Tài liệu Một số giải pháp quản lý nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn tỉnh Thanh Hóa

0 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ HỒNG HÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRIỆU SƠN TỈNH THANH HOÁ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC VINH - 2014 1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ HỒNG HÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRIỆU SƠN TỈNH THANH HOÁ Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN ĐÌNH HUÂN VINH - 2014 2 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy cô giáo trong Hội đồng Đào tạo Trường Đại học Vinh đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong quá trình học tập, nghiên cứu. Tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Huân đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn trong quá trình hình thành, xây dựng và hoàn chỉnh luận văn. Tác giả xin cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thanh Hóa, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Triệu Sơn, Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng và quý đồng nghiệp ở các trường học cơ sở huyện Triệu Sơn, Hội Khuyến học huyện Triệu Sơn, … đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Những thiếu sót trong luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi, tác giả rất mong đợi nhận được các ý kiến phê bình và góp ý của các nhà khoa học, các nhà quản lý, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Vinh, ngày 27 tháng 8 năm 2014 TÁC GIẢ Lê Hồng Hà 3 MỤC LỤC Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài 2. Mục đích nghiên cứu 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4. Giả thuyết khoa học 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 7. Phương pháp nghiên cứu 8. Cấu trúc của luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý công tác Trang 1 1 4 4 4 4 4 4 6 7 bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở 1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam 1.2. Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.2. Học sinh giỏi, học sinh giỏi trung học cơ sở 1.2.3. Bồi dưỡng học sinh giỏi 1.2.4. Chất lượng, chất lượng giáo dục 1.3. Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trung học cơ sở 1.3.1. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường 7 7 9 16 16 22 23 24 31 31 trung học cơ sở 1.3.2. Mục tiêu của việc bồi dưỡng học sinh giỏi 1.3.3. Yêu cầu về năng lực và phẩm chất của giáo viên trung học 31 32 cơ sở trong thời kỳ đổi mới 1.3.4. Đổi mới phương thức nhận dạng, phát hiện và tuyển chọn 33 học sinh giỏi 1.3.5. Nội dung, phương thức bồi dưỡng học sinh giỏi trung học 1.4. Một số vấn đề về quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở 35 36 trường trung học cơ sở 1.4.1. Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trung 36 học cơ sở 1.4.2. Quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trung học cơ sở 37 thông qua các hoạt động bổ trợ 1.4.3. Các yếu tố có tác động đến quản lý hoạt động bồi dưỡng 38 4 Kết luận chương 1 Chương 2: Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở 41 42 các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa 2.1. Khái quát đặc điểm địa bàn nghiên cứu 2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên 2.1.2. Đặc điểm về điều kiện kinh tế, xã hội 2.1.3. Đặc điểm về lịch sử, văn hóa, giáo dục 2.2. Thực trạng về hệ thống giáo dục ở huyện Triệu Sơn, tỉnh 42 42 43 44 45 Thanh Hóa 2.2.1. Khái quát về tình hình giáo dục và đào tạo ở huyện Triệu Sơn 2.2.2. Mạng lưới trường, lớp và quy mô học sinh 2.2.3. Chất lượng và hiệu quả giáo dục 2.2.4. Đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên 2.2.5. Cơ sở vật chất phục vụ cho công tác dạy và học 2.2.6. Đánh giá chung 2.3. Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trung 45 45 46 50 51 52 53 học cơ sở ở huyện Triệu Sơn 2.3.2. Thực trạng nội dung bồi dưỡng53 54 2.3.1. Học sinh giỏi của các trường trung học cơ sở 2.3.3. Thực trạng điều kiện cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động 54 bồi dưỡng học sinh giỏi 2.3.4. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, xã hội 2.3.6. Kết quả bồi dưỡng học sinh giỏi54 54 55 2.3.5. Chế độ chính sách 2.3.7. Đánh giá chung về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi của 55 các trường trung học cơ sở 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi trung 57 học cơ sở ở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa 2.4.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, cha mẹ 57 học sinh về tầm quan trọng của việc quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi 2.4.2. Quản lý các điều kiện cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi 57 2.4.3. Quản lý kiểm tra, đánh giá 57 5 57 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng 58 học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn 2.5.1. Thuận lợi 2.5.2. Khó khăn 2.5.3. Nguyên nhân 2.5.4. Bài học kinh nghiệm Kết luận chương 2 Chương 3: Một số giải pháp quản lý nâng cao chất lượng 58 59 59 60 60 bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở, 61 huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa 3.1. Một số nguyên tắc đề xuất giải pháp 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo lợi ích 3.1.3. Nguyên tắc hiệu quả 3.1.4. Nguyên tắc khả thi 3.1.5. Nguyên tắc kế thừa truyền thống 3.2. Các giải pháp quản lý nâng cao chất lượng bồi dưỡng học 61 61 61 61 62 62 62 sinh giỏi ở các trường trung học sơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa 3.2.1. Nâng cao nhận thức về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi 62 của cán bộ quản lý, giáo viên 3.2.2. Nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ nhà giáo và 65 cán bộ quản lý trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi 3.2.3. Đổi mới qui trình đào tạo, tuyển chọn, bồi dưỡng học 71 sinh giỏi trung học cơ sở 3.2.4. Nâng cao năng lực tự học, tự nghiên cứu của học sinh 80 trung học cơ sở 3.2.5. Tăng cường công tác quản lý bồi dưỡng học sinh giỏi ở 84 các trường trung học cơ sở 3.2.6. Huy động mọi nguồn lực hỗ trợ công tác bồi dưỡng 87 học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở 3.3. Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp93 3.2.7. Đẩy mạnh việc xây dựng cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị, tài liệu tham khảo cần thiết cho việc bồi dưỡng 93 6 3.3.1. Mục đích 3.3.2. Đối tượng khảo sát 3.3.3. Kết quả khảo sát Kết luận chương 3 Kết luận và kiến nghị 1. Kết luận 2. Kiến nghị 2.1. Đối với bộ Giáo dục và Đào tạo 2.2. Đối với sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa 2.3. Đối với phòng Giáo dục và Đào tạo Triệu Sơn 2.4. Đối với cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp 2.6. Đối với Hiệu trưởng các trường trung học cơ sở102 2.5. Đối với Ban đại diện cha mẹ học sinh 2.7. Đối với giáo viên giảng dạy 93 93 94 97 98 98 99 99 100 100 101 102 102 7 CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ Ban chấp hành trung ương Bồi dưỡng học sinh giỏi Bồi dưỡng thường xuyên Cán bộ quản lý Cán bộ quản lý giáo dục Cán bộ, giáo viên, nhân viên Chất lượng giáo dục Công nghiệp hoá, hiện đại hoá Cơ sở vật chất Giáo dục Giáo dục và đào tạoGD HSG Giáo dục học sinh giỏi Giáo viên Học sinh Học sinh giỏi Hội đồng nhân dân Hướng nghiệp - dạy nghề Kinh tế - xã hội Nhà xuất bản Phổ cập giáo dục Phổ thông dân tộc nội trú Quản lý giáo dục Sách giáo khoa Tiểu học Trung học cơ sở Trung học phổ thông Trung tâm giáo dục thường xuyên Trung học chuyên nghiệp và dạy nghề Trung tâm học tập cộng đồng Ủy ban nhân dân Xã hội hóa giáo dục XHHGD Xã hội chủ nghĩa CHỮ VIẾT TẮT BCH TW BD HSG BDTX CBQL CBQL GD CB, GV, NV CLGD CNH, HĐH CSVC GD GD&ĐT GV HS HSG HĐND HN-DN KT - XH NXB PCGD PT DTNT QLGD SGK TH THCS THPT TTGDTX THCN&DN TTHTCĐ UBND XHCN 1 1. Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển bền vững, bởi phát triển giáo dục tạo động lực quan trọng để phát triển xã hội, thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước và phát huy lợi thế cạnh tranh quốc tế của Việt Nam về nguồn nhân lực trong quá trình toàn cầu hóa. Chiến lược giáo dục, chiến lược phát triển con người là bộ phận quan trọng của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (KT - XH). Thời kì đổi mới đất nước đặt ra nhiều yêu cầu đối với giáo dục. Từ một nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN), mở cửa hội nhập, đẩy mạnh CNH, HĐH nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, đã tạo ra nhiều biến đổi to lớn, nhanh chóng. Những biến đổi đó ảnh hưởng trực tiếp đến sự nghiệp giáo dục, Nhà nước đầu tư nhiều hơn cho giáo dục và tiến hành đổi mới toàn diện hệ thống giáo dục, giáo dục đang thực sự trở thành quốc sách hàng đầu. Trong thời đại khoa học và công nghệ ngày nay, nhân lực có trình độ cao không chỉ là tiền đề mà còn là yếu tố có tính quyết định cho sự phát triển của một đất nước. Để tạo nguồn nhân lực có trình độ cao thì vấn đề phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng người tài có vai trò quan trọng. Xác định được vai trò quan trọng của người tài, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, chính sách để phát hiện và bồi dưỡng người giỏi. Để góp phần thực hiện chủ trương đó, ngành giáo dục cần chú trọng nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ngay từ bậc học phổ thông. Các nhà quản lý giáo dục, các nhà trường phải đề ra được những biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi để công tác này đạt kết quả cao nhất. 2 Luật giáo dục năm 2005 và Luật giáo dục sửa đổi năm 2009 ghi rõ: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” [32, tr.3]. “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [32, tr.8]. Với quan điểm: giáo dục và đào tạo là nhiệm vụ của toàn Đảng, của Nhà nước và của nhân dân, Đảng ta đã coi giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Từ đó, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách về giáo dục và đào tạo. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định: "Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt" [15]; đồng thời xác định đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao kết hợp với phát triển khoa học - công nghệ là một trong ba khâu đột phá của chiến lược phát triển KT XH giai đoạn 2011 - 2020. Triệu Sơn là một huyện trung du của tỉnh Thanh Hóa. Trong những năm qua, Huyện ủy, Hội đồng nhân dân (HĐNĐ), Ủy ban nhân dân (UBND) huyện đã lãnh đạo, chỉ đạo ngành giáo dục thực hiện đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2010 - 2015, đến nay đã đạt được một số kết quả như: chất lượng giáo dục đại trà được duy trì ổn định, kết quả giáo dục mũi nhọn có nhiều tiến bộ, các điều kiện đảm bảo cho hoạt động giáo dục được quan tâm hơn. Tuy nhiên, số lượng học sinh giỏi các cấp chưa nhiều, kết 3 Ban chấp hành Huyện ủy huyện Triệu Sơn đã có Nghị quyết số 04NQ/HU ngày 23 tháng 12 năm 2011 về nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo; Ủy ban nhân dân huyện Triệu Sơn đã có Đề án số 2120/ĐA-UBND ngày 22 tháng 12 năm 2011 về việc tiếp tục đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Tuy nhiên, việc đầu tư các nguồn lực để đầu tư cho công tác bồi dưỡng học sinh giỏi còn nhiều hạn chế. Nhận thức trong một số cán bộ, nhân dân và những người làm công tác giáo dục còn chưa thực sự đầy đủ nên chưa huy động được các nguồn lực và các lực lượng xã hội tham gia phối hợp trong công tác giáo dục. Công tác quản lý bồi dưỡng học sinh giỏi trên địa bàn huyện những năm qua còn bộc lộ nhiều hạn chế. Cần phải tiếp tục nghiên cứu, tìm biện pháp khắc phục cả về nhận thức lẫn hành động thực tiễn nhằm quản lý tốt công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, góp phần trực tiếp thực hiện thắng lợi các chủ trương của Đảng, Nhà nước về nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH đất nước hiện nay. Ở huyện Triệu Sơn, từ trước đến nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách có hệ thống, cả về lý luận và thực tiễn những giải pháp quản lý bồi dưỡng học sinh giỏi để góp phần đáp ứng yêu cầu phát triển ngành giáo dục của huyện. Xuất phát từ tính cấp thiết đó, tác giả chọn đề tài: “Một số giải pháp quản lý nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. 4 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng, đề xuất giải pháp quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Một số giải pháp quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 4. Giả thuyết khoa học Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa sẽ được phát triển nếu đề xuất được các giải pháp quản lý nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi, có cơ sở khoa học và đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, đồng thời triển khai các giải pháp đó một cách triệt để và đồng bộ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Tìm hiểu cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 5.2. Khảo sát, mô tả và đánh giá thực trạng về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 5.3. Đề xuất các giải pháp quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn hiện nay. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ở 37/37 trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 7. Phương pháp nghiên cứu 5 Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận: nghiên cứu các tài liệu, văn bản của Đảng, Nhà nước, của tỉnh Thanh Hóa, của ngành Giáo dục cũng như các tài liệu khoa học có liên quan. Lý luận hoạt động dạy học bồi dưỡng học sinh giỏi. Lý luận về quản lý giáo dục, quản lý hoạt động dạy học, quản lý bồi dưỡng học sinh giỏi. Nghiên cứu về mục tiêu giáo dục học sinh trung học cơ sở, mục tiêu dạy học học sinh giỏi. Lý luận về học sinh giỏi: một số quan điểm về học sinh giỏi, đặc điểm học tập của học sinh giỏi. Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả dạy học học sinh giỏi. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: khảo sát, điều tra tình hình thực tiễn, đàm thoại, phỏng vấn, bảng hỏi, thu thập thông tin. Thông kế kết quả học sinh giỏi của các trường trung học cơ sở trong ba năm: 2011 - 2012, 2012 - 2013, 2013 - 2014. Kiểm tra nội dung, chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi của 37/37 trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện Triệu Sơn. Trưng cầu ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên mạng lưới, giáo viên cốt cán, chuyên viên phòng Giáo dục và Đào tạo. Tham khảo các loại sách, báo, tạp chí, trang thông tin điện tử, ... có liên quan đến nội dung đề tài. Phương pháp chuyên gia: trao đổi, thỉnh thị ý kiến một số cán bộ lãnh đạo và cán bộ quản lý giáo dục, chuyên gia về giáo dục. Phương pháp phỏng vấn: trao đổi với một số cán bộ quản lý, giáo viên cốt cán, cán bộ mạng lưới chuyên môn, chuyên viên, ... Phương pháp nghiên cứu sản phẩm: nghiên cứu một số kế hoạch, báo cáo sơ kết, tổng kết của một số trường trung học cơ sở ở huyện Triệu Sơn, 6 7.3. Phương pháp thống kê toán học Nhóm các phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở. Chương 2: Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Chương 3: Một số giải pháp quản lý nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ở các trường trung học cơ sở huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 7 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu vấn đề Nhân tài, nhất là các thiên tài có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển KT - XH. Chính những bậc vĩ nhân, những nhà khoa học lừng danh trên thế giới đã thúc đẩy, mở đường, đánh dấu các mốc phát triển của khoa học, kĩ thuật. Họ đã trở thành những ngôi sao toả sáng trên bầu trời trí tuệ, góp phần rất lớn vào việc khai sáng nhân loại, thế giới vinh danh những thiên tài, tài năng. Vì vậy, vấn đề đào tạo bồi dưỡng nhân tài từ lâu đã được xã hội quan tâm. 1.1.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước Trên thế giới, việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi (BD HSG) đã có từ rất lâu và có lịch sử phối hợp nghiên cứu ở các quốc gia. Nhiều nước trên thế giới đã tập trung đầu tư để giáo dục phát triển trước một bước nhằm đón đầu yêu cầu phát triển KT - XH. Tiêu biểu là nước Nhật, Trung Quốc, Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Liên Xô (trước đây), Hàn Quốc, Singapore, Ấn Độ, ... Có thể nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và BD HSG trong chiến lược phát triển chương trình giáo dục phổ thông. Nhiều nước ghi riêng thành một mục dành cho học sinh giỏi, một số nước coi đó là một dạng của giáo dục đặc biệt hoặc chương trình đặc biệt. Ở Trung Quốc, từ đời nhà Đường (618 TCN) những trẻ em có tài đặc biệt được mời đến sân Rồng để học tập và được giáo dục (GD) bằng những hình thức đặc biệt. Trong tác phẩm phương Tây, Plato (427 - 347 TCN) cũng đã nêu lên các hình thức GD đặc biệt cho học sinh giỏi (HSG). Ở châu Âu trong suốt 8 Nước Mỹ đến thế kỉ 19 mới chú trọng tới vấn đề BD HSG và HS tài năng. Đầu tiên là hình thức GD linh hoạt tại trường St.Public Schools Louis 1868 cho phép những HSG học chương trình 6 năm trong vòng 4 năm. Sau đó, lần lượt là các trường Woburn; Elizabeth; Cambridge và trong suốt thế kỉ XX, học sinh giỏi đã trở thành một vấn đề của nước Mỹ với hàng loạt các tổ chức và các trung tâm nghiên cứu ra đời. Năm 2002 có 38 bang của Hoa Kỳ có đạo luật về giáo dục học sinh giỏi (GD HSG), trong đó 28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc GD HSG. Nước Anh thành lập cả một Viện hàn lâm quốc gia dành cho HSG, tài năng trẻ và Hiệp hội quốc gia dành cho HSG, bên cạnh website hướng dẫn giáo viên dạy cho HSG và học sinh tài năng (http://www.nc.uk.net/gt/). Từ năm 2001 chính quyền New Zealand đã phê chuẩn kế hoạch phát triển chiến lược HSG; Cộng hòa liên bang Đức có Hiệp hội dành cho HSG và tài năng Đức. Giáo dục phổ thông Hàn Quốc có một chương trình đặc biệt dành cho HSG nhằm giúp chính quyền phát hiện học sinh tài năng từ rất sớm. Năm 1994 có khoảng 57/174 cơ sở GD ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt dành cho HSG. Từ năm 1985, Trung Quốc thừa nhận phải có một chương trình GD đặc biệt dành cho hai loại đối tượng học sinh yếu, kém và HSG, trong đó cho phép các HSG có thể học vượt lớp; một trong 15 mục tiêu ưu tiên của Viện quốc gia nghiên cứu giáo dục và đào tạo Ấn Độ là phát hiện và bồi dưỡng HS tài năng. Có thể nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và BD HSG trong chiến lược phát triển chương trình GD phổ thông. Nhiều nước ghi riêng thành một mục dành cho HSG, một số nước coi đó là một dạng của giáo dục đặc biệt hoặc chương trình đặc biệt. 9 Nhìn lại lịch sử dân tộc Việt nam ta thấy từ đời xưa ông cha ta đã rất coi trọng, chú ý đến việc đào tạo, bồi dưỡng nhân tài và đã đúc rút thành một kinh nghiệm quý báu “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Đến thăm Văn miếu Quốc Tử Giám chúng ta thấy trên văn bia còn ghi: “Các bậc hiền nhân là yếu tố cốt tử đối với một chỉnh thể. Khi yếu tố này dồi dào thì đất nước tăng tiến mạnh mẽ và phồn thịnh. Khi yếu tố này kém thì quyền lực đất nước bị suy giảm” và “Những người tài giỏi, có học thức là một sức mạnh đặc biệt đối với đất nước”. Ngay sau khi Cách mạng tháng tám thành công, ngày 20/11/1946, trong bài viết “Tìm người tài đức” Hồ Chủ Tịch khẳng định “Nước nhà còn phải kiến thiết, kiến thiết phải có người tài, trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu gì người có tài, có đức, …” và Người đã ký ban hành sắc lệnh tìm người tài đức để sử dụng vào sự nghiệp kiến quốc. Thực tiễn quá trình xây dựng, bảo vệ Tổ quốc cho thấy dân tộc Việt Nam có tiềm năng, trí tuệ vô cùng phong phú. Tuy nhiên, việc phát hiện, chăm sóc, bồi dưỡng để có thể phát huy hết tiềm năng trí tuệ còn tiềm ẩn vẫn còn nhiều khó khăn. Ngày nay, giáo dục Việt nam đặt ở vị trí quốc sách hàng đầu. Nhà nước và xã hội đã có những cơ chế, chính sách khuyến khích giáo dục quốc dân phát triển. Việc tổ chức BD HSG trên cơ sở phát triển toàn diện nhân cách học sinh là một nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục. Việc chỉ đạo BD HSG nhằm phát hiện ra học sinh có năng khiếu để đào tạo, động viên học sinh học tập, khích lệ giáo viên dạy giỏi góp phần nâng cao chất lượng của quá trình dạy - học và BD HSG nhằm đào tạo nhân tài cho đất nước. Ngay sau Cách mạng Tháng Tám thành công (1945), Hồ Chí Minh Người đã từng là thầy giáo và có ba mươi năm ở ngoài nước, hiểu rõ ý nghĩa sâu xa và vai trò to lớn của tri thức; xác định sự nghiệp bảo vệ nền độc lập 10 Mặc dù phải kinh qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ nhưng sự nghiệp giáo dục của dân tộc vẫn không ngừng phát triển. Chúng ta đã biết phát huy được lực lượng toàn xã hội quan tâm đầu tư bồi dưỡng nhân tài để tiếp tục phát triển sự nghiệp giáo dục ngay trong những điều kiện khó khăn nhất. Đất nước thống nhất, chúng ta có điều kiện thuận lợi để phát triển sự nghiệp giáo dục. Trong giai đoạn này, sự nghiệp giáo dục Việt Nam cũng đạt được những kết quả nhất định, thống nhất hệ thống giáo dục cả hai miền Nam - Bắc. Song, với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, nền giáo dục trong thời gian này đã không khai thác triệt để bài học quý giá đó. Thay vì thực hiện “Sự quản lý giáo dục của Nhà nước”, chúng ta đã “Nhà nước hóa giáo dục”, ngành giáo dục bị bó hẹp, không thu hút được các nguồn lực của toàn xã hội. Do đó, cơ sở vật chất cho giáo dục xuống cấp và lạc hậu, động lực của người học và người dạy bị giảm sút, sự phát triển của giáo dục cả về số lượng và chất lượng đều không đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986) thành công, đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, sự nghiệp giáo dục đã dần được quan tâm đúng mức, có bước chuyển mình tích cực, hướng tới sự phát triển thuận lợi. Đường lối đổi mới đất nước đã tạo điều kiện cho sự đổi mới trong tư duy giáo dục. Giáo dục đứng trước thử thách phải phát triển lên một trình độ mới để đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện của đất nước. Bài học lịch sử của sự phát triển giáo dục được khơi dậy và nâng lên tầm tư duy mới. Hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành trung ương (BCH TW) Đảng khóa VII về tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) đã đặt dấu mốc quan trọng trong lịch sử xây dựng và phát triển nền 11 1.1.2.1. Vấn đề đào tạo, bồi dưỡng tài năng trẻ ở nước ta hiện nay Trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, với sự phát triển như vũ bão của cách mạng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ thông tin và truyền thông; với sự phổ biến của Internet và sự tiến nhanh đến nền kinh tế tri thức, … thì vấn đề đào tạo, bồi dưỡng nhân tài, đặc biệt là tài năng trẻ có vai trò cực kỳ quan trọng trong tiến trình CNH, HĐH đất nước. Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của vấn đề nêu trên, Đảng và Nhà nước ta đã thường xuyên quan tâm đến công tác phát hiện, bồi dưỡng và đào tạo nhân tài; đầu tư đổi mới hệ thống giáo dục và đào tạo cả về nội dung, phương pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; tích cực tuyển chọn, gửi nhiều tài năng trẻ đi học tập, nghiên cứu ở nước ngoài, để họ nhanh chóng tiếp cận các công nghệ hiện đại, tiên tiến của thế giới; có chính sách đãi ngộ đặc biệt đối với các nhà khoa học có công trình nghiên cứu xuất sắc, các văn nghệ sĩ tài năng, các cán bộ khoa học trẻ; thực hiện chiến lược phát triển khoa học và công nghệ, xây dựng các khu công nghiệp, khu công nghệ cao và hệ thống phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia; từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật, thực hiện bảo hộ sở hữu trí tuệ; tạo mọi điều kiện thuận lợi để các tài năng cống hiến trưởng thành. Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy ngành GD&ĐT nước ta đã có những chủ trương, biện pháp quan trọng phát hiện, bồi dưỡng nhân tài và đến nay đã thu được những kết quả nhất định. Nhiều tài năng trẻ đã được bồi dưỡng và phát triển nhanh chóng. Hằng năm số học sinh năm cuối của các trường trung học phổ thông khối năng khiếu thi đỗ đại học đạt tỷ lệ khoảng trên 80%. Khối trường, lớp chuyên đã có những đóng góp rất lớn trong việc phát hiện, bồi dưỡng nhân tài, tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước, đồng thời, góp phần tích cực nâng cao chất lượng và thành tích của các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, các cuộc thi Olympic quốc tế về Toán, Tin học, Vật lí, Hóa học, 12 Nhiều địa phương đã có những chính sách riêng khuyến học, khuyến tài, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút, trọng dụng nhân tài. Chẳng hạn, thành phố Hà Nội đã thông qua: “Quy định tạm thời về ưu đãi, khuyến khích các nhà khoa học đầu ngành, chuyên gia giỏi, người có cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và phát triển Thủ đô” và “Quy định tạm thời về thu hút, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng tài năng trẻ và nguồn nhân lực chất lượng cao”. Thành phố Đà Nẵng, tỉnh Bình Dương đã ban hành quy định chính sách đào tạo, thu hút nguồn nhân lực trình độ cao về công tác tại địa phương. Thành phố Hồ Chí Minh có chương trình đầu tư lớn cho “Vườn ươm tài năng”, … Mặt khác, để đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực trình độ cao, nhất là cán bộ khoa học công nghệ phục vụ các ngành, lĩnh vực mũi nhọn, trọng điểm, Chính phủ đã phê duyệt và bắt đầu thực hiện đề án cử người đi học nước ngoài bằng ngân sách nhà nước từ năm 2000. Bộ GD&ĐT đã phối hợp với các bộ, ban, ngành liên quan tuyển chọn được trên 1.000 lưu học sinh và thực tập sinh. Các chương trình đào tạo tài năng, chất lượng cao đã và đang được triển khai thực hiện có hiệu quả ở các Đại học Quốc gia, Đại học vùng và một số Trường Đại học trọng điểm trong cả nước. Đây là một mô hình đào tạo tiên tiến, phù hợp với điều kiện Việt Nam để đào tạo, bồi dưỡng và phát triển tài năng. Nhiều Trường Đại học đã xây dựng quỹ khuyến khích tài năng, kêu gọi tài trợ của các doanh nghiệp, các tổ chức chính trị xã hội, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho sinh viên phấn đấu, trưởng thành. Nhiều sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh đã tập trung thời gian, tâm huyết, trí tuệ vươn lên đạt nhiều thành tích xuất sắc trong học tập, rèn luyện và nghiên cứu khoa học.