Tài liệu Một số biện pháp nâng cao kĩ năng tự học cho học sinh lớp 5

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP 5  Họ và tên: Trần Thị Mai Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Mỹ Thủy Quảng Bình, tháng 5 năm 2015 1 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP 5  Họ và tên: Trần Thị Mai Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Mỹ Thủy Quảng Bình, tháng 5 năm 2015 MỤC LỤC 2 I. PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................................4 I.1 Lí do chọn đề tài.................................................................................................4 I.2. Điểm mới của đề tài............................................................................................5 I.3. Phạm vi ứng dụng của đề tài...............................................................................5 II. PHẦN NỘI DUNG...............................................................................................5 II.1 Cơ sử lí luận........................................................................................................5 II.2. Thực trạng..........................................................................................................6 II.3. Một số biện pháp phát triển kĩ năng tự học ch học sinh lớp 5...................17 3.1. Xác định nội dung phát triển kĩ năng tự học cho học sinh..............................17 3.2. Nâng cao nhận thức, hình thành động cơ, thái độ học tập đúng đắn cho HS ..................................................................................................................................20 3.3. Xây dựng mục tiêu hoạt động tự học của học sinh lớp 5.................………... 3.4. Đổi mới phương pháp dạy học của GV nhằm tác động tích cực đến việc tự học của học sinh lớp 5 ............................................................................................21 3.5. Huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường để hỗ trợ việc tự học của học sinh lớp 5..................................................................24 3.6. Tổ chức hoạt động tự học cho học sinh lớp 5.................................................27 III. PHẦN KẾT LUẬN..........................................................................................28 1. Ý nghĩa của đề tài..............................................................................................28 2. Bài học kinh nghiệm............................................................................................28 3. Kiến nghị đề xuất.................................................................................................29 TÀI LIỆU THAM KHẢO 31 3 …… MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO HS LỚP 5 I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục lên trung học cơ sở. Bên cạnh đó đảm bảo cho học sinh có những hiểu biết đơn giản, cần thiết về tự nhiên, xã hội và con người; có kĩ năng cơ bản về nghe, nói, đọc, viết và tính toán; có thói quen rèn luyện thân thể và giữ vệ sinh; có những hiểu biết ban đầu về âm nhạc và mĩ thuật. Phương pháp giáo dục tiểu học phải phát huy được tính tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc trưng môn học, hoạt động giáo dục, đặc điểm đối tượng học sinh và điều kiện từng lớp học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác, rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Trên ghế nhà trường, học trò có học thật, làm thật mới sống thật nên người, có tích cực tự học, tự làm dưới sự hướng dẫn của thầy, mới tự trang bị cho mình kỹ năng học, kỹ năng làm, kỹ năng sáng tạo và kỹ năng sống – những kỹ năng cần thiết cho con người tiếp tục học hành sáng tạo suốt đời. Thực tế nhu cầu tự học luôn gắn kết với nhu cầu làm, nhu cầu sống của con người ở mọi lứa tuổi, mọi trình độ, mọi ngành nghề, mọi vị trí xã hội, mọi thời đại. Phát huy vai trò “Mỗi thầy giáo, cô giáo hãy là một tấm gương về đạo đức, tự học và sáng tạo” từ bỏ lối “dạy áp đặt, truyền thụ một chiều”, “thầy giảng – trò ghi nhớ”, phát huy trí sáng tạo, khả năng vận dụng, thực hành, kỹ năng sống, tự tìm, tự tạo việc làm và năng lực tự học của người học là mục tiêu – phương pháp. Thực tế cho thấy, hiện nay học sinh các cấp nói chung và học sinh tiểu học nói riêng các em chỉ nắm vững và giỏi về lý thuyết nhưng kĩ năng tự giải quyết vấn đề chưa có, nhất là kĩ năng tự học. Đặc biệt là những học sinh lớp 5 ở cấp tiểu học chưa có kĩ năng tự học, các em phải nhờ đến sự hỗ trợ giúp đỡ của người lớn rất nhiều. Khi giao cho các em tự suy nghĩ và giải quyết vấn đề thì các em lúng túng, thậm chí không thể giải quyết được cho dù có những vấn đề rất gần gũi với các em. Đó là hậu quả do các em không tự học, không nghiên cứu và tìm hiểu kiến thức cho riêng mình. 4 Nhưng làm thế nào để kích thích hứng thú tự học ở các em? Các em cần có phương pháp, kĩ năng tự học nào? Để tự học các em cần những điều kiện vật chất nào? Cách thực hiện ra sao? … Quả là vấn đề mang nhiều thử thách mà người giáo viên cần phải nghiên cứu giải quyết. Cùng với đổi mới cách dạy học, việc đánh giá học sinh theo TT30/ 2014/ TT-BGDĐT ngày 28 tháng 8 năm 2014 của Bộ Giáo dục và Đào tạo: Đánh giá học sinh cả ba mặt kiến thức kĩ năng, phẩm chất và năng lực; giúp học sinh có khả năng tự đánh giá, tham gia đánh giá; tự học, tự điều chỉnh cách học; giao tiếp, hợp tác; có hứng thú học tập và rèn luyện để tiến bộ. Vì các lí do trên tôi mạnh dạn viết kinh nghiệm: “Một số biện pháp nâng cao kĩ năng tự học cho học sinh lớp 5” 2. Điểm mới của đề tài: Thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài báo liên quan đến tự học như “Nghiên cứu tự học của sinh viên sư phạm” (của Đặng Vũ Hoạt, Hà Thị Đức); “Phát huy tính tích cực học Toán cho học sinh lớp 4, 5 thông qua việc tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ Toán Tuổi thơ” (của Đoàn Văn Minh). Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay, những đề tài nghiên cứu về việc phát triển kĩ năng tự học của học sinh Tiểu học chưa có nhiều. Đặc biệt, những nghiên cứu về các biện pháp phát triển kĩ năng tự học cho HS lớp 5 vẫn còn thiếu vắng. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một số biện pháp phát triển kĩ năng tự học cho HS lớp 5 trên cơ sở quan tâm đến hoạt động dạy của GV cùng với hoạt động học và các hoạt động khác của HS lớp 5 là thiết thực, nhằm giúp các em có nền tảng và phát huy tính tự học khi lên các cấp học khác. 3. Phạm vi áp dụng của đề tài Đề tài được thực hiện có phạm vi nghiên cứu ở lớp 5 nơi trường tôi công tác và có thể áp dụng cho tất cả đối tượng học sinh của lớp 5 ở các trường tiểu học. II. PHẦN NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận: “Tự học là quá trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kĩ năng thực hành không có sự hướng dẫn trực tiếp của GV và sự quản lí trực tiếp của cơ sở giáo dục” (theo Từ điển Giáo dục học). Tự học có thể bằng cách tự đọc 5 tài liệu, sách giáo khoa, nghe đài, xem truyền hình, tham quan bảo tàng, triển lãm… Tự học là không ai bắt buộc mà tự mình tìm tòi, học hỏi để hiểu biết thêm. Có thầy hay không ta không cần biết. Người tự học hoàn toàn làm chủ mình, muốn học môn nào tùy ý, muốn học lúc nào cũng được; đó mới là điều kiện quan trọng. Tự học có những tính chất đặc điểm cơ bản như: chú trọng đến cách học và tính tự giác, tích cực trong học tập; tự mình quyết định việc lựa chọn mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện cho hoạt động học tập; tự mình lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch học tập; tự mình kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh việc học tập của mình. Kĩ năng tự học là khả năng vận dụng có kết quả những kiến thức và phương thức thực hiện của một người các hành động đã được lĩnh hội một cách tích cực, tự giác để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó thành của mình. Biện pháp phát triển kĩ năng tự học cho HS là cách thức GV phối hợp với cá nhân và tập thể HS lớp 5, cùng với các lực lượng GD khác để hướng dẫn HS thực hiện thuần phục các kĩ năng tự học một cách tự giác, tích cực để đạt mục đích học tập. 2. Thực trạng a/ Thuận lợi – Khó khăn: *Thuận lợi: Trong những năm qua, cùng với xu thế đổi mới của kinh tế - văn hóa- xã hội, trường tôi cũng có sự phát triển rất mạnh về cơ sở vật chất cũng như đội ngũ GV được đào tạo chuẩn và trên chuẩn, có khả năng đáp ứng nhu cầu giáo dục của xã hội và yêu cầu của ngành nghề. Mặt khác do việc đổi mới mục tiêu giáo dục tiểu học dẫn đến nội dung chương trình và sách giáo khoa thay đổi, kéo theo hình thức tổ chức dạy học, PPDH cũng thay đổi cho phù hợp theo định hướng phát huy tính tích cực của học sinh. Nhiều GV đã nhận thức sâu sắc được điều đó và thường xuyên tích cực đổi mới PPDH, góp phần vào việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. *Khó khăn: Một bộ phận GV vẫn còn chậm đổi mới, chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, chưa đáp ứng được những yêu cầu đổi mới của 6 GD TH. PPDH chủ yếu vẫn theo hình thức là truyền thụ kiến thức, chưa quan tâm nhiều đến việc sử dụng các PPDH phát huy tính tích cực, chủ động của HS. GV chưa đầu tư nhiều cho tiết dạy, chưa có phương pháp hướng dẫn các em tự học và phát triển tự học cho HS tiểu học nhất là những em ở lớp 5. Đa số là làm thay hoặc sơ sài, không kích thích, gây hứng thú cho HS trong quá trình diễn ra hoạt động học tập. Việc đổi mới nội dung, chương trình, PPDH, phương tiện dạy học diễn ra chưa đồng bộ. b/ Kêt qua khao sát đầu năm học 2014 – 2015 về kĩ năng tự học ở các lớp 5 trường tôi dạy như sau: Để đánh giá một cách khách quan thực trạng nhận thức về kĩ năng tự học cho học sinh lớp 5 của trường, tôi đã tiến hành điều tra bằng anket, quan sát giờ học, giờ tự học của HS lớp 5 và trao đổi trực tiếp với các GV lớp 5 của trường. Mục đích của khảo sát là nhằm đánh giá đúng về nhận thức của GV, HS và phụ huynh về kĩ năng tự học. Từ đó đề ra được những biện pháp thích hợp nhằm nâng cao kĩ năng tự học cho HS góp phần nâng cao chất lượng dạy học. b.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về kĩ năng tự học Để tìm hiểu thực trạng nhận thức và sử dụng biện pháp phát triển kĩ năng tự học cho học sinh lớp 5 của GV, tôi tiến hành điều tra 8 GV dạy lớp 5 ở trường tôi. Kết quả như sau: Bảng 1: Thực trạng nhận thức của 8 GV về mức độ sử dụng phương pháp dạy – tự học Nhóm TT PP Mức độ Biểu hiện PP 1 2 3 Thứ SL % SL % SL % bậc GV truyền đạt KT 1 cho HS tiếp thu GV độc thoại hay 5 62,5 2 25 1 12,5 2 phát vấn gợi nhớ GV giảng cho HS 2 25 3 37,5 3 37,5 3 ghi nhớ, học thuộc 4 50 2 25 2 25 I lòng GV độc 1 quyền 4 kiểm tra, đánh giá GV HD cho HS tự 3 37,5 2 25 3 37,5 1 nghiên cứu tìm ra 1 12,5 1 12,5 6 75 KT GV HD cho HS 7 cách tự học, cách giải quyết vấn đề, 2 1 12,5 1 12,5 6 75 1 12,5 1 12,5 6 75 cách làm. GV tổ chức cho HS tự thể hiện 3 mình; hợp tác với bạn GV kiểm tra, đánh II 2 giá trên cơ sở tự 4 kiểm tra, tự điều 1 12,5 2 25 5 62,5 chỉnh của HS (Chú thích: 1: quan trọng nhất; 2: quan trọng; 3: không quan trọng) + Nhóm PP I : là những biểu hiện PP DH truyền thống, truyền thụ một chiều. + Nhóm PP II: là những biểu hiện PP tích cực. Theo kết quả điều tra ở bảng 1 cho thấy các biểu hiện thuộc về PP DH truyền thụ một chiều xếp thứ bậc 1. Điều này chứng tỏ GV vẫn thiên về sử dụng PP DH truyền thụ một chiều, chưa thật sự đổi mới về PP để hướng vào hoạt động của người học. Bảng 2: Thực trạng sử dụng các biện pháp PT KN tự học cho học sinh lớp 5 Mức độ TT 1 2 3 Nội dung Tổ chức DH theo PP GV truyền đạt toàn bộ KT, HS lắng nghe và ghi nhớ Chuyển quá trình DH thành quá trình tự học ở HS lớp 5 Tăng cường sử dụng các PP DH phát huy tính tích cực, chủ đạo sáng tạo của HS Hướng dẫn HS lớp 5 tự học và PT 4 5 KN Tổ chức, HD các hình thức 6 tự học cho HS lớp 5 Sử dụng hệ thống các sơ đồ hệ thống hóa, khái quát hóa KT bài học cho 7 HS Thường xuyên kết hợp kiểm tra, đánh giá của GV với tự kiểm tra, đánh giá, 8 điều chỉnh của HS Yêu cầu HS về nhà làm bài tập nội Chỉ Mức độ thực hiện 1 2 3 số SL % 5 62,5 2 25 1 12,5 SL % 2 25 3 37,5 3 37,5 SL % 2 25 3 37,5 3 37,5 SL % 1 12,5 3 37,5 4 50 SL % 1 12,5 3 37,5 4 50 SL % 4 50 3 37,5 1 12,5 SL % 1 12,5 3 37,5 4 50 SL 5 2 1 THỨ BẬC 2 5 6 8 4 3 9 1 8 dung bài vừa học và tự chuẩn bị nội 9 dung bài mới Vận dụng vai trò của hoạt động Đội vào quá trình PT KN tự học cho HS 10 lớp 5 Phối hợp với gia đình trong quá trình % 62,5 25 12,5 SL % 1 12,5 1 12,5 6 75 SL % 1 12,5 4 50 3 37,5 10 PT KN tự học cho HS lớp 5 7 (Chú thích: 1: thường xuyên; 2: không thường xuyên; 3: không sử dụng) Với 10 câu hỏi đưa ra, kết quả điều tra ở bảng 2, tôi thấy các biện pháp: thường xuyên kết hợp kiểm tra, đánh giá của GV với tự kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh của HS; tăng cường sử dụng các PP DH phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của HS; phối hợp với gia đình HS trong quá trình PT KN tự học cho HS lớp 5; vận dụng vai trò của hoạt động Đội vào quá trình PT KN tự học cho HS lớp 5 đang còn bị GV xem nhẹ, chưa được sử dụng thường xuyên. b.2. Thực trạng nhận thức của học sinh về kĩ năng tự học (điều tra 81 học sinh lớp 5 ở trường tôi). Bảng 3: Thực trạng nhận thức của HS lớp 5 về tự học TT Theo các em, tự học trong học tập là như thế 1 nào? Tự học là học ngoài giờ trên lớp 2 Tự học là tự học trong và ngoài giờ trên lớp 3 Tự học là mạnh dạn hỏi GV khi không hiểu bài 4 Tự học là tự đặt câu hỏi và tự trả lời; tự mình trả 5 lời không được thì nhờ GV, nhờ bạn giải đáp Tự học là tự HS ghi chép khi học trong lớp theo 6 cách hiểu của mình Tự học là tự mình sử dụng đồ dùng học tập, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, internet, từ điển, lời Chỉ số SL % SL % SL % SL % 1 Mức độ 2 3 72 88,9 21 25,9 16 19,7 11 13,6 3 3,7 19 23,5 22 27,2 49 60,5 6 7,4 41 50,6 43 53,1 21 25,9 SL % 13 16,1 29 35,8 39 48,1 SL % 25 30,9 18 22,2 38 46,9 SL % 17 20,9 22 27,2 42 51,9 SL % 58 71,6 5 6,2 18 22,2 SL % 55 67,9 12 14,8 14 17,3 SL % 52 64,2 13 16,1 16 19,7 nói của GV, câu trả lời của bạn, tham gia các trò 7 chơi để ôn các KT cũ và tìm kiếm KT mới Tự học là tự HS tìm ra phương hướng giải bài 8 tập dưới sự gợi ý của GV Tự học là HS đọc sách giáo khoa, tài liệu tham 9 khảo để hiểu bài và chuẩn bị bài mới Tự học là tự HS làm các bài tập ở nhà theo yêu 10 cầu của GV Tự học là tự HS đọc và làm các bài tập ở tài liệu 9 tham khảo mà cha mẹ mua cho (Chú thích: 1: đồng ý; 2: khôngđồng ý; 3: phân vân) Qua kết quả điều tra ở 10 câu hỏi trên phiếu theo nội dung bảng 3, tôi có nhận xét như sau: đa số HS lớp 5 cho rằng tự học là phải học một cách độc lập, không có sự tác động của GV, nếu học trên lớp hay có sự khơi gợi của GV thì không hoàn toàn là tự học. Đây là điều phù hợp với đặc điểm tâm lí lứa tuổi của HS TH khác với ở giai đoạn 1 (lớp 1, 2, 3) là các em trông cậy, phụ thuộc rất nhiều vào thầy cô giáo. Qua đây cũng cho ta thấy hình thức tự học của các em chưa phong phú nên chưa kích thích được hứng thú và phát huy cao độ tính tích cực, tự giác, độc lập của chính các em trong tự học. Qua thăm dò ý kiến của các em, tôi được biết: bản thân các em mong muốn hình thức tự học được phong phú để các em thích tự học và tự học không chỉ dành riêng cho những HS giỏi, thông minh để từ đó các em có KN tự học, thành thói quen. Bảng 4: Thực trạng nhận thức về vai trò tự học của HS lớp 5 TT Theo các em, tự học có ích lợi gì? 1 Tự học sẽ giúp HS hoàn thành tốt các bài tập GV 2 yêu cầu Tự học giúp HS biết ghi chép theo cách hiểu của 3 mình Tự học giúp HS được học theo cách của mình nên 4 cảm thấy thoải mái và hứng thú hơn Tự học giúp HS có sự chuẩn bị bài mới 5 Tự học giúp HS phát biểu tốt trong lớp học 6 Tự học giúp HS ngày càng học tập tốt hơn 7 Tự học giúp HS mở rộng KT để làm các bài tập 8 khó Tự học giúp HS ghi nhớ KT được lâu hơn 9 Tự học giúp HS được điểm cao trong các lần 10 kiểm tra và thi Tự học giúp HS tự tin hơn về khả năng học tập 11 của mình Tự học kích thích HS ham hiểu biết, ham học hỏi, 12 ham tìm tòi hơn Tự học giúp HS được cha mẹ thương yêu hơn 13 Tự học giúp HS thân thiết với bạn bè trong nhóm Chỉ số SL % 1 73 90,1 Mức độ 2 3 3,7 3 5 6,2 SL % 3 3,7 5 6,2 73 90,1 SL % 4 4,9 4 4,9 73 90,2 SL % SL % SL % SL % 73 90,1 22 27,2 73 90,1 30 37,1 3 3,7 18 22,2 3 3,7 42 51,8 5 6,2 41 50,6 5 6,2 9 11,1 SL % SL % 73 90,1 18 22,2 3 3,7 21 25,9 5 6,2 42 51,9 SL % 72 88,9 3 3,7 6 7,4 SL % 73 90,1 2 2,5 6 7,4 SL % SL 37 45,7 10 3 3,7 59 41 50,6 12 10 14 hơn Tự học giúp HS rèn luyện tính kiên trì và tinh % SL % thần khắc phục khó khăn trong học tập (Chú thích: 1: đúng; 2: sai; 3: phân vân) 12,3 72 88,9 72,9 3 3,7 14,8 6 7,4 Qua kết quả điều tra 14 câu hỏi trên phiếu theo nội dung bảng 4, tôi nhận thấy: đa số HS đồng ý: việc tự học giúp học tập được tốt hơn, tự tin hơn về khả năng học tập của mình, rèn luyện tính kiên trì và tinh thần khắc phục khó khăn, kích thích ham hiểu biết, ham học hỏi, ham tìm tòi. Vấn đề cần quan tâm ở đây chính là HS rất phân vân đối với việc “ghi chép theo cách hiểu của mình”, “học theo cách của mình”. Vì thực tế các em còn lúng túng không biết ghi chép theo cách hiểu của mình là ghi chép như thế nào, học theo cách của mình là học như thế nào. Chính vì điều này đã phản ánh các em cần có sự hướng dẫn cách ghi chép, thực hiện trình tự các bước trong quá trình tự học và phát triển kĩ năng tự học. b.3. Thực trạng phát triển kĩ năng tự học của học sinh lớp 5. Bảng 5: Thực trạng PT KN tự học ở 81 HS lớp 5 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Những công việc dưới đây các em đã thực hiện ở mức độ nào Trong lớp tập trung chú ý nghe giảng Chỉ số SL % Tự nêu câu hỏi và tự trả lời SL % Tích cực phát biểu trong giờ học SL % Thảo luận với bạn về chỗ chưa rõ trong SL % bài học, bài tập Hỏi người khác khi gặp bài tập khó SL % Lựa chọn nội dung tự học SL % Nêu thắc mắc trong giờ học khi không SL % hiểu Góp ý kiến trong lúc học nhóm SL % Lập kế hoạch tự học SL % Chọn thời gian và không gian tự học SL % Khắc phục khó khăn để thực hiện việc SL % tự học Đảm bảo đi học chuyên cần SL Mức độ thực hiện 1 2 3 Thứ bậc 3 71 87,7 9 11,1 41 50,6 5 6,2 9 11,1 26 32,1 37 45,7 7 8,6 1 1,2 46 56,8 3 3,7 69 85,2 32 39,5 69 85,2 36 44,5 41 50,6 1 1,2 41 50,6 8 9,9 11 13,6 4 4,9 9 33 40,7 11 13,6 68 83,9 24 29,6 42 51,9 43 53,1 2 2,5 38 46,9 6 7,4 27 33,3 11 13,6 19 23,5 8 81 0 0 13 6 14 4 7 10 5 11 1 11 13 Điều chỉnh khi thấy kết quả tự học 14 không đúng với kế hoạch đã định ra Tự kiểm tra kết quả tự học 15 Thực hiện đầy đủ nhiệm vụ học tập GV 16 giao Sử dụng từ điển, tài liệu tham khảo, Internet, tham gia trò chơi có nội dung 17 liên quan đến học tập Sử dụng sách giáo khoa để ôn luyện KT % SL % 100 2 2,5 0 4 4,9 0 75 92,6 SL % SL % 3 3,7 71 87,6 4 4,9 8 9,9 74 91,4 2 2,5 15 SL % 3 3,7 5 6,2 73 90,1 16 SL % 20 24,7 40 49,4 21 25,9 12 17 2 cũ và tìm kiếm KT mới (Chú thích: 1: thường xuyên; 2: thỉnh thoảng; 3: chưa thực hiện) Điều tra các công việc có liên quan đến phát triển kĩ năng tự học cho HS lớp 5 theo bảng 5 với 17 câu hỏi tôi nhận thấy: còn rất nhiều HS chưa làm được các kĩ năng: tự nêu câu hỏi và tự trả lời; sử dụng từ điển, tài liệu tham khảo, Internet, tham gia các trò chơi có nội dung liên quan đến học tập; thảo luận với bạn bè về chỗ chưa rõ trong bài học, bài tập; tự kiểm tra và điều chỉnh khi thấy kết quả tự học không đúng với kế hoạch đề ra. Bảng 6: Thực trạng vai trò của gia đình trong quá trình phát triển kĩ năng tự học cho HS lớp 5 TT Những công việc dưới đây cha mẹ HS đã Chỉ 1 thực hiện ở mức độ nào? Tạo điều kiện về không gian, thời gian cho 59 72,8 10 12,3 12 14,8 2 con tự học HD con phân bố thời gian giữa việc học, số SL % 4 4,9 46 56,8 31 38,3 10 3 giải trí, việc nhà và kết hợp nghỉ ngơi hợp lí Lập kế hoạch và sắp xếp việc học của con SL % 7 8,6 23 28,4 51 63 3 4 để đạt mong muốn của cha mẹ Tìm hiểu vốn KT, khả năng tư duy và tính SL % SL % 3 3,7 8 9,9 70 86,4 12 SL % 12 14,8 22 27,2 47 58 6 SL % 4 4,9 7 8,7 70 86,4 13 SL % 12 14,8 45 55,6 24 29,6 8 SL % 3 3,7 8 9,9 70 86,4 14 cách của con để giúp con tìm ra cách học 5 phù hợp Gặp gỡ GV để trao đổi tình hình học tập của con mình 6 Trao đổi với GV về những việc cần làm để 7 HD con tự học tại nhà Nắm căn bản chương trình học của con để 8 sẵn sang giải đáp những thắc mắc của con Tự học hỏi thêm để có KT, PP giúp con tự học Mức độ thực hiện 1 2 3 Thứ bậc 1 12 9 Mua sắm đầy đủ phương tiện tự học (tài liệu tham khảo, từ điển, sách, Internet…) khi 10 con cần Mua sắm tài liệu tham khảo thấy hay rồi 11 bảo con học thêm theo các tài liệu đó Đưa con đi học thêm ngoài giờ học trên lớp 12 Tạo điều kiện về không gian cho con tự học 13 ngoài thời gian con ở trường Hợp tác, cùng chơi, cùng học với con 14 Đặt ra yêu cầu duy nhất đối với con là tập SL % 13 16 43 53,1 25 30,9 5 SL % 6 7,4 24 29,6 51 63 4 SL % SL % 0 0 11 13,5 7 8,6 45 55,6 74 91,4 25 30,9 7 SL % SL % 4 4,9 48 59,3 12 14,8 29 35,8 65 80,3 4 4,9 11 9 2 trung vào học (Chú thích: 1: thường xuyên; 2: thỉnh thoảng; 3: chưa thực hiện) Qua kết quả điều tra theo nội dung bảng 6, tôi nhận thấy: - Vẫn còn tình trạng cha mẹ HS vẫn phó mặc cho GV việc học tập của con mình hoặc lo lắng nhà trường không đáp ứng được nhu cầu học của con em mình nên đưa con đi học thêm ngoài giờ học ở trường, làm cho các em không có ý thức tự học. - Chỉ mới một số ít cha mẹ tìm hiểu kiến thức, khả năng tư duy và tính cách của con để giúp con tìm ra cách học phù hợp. - Còn rất nhiều cha mẹ chưa mạnh dạn trao đổi với GV về những việc cần làm gì để hướng dẫn con tự học ở nhà. - Tự học hỏi thêm để có kiến thức, phương pháp giúp con tự học và phát triển kĩ năng tự học mới chỉ là việc làm của 1 số nhỏ cha mẹ HS. - Có rất ít cha mẹ hợp tác, cùng chơi, cùng học với con. c. Đánh giá thực trạng. c.1. Mặt mạnh: - Đa số HS có nhận thức tốt về vai trò của tự học. - Đội ngũ GV nhiệt tình, có tinh thần trách nhiệm, có nhận thức tích cực trong đổi mới phương pháp dạy học. - Các điều kiện về cơ sở vật chất, điều kiện giảng dạy tương đối đảm bảo. - Nhà trường luôn tạo điều kiện khuyến khích HS tự học và có sự phát triển kĩ năng tự học. c.2. Mặt yêu c.2.1. Mặt khách quan 13 * Về phía GV: - Hiện nay, ở cấp TH, GV lên lớp chủ yếu là truyền đạt cho HS những kiến thức quy định trong chương trình mà ít có điều kiện đầu tư vào việc hướng dẫn HS tự hoạt động để chiếm lĩnh tri thức của bài học và dạy cách tự học. Nếu có kĩ năng tự học thì chưa duy trì mà chỉ làm đứt quãng, không liên tục. - Còn thiếu những biện pháp hữu hiệu về phát triển kĩ năng tự học cho HS lớp 5. - Còn có nhiều ý kiến khác nhau về phương pháp dạy – tự học, đặc biệt là vấn đề vận dụng phương pháp này vào quá trình học tập cá nhân của HS. - Trình độ GV không đồng đều. Năng lực sư phạm của một số GV còn hạn chế nên thường lúng túng khi tiếp cận với phương pháp dạy học mới. Từ đó chưa có phương pháp để hướng dẫn HS tự học và phát triển kĩ năng này. * Về phía HS: - Phương pháp dạy học của nhiều GV dạy lớp 5 chưa thật sự phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí và khơi gợi được tính tích cực, tự giác, độc lập trong học tập của HS. - Việc trang bị những kiến thức, kĩ năng cần thiết cho việc tự học và hướng dẫn trình tự thực hiện các bước trong quá trình tự học cho HS lớp 5 chưa được GV quan tâm đúng mức. - GV hướng dẫn, tổ chức các hình thức tự học chưa phong phú nên chưa đem đến nhiều niềm vui, hứng thú trong tự học cho HS. - Việc kiểm tra kết quả tự học của HS lớp 5 đa phần do GV độc quyền và không thường thường xuyên nên ít tạo được động lực để HS cố gắng, tích cực tự học và duy trì nó. * Về phía cha mẹ HS: - Đa số cha mẹ HS quan tâm đến việc học tập của con em mình nhưng hầu hết đều chưa có điều kiện để đầu tư vào phương pháp giúp con tự học. - GVCN chưa có những tư vấn cụ thể cho cha mẹ HS về phương pháp dạy con tự học tại nhà. * Về phía Tổng phụ trách: - Hiện nay chưa có sự đào tạo bài bản, cụ thể về vận dụng thế mạnh “Vui mà học”, “Chơi mà học, học mà chơi” cho các tổng phụ trách ở các trường tiểu học. 14 - Những đợt tập huấn để cho các tổng phụ trách học tập thường xoay quanh những chủ đề, chủ điểm về vui chơi, lao động, hoạt động xã hội chứ chưa có PP, hình thức hỗ trợ, động viên, kích thích đội viên tự học tập. c.2.2. Mặt chủ quan * Về phía GV: - Hầu hết GV dạy lớp 5 thấm nhuần tinh thần đổi mới phương pháp dạy học trong quá trình giảng dạy nhưng từ việc nhận thức đến việc làm là cả một vấn đề nên vẫn còn khá nhiều GV chưa hiểu hoặc chưa thật sự nắm được quy trình dạy – tự học. Dẫn đến tình trạng chưa thực hiện được trong quá trình dạy học. - Ở một số GV chưa đổi mới PP DH còn mang hình thức, thiếu năng động, sáng tạo. - Một số GV chưa thật sự tâm huyết với nghề, lên lớp chỉ cốt dạy sao cho hết bài, thiên về truyền thụ một chiều, dạy đọc – chép mà thiếu quan tâm đến tính tích cực của HS, chưa hướng tới việc giúp HS tự học, tự tìm kiến thức, vận dụng, mở rộng kiến thức. Bên cạnh đó, một số GV có tâm huyết đã cố gắng đầu tư công sức, thời gian cho bài dạy, vận dụng đổi mới phương pháp, hướng dẫn HS cách tự học nhưng thực tế thì trình tự các bước dạy học còn lộn xộn, HS chưa thật sự tích cực trong tự học nên hiệu quả chưa cao. - Ý thức tự học, bồi dưỡng của một bộ phận GV chưa cao; việc cập nhật các vấn đề đổi mới, phương pháp hướng dẫn tự học cho HS còn hạn chế. - Kĩ năng hướng dẫn, tổ chức hoạt động tự học ở một bộ phận GV còn hạn chế. * Về phía HS: - Vẫn còn một bộ phận HS cho rằng tự học chỉ dành cho những bạn tài giỏi, thông minh. - Nhiều HS chưa xây dựng được động cơ đúng đắn nên tính tích cực, tự giác, độc lập trong học tập chưa cao. - Đa số HS chưa biết lựa chọn PP, hình thức, tài liệu, phương tiện tự học phù hợp. - Có HS còn lúng túng với một số KN tự học cần thiết nên sử dụng cách học không hiệu quả. - Nhiều HS chưa biết phân chia hợp lí quỹ thời gian để có thời gian tự học. - Tinh thần khắc phục khó khăn trong tự học của một số HS chưa cao. 15 * Về phía cha mẹ HS: - Có một bộ phận cha mẹ HS phó thác hoàn toàn việc học của con em mình cho nhà trường hoặc không tin tưởng vào phương pháp giảng dạy của nhà trường nên không muốn cộng tác. - Cha mẹ không có thời gian cùng học với con. - Nhiều cha mẹ HS lúng túng trong việc hướng dẫn con tự học nhưng chưa có ý thức hoặc không tin vào khả năng tự học, tự bồi dưỡng của mình để mạnh dạn tự đào tạo mình trở thành người hướng dẫn con tự học tại nhà. * Về phía Tổng phụ trách: - Tổng phụ trách còn ít đầu tư lập kế hoạch và tổ chức thực hiện hoạt động thi đua việc tự học của đội viên và HS trong nội dung hoạt động Đội. - Ý thức tự học, tự bồi dưỡng và tâm huyết với các hoạt động Đội của một số tổng phụ trách chưa cao. 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO HS LỚP 5 3.1: Xác định nội dung phát triển kĩ năng tự học cho học sinh tiểu học 3.1.1 Xác định mục đích, động cơ, thái độ học tập đúng đắn cho HS TH Cần xác định cho HS tiểu học mục đích học tập: Muốn đạt được kết quả học tập tốt, điều đầu tiên HS phải làm là xác định đúng đắn mục đích của hoạt động, tức là phải trả lời được các câu hỏi: Học cái gì? Học để làm gì? Học bằng cách nào? Học ở đâu?. Khi HS xác định đúng mục đích, động cơ tức là các em đã hiểu được mình phải học tập như thế nào, có phương pháp học sao cho hiệu quả và chủ yếu tự học là chính. Hình thành cho HS động cơ học tập: Mục đích và động cơ là hai cặp phạm trù khác nhau nhưng nó lại có quan hệ mật thiết với nhau. Động cơ vừa bao hàm ý nghĩa mục đích của hành động, vừa hàm chứa ý nghĩa nguyên nhân của hành động. Khi động cơ với tư cách là nguyên nhân của hành động sẽ trở thành động lực bên trong có tác dụng thúc đẩy tạo nên sức mạnh tinh thần và vật chất cho con người hành động theo những tri thức và niềm tin sẵn có. Mặt khác, động cơ với tư cách là mục đích của hành động sẽ quy định chiều hướng của hành động, quy định thái độ của con người đối với hành động của mình. Xác định được động cơ học tập đúng thì HS đã có ý thức được nhiệm vụ học tập của mình. Có thể 16 khẳng định rằng, giá trị của việc xác định động cơ đúng là ở chỗ nó có tính chất quyết định nội dung, phương hướng, phương pháp trong học tập. Hướng HS có thái độ học tập đúng đắn: Thái độ học tập đúng đắn là một phẩm chất tốt đẹp cần có ở HS TH. Nó biểu hiện ở sự đấu tranh tích cực với các nội dung trong tư duy và hành động, với việc khắc phục những khó khăn gặp phải: tinh thần say sưa, ý thức tự giác, chủ động trong học tập; tinh thần cầu thị, khiêm tốn trong học tập; thái độ học tập toàn diện; tinh thần đoàn kết, yêu thương, giúp đỡ nhau trong học tập. 3.1.2. Bồi dưỡng xây dựng kế hoạch học tập cho HS TH Để học tập có hiệu quả đều phải xây dựng được kế hoạch rõ ràng, cụ thể. Kế hoạch tự học là sự mô tả chi tiết về hoạt động dự định tiến hành trong thời gian tới và diễn ra hàng ngày với đầy đủ các yếu tố thời gian, không gian, nội dung, phương tiện, điều kiện để thực hiện việc tự học trong học tập. Trong đó, nội dung học phải được phân chia một cách hợp lí dựa theo yêu cầu nhiệm vụ tự học, khả năng của bản thân và các điều kiện khả thi nhằm hướng tới mục tiêu môn học cần đạt được. Bồi dưỡng việc xây dựng kế hoạch tự học giúp cho HS biết mình phải làm gì để đạt mục tiêu, làm cho quá trình tự học diễn ra đúng dự kiến, thành thói quen. Do đó, giúp cho HS thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ tự học và phát triển, kiểm soát được toàn bộ quá trình tự học một cách thuận lợi, tiết kiệm được thời gian. Kế hoạch tự học của HS cần được cụ thể hóa thành thời gian biểu trong từng buổi, từng tuần. Bởi lẽ, kế hoạch tự học của HS tiểu học cần phải rõ ràng, chi tiết. Nếu rõ ràng thì sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc kiểm tra đánh giá kết quả tự học và hiệu quả của nó. Vì vậy, bồi dưỡng việc xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch tự học sẽ góp phần nâng cao hiệu quả tự học của HS TH. 3.1.3. Bồi dưỡng nắm vững nội dung học tập cho HS TH Nội dung tự học ngoài việc thể hiện trong tiết học, thời khóa biểu cần được xác định một cách rõ ràng theo mục tiêu bài học. Ngoài nội dung bắt buộc trong trường, HS có thể tự học ở các nguồn thông tin khác, ở những thời điểm thuận tiện. 17 Bồi dưỡng việc nắm vững nội dung tự học nhằm hướng cho nội dung tự học của HS phù hợp với mục tiêu mà bài học đưa ra. Ngoài ra, tôi thường xuyên tư vấn nội dung tự học, hướng dẫn cho HS. Nội dung tự học gồm: - Hệ thống các nhiệm vụ tự học có tính chất bắt buộc HS phải hoàn thành. - Định hướng nghiên cứu, mở rộng và đào sâu tri thức từ những vấn đề trong nội dung học tập. 3.1.4. Bồi dưỡng lựa chọn phương pháp, phương tiện học tập cho HS TH Phương pháp học tập phải phù hợp với nội dung tự học. Ở đây, bản thân người học đã được hình thành kĩ năng tự học rồi. Do vậy, người học cần lựa chọn và xác định cho bản thân phương pháp học tập phù hợp nhằm nâng cao kĩ năng tự học. Người học phải vượt khó khăn, quyết tâm thực hiện đúng kế hoạch tự học từng ngày, từng tuần, tranh thủ sự giúp đỡ của GV, bạn bè, và chủ yếu chính là bản thân mình cùng với các phương tiện hỗ trợ học tập khác để có hiệu quả. Như vậy, biết cách lưa chọn phương pháp, phương tiện tự học phù hợp sẽ giúp HS học tập đạt kết quả cao. 3.1.5. Bồi dưỡng các hoạt động tự học cho HS TH Tổ chức và hướng dẫn hoạt động tự học cho HS thông qua sự hướng dẫn của GV, tự HS thực hiện theo cá nhân. Cả hai hoạt động thống nhất nhau, nhằm mục đích cuối cùng là HS khi tiến hành tự học trong học tập sẽ đạt hiệu quả cao, chất lượng. Tiến hành tổ chức các hoạt động tự học cho HS thì trước hết bản thân người học phải biết tự sắp xếp thời gian và công việc theo đúng kế hoạch. Mặt khác, hoạt động tự học có nhiều khâu tiến hành thông qua hoạt động học tập. Do vậy, tôi giúp cho HS biết “học đúng cách, làm cho người học biết cách học và cách đó là khả thi”. 3.1.6. Bồi dưỡng việc thực hiện kiểm tra và tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập hoạt động tự học cho HS TH Việc kiểm tra, đánh giá kết quả tự học sẽ giúp cho HS xác định những việc đã thực hiện, nâng cao tinh thần trách nhiệm trong hoạt động tự học. Kiểm tra, đánh giá việc xây dựng kế hoạch tự học, thực hiện kế hoạch tự học theo mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ và thường xuyên rèn luyện kĩ năng tự học nhằm phát hiện những sai lệch giúp HS điều chỉnh kịp thời. 18 Tóm lại: - DH thông qua tổ chức các hoạt động học tập của HS. - Chú trọng phương pháp học tập cho HS. - Hướng HS học tập cá nhân phối hợp với học tập hợp tác; đánh giá của GV kết hợp với đánh giá của HS. - GV tác động đến tình cảm, đem niềm vui, hứng thú trong quá trình học tập để từ đó hình thành cho HS có niềm đam mê trong học tập và tự học. 3.2: Nâng cao nhận thức, hình thành động cơ, thái độ học tập đúng đắn cho học sinh lớp 5 3.2.1. Mục tiêu của biện pháp Thông qua các hoạt động được GV tổ chức, HS được nâng cao nhận thức, xây dựng thái độ, động cơ tích cực trong tự học, đồng thời nhờ được hoạt động thực tiễn, tạo điều kiện giúp HS rèn luyện và phát triển kĩ năng tự học 3.2.2. Nội dung của biện pháp - Tổ chức nhiều hoạt động phong phú, dưới nhiều hình thức, tạo điều kiện để HS được tham gia đầy đủ, thông qua đó bồi dưỡng, rèn luyện và phát triển kĩ năng tự học. - Tổ chức các hoạt động giúp HS tự thể hiện như: tổ chức các phong trào thi đua học tập tốt, thuyết trình bày văn hay hoặc vấn đề thời sự gần gũi với các em; học thế nào để đảm bảo giữa chơi và học mà đạt kết quả tốt. - Tổ chức các buổi sinh hoạt tập thể, thảo luận, làm việc trong nhóm, tổ thông qua các buổi học trên lớp. - Tổ chức các buổi giao lưu với học sinh các lớp, nói chuyện về kĩ năng tự học và quá trình tự học. 3.2.3. Cách thực hiện - Thiết kế cùng với kế hoạch của nhà trường: Ngay từ đầu năm học, tôi phối hợp với TPT Đội và các GV dạy lớp 5 thiết kế kế hoạch hoạt động cả năm, tháng, tuần với mục tiêu, nội dung, cách tổ chức cụ thể và thống nhất thực hiện, tạo sân chơi cho HS hoạt động. - Kế hoạch tại lớp: GV khuyến khích và có biện pháp giao lớp tự thiết kế các hoạt động sinh hoạt gắn với hoạt động của trường phù hợp với điều kiện, trình độ của lớp mình. 19 Trong các hoạt động, tạo điều kiện, yêu cầu mọi HS đều phải tham gia đầy đủ. Nhất là những HS yếu kém, lười học thì tôi càng quan tâm và khuyến khích các em tham gia. Có thể kết hợp với việc đánh giá kết quả rèn luyện của HS. 3. 3: Xây dựng mục tiêu cho hoạt động tự học của học sinh lớp 5 3.3.1. Mục tiêu biện pháp Giúp HS có được các kĩ năng tự học, tự nghiên cứu tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo, nắm vững tri thức, kĩ năng kĩ xảo trong học tập và từ đó phát triển kĩ năng tự học của HS lớp 5. 3.3.2. Xác định mục tiêu và hình thành kĩ năng tự học - KN tự học là cơ sở ban đầu giúp HS thực hiện các công việc cụ thể trong tự học. Nó cũng là điều kiện vật chất bên trong giúp HS biến động cơ thành kết quả. Do vậy, để hoạt động tự học được tiến hành, HS phải có kĩ năng thực hiện các hoạt động tự học. - Kĩ năng được hình thành trên cơ sở HS nhận biết, hiểu biết các vấn đề cũng như cách thức thực hiện các hoạt động tự học. Thực tế cho thấy HS chưa nắm được các kĩ năng tự học một cách rõ ràng, bên cạnh đó việc rèn luyện các kĩ năng tự học cũng chưa được HS và GV quan tâm đúng mức. Trong khi để hoạt động tự học của HS đạt hiệu quả cao đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong học tập, HS cần phải nắm vững nội dung và biết cách sử dụng các kĩ năng tự học đảm bảo thực hiện mục tiêu hoạt động tự học. 3.3.3. Cách thực hiện Cung cấp, hướng dẫn và tiến hành thực hiện hoạt động tự học cho HS những tri thức cần thiết về kĩ năng tự học. - KN xây dựng kế hoạch tự học. - KN nghe giảng, thông hiểu và ghi chép. - KN đọc sách và tài liệu trong quá trình tự học. - KN hệ thống hóa, khái quát hóa - KN giải bài tập nhận thức trong tự học. - KN ghi chép tài liệu trong quá trình tự học. - KN tự kiểm tra, đánh giá. 3. 4: Đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên nhằm tác động tích cực đến việc tự học của học sinh lớp 5 20