Tài liệu Một số đặc điểm hình thái, hoá sinh của cam chanh (citrus sinensis(l.)osbeck) trồng tại nông trường 20 04 huyện hương khê, hà tĩnh

më ®Çu NghÒ trång c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ trång cam nãi riªng lµ mét nghÒ truyÒn thèng ®îc ra ®êi tõ rÊt l©u vµ ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn bëi nhu cÇu tiªu thô ngµy cµng t¨ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ nªn diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ còng nh c©y cam t¨ng nhanh. C©y Cam Chanh tríc ®©y chØ ph¸t triÓn ë mét sè vïng trång cam quýt næi tiÕng nh: X· §oµi, Phñ Quú (NghÖ An); H¬ng S¬n (Hµ TÜnh). Nhng gÇn ®©y Cam chanh ®îc nh©n réng ra nhiÒu vïng vµ chóng ®· ®a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cã thÓ nãi ®©y lµ nguån thu nhËp chÝnh cña rÊt nhiÒu gia ®×nh. Mét trong nh÷ng ®Þa danh cÇn kÓ ®Õn ®ã lµ N«ng trêng 20 - 04 huyÖn H¬ng Khª - Hµ TÜnh. N«ng trêng nµy vèn lµ mét khu vùc nghÒ trång chÌ vµ chÕ biÕn chÌ næi tiÕng nhng gÇn ®©y cïng víi sù gi¶m dÇn cña diÖn tÝch trång ChÌ lµ sù t¨ng nhanh diÖn tÝch trång cam. ë ®©y hÇu nh gia ®×nh nµo còng trång cam cã gia ®×nh trång tíi hµng tr¨m gèc cam, gièng cam chñ yÕu ë n«ng trêng nµy lµ cam chanh. Cam chanh lµ mét lo¹i c©y ®îc a chuéng bëi nã cho thø qu¶ giµu chÊt dinh dìng, vÞ ngon, mïi th¬m ®Æc biÖt. MÆt kh¸c víi khÝ hËu kh¾c nghiÖt: n¾ng nãng, giã Lµo m¹nh nh ë ®Þa ph¬ng th× gi¸ trÞ cña lo¹i qu¶ nµy cµng ®îc t¨ng lªn. Tuy diÖn tÝch trång cam ë ®©y rÊt lín nhng míi chØ dõng l¹i ë quy m« gia ®×nh vµ mang tÝnh chÊt tù ph¸t ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lai t¹p vµ lµm tho¸i ho¸ gièng chØ v× lîi Ých tríc m¾t. Bëi vËy cÇn cã sù quan t©m nghiªn cøu còng nh ®¸nh gi¸ phÈm chÊt cña c¸c lo¹i cam chanh hiÖn trång ë n«ng trêng ®Ó tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc tuyÓn chän vµ b¶o tån nguån gièng cam chanh quý cho n«ng trêng. §îc biÕt c¸c hé gia ®×nh ë ®Þa ph¬ng rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gièng c©y trång vµ kü thuËt trång cam. Song c¸c nghiªn cøu cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy cßn rÊt Ýt. Do vËy ®Ò tµi "Mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, ho¸ sinh cña cam chanh (Citrus sinensis(L.)Osbeck) trång t¹i N«ng trêng 20-04 huyÖn H¬ng Khª, Hµ TÜnh" nh»m môc ®Ých ®¸nh gi¸ chÊt lîng cña c¸c gièng cam chanh vµ ®ång thêi chØ ra u thÕ cña c¸c gièng cam nµy gãp phÇn vµo viÖc tuyÓn lùa b¶o tån c¸c gièng cam chanh tèt cho ®Þa ph¬ng còng nh mét sè kinh nghiÖm vÒ kü thuËt ch¨m sãc cam chanh víi tham väng nghÒ trång cam ë ®Þa ph¬ng sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ quy m« còng nh diÖn tÝch vµ s¶n lîng. LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Ch¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu 1.1. Nguån gèc vµ sù ph©n bè cña cam quýt 1.1.1. Nguån gèc cña cam quýt. Cam quýt lµ gièng c©y trång cã ®Þa bµn ph©n bè réng, cam quýt cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c lôc ®Þa vµ ë mçi vïng ®Æc trng bëi c¸c ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh th× ®Òu s¶n xuÊt ®îc c¸c gièng cam quýt thÝch hîp. ChÝnh v× vËy mµ sù cã mÆt cña cam quýt ngµy cµng trë nªn phæ biÕn ®iÒu ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc x¸c ®Þnh nguån gèc cña chóng. §Ó tr¶ lêi cho c©u hái "cam quýt ngµy nay cã nguån gèc tõ ®©u?"th× ®· cã nhiÒu ý kiÕn ®îc ®a ra. - Theo Angle vµ Tanaka th× cam quýt ®îc ph¸t sinh tõ vïng trung t©m lµ Ên §é vµ Trung Quèc. Tanaka (1979) ®· v¹ch ®êng ranh giíi vïng xuÊt xø cña c¸c gièng thuéc chi Citrus tõ phÝa §«ng Ên §é qua óc, miÒn Nam Trung Quèc, NhËt B¶n {16}. - Theo Giucoxiki nhµ ph©n lo¹i häc Liªn X« th× cho r»ng cÇn ph¶i nghiªn cøu c¸c thùc vËt thuéc hä Rutaceae nhÊt lµ hä phô Aurantioidea ë c¸c vïng nói Hymalaya miÒn T©y Nam Trung Quèc, miÒn nói b¸n ®¶o §«ng D¬ng th× míi cã tµi liÖu ch¾c ch¾n vÒ nguån gèc ph¸t sinh. - Theo nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ Trung Quèc th× nhiÒu gièng cam quýt ®· cã tõ h¬n 4000 n¨m nay. H¸n Nhan Trùc ®êi Tèng trong "Quýt Lôc" ®· ghi râ mét sè ®Æc ®iÓm vÒ ph©n lo¹i, c¸ch trång, sö dông vµ chÕ biÕn gièng c©y ¨n qu¶ nµy. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng c¸c gièng cam quýt hiÖn trång ë Trung Quèc phÇn lín ®· cã ngay ë trong níc. §iÒu nµy còng kh¼ng ®Þnh thªm vÒ nguån gèc cña c¸c gièng cam quýt ë Trung Quèc theo ®êng ranh giíi gÊp khóc Tanaka{16}. Mét sè t¸c gi¶ l¹i cho r»ng nguån gèc cña cam quýt lµ ë miÒn Nam ViÖt Nam. Qu¶ thùc ë ViÖt Nam trªn kh¾p ®Êt níc tõ B¾c chÝ Nam ®Þa ph¬ng nµo còng trång cam quýt víi nhiÒu gièng næi tiÕng: Cam Sµnh Bè H¹ (Hµ B¾c); Cam Sµnh Hµm Yªn (Yªn B¸i); Cam Sen Yªn B¸i; Cam bï H¬ng S¬n; Cam X· §oµi {1}. Nh×n chung hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu cho r»ng vïng ph¸t sinh cam quýt lµ §«ng Nam - Ch©u ¸, tõ viÖc nh÷ng ngêi d©n ®· du nhËp trong rõng nhiÒu gièng c©y thuéc hä phô Aurantioidea ®em vÒ trång gÇn nhµ. Trong qu¸ 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû tr×nh trång, nh©n gièng con ngêi ®· t¸c ®éng lµm cho gièng cam quýt trë nªn ®a d¹ng nh hiÖn nay {4}. Riªng Cam Chanh (Citrus sinensis (L). Osbeck) ngoµi ra cßn cã c¸c tªn gäi kh¸c: Cam Vinh, Cam X· §oµi vµ rÊt nhiÒu tªn níc ngoµi kh¸c: Sweet orange (Anh) Orange doux (Ph¸p) Chen (Trung Quèc) Cho tíi nay vÉn gÆp cam chanh mäc hoang d¹i ë bÊt cø n¬i nµo trªn tr¸i ®Êt. Nhng hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh r»ng quª h¬ng cña c¸c gièng cam nµy lµ c¸c khu vùc gÇn biªn giíi gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc {8}. 1.1.2. Sù ph©n bè cña cam quýt {4} Tõ vïng trung t©m ph¸t sinh ban ®Çu lµ §«ng Nam - Ch©u ¸. C¸c gièng cam quýt ®· ph¸t triÓn lan réng ë rÊt nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c nhau trªn kh¾p c¸c ®Þa phËn ë c¸c lôc ®Þa: Ch©u ¸, Ch©u ¢u, Ch©u Mü. Sù ph©n bè réng r·i nµy së dÜ cã ®îc lµ do c¸c gièng cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao v¬Ý c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt chóng dÔ lai ghÐp mµ kh¶ n¨ng thÝch øng ngµy cµng ®îc n©ng lªn. ë Ch©u ¢u cam quýt ®îc trång ë vïng §Þa Trung H¶i, ë ý, T©y Ban Nha, Ph¸p, Liªn X«. ë Ch©u Phi cam quýt ®îc trång ë B¾c Phi vïng nµy lµ n¬i tËp trung cña c¸c trung t©m trång cam quýt lín nh: Phay - um (Ai CËp); Mit-ti-ga (Bup - pharich), B¬- li- da, Ac-ba ngoµi ra cßn cã nh÷ng vên cam lín ë Tuy-ni-di nh vïng Tuy-ni, Na-b¬n -me- den, Ga- bÐt vµ En- u-dian. ë Ch©u óc cam quýt ®îc trång ë mét sè §¶o vµ quÇn §¶o ë Th¸i B×nh D¬ng nh Gam - bi - e, Tu-bu - ai, T©n - T©y - lan. ë Ch©u Mü cam quýt ®îc trång ë Cu Ba, Gimaric, Hoa Kú, Trung Quèc vµ nhÊt lµ ë Nam Mü nh: Barazin, Achentina, Chi Lª. ë Ch©u ¸ ë ®©y cã mét sè níc cã diÖn tÝch trång cam rÊt lín: M· Lai, Trung Quèc, Xiri, Ên §é, NhËt B¶n. ë ViÖt Nam cam quýt ®îc trång hÇu kh¾p c¸c tØnh tõ B¾c chÝ Nam nhng phÇn lín tËp trung ë c¸c vïng ®ång b»ng phï sa mµu mì nh ®ång b»ng S«ng Cöu 3 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Long, c¸c tØnh Khu 4 cò nh trung t©m Phñ Quú, X· §oµi (NghÖ An), ë H¬ng S¬n, H¬ng Khª (Hµ TÜnh) vµ rÊt nhiÒu ®Þa ph¬ng trong níc. Nãi chung cam quýt ph©n bè rÊt réng, hiÖn nay chóng ®îc trång t¹i kh¾p c¸c khu vùc cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi n»m gi÷a 44 0 vÜ ®é B¾c vµ 350 vÜ ®é Nam {8}. Cam chanh còng nh c¸c lo¹i c©y trång trong hä Rutaceae chóng ph©n bè rÊt réng ë kh¾p c¸c lôc ®Þa hiÖn nay cam chanh ®· ®îc trång ë nhiÒu khu vùc thuéc c¸c vïng nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi n»m gi÷a 40 0 vÜ ®é Nam vµ 400 vÜ ®é B¾c, ngay c¶ khu vùc gÇn XÝch ®¹o thËm chÝ lªn tíi ®é cao 2000m so víi mÆt biÓn. ë ViÖt Nam c©y cam chanh ®îc trång ë rÊt nhiÒu vïng nh: N«ng trêng Xu©n Mai, Cê §á, S«ng Con, H¬ng S¬n, H¬ng Khª, X· §oµi, Con Cu«ng {8} 1.2. Gi¸ trÞ sö dông Cã thÓ nãi r»ng cam quýt lµ lo¹i c©y trång cao cÊp bëi nã cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ gi¸ trÞ sö dông cao. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn qua kÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ thµnh phÇn dinh dìng cña cam quýt: Trong 100g phÇn ¨n ®îc th× hµm lîng ®êng tæng sè chiÕm 6-12g; hµm lîng vitaminc chiÕm 30-90 mg; hµm lîng axit h÷u c¬ chiÕm tõ 0,4-1,3g. Qu¶ cam quýt rÊt giµu c¸c lo¹i vitamin A, B, PP vµ c¸c chÊt dinh dìng nh protein, gluxit vµ c¸c chÊt kho¸ng nh Ca, P, Fe. Cam quýt cã h¬ng vÞ ngon dÔ tiªu ho¸ phï hîp víi khÈu vÞ cña nhiÒu ngêi sö dông. Ngoµi viÖc sö dông cam ®Ó ¨n t¬i th× cßn dïng lµm nguyªn liÖu chÕ biÕn trong thùc phÈm c«ng nghiÖp nh: S¶n xuÊt níc ngät gi¶i kh¸t; b¸nh kÑo, møt, rîu … Ngêi ta kh«ng chØ nhËn thÊy gi¸ trÞ cña qu¶ cam mµ vá qu¶, l¸, hoa ®Òu ®em l¹i gi¸ trÞ kh«ng nhá. Bëi c¸c s¶n phÈm chiÕt tõ cam quýt rÊt ®a d¹ng.Tõ quýt ngêi ta cã thÓ chiÕt ra tinh dÇu, Flavonoid cã ho¹t tÝnh sinh häc cao. Ngoµi ra víi mµu s¾c ®Ñp m¾t cam quýt lµ thø qu¶ kh«ng thÓ thiÕu ë c¸c m©m ngò qu¶ ®îc nh©n d©n ta sö dông trong viÖc thê cóng bëi cam quýt ®îc tîng trng cho mét trong n¨m yÕu tè: Kim, Méc, Thñy, Ho¶,Thæ. SÏ lµ rÊt thiÕu sãt nÕu nh nãi ®Õn gi¸ trÞ cña cam quýt mµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ cña nã trong y häc. Cam quýt lµ nguyªn liÖu ®îc sö dông trong c¸c bµi thuèc §«ng Y cæ truyÒn. Lª Quý §«n trong "V©n §µi Lo¹i ng÷" «ng ®· viÕt 4 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû "Quýt vµng lµ thîng phÈm, Quýt ®á, Quýt v¸ lµ h¹ phÈm". Vá quýt cã tÝnh khoan trung, h¹ ®êm, tiªu Ých. H¶i Thîng L·n ¤ng ®· sö dông nhiÒu qu¶ quýt non ph¬i kh« trong c¸c bµi thuèc cña m×nh. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh vµ gÇn gòi nhÊt víi ®êi sèng cña mçi ngêi d©n lµ trong mçi nåi x«ng th× ch¾c ai còng biÕt r»ng kh«ng thÓ thiÕu c¸c lo¹i l¸ nh: cam, chanh, bëi. Tõ thÕ kû XVI c¸c thÇy thuèc Trung Quèc, Ên §é ®· t×m thÊy t¸c dông phßng ngõa bÖnh dÞch h¹ch, trÞ bÖnh phæi vµ ch¶y m¸u díi da cña c¸c lo¹i c©y thuéc chi Citrus {16}. C©y Cam Chanh còng nh c¸c lo¹i c©y trong chi Citrus th× nã còng lµ c©y ®em l¹i gi¸ trÞ cao. ë níc ta còng nh c¸c níc §«ng Nam ¸ c©y cam chanh ®îc trång ®Ó lÊy qña ¨n t¬i lµ chñ yÕu, viÖc tËn dông vá ®Ó lÊy tinh dÇu cßn Ýt ®îc quan t©m. Brazinvµ bang Florida (Hoa Kú) lµ hai trung t©m s¶n xuÊt cam chanh lín nhÊt thÕ giíi. T¹i nh÷ng n¬i nµy cã tíi 90% s¶n lîng qu¶ dïng ®Ó chÕ biÕn níc ngät ®ång thêi sö dông vá ®Ó lÊy tinh dÇu vµ pectin. Tinh dÇu cam chanh ®îc dïng nhiÒu trong c«ng nghÖ thùc phÈm, s¶n xuÊt b¸nh kÑo, níc ngät, rîu khai vÞ. Trong §«ng y vá qu¶ cam chanh ®îc dïng lµm thuèc ch÷a khã tiªu, ho, trõ ®êm, n«n möa… Tinh dÇu tõ l¸ ®îc thÞ trêng a chuéng vµ sö dông nhiÒu trong c«ng nghÖ h¬ng liÖu. Trong c«ng nghÖ chÕ biÕn cam qu¶ th× b·, tÐp, rØ ®êng ®îc sö dông nhiÒu lµm thøc ¨n gia sóc. Tãm l¹i cam quýt cã gi¸ trÞ sö dông rÊt cao tõ vá qu¶, thÞt qu¶ cho ®Õn l¸,hoa ®Òu cho nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ trong ®êi sèng còng nh trong c«ng nghiÖp thùc phÈm, y häc… 1.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn. 1.3.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña nghÒ trång cam quýt nãi chung. Cam quýt lµ mét lo¹i qu¶ t¬i ®îc ®Æc biÖt a chuéng do vËy mµ nhu cÇu vÒ nã ngµy cµng t¨ng lªn. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®ã nghÒ trång cam quýt còng ®· cã nh÷ng bíc khëi s¾c vµ do vËy lîi nhuËn ®em l¹i còng t¨ng lªn. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã 75 níc trång cam quýt víi diÖn tÝch vµ s¶n lîng ®¸ng kÓ, diÖn tÝch trång cam quýt ®îc më réng ë c¸c níc NhËt B¶n, Liªn X«, Trung Quèc, Philipin, §µi Loan, Hång K«ng {1}. 5 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Theo dù b¸o cña FAO n¨m 2000 tæng s¶n lîng qu¶ cã mói trªn thÕ giíi ®¹t trªn 85 triÖu tÊn víi møc t¨ng trëng hµng n¨m ®¹t 2,85% {16}. Còng theo FAO c¸c khu vùc ®øng ®Çu vÒ s¶n lîng cam quýt n¨m 1995 ph¶i kÓ ®Õn: Ch©u Mü La Tinh: 23.628.000 tÊn B¾c Mü: 14.807.000 tÊn Ch©u ¸: 9.879.000 tÊn NhËt B¶n: 2.628.000 tÊn {16} Riªng quýt th× s¶n lîng trªn thÕ giíi lµ 8 triÖu tÊn chiÕm 15% s¶n lîng qu¶ cã mói {18}. Trong ®ã c¸c níc Ch©u ¸ ®øng ®Çu vÒ s¶n lîng quýt. §Æc biÖt lµ §«ng Nam ¸ chiÕm tíi 50% sau ®ã lµ T©y Ban Nha víi trªn 1.000.000 tÊn, ý vµ Brazin kho¶ng 500.000 tÊn, Maroc vµ Hoa Kú trªn 350.000 tÊn {16} cïng víi lîng cam quýt s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu th× nhu cÇu tiªu thô còng ngµy cµng t¨ng lªn. Theo FAO nh÷ng n¨m cña thËp kû XX møc tiªu thô qu¶ cã mói trªn thÕ giíi t¨ng kho¶ng 20.000.000 tÊn {16}. Trong ®ã c¸c níc T©y ¢u nh: Ph¸p, §øc, BØ l¹i nhËp khÈu chiÕm tíi 75% s¶n lîng cam quýt nhËp khÈu trªn thÕ giíi {1} Riªng níc ta cam quýt ®îc trång kh¾p 61 tØnh thµnh trªn c¶ níc, diÖn tÝch trång cam quýt ngµy cµng ®îc t¨ng lªn. Theo niªn gi¸m thèng kª vµ íc tÝnh, diÖn tÝch trång cam quýt cña c¶ níc kho¶ng 60.000 ha, s¶n lîng gÇn 20.000 tÊn. Vïng s¶n xuÊt cam quýt lín nhÊt níc ta lµ ®ång b»ng S«ng Cöu Long cã kho¶ng 35.000 ha chiÕm 57,86% chñ yÕu tËp trung ë c¸c tØnh TiÒn Giang, BÕn Tre, VÜnh Long, CÇn Th¬, §ång Th¸p {20}. C¸c tØnh khu 4 cò lµ vïng trång cam quýt truyÒn thèng víi c¸c ®Þa danh næi tiÕng nh X· §oµi, Phñ Quú (NghÖ An), H¬ng S¬n, Phóc Tr¹ch (Hµ TÜnh) {20}. Do níc ta n»m trong khu vùc khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm phï hîp víi sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c loµi trong chi Citrus nªn ngµnh s¶n xuÊt qu¶ cã mói cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. 1.3.2.T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña nghÒ trång cam chanh {8}. C¸c sè liÖu thèng kª cho thÊy s¶n lîng cam chanh qu¶ trªn thÕ giíi kh¸ lín ®¹t kho¶ng 40.000.000 tÊn (1984) vµ 44.000.000 tÊn (1987). Tæng diÖn tÝch trång cam chanh ®¹t trªn 2.000.000 ha. N¨m 1987 gi¸ xuÊt khÈu cam qu¶ ®¹t trung b×nh ë møc 825 USD/1 tÊn; cßn gi¸ trÞ nhËp khÈu lªn tíi 1.140 USD/tÊn. Còng trong n¨m 1987 ë In®onesia 6 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû s¶n xuÊt ®îc 350.000tÊn ë Campuchia s¶n xuÊt ®îc 40.000tÊn, ë Lµo s¶n xuÊt ®îc 33.000tÊn, ë Malaysia 9.000tÊn, Philipin 20.000tÊn, Th¸i Lan 55.000tÊn. ë ViÖt Nam theo thèng kª gÇn ®©y th× ®Õn n¨m 1991 diÖn tÝch trång cam ®¹t 15.361ha. Trong ®ã c¸c tØnh phÝa B¾c ®¹t 7.452ha cßn c¸c tØnh phÝa Nam ®¹t 7.909ha. C¸c vïng trång cam truyÒn thèng vµ cã tiÕng lµ: NghÖ An, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Hßa B×nh, Yªn B¸i, CÇn Th¬, Sãc Tr¨ng, TiÒn Giang… ®ang ®îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Brazin lµ níc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ diÖn tÝch gieo trång còng nh s¶n lîng cam chanh. N¨m 1990 ®¹t diÖn tÝch kho¶ng 700.000ha víi 135.000.000c©y, mçi c©y cho trung b×nh 70kg qu¶/vô. S¶n lîng tinh dÇu cam chanh cña thÕ giíi n¨m 1990 ®¹t 26.000 tÊn. C¸c níc s¶n xuÊt tinh dÇu nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi lµ Brazin víi 17.000tÊn; Hoa Kú 6.900tÊn; Mªhic« 350.000tÊn, NhËt B¶n 350.000tÊn Israen 300tÊn; ý 250.000tÊn; Trung Quèc 250 tÊn {8}. 1.4. TÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña c¸c gièng cam quýt {13}. Cam quýt lµ lo¹i c©y cao cÊp cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ gi¸ trÞ sö dông cao. TÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña chóng còng lµ mét vÊn ®Ò næi lªn h¬n bÊt cø lo¹i c©y ¨n qu¶ nµo kh¸c. TÝnh lai lÉn lén kh«ng nh÷ng gi÷a c¸c loµi kh¸c nhau mµ thËm chÝ gi÷a c¸c chi kh¸c nhau lµ mét hiÖn tîng phæ biÕn. §ã lµ nguyªn nh©n lµm cho c¸c nhµ ph©n lo¹i cam quýt trªn thÕ giíi khã ®i ®Õn chç thèng nhÊt. Tõ 3-4 loµi nh Linnaeus (1753); Hooker (1875) ®Õn 9 loµi nh Espino (1990); 16 loµi nh Tanaka (1954). Theo NguyÔn NghÜa Th×n vµ céng sù trong "Nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i c¸c loµi vµ gièng cam quýt chÝnh ë trung t©m nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phñ Quú" th× ®Ó ph©n lo¹i cam quýt mét c¸ch t¬ng ®èi chÝnh x¸c ph¶i dùa vµo nh÷ng dÊu hiÖu: - Nh÷ng dÊu hiÖu sö dông ®Ó ph©n chia c¸c loµi: §é lín cña c¸nh ë hai bªn cña l¸. §é lín cña qu¶ §é t¸ch cña vá vµ mói. §é axÝt cña tÐp Mµu s¾c l¸ mÇm vµ tÝnh chÊt ph«i - Nh÷ng dÊu hiÖu dïng cho ph©n lo¹i c¸c gièng: H×nh d¸ng t¸n vµ sù ph©n cµnh CÊu tróc bÒ mÆt cña vá 7 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû CÊu tróc bªn trong cña qu¶ nh tÐp, sè lîng h¹t Trªn c¬ së ®èi chiÕu c¸c dÊu hiÖu trªn th× ®· x¸c ®Þnh ®îc ë cam chanh cã 5 gièng. *Cam Hamlin: T¸n h×nh cÇu hay h×nh trô, ph©n cµnh ngang Ýt thÊy gai lóc giµ, l¸ h×nh trøng, xanh ®Ëm vµ bãng ë mÆt trªn, qu¶ h×nh cÇu, vá nh½n gåm c¸c tói tinh dÇu n»m ch×m s©u díi mÆt vá, vá máng 3-3,5mm, dÔ bãc, qña bÐ, h¹t Ýt,tÐp vµng, dßn , chÝn sím, hay bÞ nøt sau c¸c ®ît ma kÐo dµi. *. Cam V©n Du( hay cßn gäi lµ cam Sunkit): Qu¶ cã h×nh cÇu dµi, nÆng 250g, vá qu¶ cã tuyÕn ®Òu nhau næi râ ®Æc biÖt ë gÇn cuèng, vá dµy trªn 25mm, khã bãc, l¸ to xanh ®Ëm, 4 cµnh ë cuèi ph¸t triÓn tËp trung. *. Cam Valensia: T¸n h×nh cÇu, nhiÒu cµnh l¸ dµy, cµnh ®«i khi cã gai bÐ, qu¶ h×nh cÇu hay h×nh dÑt thêng cã ®êng gê ch¹y däc qu¶, cì 6,9 - 7,4cm nÆng 200g, vá qu¶ cã tói tinh dÇu kh«ng ®Òu chç nh« lªn, chç lâm xuèng tr«ng râ b»ng m¾t, vá dµy tõ 3-4mm, Ýt h¹t, chÝn tríc TÕt cã thÓ ®Ó l©u trªn c©y, ¨n cã nhiÒu b·. *. Cam S«ng Con: Cµnh khoÎ mäc chÕch, t¸n cã d¹ng chæi xÓ, t¸n l¸ dµy do c¸c cµnh con mäc thµnh côm ë ®Çu c¸c cµnh, l¸ xanh ®Ëm,h×nh bÇu dôc, h¬i cong h×nh thuyÒn, g©n næi cao ë mÆt díi, qu¶ cã h×nh cÇu dÑt dÔ bãc vá, c¸c tói tinh dÇu kh«ng ®Òu nhng kh«ng t¹o thµnh c¸c lâm vá, vá dµy 2-4mm, tÐp vµng, mÒm nhiÒu níc, Ýt h¹t tõ 3-10h¹t/qu¶, thêng bÞ nøt sau thêi gian ma,dÔ m¾c bÖnh Phytophthora g©y rông qu¶. *. Cam X· §oµi: T¸n l¸ h×nh cÇu hay m©m x«i, ph©n cµnh thÊp vµ cho·i ngang, l¸ bÇu dôc hÑp, kh«ng cã g©n næi ë mÆt díi, qu¶ h×nh cÇu hay bÇu dôc, trung b×nh tõ 6,5 -7cm, nÆng 190g, vá dµy 3-5mm, bÒ mÆt cã tói tinh dÇu kh«ng ®Òu, nhng t¹o thµnh c¸c lâm vâ, h¹t nhiÒu tõ 10-16h¹t/qu¶, gÇn gièng h¹t bëi, tÐp to. ChÝnh v× sù ®a d¹ng,phong phó vÒ c¸c gièng cam, ngoµi ra sù lai t¹p ®· lµm cho ranh giíi gi÷a c¸c gièng cam xÝch l¹i gÇn nhau vµ dÉn ®Õn dÔ bÞ lÉn lén gi÷a c¸c gièng cam ®èi víi ngêi trång còng nh ®èi víi ngêi sö dông. ë N«ng trêng 20-04 hiÖn nay ®ang trång c¸c lo¹i cam: Cam Chanh: 500ha Cam Bï vµ cam sµnh 20-25ha Riªng cam chanh cã tíi 3 gièng ®îc n«ng trêng mua vÒ tõ trung t©m c©y ¨n qu¶ Phñ Quú ®ã lµ Cam X· §oµi, cam V©n Du vµ Cam S«ng Con trong ®ã 8 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Cam V©n Du chiÕm tû lÖ lín nhÊt vÒ diÖn tÝch trång trät còng nh s¶n lîng hµng n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1990) n«ng trêng cã xu híng trång lo¹i cam chanh ghÐp. Lo¹i cam nµy ®îc t¹o nªn tõ Cam V©n Du lµ chñ yÕu ®Ó lµm m¾t ghÐp vµ ghÐp vµo gèc c©y bëi chua vèn lµ c©y cã ë ®Þa ph¬ng tõ l©u do ®ã bëi chua thÝch nghi s©u s¾c vµ chèng chÞu tèt víi khÝ hËu cña vïng. §ã lµ nguyªn nh©n ®Ó n«ng trêng chän gièng c©y nµy lµm gièng c©y trång chñ yÕu. 1.5. T×nh h×nh nghiªn cøu 1.5.1. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt trªn thÕ giíi. Cam quýt lµ lo¹i c©y trång ®em l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ cao do vËy nã ®· ®îc con ngêi chó ý tõ l©u. Song nghiªn cøu vÒ cam quýt míi thùc sù b¾t ®Çu trong nh÷ng n¨m sau thËp kû 30 cña thÕ kû XX vÒ c¸c mÆt nh ph©n lo¹i, t¹o gièng, c¸ch trång còng nh c¸c nghiªn cøu c¸c s¶n phÈm chiÕt tõ c¸c lo¹i qu¶ nµy vµ gi¸ trÞ sö dông cña nã . N¨m 1930 t¹i tr¹i thÝ nghiÖm Xu-khu-na thuéc ViÖn trång trät Liªn X«, c«ng t¸c chän gièng ®ang ®îc b¾t ®Çu. C¸c nhµ chän gièng Ryndon N.E vµ Exinovxkuya V.N ®· t¹o ®îc gièng cam "§Çu dßng" nguån gèc ph«i t©m {1} N¨m 1970 Reutheur W. vµ Rios castana D. ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh sinh trëng, qu¸ tr×nh chÝn vµ c¸c thµnh phÇn cña cam quýt ë Calyfornia, ¸ nhiÖt ®íi vµ ë Colombia nhiÖt ®íi nh»m so s¸nh ®Æc ®iÓm cña c¸c gièng cam quýt ë ®Þa phËn kh¸c nhau {1}. Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn ho¸ häc cña cam quýt còng ®îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m bëi s¶n phÈm cña nã mang nhiÒu gi¸ trÞ. N¨m 1995 H.Ohta vµ S.Hazegawa trêng ®¹i häc Califocnia ®· nghiªn cøu vµ ph¸t hiÖn Limonoit lµ nhãm hîp chÊt dÉn xuÊt cña tritecpen trong Citrus grandis (L). OSbeck. KÕt qu¶ thÊy r»ng cã 2 nhãm limonoit trong qu¶ Citrus lµ aglycon vµ glycozit t¬ng øng {25} vµ tiÕp tôc nhiÒu t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu c¸c hîp chÊt nh Flavonoit trong cam: C«ng tr×nh cña Picrre P. Mouly, Emil M. Gaydon (1997) ®· x¸c ®Þnh ®îc chÊt Phenylglucozit, Cinnamoyl  gluco pyranoit lµ c¸c chÊt ®Æc trng cho cam Citrus sinensis (L). Osbeck {20}. Bªn c¹nh c¸c nghiªn cøu vÒ s¶n phÈm chiÕt tõ cam quýt th× cã nhiÒu t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng cña c¸c nguyªn tè nh: Cu, Mn, Zn, Pb vµ mét sè 9 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû nguyªn tè vi lîng ®Õn sù sinh trëng, ph¸t triÓn còng nh tÝnh chèng chÞu cña c©y nh c«ng tr×nh cña M. Mozatfarri, A.K Alva vµ céng sù {23}. Ngoµi ra c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña TR Gott Wald vµ L.W.Timmer 1995 ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c yÕu tè s©u bÖnh ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt phÈm chÊt cña c©y {22}. 1.5.2 T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt ë trong níc. Trång cam, lµ mét nghÒ truyÒn thèng ë níc ta do vËy ®· ®îc quan t©m nghiªn cøu vÒ nhiÒu ph¬ng diÖn nh ph©n lo¹i, ®¸nh gi¸, kü thuËt canh t¸c, thµnh phÇn ho¸ sinh vµ c¸c s¶n phÈm chiÕt tõ cam quýt. N¨m 1990 §Õ ThÞ ThuÊn vµ céng sù ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu chiÕt xuÊt vµ d¹ng bµo chÕ flavonoit tõ vá qu¶ Citrus ViÖt Nam. N¨m 1993 Vâ Hång Nh©n vµ céng sù ®· ®iÒu chÕ Pectin tõ vá bëi b»ng ph¬ng ph¸p enzim {9}. Còng trong n¨m 1993 §Æng XuyÕn Nh vµ Hßang ThÞ Kim Thoa ®· cã c¸c nghiªn cøu vµ biÖn ph¸p b¶o qu¶n cam {10} . N¨m 1994 TrÇn ThÕ Tôc, TrÇn §¨ng ThÕ ®· cã c¸c nghiªn cøu vÒ ph©n vi lîng bãn cho cam cô thÓ lµ nguyªn nh©n ¶nh hëng cña Zn, Bo ®Õn sù sinh trëng, n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt cam Sunkit trång trªn ®Êt ®á bazan ë Phñ Quú NghÖ An {19}. N¨m 1995 NguyÔn NghÜa Th×n vµ céng sù ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c loµi vµ gièng cam quýt chÝnh ë trung t©m nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phñ Quú {13}. Cïng n¨m NguyÔn NghÜa Th×n ®· nghiªn cøu tÝnh ®a d¹ng sinh häc trong chi Citrus ë ViÖt Nam {14} . N¨m 1959 phßng Ho¸ häc viÖn N«ng L©m ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch thµnh phÇn dinh dìng trong qu¶ cña mét sè gièng cam quýt ë ViÖt Nam {4} kÕt qu¶ nh sau: B¶ng sè liÖu ph©n tÝch sinh ho¸ mét sè gièng cam quýt ë ViÖt Nam. §é chua tù do §êng tæng sè VitaminC Gièng (%) (%) (mg %) Cam X· §oµi 0,33 7,40 32,6 Cam Sµnh (Bè H¹) 0,46 8,80 21,4 Cam Sµnh (Yªn B¸i) 0,65 8,31 19,8 Quýt Bè H¹ 0,19 6,65 25 10 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Bëi Phñ §oan 0,05 8,00 72 QuÊt Hµ Néi 4,15 4,65 25,7 C¸c nghiªn cøu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu lÜnh vùc tõ kü thuËt cho ®Õn kh©u s¶n xuÊt. N¨m 1997 c¸c t¸c gi¶ TrÞnh Duy TiÕn , TrÞnh ThÞ Nga ®· øng dông tiÕn bé kü thuËt nh©n gièng cam quýt theo ph¬ng ph¸p m¾t nhá gç ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ nh©n gièng vµ t¹o ra c¸c gièng cam quýt cã chu kú s¶n xuÊt dµi h¬n {11} N¨m 2000 Phan Xu©n ThiÖu, NguyÔn Lª Dung ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh cña cam chanh ë X· §oµi - NghÖ An vµ Nghi Xu©n Hµ TÜnh {13} vµ cña qu¶ chanh vïng Nam §µn vµ Nghi Léc - NghÖ An. Trong luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. N¨m 2001 Hoµng V¨n M¹i, Phan Xu©n ThiÖu ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thµnh phÇn tinh dÇu vá cam X· §oµi {7}. Nh×n chung c«ng t¸c nghiªn cøu c¸c gièng cam quýt ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m vµ tiÕn hµnh trªn nhiÒu ph¬ng tiÖn, c¸c kÕt qu¶ thu ®îc ®· gãp phÇn kh«ng nhá ®Õn sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña nghÒ trång cam trong níc. 1.5.3. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt ë ®Þa ph¬ng. NghÒ trång cam quýt còng ra ®êi tõ rÊt l©u ë ®Þa ph¬ng tØnh Hµ TÜnh ®Æc biÖt lµ c¸c vïng H¬ng S¬n, H¬ng Khª, §øc Thä. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè nghiªn cøu nh "mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ho¸ sinh ë c¸c gièng Cam Bï, Cam §êng, T¾t trång ë H¬ng S¬n Hµ TÜnh cña Ph¹m ThÞ Nh Quúnh" T¹i N«ng trêng 20-04 huyÖn H¬ng Khª - TØnh Hµ TÜnh n¬i chóng t«i tiÕn hµnh thu mÉu, hµng n¨m còng cã nh÷ng b¸o c¸o cña c¸c c¸n bé n«ng trêng vÒ cam quýt nhng chñ yÕu chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c lÜnh vùc nh kü thuËt bãn ph©n, ch¨m sãc c©y, phßng trõ s©u bÖnh, lµm cá… Song c¸c nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn ho¸ sinh cña c¸c gièng cam th× cha cã, ®Æc biÖt lµ c¸c gièng cam cô thÓ th× cha cã t¸c gi¶ nµo ®Ò cËp ®Õn. 11 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Ch¬ng 2 ®iÒu kiÖn tù nhiªn 2.1. VÞ trÝ ®Þa lý H¬ng Khª lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh Hµ TÜnh, c¸ch tØnh lþ Hµ TÜnh 45km vÒ phÝa T©y Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý n»m trong kho¶ng tõ 18 o11' vÜ ®é B¾c ®Õn 105042 ®é kinh §«ng. PhÝa B¾c gi¸p huyÖn H¬ng S¬n vµ §øc Thä. PhÝa Nam gi¸p huyÖn Tuyªn Ho¸ tØnh Qu¶ng B×nh PhÝa §«ng gi¸p huyÖn Th¹ch Hµ vµ CÈm Xuyªn PhÝa T©y gi¸p Na- Kai tØnh Kh¨m Muén níc CHDCND Lµo cã ®êng biªn giíi dµi 50km. H¬ng Khª lµ mét huyÖn cã ®Þa h×nh phøc t¹p n»m kÑt gi÷a hai d·y nói cao lµ Trµ S¬n vÒ phÝa §«ng vµ Trêng S¬n vÒ phÝa T©y. §Þa h×nh ®îc chia c¾t bëi nhiÒu khe suèi, c¸c s«ng Ngµn s©u vµ Rµo Næ {2}. 2.2. Thæ nhìng §Êt ®ai thæ nhìng cña huyÖn gåm 4 nhãm chÝnh: §Êt Pheralit ph¸t triÓn trªn ®¸ Graphit ph©n bè tõ ®é cao 700m, ®Êt t¬ng ®èi tèt. §Êt Pheralit ph¸t triÓn trªn ®¸ Sa phiÕn th¹ch ®îc ph©n bè tõ ®é cao 100m trë lªn, lîng mïn cao, ®Êt tèt. §Êt Pheralit ph¸t triÓn trªn ®¸ Sa th¹ch vµ PhiÕn Sa nhãm nµy ph©n bè ë vïng nói thÊp cã ®é cao díi 100m, mÆt ®Êt thêng bÞ xãi mßn cã n¬i tr¬ l¹i chØ cßn ®Êt. Nhãm ®Êt båi tô ph©n bè ë ch©n ®åi n¬i thung lòng gÇn khe suèi, hå, ®Ëp.{2} 2.3. KhÝ hËu KhÝ hËu H¬ng Khª mang ®Æc trng khÝ hËu trung phÇn ViÖt Nam lµ vïng nhiÖt ®íi giã mïa cã mïa ®«ng l¹nh vµ ma mïa hÌ kh«ng cã mïa kh«, Èm quanh n¨m. NhiÖt ®é cña vïng biÕn ®éng tõ 17 0C - 290C, nhiÖt ®é trung b×nh c¶ n¨m lµ 23,50c. Th¸ng nãng nhÊt lµ th¸ng 7 víi nhiÖt ®é trung b×nh lµ 29 0C, th¸ng l¹nh nhÊt lµ th¸ng 1 víi nhiÖt ®é trung b×nh 17 0C. Lîng ma c¶ n¨m 2304,5mm, ®é Èm trung b×nh 85%. KhÝ hËu ë ®©y nãng tËp trung vµ ma nhiÒu. B¶ng sinh khÝ hËu khu vùc nghiªn cøu T R 1 17,0 40,0 2 18,1 41,0 3 20,9 57,5 4 24,6 97,7 5 27,5 103,6 6 28,5 172,7 7 29,0 145,0 12 8 27,7 255,1 9 25,9 543,1 10 23,7 481,2 11 20,7 210,6 12 18,2 67,0 N¨m 23,5 2304,5 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû T U S 6,2 91 2,3 5,9 91 1,7 6,5 90 2,6 8,6 86 4,2 9,8 80 6,2 9,2 78 6,4 10,0 74 6,9 8,7 71 5,2 7,6 87 4,4 6,6 88 3,5 6,2 88 2,2 6,4 89 2,3 7,7 85 4,0 Trong ®ã: T: NhiÖt ®é (0C) R: Tæng lîng ma Biªn ®é ngµy vµ ®ªm trung b×nh th¸ng vµ n¨m cña nhiÖt ®é  T: U: §é Èm kh«ng khÝ t¬ng ®èi trung b×nh th¸ng vµ n¨m S: Sè giê n¾ng ngµy trung b×nh th¸ng vµ n¨m Nh×n vµo b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy th¸ng 1 vµ 2 lµ nhiÖt ®é t¬ng ®èi thÊp tõ 0 17,0 C - 18,10C lîng ma 40,0-41,0; ®é Èm 91% vµ th¸ng 11®Õn 12 khi nhiÖt ®é t¨ng lªn 18,20C - 20,70C lîng ma gi¶m xuèng so víi c¸c th¸ng tríc ®ã cßn 67,0, ®é Èm t¬ng ®èi thÊp.Lóc nµy têi tiÕt thuËn lîi cho viÖc thu ho¹ch Cam bëi víi ®iÒu kiÖn n¾ng nãng nh thêi ®iÓm nµy th× nhu cÇu tiªu thô sÏ cao h¬n. Tuy nhiªn khÝ hËu thêi tiÕt cña HuyÖn còng cã lóc kh¾c nghiÖt ®ã lµ ¶nh hëng cña c¸c ®ît lò lín, s¬ng muèi lµm cho n¨ng suÊt cña c¸c lo¹i c©y trång gi¶m xuèng kÓ c¶ cam chanh [21] 2.4. Thñy v¨n S«ng Ngßi HuyÖn H¬ng Khª cã 3 con s«ng chÝnh: S«ng Ngµn S©u, S«ng Rµo Næ, S«ng Ngµn Tr¬i vµ cïng ®æ vÒ S«ng La huyÖn §øc Thä lîng níc c¸c s«ng kh¸ lín cïng víi c¸c c«ng tr×nh thñy lîi quy m« nh c«ng tr×nh S«ng Tiªm c¸c kªnh néi huyÖn hµng n¨m ®· cung cÊp cho c¸c lo¹i c©y trång ®ñ lîng níc tíi. Do vËy nhu cÇu vÒ níc tíi cho c©y trång ®îc ®¸p øng ®Çy ®ñ. {2} 13 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Ch¬ng 3 §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1 §èi tîng nghiªn cøu Chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ë hai lo¹i cam chanh: Lo¹i A: Cam V©n Du ®îc lÊy tõ Trung t©m c©y ¨n qu¶ Phñ Quú vÒ trång t¹i N«ng trêng 20-04. Lo¹i B: Cam Chanh ®îc t¹o ra do lÊy m¾t ghÐp lµ cam V©n Du ghÐp víi gèc c©y bëi chua trång t¹i N«ng trêng 20-04. 3.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.2.1 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i c¸c gièng cam quýt cña NguyÔn NghÜa Th×n vµ Ph¹m Hßang Hé {5,15} Sö dông thíc, compa, c©n ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu vÒ kÝch thíc vµ khèi lîng. 3.2.2. Ph¬ng ph¸p thu vµ b¶o qu¶n mÉu TiÕn hµnh thu mÉu ë vên c©y ®· ®îc ®iÒu tra, kh¶o s¸t vµ tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c gia ®×nh cã truyÒn thèng trong viÖc trång cam. MÉu ®îc thu ë c©y cã ®é tuæi ë 7-8 tuæi, ph¸t triÓn tèt kh«ng s©u bÖnh vµ cho n¨ng suÊt æn ®Þnh. MÉu ®îc thu tõ th¸ng 10 n¨m 2002 ®Õn th¸ng 1 n¨m 2003 chia lµm nhiÒu ®ît, mçi ®ît c¸ch nhau tõ 15 - 20 ngµy tuú ®iÒu kiÖn thêi tiÕt. MÉu ®îc tiÕn hµnh ph©n tÝch ngay nÕu ph¶i ®Ó qua ngµy th× sÏ ®îc b¶o qu¶n b»ng c¸ch: Bäc mÉu trong tói ni l«ng råi cho vµo tñ l¹nh. 3.2.3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu ho¸ sinh. 3.2.3.1. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm lîng a xÝt tæng sè {26} A xÝt h÷u c¬ trong qu¶ ë d¹ng tù do hay kÕt hîp (muèi a xÝt) ®îc chiÕt ra b»ng a xÝt nitric (HNO3)trong cån 700 . Sau ®ã ®îc trung hßa b»ng NaOH. C¸c a xÝt h÷u c¬ chiÕt ra ®îc kÕt tña b»ng ch× axetat trong cån 700 vµ axit ho¸ b»ng axit axetic . Pb (CH3COO)2 + HA -> Pb A + 2CH3COOH Tña ®îc t¸ch ra b»ng li t©m råi xö lý b»ng dung dÞch Na 2 CO3. Lóc nµy axÝt h÷u c¬ vµ chÊt mµu tan díi d¹ng muèi natri cßn Pb CO3 l¾ng xuèng. Pb A + Na2CO3 -> PbCO3 + Na2A 14 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Tña thu ®îc l¹i t¸ch b»ng li t©m, sau ®ã hßa tan trong dung dÞch axit HCl. PbCO3 + HCl -> PbCl2 + H2O + CO2 Lóc nµy trong dung dÞch I«n Pb 2+ t¬ng ®¬ng víi lîng a xÝt h÷u c¬. V× vËy nÕu x¸c ®Þnh ®îc lîng Ion ch× th× sÏ biÕt ®îc hµm lîng axit h÷u c¬. §Ó x¸c ®Þnh lîng Ion ch× ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p Complexon víi chØ thÞ Cromogenzen Hµm lîng a xÝt h÷u c¬ ®îc tÝnh theo c«ng thøc: X 6 ,40 . ( a  b ).k P Trong ®ã: X: Hµm lîng % a xÝt tæng sè tÝnh theo a xÝt citric a (ml): ThÓ tÝch cña MgSO4 tiªu thô ë mÉu tr¾ng b (ml): ThÓ tÝch cña MgSO4 tiªu thô ë trªn mÉu nghiªn cøu k: Nång ®é cña MgSO4 dïng ®Ó chuÈn ®é P(g): Träng lîng mÉu nghiªn cøu 6,40 : Lµ ®é chuÈn cña axit citric (®· nh©n víi 100) 2.3.2. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm lîng a xÝt tù do {26} Lîng a xÝt tù do trong qu¶ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p ®o Ièt. Theo ph¬ng ph¸p nµy ngêi ta cho vµo dung dÞch chiÕt a xÝt tù do mét lîng d dung dÞch KIO3 /KI Khi ®ã x¶y ra ph¶n øng KIO3 + 6HA + 5KI - > 3I2 + 6KA + H2O (1) Lîng Ièt tù do t¸ch ra ®îc ®Þnh lîng b»ng dung dÞch Na2S2O3 víi chØ thÞ hå tinh bét. 2Na2S2O3 + I2 -> Na2S4O6 + 2NaI (2) Muèn ph¶n øng (1) diÔn ra nhanh vµ triÖt ®Ó ngêi ta cho vµo mét lîng BaCl2 hoÆc CaCl2 . Hµm lîng a xÝt tù do ®îc tÝnh theo c«ng thøc. X 6 ,40 .50.k .a P .b Trong ®ã: X: Hµm lîng % a xÝt tù do tÝnh theo a xÝt Citric 50 (ml): ThÓ tÝch dung dÞch nghiªn cøu b (ml): ThÓ tÝch dung lÞch lÊy chuÈn ®é 15 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû a (ml): ThÓ tÝch Na2S2O3 tiªu thô k: Nång ®é dung dÞch chuÈn ®é (Na2S2O3) 6,40: §é chuÈn cña axit Citric (®· nh©n víi 100) 2.3.3. X¸c ®Þnh hµm lîng ®êng theo ph¬ng ph¸p Bertrand {24} 2.3.4. X¸c ®Þnh hµm lîng vi taminC theo ph¬ng ph¸p dîc ®iÓn Liªn X« {24cã c¶i tiÕn}. 16 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Ch¬ng 4 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 4.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i M« t¶ c©y Cam Chanh: C©y gç nhá, thêng xanh, ph©n cµnh nhiÒu tao thµnh t¸n h×nh cÇu, m©m x«i hay h×nh chæi xÓ, l¸ ®¬n, mäc c¸ch cã h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh trøng, gèc l¸ trßn, chãp l¸ nhän, cuèng l¸ dµi 1-3cm, l¸ cã h×nh d¹ng vßm hoÆc tr¬n ph¼ng tuú tõng gièng c©y. Qu¶ mäng hoÆc cã lo¹i vá qu¶ sÇn sïi,vá ngoµi cã thÓ mµu vµng lôc hoÆc mµu da cam t¬i. Nghiªn cøu vÒ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i thùc vËt ë c©y cam chanh lo¹i A vµ B thu ®îc kÕt qu¶ nh sau: B¶ng 1: Mét sè ®Æc ®iÓm thùc vËt cña c©y, l¸, qu¶. C©y ChiÒu cao (m) §/K t¸n (m) A 2,7 3,0 B 2,5 3,8 Lo¹i H×nh d¹ng t¸n M©m x«i M©m x«i KÝch thíc Cao Réng (cm) (cm) Qu¶ Träng lîng qu¶(g) L¸ Sè mói/qu¶ 6,13 6,83 159,30 12 6,37 6,81 160,36 11,6 Mµu s¾c Xanh s¸ng Xanh sÈm KÝch thíc 12,5.6,8 11,3.5,7 Qua quan s¸t vµ kÕt qu¶ thu ®îc ë b¶ng 1 ta thÊy. VÒ h×nh th¸i th× hai lo¹i cam nµy cã nhiÒu ®iÓm h×nh th¸i gièng nhau chiÒu cao 2,5 - 3,5m (ë 7-8 tuæi), t¸n cã h×nh d¹ng m©m x«i víi ®êng kÝnh 3,0 4,0 m.T¸n lµ h×nh m©m x«i tr¶i réng rÊt cã lîi cho c©y trong qu¸ tr×nh quang hîp còng nh mµu s¾c cña qu¶ bëi ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ sÏ lµm cho mµu s¾c cña qu¶ vµng t¬i h¬n. Do c¸ch thøc trång kh¸c nhau, lo¹i A trång b»ng c¸ch chiÕt cµnh sinh trëng vµ ph¸t triÓn m¹nh trong thêi gian ®Çu sau ®ã gi¶m dÇn vµ mau chãng tµn lôi. Trong khi ®ã lo¹i B ®îc b»ng c¸ch ghÐp m¾t trªn gèc bëi chua nªn cã bé rÔ tèt chèng chÞu ®îc víi nh÷ng ®iÒu kiÖn phøc t¹p cña vïng, cho thu ho¹ch æn ®Þnh nªn ®îc trång phæ biÕn vµ lµ lo¹i c©y cho thu ho¹ch chñ yÕu . H×nh th¸i l¸: C¶ 2 lo¹i cam trªn ®Òu cã l¸ ®¬n, mäc c¸ch, h×nh d¹ng l¸ cã thÓ ph©n biÖt nhau nh sau: Lo¹i A: L¸ máng, mµu xanh s¸ng, l¸ thêng th¼ng, kÝch thíc l¸ 12,5 x 6,8cm. 17 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Lo¹i B: L¸ dµy cã mµu xanh ®Ëm, hai mÐp l¸ h¬i cong t¹o thµnh h×nh lßng m¸ng, l¸ nhá h¬n l¸ cam lo¹i A víi kÝch thíc 11,3 x 5,7cm. H×nh th¸i qu¶: Nh×n trªn c©y chóng ta thÊy qu¶ cña hai lo¹i cam nµy rÊt gièng nhau. Tuy vËy cã thÓ ph©n biÖt ®îc lo¹i A qu¶ cã h×nh h¬i dÑp, kÝch thíc 6,13cm x 6,83cm qu¶ cã mµu vµng t¬i, mÆt vá mÞn, vá máng, khi bãc vá thêng bÞ g·y ra thµnh tõng m¶nh, mÆt trong cña vá kh«ng cã ®êng g©n næi cém lªn. Lo¹i B cã qu¶ trßn, kÝch thíc 6,37cm x 68.16cm, qu¶ cã mµu vµng lôc, c¸c nóm trªn vá thêng lín, mÆt vá sÇn sïi, vá dµy h¬n, khi bãc vá thêng liÒn thµnh tõng m¶ng lín vµ mÆt trong cña vá cã c¸c ®êng g©n næi lªn. §Æc ®iÓm mói. Lo¹i A: Mói cã vá máng, tÐp cam vµng, lâi qu¶ ræng. Lo¹i B: Vá ngoµi cã mói dµy lái ®Æc vµ cøng, tÐp cam cã mµu tr¾ng vµng vµ lé râ ë ngoµi vá cña mói. 4.2. Sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña qu¶. 4.2.1. Khèi lîng qu¶. Cïng víi sù ph©n chia vµ lín lªn cña c¸c tÕ bµo còng nh ho¹t ®éng tæng hîp, tÝch luü c¸c chÊt ®· dÉn tíi khèi lîng qu¶ kh«ng ngõng t¨ng lªn. Sù t¨ng lªn vÒ khèi lîng cña qu¶ cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi sù biÕn ®éng thµnh phÇn dinh dìng trong qu¶. KÕt qu¶ kh¶o s¸t sù t¨ng trëng khèi lîng qu¶ cña 2 lo¹i cam thu ®îc nh sau: B¶ng 2: Khèi lîng qu¶ t¹i mét sè thêi ®iÓm(tÝnh theo gam) Ngµy lÊy mÉu 8.10 22.10 19.11 01.12 16.12 Lo¹i A 134,98 138,12 156,46 207,66 Lo¹i B 113,86 111,35 160,49 195,19 218,91 18 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû (g) 250 200 150 A B 100 50 0 8,10 22,10 19,11 1,12 16,12 Ngµy lÊy mÉu BiÓu ®å 1: Sù biÕn ®éng khèi lîng qu¶ Khèi lîng qu¶ Camchanh lo¹i A Khèi lîng qu¶ Cam chanh lo¹i B Qua sè liÖu thu ®îc ë b¶ng 2 vµ biÓu ®å 1 ta thÊy: Sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn qu¶ cña hai lo¹i A vµ B cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau, sù biÕn ®éng khèi lîng qu¶ ph¶n ¸nh c¸c giai ®o¹n sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña qu¶. Giai ®o¹n sinh trëng: Khèi lîng qu¶ t¨ng dÇn lªn do sù kÝch thÝch cña chÊt Phytohoocmon sinh trëng. Khèi lîng qu¶ lo¹i A t¨ng lªn t¬ng ®èi ®ång ®Òu tõ 134,98g -> 138,12g ->156,46g. Trong khi ®ã ë lo¹i B giai ®o¹n nµy. Khèi lîng qu¶ t¨ng lªn râ rÖt tõ 111,35g - > 160,49g. Giai ®o¹n qu¶ chÝn: Trong giai ®o¹n nµy khèi lîng qu¶ t¨ng rÊt nhanh vµ ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i, lóc nµy qu¶ tÝch trö rÊt nhiÒu chÊt dinh dìng. Lo¹i A khèi lîng qu¶ ®¹t cùc ®¹i vµo kho¶ng cuèi th¸ng 11 ®Çu th¸ng 12 lóc nµy khèi lîng qu¶ ®¹t 207,60g. Lo¹i B chÝn muén h¬n kho¶ng 15-20 ngµy khèi lîng qu¶ lóc chÝn 218, 91g. ë c¸c gièng cam vµo giai ®o¹n chÝn giµ cã hiÖn tîng gi¶m dÇn khèi lîng qu¶ bëi v× trong giai ®o¹n nµy qu¶ h« hÊp m¹nh lµm cho c¸c thµnh phÇn dinh dìng cña qu¶ gi¶m sót, v× vËy khèi lîng qu¶ sÏ gi¶m ®i . 2.2. Tû lÖ % khèi lîng cña thÞt qu¶ vµ vá qu¶. 19 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lu ThÞ Thuû Song song víi sù t¨ng lªn vÒ khèi lîng cña qu¶ th× khèi lîng cña phÇn thÞt qña vµ vá qu¶ còng t¨ng lªn nhng sù biÕn ®éng nµy cã kh¸c nhau gi÷a hai phÇn thÞt vµ vá. ë ®a sè c¸c lo¹i qu¶ th× trong qu¸ tr×nh sinh trëng vµ ph¸t triÓn ë phÇn thÞt qu¶ lu«n chiÕm khèi lîng lín h¬n. Sù biÕn ®éng vÒ khèi lîng thÞt qu¶ vµ vá qu¶ ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 3 vµ biÓu ®å 2. B¶ng 3: Khèi lîng vµ tû lÖ % gi÷a thÞt qu¶ vµ vá qu¶. Lo¹i A Lo¹i B Ngµy lÊy mÉu Khèi lîng thÞt qu¶ (g) % cña thÞt qu¶ Khèi lîng vá qu¶ (g) % cña vá qu¶ Khèi lîng thÞt qu¶ (g) % cña thÞt qu¶ Khèi lîng vá qu¶ (g) % cña vá qu¶ 8/10 100,62 74,54 34,30 25,46 80,87 32,20 26,17 22/10 105,49 77,00 32,64 23,00 82,21 73,83 28,28 33,24 % 90 80 70 60 50 19/11 102,27 74,94 33,60 25,06 107,15 66,76 52,12 21,97 1/12 153,09 73,72 54,16 26,28 152,32 78,03 41,65 28,55 16/12 156,64 71,49 62,59 Line 1 Line 2 Line 3 Line 4 40 30 20 10 0 8,10 22,10 19,11 1,12 16,12 Ngµy lÊy mÉu BiÓu ®å 2: Sù biÕn ®éng tû lÖ % cña khèi lîng thÞt qu¶ vµ vá qu¶ % thÞt qu¶ cña cam chanh lo¹i A % thÞt qu¶ cña cam chanh lo¹i B % vá qu¶ cña cam chanh lo¹i A % vá qu¶ cña cam chanh lo¹i B Qua b¶ng 3 vµ biÓu ®å 2 ta thÊy: Tû lÖ % khèi lîng cña thÞt qu¶ vµ vá qu¶ thay ®æi t¬ng ®èi ®ång ®Òu so víi khèi lîng qu¶ nhng nh×n chung sù biÕn ®éng vÒ tû lÖ nµy t¬ng ®èi Ýt. Tuy nhiªn vÉn cã sù kh¸c nhau gi÷a hai lo¹i cam chanh: VÒ tû lÖ % khèi lîng thÞt qu¶ cña c©y lo¹i A lín h¬n so víi ë c©y lo¹i B Lo¹i A: Tû lÖ % thÞt qu¶ dao ®éng tõ 73,72% - 77,00% 20