý
2.2.4.1. §a d¹ng vÒ së h÷u, h×nh thøc tæ chøc vµ ngµnh nghÒ kinh
doanh
C¸c DNV&N n«ng th«n cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ
mäi h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, tuy nhiªn tËp trung nhiÒu nhÊt ë khu vùc
kinh tÕ t- nh©n hay hé ngµnh nghÒ. LÜnh vùc ho¹t ®éng cña c¸c DNV&N
n«ng th«n rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, song tËp trung chñ yÕu ë c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp chÕ biÕn vµ cã xu h-íng ngµy cµng gia t¨ng. Tû träng c¸c DNV&N
ho¹t ®éng trong lØnh vùc chÕ biÕn t¨ng tõ 93% n¨m 1995 lªn 95,4% n¨m
2000. Xu h-íng ph¸t triÓn c¸c DNV&N lµ chØ tËp trung vµo nh÷ng ngµnh
phôc vô nhu cÇu tiªu dïng víi thÞ tr-êng lín. N¨ng lùc cña hÇu hÕt c¸c doanh
nghiÖp cßn yÕu, ph¸t triÓn chËm ch-a ®¸p øng yªu cÇu chÕ biÕn n«ng s¶n.
2.2.4.2. Tr×nh ®é qu¶n lý cña chñ dn vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ng-êi
lao ®éng thÊp
Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña lao ®éng trong c¸c DNV&N ViÖt Nam cßn thÊp,
gÇn 65% ch-a tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. Lùc l-îng lao ®éng Ýt ®-îc ®µo
t¹o nghÒ chÝnh quy mµ chñ yÕu ®-îc truyÒn nghÒ trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
Trong c¸c doanh nghiÖp t- nh©n lao ®éng cã tr×nh ®é nghÖ nh©n chØ cã 0,06%,
tr×nh ®é trung cÊp 9,8% vµ qua ®µo t¹o nghÒ 55%. Trong c¸c hé ngµnh nghÒ
tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp t- nh©n.
Trong c¸c doanh nghiÖp t- nh©n, tû lÖ chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é tèt nghiÖp
®¹i häc, cao ®¼ng lµ 13%, tè nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ lµ
38% vµ 52% ch-a qua ®µo t¹o. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, cã kho¶ng 78% chñ
doanh nghiÖp cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t-¬ng tù, 34% chñ doanh
nghiÖp dùa vµo yÕu tè truyÒn thèng ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp.
2.2.5. Ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng n«ng th«n
MÆc dï sè l-îng c¸c DNV&N nhiÒu song quy m« l¹i nhá vµ ph©n t¸n
trªn diÖn réng, ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng vµ ngay trong mét
15
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
vïng. PhÇn lín c¸c DNV&N míi chØ tËp trung ë nh÷ng ®Þa ph-¬ng cã nghÒ
truyÒn thèng nh- B¾c Ninh vµ Hµ T©y, c¸c vïng ven ®«, ®Çu mèi giao th«ng
vµ mét sè vïng nguyªn liÖu.
2.3. Mét sè -u ®iÓm, nh-îc ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp võa
vµ nhá
2.3.1.¦u ®iÓm
Do quy m« nhá nªn c¸c DNV&N rÊt c¬ ®éng, linh ho¹t, dÓ chuyÓn
h-íng s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng -u thÕ næi bËt cña c¸c doanh nghiÖp nµy
lµ:
+ DÓ thµnh lËp doanh nghiÖp v× ®ßi hái Ýt vèn, diÖn tÝch mÆt b»ng kh«ng
nhiÒu, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®¬n gi¶n.
+ Nh¹y c¶m víi nh÷ng thay ®æi cña thÞ tr-êng.
+ S¼n sµng ®Çu t- vµo c¸c lØnh vùc míi, lØnh vùc cã møc ®é rñi ro cao.
+ DÓ dµng ®æi míi trang thiÕt bÞ, m¸y mãc, ®æi míi c«ng nghÖ.
+ Cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm cã chÊt l-îng tèt ngay c¶ khi ®iÒu kiÖn s¶n
xuÊt, kinh doanh cã nhiÒu h¹n chÕ.
2.3.2. H¹n chÕ
C¸c doanh nghiÖp nµy cã quy m« nhá, vèn ®Çu t- Ýt nªn cñng cã nhiÒu
bÊt lîi, h¹n chÕ:
+Khã kh¨n trong ®Çu t- c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ ®ßi hái
vèn ®Çu t- lín, tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶, h¹n
chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng.
+ Cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ ®µo t¹o c«ng nh©n vµ chñ dn ®Çu t- cho nghiªn
cøu, ph¸t triÓn... do ®ã khã n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh doanh.
+ C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá th-êng bÞ ®éng trong c¸c quan hÖ thÞ
tr-êng, kh¶ n¨ng tiÕp thÞ.
+ Khã kh¨n trong viÖc thiÕt lËp vµ më réng hîp t¸c víi c¸c ®èi t¸c n-íc
ngoµi...
Ngoµi ra, do nÒn kinh tÕ n-íc ta cßn ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, do tr×nh ®é qu¶n lý nhµ n-íc cßn h¹n chÕ,
16
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
nªn c¸c dn cßn béc lé nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nã trong hît ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nh-:
+ Trèn thuÕ
+ Mét sè doanh nghiÖp cßn kh«ng ®¨ng ký kinh doanh hoÆc kinh doanh
kh«ng ®óng nh- ®¨ng ký
+ ChÊt l-îng s¶n phÈm kÐm
+ Ho¹t ®éng cña c¸c dn ph©n t¸n khã qu¶n lý
17
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
Ch-¬ng 3
Mét sè ®Þnh h-íng vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu
ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá
ë n«ng th«n.
3.1. Mét sè ®Þnh h-íng ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
§Ó ph¸t huy lîi thÕ cña DNV&N trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn môc tiªu
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2010 trªn ®Þa bµn n«ng th«n mét c¸ch v÷ng
ch¾c, cã hiÖu qu¶ cÇn chó träng mét sè ®Þnh h-íng sau:
- Ph¸t triÓn DNV&N lµ mét néi cung quan träng trong chiÕn l-îc ph¸t
triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¶ n-íc trong qu¸ tr×nh CNH, H§H n«ng th«n.
Ph¸t triÓn DNV&N kh«ng chØ gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh- t¹o
ra s¶n phÈm cho x· héi, t¨ng tr-ëng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao
®éng, huy ®éng nguån l-c trong d©n ®Çu t- ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ cßn cã vai
trß to lín ®Ó thùc hiÖn môc tiªu x· héi nh- t¹o nªn viÖc lµm, t¨ng thu nhËp,
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gãp phÇn t¹o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n«ng th«n.
3.1.1. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá n«ng th«n trªn c¬ së ph¸t
triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng th«n
DNV&N ph¸t triÓn sÏ lµm t¨ng thªm nhu cÇu sö dông nguyªn liÖu tõ
n«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch h×nh thµnh c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung, h×nh
thµnh c¸c m« h×nh s¶n xuÊt liªn hoµn tõ gieo gièng, thu ho¹ch, b¶o qu¶n sau
thu ho¹ch vµ chÕ biÕn. Vµ ng-îc l¹i, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é
nhanh c¸c trang tr¹i, c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung ë mét sè ®Þa ph-¬ng ®·
thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn víi quy m« võa vµ nhá.
Nh- vËy, gi÷a c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn víi c¸c trang tr¹i, c¸c
vïng nguyªn liÖu h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ thóc ®Èy vµ hç trî nhau ph¸t
triÓn. Ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ hé ngµnh nghÒ phï hîp víi
®iÖu kiÖn vµ tiÒm n¨ng cña tõng ®Þa ph-¬ng ®-îc coi lµ con ®-êng c¬ b¶n ®Ó
gi¶i quyÕt viÖc lµm, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng n«ng
nghiÖp, chuyÓn s¶n xuÊt tù cÊp tù tóc ë n«ng nghiÖp sang s¶n xuÊt hµng hãa,
18
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
t¨ng thu nhËp. Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®« thÞ
ho¸ n«ng th«n, ph¸t triÓn c¸c thÞ trÊn, thÞ tø, ph¸t triÓn thÞ tr-êng n«ng th«n,
h¹n chÕ dßng di chuyÓn tù do lao ®éng n«ng th«n vµo c¸c thµnh phè lín, c¸c
khu c«ng nghiÖp tËp trung.
3.1.2. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá phï hîp víi lîi thÕ vµ
tiÒm n¨ng cña tõng vïng
Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n tr-íc hÕt ph¶i tËp trung vµo c¸c ngµnh cã
nhiÒu tiÒm n¨ng, cã lîi thÕ so s¸nh nh»m thu hót nhiÒu vµ nhanh lùc l-îng lao
®éng tõ n«ng nghiÖp chuyÓn sang. Nh÷ng tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ so s¸nh ®ã lµ:
Nguyªn vËt liÖu t¹i chç, nghÒ truyÒn thèng vµ nghÒ míi, lao ®éng dåi dµo vµ
gi¸ nh©n c«ng h¹, thÞ tr-êng tiªu thô tiÒm n¨ng lín vµ yªu cÇu kh«ng cao. Mçi
®Þa ph-¬ng theo ®Æc ®iÓm cña m×nh, trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh cÇn ®Ò ra
môc tiªu, gi¶i ph¸p thÝch hîp. Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n ph¶i g¾n liÒn víi
nh÷ng ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ c¬
së h¹ tÇng cña ®Þa ph-¬ng vµ kh«ng chØ nh»m môc tiªu duy nhÊt vÒ kinh tÕ, x·
héi mµ cßn gãp phÇn b¶o tån vµ duy tr× nh÷ng di s¶n v¨n hãa truyÒn thèng cña
®Þa ph-¬ng.
3.1.3. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn ®-îc -u tiªn ph¸t triÓn trªn c¬
së thÞ tr-êng trong mét sè ngµnh lùa chän
Tr-íc hÕt, cÇn -u tiªn ph¸t triÓn trªn c¬ së thÞ tr-êng c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp chÕ biÕn n«ng – l©m – thuû h¶i s¶n sau thu ho¹ch, chÕ biÕn l-¬ng
thùc thùc phÈm vµ mét sè ngµnh thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ph©n t¸n ë n«ng th«n,
g¾n víi nguån tµi nguyªn tù nhiªn, sö dông nhiÒu nguyªn liÖu vµ lao ®éng t¹i
chç nh-ng kh«ng ®ßi hái tr×nh ®é tay nghÒ cao nh- c¸c ngµnh b¶o qu¶n, dÖt
may, thñ c«ng mü nghÖ, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, l¾p r¸p m¸y mãc ...; ®ång
thêi ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp phôc vô cho n«ng nghiÖp nhs¶n xuÊt vËt t-, thiÕt bÞ m¸y mãc phôc vô n«ng nghiÖp, thiÕt bÞ vµ nguyªn liÖu
phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn, chÕ t¹o vµ söa ch÷a phôc vô nhu cÇu t¹i chç
nh- gia c«ng c¬ khÝ, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, söa ch÷a ®iÖn d©n dông.
19
Mét sè ph-¬ng h-íng & gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n
3.1.4. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
trong mét sè ngµnh mµ doanh nghiÖp lín kh«ng cã lîi thÕ tham gia
Tr-íc hÕt cÇn ph¸t triÓn cã chän läc c¸c doanh nghiÖp thuéc mét sè
ngµnh trùc tiÕp phôc vô n«ng nghiÖp: c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng tiªu
dïng, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, c¬ khÝ söa ch÷a, x©y dùng n«ng th«n... §Æc
biÖt chó träng c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m h¶i s¶n bëi lÏ ®©y lµ ngµnh cã
quan hÖ trùc tiÕp vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸
trong n«ng nghiÖp. G¾n viÖc chÕ biÕn víi s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu, g¾n s¬ chÕ
ë n«ng th«n víi tinh chÕ ë thµnh thÞ, ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ vµ s¶n phÈm chÕ
biÕn. §-a c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m h¶i s¶n tõ chç s¬ chÕ lµ chñ yÕu tiÕn
lªn tinh chÕ lµ chñ yÕu vµ tõng b-íc thùc hiÖn tæng hîp sö dông nguyªn vËt
liÖu, ¸p dông c«ng nghÖ chÕ biÕn hiÖn ®¹i phï hîp víi quy m« nhá vµ võa cña
c¸c doanh nghiÖp.
3.1.5. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá trong mèi liªn kÕt gi÷a
doanh nghiÖp võa vµ nhá víi nhau, víi doanh nghiÖp lín vµ víi thµnh thÞ
C¸c doanh nghiÖp ®Òu coi nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c lµ ®èi thñ c¹nh
tranh cña m×nh trong viÖc tiÕp cËn nguån nguyªn liÖu còng nh- trong tiªu thô
s¶n phÈm. ChÝnh sù thiÕu tin cËy gi÷a c¸c doanh nghiÖp bÞ h¹n chÕ kh¶ n¨ng
ph¸t triÓn chuyªn s©u cña doanh nghiÖp, h¹n chÕ c¬ héi ®Ó doanh nghiÖp ®æi
míi vµ ph¸t triÓn. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i coi
hîp t¸c, phèi hîp vµ hoÆc chuyÓn giao lîi thÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã liªn
quan vµ sù hç trî lÉn nhau sÏ mang l¹i lîi thÕ c¹nh tranh; coi ®©y nh- mét c¬
chÕ gióp cho viÖc n©ng cÊp vµ c¶i thiÖn sù ph¸t triÓn cña chÝnh doanh nghiÖp.
Sù liªn kÕt gi÷a DNV&N víi doanh nghiÖp víi doanh nghiÖp lín ®-îc thùc
hiÖn th«ng qua viÖc h×nh thµnh sù ph©n c«ng theo chuyªn m«n ho¸ gi÷a doanh
nghiÖp lín víi DNV&N, DNV&N võa cã chøc n¨ng cung cÊp ®Çu vµo võa
gãp phÇn tiªu thô ®Çu ra cña doanh nghiÖp lín; doanh nghiÖp lín hç trî
DNV&N trong ho¹t ®éng ®µo t¹o, trao ®æi th«ng tin, chuyÓn giao c«ng nghÖ
...; giao thÇu l¹i cho DNV&N mét sè phÇn viÖc, biÕn c¸c DNV&N thµnh
nh÷ng vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp lín, c¸c doanh nghiÖp lµm hµng xuÊt
20
- Xem thêm -
.PDF 
32 
70 
54 
