Tài liệu Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm tốt dạng văn tả người.

MỤC LỤC TT 1 1.1 1.2 1.3 1.4 2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 Nội dung MỞ ĐẦU Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm Mục đích nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm Các biện pháp đã áp dụng để giải quyết vấn đề. Biện pháp 1: Cung cÊp vèn tõ vµ híng dÉn häc sinh chän tõ ®Ó phôc vô cho viÖc ®Æt c©u. 2.3.2 Biện pháp 2: Híng dÉn häc sinh sö dông c¸c biÖn Trang 2 2 3 3 4 4 4 4 5 5 9 ph¸p nghÖ thuËt trong t¶ ngêi. 2.3.3 Biện pháp 3: Tìm một số nét riêng biệt để tả. 2.3.4 Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh cách đặt câu văn tả 2.3.5 Biện pháp 5: Híng dÉn häc sinh c¸ch liªn kÕt c©u trong ®o¹n v¨n. 2.3.6 Biện pháp 6: Híng dÉn häc sinh c¸ch dïng dÊu c©u trong ®o¹n v¨n. 2.3.7 Biện pháp 7: Häc tËp ®o¹n v¨n, bµi v¨n hay. 2.4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục 3 3.1 3.2 với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ Kết luận Kiến nghị 12 13 14 15 16 17 18 18 18 ` 1 1. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm. Gi¸o dôc TiÓu häc nh»m gióp häc sinh h×nh thµnh nh÷ng c¬ së ban ®Çu cho sù ph¸t triÓn ®óng ®¾n vµ l©u dµi vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm mÜ vµ c¸c kÜ n¨ng c¬ b¶n ®Ó häc sinh tiÕp tôc häc lªn Trung häc c¬ së. Gi¸o dôc TiÓu häc ®¶m b¶o cho häc sinh cã nh÷ng hiÓu biÕt ®¬n gi¶n, cÇn thiÕt vÒ tù nhiªn, x· héi vµ con ngêi; cã kÜ n¨ng c¬ b¶n vÒ nghe, nãi, đọc, viÕt vµ tÝnh to¸n; cã thãi quen rÌn luyÖn th©n thÓ vµ gi÷ vÖ sinh c¸ nh©n; cã nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ móa h¸t, Âm nh¹c vµ MÜ thuËt. [1] Môc tiªu nãi trªn ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc d¹y häc c¸c m«n häc víi c¸c ho¹t ®éng cã ®Þnh híng theo yªu cÇu gi¸o dôc. Trong ®ã viÖc d¹y häc m«n TiÕng ViÖt l¹i cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt cho häc sinh ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp trong c¸c m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi. Ph©n m«n TËp lµm v¨n cña m«n TiÕng ViÖt nãi riªng còng cã mét vai trß quan träng v× lµ mét ph©n m«n tæng hîp c¸c kiÕn thøc cña tÊt c¶ c¸c ph©n m«n kh¸c nh : LuyÖn tõ vµ c©u, TËp ®äc, ChÝnh t¶, .... Cã thÓ nãi “TËp lµm v¨n lµ ®Çu ra cña m«n TiÕng ViÖt”, qua TËp lµm v¨n cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ cña c¸c ph©n m«n kh¸c nh: TËp ®äc, LuyÖn tõ vµ c©u, ChÝnh t¶,... Ph©n m«n TËp lµm v¨n l¹i ®îc chia thµnh nhiÒu thÓ lo¹i: V¨n kÓ chuyÖn, V¨n viÕt th, V¨n miªu t¶… V¨n miªu t¶ l¹i cã mét vÞ trÝ quan träng trong ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n bËc TiÓu häc bëi v× trong ®êi sèng, muèn mäi ngêi cïng nhËn ra nh÷ng ®iÒu m×nh ®· nh×n thÊy, ®· sèng… chóng ta ph¶i miªu t¶. Trong v¨n häc, c¸c c©u chuyÖn, c¸c cuèn tiÓu thuyÕt, c¸c truyÖn ng¾n… ®îc x©y dùng trªn nhiÒu ®o¹n miªu t¶. Ngay ®Õn khi viÕt v¨n nghÞ luËn hay viÕt th nhiÒu lóc ngêi ta còng chen vµo c¸c ®o¹n miªu t¶. V¨n miªu t¶ l¹i ®îc chia thµnh c¸c lo¹i: T¶ ®å vËt; t¶ c©y cèi; t¶ loµi vËt; t¶ c¶nh; t¶ ngêi;… th× v¨n t¶ ngêi cã vÞ trÝ quan träng trong ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n cña líp 5. 2 Như chúng ta đã biết miêu tả nói chung, tả người giúp các em dùng từ ngữ, hình ảnh, lời văn sống động để tả lại hình dáng, tính tình và hoạt động của con người. Hơn nữa khi tiềm ẩn vốn kiến thức làm văn tả người tức là các em đã nhận thức được rõ hơn về con người trong xã hội. Đó là tình cảm đối với thầy cô; là công việc vất vả của anh công nhân; là sự tất bật của người nông dân trên đồng ruộng lòng biết ơn kính trọng của ông bà hay là tình yêu và công lao nuôi dưỡng của mẹ... Nói cách khác tả người không chỉ đơn thuần giúp học sinh biết cảm thụ văn học biết dùng từ ngữ để vẽ lên một con người như thực mà còn hình thành ở các em tình cảm yêu thương con người, yêu cái thiện, yêu cuộc sống. [1] Trong qu¸ tr×nh d¹y TËp lµm v¨n ë líp 5 nãi chung vµ kiÓu bµi v¨n miªu t¶ ngêi nãi riªng, t«i thÊy r»ng ®Ó häc sinh lµm ®îc mét bµi v¨n nãi chung vµ mét bµi v¨n miªu t¶ nãi riªng ®óng theo yªu cÇu (Bè côc ®Çy ®ñ 3 phÇn, hµnh v¨n tr«i ch¶y, dïng tõ ng÷ chÝnh x¸c vµ hay, kh«ng m¾c lçi, c©u v¨n cã sù liªn kÕt chÆt chÏ,…) lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n ®èi víi gi¸o viªn. Tõ kh©u quan s¸t, t×m ý, lËp dµn bµi chi tiÕt cho ®Õn kh©u dïng tõ ®Æt c©u viÕt ®o¹n råi tr×nh bµy bµi, häc sinh ph¶i vît qua mét nhiÖm vô rÊt quan träng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt lîng cña bµi tËp lµm v¨n ®ã lµ viÖc triÓn khai ý ®· t×m ®îc trong dµn bµi chi tiÕt thµnh ®o¹n v¨n, bµi v¨n. Qu¸ tr×nh nµy häc sinh ph¶i vËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng tæng hîp ë ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, ChÝnh t¶,… mét c¸ch thµnh th¹o, linh ho¹t. ViÖc dïng tõ ®Æt c©u ®Ó viÕt thµnh mét ®o¹n v¨n, bµi v¨n lµ mét vÊn ®Ò khã ®èi víi häc sinh nhÊt lµ ®èi víi häc sinh líp 5 vÊn ®Ò nµy l¹i cµng yªu cÇu cao h¬n so víi c¸c líp díi (nhÊt lµ d¹ng v¨n t¶ ngêi) nhng trong s¸ch gi¸o khoa, còng nh c¸c lo¹i s¸ch tham kh¶o kh¸c cha ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. §©y lµ viÖc chuÈn bÞ ë nhµ cña häc sinh, häc sinh ph¶i biÕt sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc trong c¸c ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, ChÝnh t¶ ®Ó viÕt c©u diÔn ®¹t ý nhng häc sinh l¹i gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c¸ch sö dông tõ ®Ó diÔn ®¹t v× nhiÒu lÝ do kh¸c nhau nh: - Vèn tõ cßn h¹n hÑp, dÉn ®Õn diÔn ®¹t ý cßn ®¬n gi¶n (c©u v¨n kh« khan). 3 - C©u v¨n diÔn ®¹t rêm rµ hoÆc cha ®ñ ý. - Sù liªn kÕt c©u trong ®o¹n hoÆc c¸c ®o¹n trong bµi cßn rêi r¹c. - Cha biÕt c¸ch t×m ý, s¾p xÕp ý lén xén. Tríc t×nh h×nh trªn t«i ®· tr¨n trë suy nghÜ t×m hiÓu qua s¸ch vë, tµi liÖu, qua kinh nghiÖm cña ®ång nghiÖp vµ qua thùc tÕ gi¶ng d¹y cña b¶n th©n, ®Ó t×m c¸ch gióp ®ì häc sinh lµm tèt d¹ng v¨n t¶ ngêi nªn t«i ®· chän viÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm: “ Mét sè biÖn ph¸p gióp häc sinh líp 5 lµm tèt d¹ng v¨n t¶ ngêi” 1.2. Mục đích nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu của s¸ng kiÕn kinh nghiÖm này là tìm ra phương pháp để giảng dạy nhằm giúp học sinh làm văn tả người tốt hơn, góp phần học tốt phân môn Tập làm văn. - Nhiệm vụ nghiên cứu là nghiên cứu tình hình học tập của học sinh về làm văn tả người. Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa hiện hành để từ đó xây dựng biện pháp thích hợp. 1.3. Đối tượng nghiên cứu - Học sinh lớp 5 trường Tiểu học Thiệu Dương. - Các phương pháp và hình thức dạy văn tả người ở lớp 5. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng trong s¸ng kiÕn kinh nghiÖm: - Phương pháp xây dựng cơ sở lí thuyết. - Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin. - Phương pháp thống kê, xử lí số liệu. - Phương pháp chọn lọc chi tiết. - Phương pháp độc lập suy nghĩ. - Phương pháp thảo luận nhóm. 2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm. Môn Tiếng Việt cùng với các môn học khác góp phần giáo dục và phát triển toàn diện cho học sinh. Qua các bài học, học sinh hiểu biết thêm về thiên nhiên, cuộc sống xung quanh, đất nước, con người Việt Nam... Bên cạnh, thông 4 qua học Tập làm văn, học sinh có điều kiện tiếp cận vẻ đẹp của con người, của thiên nhiên qua các bài văn, đoạn văn điển hình. Khi phân tích đề Tập làm văn, học sinh lại có dịp hướng tới cái chân - thiện - mĩ được định hướng trong các đề bài. Những cơ hội đó làm nảy nở tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, với con người và những việc xung quanh của các em, giúp cho tâm hồn, tình cảm của các em thêm phong phú. Đó là những nhân tố quan trọng góp phần hình thành nhân cách tốt đẹp của các em. Trong văn miêu tả nói chung, kiểu văn tả người vừa quan trọng lại vừa khó. Quan trọng vì nó giúp học sinh quan sát, khắc họa và đánh giá một con người mà các em tiếp xúc trong cuộc sống; đánh giá chung tỏ thái độ yêu ghét đúng mức tức là tự bồi dưỡng được những tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người mới. Tả người khó vì phải biết chọn lọc những chi tiết thật nổi bật, cho biết người đó ở lứa tuổi nào, làm nghề gì và tính nết ra sao... Hơn thế nữa, bài văn tả người thành công nhất là ở chỗ nó tô đậm một vài nét đặc sắc làm cho người ta phân biệt rõ người được tả với những người khác. Chính vì vậy việc hình thành và rèn luyện kỹ năng làm tốt văn tả người cho học sinh là một yêu cầu rất cần thiết. 2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm Trong nh÷ng n¨m häc qua t«i ®îc ph©n c«ng chñ nhiÖm líp 5. Thùc tÕ trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i thÊy khi lµm v¨n t¶ ngêi häc sinh dÔ dµng n¾m ®îc th«ng qua tr×nh tù c¸c bíc lªn líp cña gi¸o viªn, nhng bµi cña häc sinh nhiÒu em vÉn kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ néi dung nh : - Vèn tõ qu¸ nghÌo nµn dÉn ®Õn viÖc dïng tõ trong qu¸ tr×nh ®Æt c©u kh«ng s¸t ý, kh«ng biÕt sö dông nh÷ng tõ ng÷ cã t¸c dông gîi t¶, gîi c¶m ®Ó ®Æt c©u lµm cho ý c©u v¨n nªu râ nÐt ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng ®îc t¶. - C©u v¨n t¶ kh« khan, nghÌo ý, diÔn ®¹t mét c¸ch vông vÒ, nãi ®óng h¬n ®ã lµ nh÷ng c©u kÓ, toµn bé néi dung th©n bµi chØ kÓ vµi ba nÐt s¬ sµi cña ngêi ®îc t¶, cha biÕt vËn dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ (vÝ von, so s¸nh...) ®Ó lµm cho ®èi tîng ®îc t¶ hiÖn lªn râ nÐt, næi bËt nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, ®Æc s¾c cña ngêi ®îc t¶. - C¸ch s¾p xÕp ý cha hîp lý, dïng dÊu chÊm c©u kh«ng ®óng quy t¾c dÉn ®Õn c©u sai ng÷ ph¸p, c©u tèi nghÜa vµ hµnh v¨n cha ®¹t yªu cÇu. 5 T¶ mét em bÐ ®ang tuæi tËp ®i tËp nãi. Bµi lµm cña c¸c em cha ®¹t yªu cÇu thÓ hiÖn râ nhÊt ë c¸ch dïng tõ kh«ng s¸t, vèn tõ Ýt dÉn ®Õn néi dung bµi chØ ®îc vµi c©u s¬ sµi, kÓ qua h×nh d¸ng còng nh tÝnh t×nh vµ ho¹t ®éng. VÝ dô: Dïng tõ kh«ng s¸t, ®Æt c©u kh«ng ®¹t yªu cÇu (thiÕu bé phËn chÝnh, sö dông dÊu c©u sai quy t¾c) “Ngêi em uèn n¾n theo ®iÖu nh¹c, khi t¾m em ngåi trong chËu. Hai tay em vôc níc ®æ lªn ngêi. Råi cêi kh× kh×...” (Bµi cña em Mai V¨n Kiªn). §o¹n v¨n t¶ h×nh d¸ng, còng nh tÝnh t×nh vµ ho¹t ®éng cßn mang tÝnh chÊt kÓ, liÖt kª, c©u v¨n qu¸ dµi kh«ng cã dÊu chÊm, dÊu phÈy... VÝ dô : “Em ®i ®«i dÐp kªu thÊy hay em cø nh¶y lªn nh¶y xuèng ngêi lao th¼ng vÒ phÝa tríc tëng chõng nh ng· xuèng ®Êt cø nh vËy em ch¹y kh¾p nhµ ®Õn khoe cïng víi mäi ngêi ®Õn ai em còng dïng tay kÐo ¸o ngêi ®ã chØ xuèng ch©n b¾t nh×n b»ng ®îc míi nghe ” (Bµi lµm cña häc sinh Lª Xu©n L©m) hay dïng tõ cßn lÆp “Em cã khu«n mÆt trßn. Em cã ®«i m¾t trßn xoe. Em cã lµn da tr¾ng nh trøng gµ bãc.” ( Bµi lµm cña Phïng B¸ Huynh ) B»ng kinh nghiÖm ®· tÝch luü tõ nh÷ng n¨m tríc t«i ®· nung nÊu mét sè biÖn ph¸p ®Ó gióp häc sinh lµm tèt d¹ng v¨n t¶ ngêi vµ t«i quyÕt ®Þnh ¸p dông cho n¨m häc nµy. “ Mét sè biÖn ph¸p gióp häc sinh líp 5 lµm tèt d¹ng v¨n t¶ ngêi” mµ t«i ®· ¸p dông ®ã lµ: 2.3. Các biện pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề. 2.3.1. Biện pháp 1: Cung cÊp vèn tõ vµ híng dÉn häc sinh chän tõ ®Ó phôc vô cho viÖc ®Æt c©u. Häc sinh TiÓu häc cã mét ®Æc ®iÓm dÔ nhí, chãng quªn do ®ã viÖc cung cÊp vèn tõ cho c¸c em còng rÊt khã kh¨n. V× vËy hÇu hÕt ®èi víi häc sinh líp 5 vèn tõ ng÷ ®· ®îc häc ë c¸c líp díi dêng nh kh«ng cßn nhiÒu. Do ®ã viÖc cung cÊp vèn tõ cho c¸c em ph¶i cã hÖ thèng vµ ph¶i ®îc nh¾c thêng xuyªn. ViÖc cung cÊp vèn tõ cho häc sinh ®îc th«ng qua c¸c con ®êng chñ yÕu ®ã lµ: a. Th«ng qua con ®êng cung cÊp trùc tiÕp ë trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u. 6 VÝ dô: TiÕt 30 tuÇn 15 häc sinh ®îc cung cÊp mét sè vèn tõ cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc ®Æt c©u miªu t¶ c¸c bé phËn cña con ngêi: - Miªu t¶ m¸i tãc: ®en nh¸nh, ®en mît, n©u ®en, hoa r©m, muèi tiªu,… - Miªu t¶ ®«i m¾t: mét mÝ, bå c©u, tinh ranh, tinh anh, ti hÝ,… - Miªu t¶ khu«n mÆt: tr¸i xoan, vu«ng vøc, bÇu bÜnh, phóc hËu,… - Miªu t¶ lµn da: tr¾ng trÎo, tr¾ng nh trøng gµ bãc,… - Miªu t¶ vãc ngêi: v¹m vì, thanh tó, cßm nhom, gÇy ®Ðt,… b. Th«ng qua c¸c m«n häc kh¸c. VÝ dô: Ph©n m«n tËp ®äc qua c¸c bµi tËp ®äc “Mét chuyªn gia m¸y xóc” häc sinh t×m ®îc c¸c tõ ng÷ miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña con ngêi nh: (th©n h×nh) ch¾c, khoÎ, (m¸i tãc) vµng ãng öng lªn nh mét m¶ng n¾ng,… hay bµi “Ngêi g¸c rõng tÝ hon” häc sinh t×m ®îc c¸c tõ ng÷ so s¸nh: (lßng em) nh löa ®èt, (®øng khùng l¹i) nh r« bèt hÕt pin,… c. Th«ng qua ngay m«n häc. Qua c¸c bµi v¨n miªu t¶ ®îc trÝch dÉn gi¸o viªn gióp häc sinh ph¸t hiÖn ®îc c¸c tõ ®îc c¸c t¸c gi¶ miªu t¶ trong ®o¹n v¨n, bµi v¨n. VÝ dô: TiÕt “LuyÖn tËp t¶ ngêi” (T¶ ngo¹i h×nh) häc sinh ph¸t hiÖn ®îc c¸c tõ ng÷ miªu t¶ ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh nh: (níc da) r¸m ®á khoÎ m¹nh; (th©n h×nh) r¾n ch¾c, në nang; (cæ) mËp; (vai) réng; (ngùc) në c¨ng; (bông) thon h»n râ nh÷ng mói; (hai c¸nh tay) g©n guèc nh hai c¸i b¬i chÌo;... (§o¹n v¨n t¶ “Chó bÐ vïng biÓn” cña t¸c gi¶ TrÇn V¨n ) d. Th«ng qua c¸c bµi v¨n cña b¹n. Qua nh÷ng tiÕt lµm v¨n miÖng, tiÕt tr¶ bµi häc sinh häc tËp nh÷ng c©u v¨n, ®o¹n v¨n, bµi v¨n hay cña b¹n c¸ch dïng tõ cña b¹n. VÝ dô: Mçi khi tËp ®i, hai tay em gi¬ vÒ phÝa tríc, ch©n bíc chËp ch÷ng tõng bíc nh mét diÔn viªn xiÕc ®ang ®i 7 th¨ng b»ng trªn cao. (Bµi cña em Lª ¸nh D¬ng - T¶ mét em bÐ ®ang tuæi tËp ®i, tËp nãi. ) e. Th«ng qua trß ch¬i “Thi t×m tõ ” VÝ dô: Khi d¹y häc m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë bµi tËp “T×m c¸c tõ ng÷ miªu t¶ h×nh d¸ng cña ngêi”. GV chia nhãm tæ chøc cho häc sinh thi t×m tõ, nhãm nµo t×m nhanh, nhiÒu vµ ®óng th× nhãm ®ã th¾ng cuéc. (hoÆc cã thÓ ch¬i trß ch¬i “®iÖn giËt” ®Ó thi t×m tõ nhanh vµ ®Æt c©u nhanh. Mçi häc sinh t×m nªu 1 tõ vµ ®Æt c©u víi tõ ®ã). Qua cuéc thi häc sinh sÏ cã thªm nh÷ng tõ ng÷ cÇn thiÕt võa biÕt c¸ch sö dông tõ ®Ó ®Æt c©u phôc vô cho bµi lµm cña m×nh. g. Th«ng qua viÖc ®äc s¸ch. Khi d¹y xong bµi häc gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh vÒ nhµ t×m hiÓu thªm vÒ c¸ch miªu t¶ h×nh d¸ng (hay tÝnh t×nh, ho¹t ®éng) cña con ngêi qua c¸c bµi v¨n t¶ ngêi.) VÝ dô: Sau khi häc xong bµi “Tæng kÕt vèn tõ”. Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh vÒ nhµ ®äc s¸ch t×m thªm c¸c tõ ng÷ miªu t¶ h×nh d¸ng cña mét em bÐ ®ang tuæi tËp ®i, tËp nãi. Khi häc sinh ®· cã ®îc mét vèn tõ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ phôc vô cho viÖc ®Æt c©u miªu t¶ th× viÖc sö dông tõ ®Ó ®Æt c©u cña c¸c em còng kh«ng ®¬n gi¶n do ®ã rÊt cÇn sù gióp ®ì cña gi¸o viªn. MÆc dï kü n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u häc sinh ®· luyÖn tËp trong ph©n m«n luyÖn tõ vµ c©u, ®ã lµ c¸c bµi tËp dïng tõ ®Æt c©u ®Ó viÕt thµnh ®o¹n v¨n nãi vÒ chñ ®Ò ®ang häc, nhng khi vµo bµi tËp lµm v¨n nµy häc sinh muèn ®Æt ®îc c©u ®Ó miªu t¶ h×nh d¸ng, tÝnh t×nh cña ngêi ®îc t¶ th× l¹i ph¶i tù huy ®éng kiÕn thøc ®Ó t×m tõ ng÷ cã t¸c dông t¶ theo chñ ®Ò. V× thÕ vÊn ®Ò t×m vµ lùa chän tõ cña häc sinh ph¶i dùa vµo hai yªu cÇu: Yªu cÇu 1: Häc sinh ph¶i h×nh dung l¹i hoÆc quan s¸t l¹i (nÕu cã ®iÒu kiÖn) ngêi ®îc t¶, suy nghÜ, nhí l¹i nh÷ng ho¹t ®éng, tÝnh t×nh cña ngêi ®Þnh t¶. Yªu cÇu 2 : VÒ h×nh d¸ng cÇn ph¶i t×m ®îc. VÝ dô VÇng Réng, vu«ng v¾n,... tr¸n 8 C¸i mòi Níc da §«i m«i Däc dõa, th¼ng,... cµng t¨ng thªm vÎ ®Ñp duyªn d¸ng. Tr¾ng trÎo, hång hµo, tr¾ng hång, mÇu b¸nh mËt, mÞn mµng, x¸m n¾ng,... §á th¾m, h×nh qu¶ tim,... t« thªm vÎ ®Ñp t¬i t¾n cho khu«n mÆt. Hay cêi, t¬i cêi, t¬i nh hoa,... C¸i miÖng Hµm Tr¾ng tinh, ®Òu ®Æn, cã chiÕc r¨ng duyªn,... t« thªm vÎ r¨ng ®Ñp mçi khi cêi. §«i bµn Bóp m¨ng, mÒm m¹i, ... tay - PhÇn t¶ tÝnh t×nh: Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh t×m nh÷ng tõ ng÷ chØ phÈm chÊt tèt cña ngêi ®îc t¶ (bao gåm nh÷ng tõ nãi vÒ néi t©m, trÝ tuÖ ) VÝ dô : Em h·y t×m nh÷ng tõ ng÷ chØ ®Æc ®iÓm néi t©m vµ trÝ tuÖ cña con ngêi nãi chung. - Ch¼ng h¹n chØ ®Æc ®iÓm néi t©m: HiÒn, hiÒn lµnh, hiÒn tõ, hiÒn hËu, ®«n hËu, cëi më, th¼ng th¾n, buån vui ,... - Ch¼ng h¹n chØ ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ: S¸ng suèt, s¸ng d¹, s¸ng ý, ho¹t b¸t, kh«n ngoan, th«ng minh, hãm hØnh ,... Trong sè nh÷ng tõ ng÷ trªn em h·y ®äc, suy nghÜ vµ chän cho m×nh nh÷ng tõ phï hîp víi ®èi tîng t¶ ®Ó phôc vô cho viÖc ®Æt c©u. Bªn c¹nh ®ã gi¸o viªn cßn híng dÉn häc sinh t×m tõ b»ng c¸ch gîi ý theo c¸c c©u hái cho häc sinh tr¶ lêi nh sau: - Em h·y t×m tõ ®¬n, tõ ghÐp chØ tªn c¸c bé phËn c¬ thÓ ngêi cÇn ®îc miªu t¶ ? + Häc sinh tr¶ lêi gi¸o viªn ghi b¶ng vµ gîi ý thªm khi cÇn thiÕt. + Nh÷ng danh tõ ®ã lµ tõ ®¬n hoÆc tõ ghÐp nh sau: Vãc ngêi, d¸ng, t¸c phong, khu«n mÆt, ®«i m«i, miÖng, níc da, tay, ch©n, mòi,... - Em h·y t×m c¸c tõ ng÷ (®¬n hoÆc ghÐp, l¸y) m« t¶ d¸ng dÊp cña ngêi (cao, thÊp, lïn, gÇy, bÐo, ®Éy ®µ, phôc phÞch, dong dáng, tÇm thíc, c©n ®èi, mËp m¹p, v¹m vì, khoÎ m¹nh, m¶nh dÎ, m¶nh mai, thon th¶,...) 9 - Gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh t×m c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông gîi t¶ ®Æt sau c¸c danh tõ chØ tªn c¸c bé phËn c¬ thÓ ®Ó t¨ng søc gîi t¶ nªu bËt ®îc ®Æc ®iÓm riªng cña tõng ngêi ®îc t¶ theo b¶ng sau: Danh tõ Tõ ng÷ cã t¸c dông gîi t¶ ®Æt c©u sau danh tõ Vãc ngêi C©n ®èi, khoÎ m¹nh, tÇm thíc, ... D¸ng Dong dáng, thanh thanh, ... T¸c Nhanh nhÑn, ho¹t b¸t, nhÑ nhµng, ch÷ng ch¹c,.... phong ¨n mÆc Gän gµng, gi¶n dÞ, hay mÆc bé quÇn ¸o..., ®i dÐp... Mµu tãc §en l¸y, mît mµ, nh lµn m©y, c¾t gän, nh nhung,... Khu«n Tr¸i xoan, trßn trÜnh, bÇu bÜnh, vu«ng ch÷ ®iÒn ,... mÆt §«i m¾t S¸ng long lanh, trßn xoe, ®en l¸y, bå c©u, ®îm vÎ buån, më to díi ®«i l«ng mi cong vµ dµi, ... Khi t×m vµ chän ®îc tõ råi trong qu¸ tr×nh ®Æt c©u ®Ó triÓn khai ý thµnh ®o¹n v¨n t¶ tÝnh t×nh cÇn lu ý: Mçi phÈm chÊt cña mét ngêi ®îc nªu ra cÇn ph¶i ®îc chøng minh b»ng hµnh ®éng, lêi nãi, viÖc lµm cô thÓ cña ngêi b¹n ®ã VÝ dô: Bµ lµ mét ngêi rÊt th¬ng yªu c¸c ch¸u (viÖc lµm chøng minh). Bµ kh«ng bao giê qu¸t m¾ng hay ®¸nh ®Ëp c¸c ch¸u. NÕu cã ch¸u nµo lµm háng viÖc g× ®ã bµ thêng nh¾c nhë lÇn sau khi lµm cÇn chó ý. Gi¸o viªn nªn híng dÉn häc sinh theo b¶ng sau: (VÝ dô t¶ mét ngêi b¹n) Tõ chØ phÈm chÊt C¸c biÓu hiÖn hµnh ®éng, viÖc lµm minh ho¹ cho phÈm chÊt ®ã VÝ dô: Kh«ng bao giê c¶i v·, ®¸nh nhau víi HiÒn lµnh ai, khuyªn b¶o nhÑ nhµng khi cã ai m¾c lçi. VÝ dô: ThÓ hiÖn trong c¸ch c xö víi ngêi Ngay th¼ng kh¸c, trong lêi nãi … Quan t©m tíi mäi VÝ dô: NhiÖt t×nh gi¶ng bµi cho b¹n, chan ngêi hoµ víi mäi ngêi Con ngoan trß V©ng lêi, kÝnh yªu cha mÑ, thÇy, c«, häc giái hµnh tiÕn bé, vît bËc ... Gi¸o viªn cã thÓ gîi ý b»ng nh÷ng c©u hái phô ®Ó häc sinh tù nªu ®îc c¸c ý trong b¶ng trªn. Dùa vµo b¶ng trªn híng dÉn häc sinh chän nh÷ng phÈm chÊt, hµnh ®éng, viÖc lµm phï 10 hîp víi ®èi tîng m×nh chän ®Ó triÓn khai ý phÇn t¶ tÝnh t×nh cña ngêi m×nh t¶. 2.3.2. Biện pháp 2: Híng dÉn häc sinh sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong t¶ ngêi. Trong v¨n miªu t¶ nãi chung ngêi ta thêng hay sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt so s¸nh, nh©n ho¸, liªn tëng,… vµ ph¶i t×m ra ®îc c¸i míi, c¸i riªng trong khi miªu t¶. V¨n t¶ ngêi còng vËy, nÕu häc sinh kh«ng biÕt sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong miªu t¶ th× c©u v¨n cña c¸c em chØ mang tÝnh kÓ lÓ dµi dßng kh«ng lµm næi bËt ®îc ®Æc ®iÓm cña ngêi ®Þnh t¶. V× vËy trong gi¶ng d¹y gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh biÕt c¸ch sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt nãi trªn. §èi víi v¨n t¶ ngêi chñ yÕu ngêi gi¸o viªn cÇn gióp cho c¸c em biÕt: a. Sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ. - Häc sinh TiÓu häc trong khi t¶ ngêi c©u v¨n t¶ thêng kh« khan, nghÌo ý, diÔn ®¹t mét c¸ch vông vÒ, mang tÝnh chÊt kÓ lÓ v× cha biÕt vËn dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ (vÝ von, so s¸nh...) ®Ó lµm cho ®èi tîng ®îc t¶ hiÖn lªn râ nÐt, næi bËt nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, ®Æc s¾c cña ngêi ®îc t¶. Do ®ã gi¸o viªn cÇn gióp c¸c em sö dông biÖn ph¸p so s¸nh ®Ó miªu t¶ ®èi tîng. * VÝ dô: Khi miªu t¶ lµn da cã thÓ so s¸nh víi: (tr¾ng) nh trøng gµ bãc, (ng¨m ng¨m) b¸nh mËt… Hay miªu t¶ m¾t: (m¾t s¸ng) nh sao, (m¾t ti hÝ) nh m¾t l¬n,… - So sánh: Muốn viết được những câu văn miêu tả chứa đầy hình ảnh và giàu cảm xúc chúng ta không thể không sử dụng các biện pháp như so sánh, tưởng tượng, điệp từ, điệp ngữ... Nhưng cái khó ở đây là hướng dẫn các em so sánh tưởng tưởng sao cho không trở thành công thức như những câu: “ Mái tóc của bà trắng như cước ”. “ Em bé có đôi mắt như hai hạt nhãn”… Khi miêu tả cùng với biện pháp so sánh nhưng nếu biết: “ Cặp mắt đen của bà vẫn mờ đục, hồi ức không làm cho cặp ấy linh hoạt lên. Da cổ, da tay, da mặt chằng chịt những nếp nhăn như những nếp cứa. Mỗi khi bà lão cử động tôi tưởng như làn da khô héo ấy sẽ rách tả tơi rơi xuống từng mảng ”. 11 Qua cách viết trên ta thấy bài làm hiện rõ một bà lão già nua tội nghiệp hơn là một cách viết khác. b. Sö dông biÖn ph¸p gîi t¶. Ngoµi biÖn ph¸p so s¸nh trong khi t¶ ngêi ®Ó lµm næi bËt ®èi tîng miªu t¶ th× ngêi t¶ cÇn lµm râ ®Æc ®iÓm riªng cña ®èi tîng ®ã b»ng c¸ch sö dông c¸c tõ ng÷ gîi t¶ (tõ l¸y, tõ ghÐp… gîi t¶ h×nh d¸ng). Như chúng ta đều biết “Tác giả”của bài làm văn miêu tả mới chỉ 11-12 tuổi .Vốn sống, vốn hiểu biết của các em chưa phong phú, các em còn trong quá trình tìm hiểu thế giới xung quanh dù giáo viên có cố gắng rất nhiều trongviệc hướng dẫn, tổ chức quan sát đối tượng miêu tả, dù các em có quan sát kỹ đến mấy nhưng do vốn từ nghèo nàn nên các em cũng chỉ biết đưa vào bài làm hàng loạt các chi tiết quan sát được, không biết chọn lọc gọt giũa cho sát thực gợi tả. Để cung cấp vốn từ cho học sinh trước tiên giáo viên phải dạy tốt các tiết từ ngữ, ngữ pháp. Khi dạy cần chú ý xây dựng vốn từ cho học sinh. Ngoài những từ đã có trong sách giáo khoa các em có trể tự bổ sung thêm một số từ ngữ khác đưa vào hiểu biết của mình. Các em có thể sử dụng từ ngữ để đặt câu đúng câu hay hoặc giáo viên ra bài tập cho các em làm. Để các em nắm được giá trị gợi tả, sử dụng của từ,chúng ta có thể cho các em tìm từ điền vào chỗ trống cho trước một số từ. Cách làm này ở cuộc thi bảy sắc cầu vồng thường có. Ví dụ: Em hãy điền những từ ngữ sau vào chỗ chấm sao cho câu thơ đúng và gợi tả nhất: ríu rít, thánh hót, râm ran… Muốn bài văn tả người được tốt cái giản đơn nhất nhưng cũng khó nhất là dùng từ chính xác. Loại từ cần thiết và có giá trị nhất là từ láy, từ tượng thanh, tượng hình. Ví dụ: Khi miêu tả màu da của con người các em có thể sử dụng các từ láy: xanh xao, hồng hào, trắng trẻo, nâu nâu… Tả về đôi mắt có: lay láy, ngơ ngác, long lanh, mờ mờ, tháo láo… Ví dụ: Từ câu “Em bé có đôi má tròn, có vài sợi tóc lơ thơ ở trán màu nâu” ta có thể sửa lại “Đó là một em bé có khuôn mặt hồng hào, tròn quay, bầu bĩnh. Trên đầu có mấy sợi tóc đen ngã màu nâu phất phơ xuống đỉnh trán rộng trông thật ngộ nghĩnh, thông minh và dễ thương”. Để đưa từ láy vào làm văn tả người thì khi dạy từ ngữ giáo viên phải cung cấp kiến thức về từ láy, ý nghĩa giảm nhẹ, và mạnh thêm của từ láy đó. Từ đó 12 hình thành kỹ năng cho các em khi làm văn chúng ta nên sử dụng từ láy. Đặc biệt hơn nữa là tượng thanh, tượng hình. Ví dụ: Khi miêu tả hình dáng: Lênh khênh, mập mạp, thon thả, gầy gầy … Tiếng cười giọng nói: Thỏ thẻ, the thé, khúc khích, thì thào, oang oang… Ngoài việc sử dụng từ láy để làm cho bài văn tả người sinh động, giàu hình ảnh thì học sinh còn phải biết chọn từ ngữ để khắc đậm nội dung, hình dáng và tính tình người được tả. Muốn vậy giáo viên cần cung cấp cho học sinh từ và ngữ khi làm văn miêu tả sao cho phù hợp. Ví dụ: Khi miêu tả tính nết tùy thuộc vào lứa tuổi . * Một đứa trẻ có thể: - Một đứa trẻ hiền lành, thông minh, sáng trí. - Một đứa trẻ chậm chạp, lười biếng. - Một đứa trẻ hiếu thảo, đáng thương. - Một đứa trẻ tinh nghịch, xấc xược. * Một cụ già hoặc thanh niên có thể: - Có tính hòa đồng, thích sống giản dị. - Một người hiền lành, khoan dung, rộng lượng, hiền hòa. - Một thanh niên khôn ngoan tháo vát, từng trải. - Một người thật thà, chất phác. * Một bà mẹ có thể: - Một người mẹ hiền lành, dịu dàng. - Một người mẹ bao dung. - Một người mẹ có cái nhìn âu yếm. - Một người mẹ đảm đang. Ngoài ra ở mức độ cao của văn tả người, thông qua hành động việc làm người viết cần bộc lộ suy nghĩ tình cảm của nhân vật. Ví dụ: Thanh đi người thẳng mạnh cạnh bà lưng đã còng. Tuy vậy Thanh cảm thấy chính bà che chở cho mình như những ngày còn nhỏ… Về ngôn ngữ, cú pháp: Muốn viết được một câu văn hay cũng cần phải có đầy đủ các bộ phận, sử dụng các biện pháp tu từ và những câu ca dao, tục ngữ. * Ví dụ: - Mặt anh ta đỏ như gấc cứ lừ lừ nhìn tôi. - Cô ấy nói ngọt như mía lùi. Một số câu ca dao các em có thể ứng dụng vào làm văn tả người: - Công cha như núi Thái Sơn 13 Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra - Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào … Khẳng định lại một lần nữa muốn học sinh làm tốt một bài văn miêu tả thì giáo viên phải cung cấp vốn từ ngữ, các biện pháp tu từ cho các em thông qua mọi hình thức. 2.3.3. Biện pháp 3: Tìm một số nét riêng biệt để tả. Để khắc phục sự rập khuôn, máy móc của học sinh thì khi hướng dẫn làm bài ở tiết Tập làm văn miệng giáo viên nên khơi dậy cho học sinh một sự sáng tạo. Tả người không cần thiết bao giờ cũng phải tả đẹp, tả những nét tốt, những nét tiêu biểu mà có thể chỉ tả một nét riêng biệt của người đó. Ví dụ: Tả một chị bán hàng ở phố em Hầu như bài làm của học sinh đều tả một chị bán hàng đẹp đẽ, khỏe mạnh. Cửa hàng luôn nhộn nhịp đông vui, tay chị đếm tiền thoăn thoắt, môi chị luôn cười... Vì như vậy nên khi chấm bài hầu hét giáo viên chúng ta thường gặp những chị bán hàng giống nhau, đều là những chị có “ khuôn mặt trái xoan” có “ hàm răng trắng”, “ Lấm tấm mồ hôi”… Với những thực trạng đó giáo viên cần hướng dẫn cho các em biết, chọn một nét riêng biệt để tả. Ví dụ: Cùng tả về người mẹ một em học sinh viết: “ Mẹ của em phải làm việc vất vả, các ngón tay của mẹ gầy gầy, xương xương. Mái tóc của mẹ đã điểm bạc và làn da đã có nhiều nếp nhăn”. Có em học sinh khác chỉ chọn nét đặc trưng đó là đôi vai của mẹ và em viết. Để viết được một câu văn hay, học sinh phải quan sát đối tượng miêu tả một cách tinh tế. Do vậy giáo viên luôn chú ý đến phương pháp tổ chức cho học sinh quan sát, chỉ trên cơ sở có sự thu nhận trực tiếp các nhận xét, các ấn tượng, các cảm xúc của mình các em mới bắt tay vào làm bài. Để thực hiện yêu cầu trên giáo viên phải dạy tốt các tiết dạy quan sát, ra các đề bài miêu tả người để học sinh có khă năng tiếp xúc chuẩn bị làm bài đông thời giáo viên cần chú ý rèn luyện cho học sinh có kỹ năng quan sát cần thiết, biết lựa chọn các chi tiết tiêu biểu, những ấn tượng nổi bật để đưa vào bài văn. Có một điều cần chú ý nữa là khi hướng dẫn các em tập quan sát luôn khéo léo khêu gợi để các em huy động vốn hiểu biết, khả năng liên tưởng, cảm xúc và vốn ngôn ngữ giúp cho việc quan sát được tốt hơn. Song ở lớp 5 tả bà, tả mẹ hay tả bất kỳ một người nào thì các em phải sử dụng hồi ức, phải huy động vốn hiểu biết, nhận xét, cảm xúc... đã có trong quá khứ về đối tượng miêu tả để làm bài. Hồi ức tưởng tượng là cách nhìn gián tiếp của con người phục hồi sự 14 nhìn nhận bằng cách gợi nhớ là “nhìn thầm”. Bài miêu tả sẽ tốt khi hình ảnh một người nào đó được hiện lên trong tâm trí các em khá hoàn chỉnh cho nên trong các tiết học giáo viên cần sử dụng những hệ thống câu hỏi. Đặc biệt hơn là thông qua các bài tập đọc có tính miêu tả người trong sách giáo khoa của chương trình. Ví dụ: - Cô giáo em có dáng người như thế nào ? - Nên dùng từ ngữ để miêu tả sát thực? - Dáng người cô giáo giống dáng người bà không?... Khi miêu tả một em bé ngủ. Một nhà văn đã dùng biện pháp tưởng tượng viết lên hình ảnh hàng mi và nụ cười em bé như sau: “Giấc ngủ chập chờn trên hàng mi em bé. Ai biết giấc ngủ từ đâu đến? Nghe nói giấc ngủ từ trong bóng cây rừng có đom đóm lập lòe dìu dịu có hai nụ hoa thần kỳ níu cạnh e lệ. Ấy giấc ngủ từ nơi đó hôn lên hàng mi ”[2] Hay khi miêu tả đôi vai một người mẹ: “Đôi vai của mẹ thành chai từ bao giờ con không biết, chỉ thấy cái u chai đã dày cộm lên do suốt đời mẹ chỉ biết gánh và gánh. Mấy khi chiếc đòn gánh rời vai mẹ. Mẹ gánh đá, gánh củi, gánh thóc, gánh gạo, gánh đến lúc mấy da rớm máu, dính cả vào đòn gánh. Đôi vai ấy con tin rằng suốt đời mẹ không bao giờ trở lại lành lặn như đôi vai người thường đâu mẹ ạ. Nhưng chính đôi vai xương xẩu, bé nhẹ mỏng manh ấy lại gánh được bao nhiêu thứ mà người thường không thể gánh nổi.”[2] Chỉ tả đôi vai nhưng với đoạn văn thứ hai chúng ta thấy hiện lên hình ảnh một bà mẹ vất vả chịu thương, chịu khó. Dù không một lời nói yêu thương mẹ nhưng chúng ta lại thấy tác giả bài viết yêu mẹ đến nhường nào. 2.3.4. Biện pháp 4: Híng dÉn häc sinh c¸ch ®Æt c©u v¨n t¶. a. Gi¸o viªn cÇn gióp cho häc sinh biÕt ®îc, c©u v¨n miªu t¶ nãi chung vµ t¶ ngêi nãi riªng ph¶i kh¸c c©u v¨n kÓ ë chç: C©u v¨n t¶ ph¶i giµu h×nh ¶nh, diÔn t¶ ý phong phó, sinh ®éng, ®îc sö dông c¸c biÖn ph¸p vÝ von, so s¸nh, m¹ch l¹c (c©u v¨n ph¶i cã “ hån” ) . *VÝ dô : - C©u v¨n kÓ : “Tãc bµ vÉn cßn ®en, dµi ”. - C©u v¨n t¶ : “Bµ tuy tuæi ®· cao nhng tãc vÉn cßn ®en, mît lu«n ®îc ch¶i gän vµ bu«ng xuèng ngang lng ”. Hay : - “ M¸i tãc cña bµ vÉn cßn ®en nh¸nh, mît mµ, mÒm m¹i nh nhung ” 15 VÒ mÆt ng÷ ph¸p c©u v¨n t¶ kh¸c c©u v¨n kÓ ë chç: C©u v¨n kÓ cã khi chØ cã hai bé phËn chÝnh : M¸i tãc ®en , dµi . CN VN VN Nhng c©u v¨n t¶ c¸c thµnh phÇn phô cña c©u ®îc më réng thªm : “M¸i tãc cña b¹n ®en nh gç mun, ãng ¶, mÒm m¹i, lóc nµo còng ®îc kÑp gän gµng trong chiÕc g¨m hoa mµu tÝm ”. Nh vËy gi¸o viªn cÇn ph¶i gióp häc sinh biÕt c©u v¨n t¶ hay sö dông c¸c tõ l¸y, biÖn ph¸p nh©n ho¸, so s¸nh,… vµ ®îc më réng thªm c¸c thµnh phÇn chÝnh hoÆc phô cña c©u v¨n kÓ,... cho hîp lý ®Ó t¨ng søc gîi t¶, gîi c¶m xóc. b. Gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh thùc hµnh viÕt c©u v¨n t¶ dùa vµo c©u kÓ ®· cho s½n ®Ó so s¸nh vµ n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cña nã, tõ ®ã vËn dông qu¸ tr×nh thùc hµnh viÕt bµi v¨n tèt h¬n. C©u v¨n kÓ C©u v¨n t¶ VÝ dô t¶ vÒ ngêi bµ Do ph¶i lµm viÖc nhiÒu vµ ®· tr¶i qua cuéc Níc da cña bµ sèng vÊt v¶ cïng víi thêi gian nªn lµn da cña bµ ng¨m ng¨m kh«ng ®îc tr¾ng trÎo, mÞn mµng, mµ ®· cã ®en. nhiÒu nÕp nh¨n vµ ®en bãng v× s¬ng giã. §«i m¾t §«i m¾t cña bµ kh«ng cßn tinh anh nh tríc ®©y tr¾ng ®ôc. n÷a nhng vÉn rÊt dÞu hiÒn. Tãm l¹i : §Ó gióp häc sinh cã c©u v¨n t¶ giµu h×nh ¶nh, gîi c¶m xóc gi¸o viªn cÇn ph¶i gióp c¸c em biÕt më réng thªm c¸c thµnh phÇn cña c©u. 2.3.5. Biện pháp 5: Híng dÉn häc sinh c¸ch liªn kÕt c©u trong ®o¹n v¨n. Sù liªn kÕt gi÷a c¸c vÕ c©u, c©u, ®o¹n trong v¨n b¶n lµ mét yÕu tè rÊt cÇn thiÕt cho sù thµnh c«ng cña mét bµi v¨n, thiÕu sù liªn kÕt v¨n b¶n chØ cßn lµ mét chuçi c©u hçn ®én, sù liªn kÕt ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c biÖn ph¸p liªn kÕt, ®èi víi häc sinh líp 5 trong bµi nµy gi¸o viªn cÇn híng dÉn c¸ch liªn kÕt c©u theo hai mÆt: Néi dung vµ h×nh thøc. a. VÒ néi dung 16 Néi dung cña ®o¹n v¨n ®· ®îc x¸c ®Þnh râ rµng, ®ã lµ gåm hai ý chÝnh: T¶ h×nh d¸ng vµ t¶ tÝnh t×nh. - §o¹n v¨n t¶ h×nh d¸ng: Gåm nh÷ng c©u v¨n t¶ bao qu¸t tríc (d¸ng dÊp, tuæi, c¸ch ®i ®øng, ¨n mÆc,...) tiÕp ®ã ®Õn nh÷ng c©u v¨n t¶ chi tiÕt c¸c bé phËn cña ngêi ®îc t¶ ®îc s¾p xÕp mét c¸ch hîp lý, ngÉu nhiªn theo c¸ch c¶m nhËn cña m×nh (trong ph¹m vi bµi v¨n t¶ líp 5) thêng t¶ c¸c bé phËn trªn khu«n mÆt tríc nh: Khu«n mÆt, ®«i m¾t, vÇng tr¸n, níc da, m¸i tãc, tai, mòi, hµm r¨ng, ch©n tay,...) tÊt c¶ c¸c ý c¸c c©u ®Òu nh»m vµo viÖc minh ho¹, gi¶i thÝch cho ý chÝnh (h×nh d¸ng ®Ñp hay xÊu, hay ®Æc biÖt). §ã chÝnh lµ sù liªn kÕt chñ ®Ò (h×nh d¸ng hay nÕt tèt) kh«ng cã nh÷ng c©u ý xa ®Ò, l¹c ®Ò vµ thõa. - §o¹n v¨n t¶ tÝnh t×nh : Gi¸o viªn cÇn lu ý häc sinh: C¸c c©u v¨n ®Òu tËp trung vµo viÖc t¶ nÕt tèt th«ng qua sù xuÊt hiÖn c¸c cö chØ hµnh ®éng cña ngêi ®îc t¶ . b. VÒ h×nh thøc §Ó thÓ hiÖn néi dung râ rµng th× ph¶i biÕt c¸ch nèi kÕt c¸c c©u v¨n t¶ hîp lý, c©u v¨n ph¶i ®îc diÔn ®¹t râ ý, rµnh m¹ch, khi diÔn t¶ hÕt mét ý cã thÓ dïng dÊu chÊm, cã thÓ nèi kÕt c¸c vÕ c©u b»ng c¸c tõ chØ quan hÖ vµ, cßn, nhng, th×,... hoÆc cÆp tõ chØ quan hÖ : “tuy ...nhng ”, “mÆc dï ... vÉn”, “nÕu ... th× ”. LÊy vÝ dô vÒ t¶ ho¹t ®éng cña ngêi c«ng nh©n söa ®êng, t¸c gi¶ ®· sö dông quan hÖ tõ ®Ó liªn kÕt c©u trong ®o¹n v¨n : “B¸c T©m, mÑ cña Th ®ang ch¨m chó lµm viÖc. B¸c ®i mét ®«i g¨ng tay b»ng v¶i rÊt dµy. V× thÕ, tay b¸c y nh tay mét ngêi khæng lå.” (SGK TiÕng ViÖt 5 - TËp 1 trang 150) [3] c. Sö dông c¸c phÐp liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n lµ phÐp nèi, phÐp lÆp, phÐp thÕ, liªn tëng. Nhng ®èi víi häc sinh líp 5 cha häc trong ®Çu n¨m häc. V× vËy, b»ng sù hiÓu biÕt cña m×nh, gi¸o viªn chØ cÇn híng dÉn häc sinh s¾p xÕp c¸c c©u v¨n tr×nh tù miªu t¶ theo c¸ch c¶m nhËn cña m×nh sao cho hîp lý. Gi¸o viªn cÇn lu ý häc sinh khi sö dông c¸ch liªn kÕt nµy tr¸nh nh÷ng trêng hîp häc sinh sö 17 dông lÆp tõ nhng kh«ng cã t¸c dông liªn kÕt c©u l¹i lµm cho c©u v¨n trë nªn rêm rµ. 2.3.6. Biện pháp 6: Híng dÉn häc sinh c¸ch dïng dÊu c©u trong ®o¹n v¨n. a. Híng dÉn sö dông ®óng dÊu chÊm, dÊu phÈy. Mét bµi v¨n hay lµ mét bµi v¨n ph¶i cã c©u v¨n diÔn ®¹t ý m¹ch l¹c, tr«i ch¶y. §Ó c©u v¨n râ ý, m¹ch l¹c, lµm cho ®o¹n v¨n ®¹t yªu cÇu vÒ néi dung lÉn h×nh thøc cÇn ph¶i dïng dÊu c©u ®óng chç, hîp lý, v× nÕu kh«ng sö dông c©u ®óng vÞ trÝ ng÷ ph¸p sÏ lµm cho ngêi ®äc hiÓu sai ý cña c©u, hoÆc lµm cho c©u v¨n, ®o¹n v¨n mÊt gi¸ trÞ vÒ n«i dung biÓu ®¹t. Dïng dÊu c©u thÕ nµo cho thÝch hîp gi¸o viªn cÇn gióp cho häc sinh hiÓu: Trong ®o¹n v¨n t¶ thêng chØ dïng dÊu chÊm, dÊu phÈy. DÊu chÊm lµ dÊu hiÖu kÕt thóc mét ý trän vÑn, vËy khi diÔn t¶ hÕt mét ý cÇn ph¶i dïng dÊu chÊm. Trong ®o¹n v¨n t¶ sÏ cã nh÷ng c©u v¨n dµi, nh÷ng c©u v¨n dï dµi vÉn ph¶i cã giíi h¹n, tøc lµ ph¶i cã dÊu chÊm ®Ó kÕt thóc sù diÔn t¶ mét ý, kh«ng thÓ cã nh÷ng c©u v¨n kÐo dµi hµng nöa trang giÊy hoÆc c¶ ®o¹n v¨n, bµi v¨n. V× vËy gi¸o viªn cÇn ®Æc biÖt lu ý häc sinh v× cã mét sè em viÕt bµi v¨n kh«ng bao giê chÊm c©u. §Æc biÖt c¸ch sö dông dÊu phÈy (thêng ®Æt ë gi÷a c©u ®Ó t¸ch c¸c bé phËn trong c©u nh ®Æt gi÷a thµnh phÇn phô vµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u, ®Æt gi÷a c¸c bé phËn song song trong c©u hoÆc gi÷a c¸c vÕ trong c©u ghÐp) häc sinh sö dông thêng cha ®óng . VÝ dô: “§«i mi cña ca sÜ Mü T©m ®îc uèn cong. Tr«ng rÊt ®Ñp” - Sö dông dÊu chÊm cha ®óng chç (Bµi lµm cña häc sinh TrÞnh Mai Anh - T¶ mét ca sÜ ®ang biÓu diÔn) hay “Em thÊy ca sÜ Mü T©m tay cÇm mét c¸i Mi-cr« bíc ra chµo kh¸n gi¶ vµ b¾t ®Çu giíi thiÖu tªn bµi h¸t lóc ®ã tiÕng nh¹c còng næi lªn vµ c« b¾t ®Çu nh¶y vµ cÊt tiÕng h¸t hai tay vung sang bªn nµy l¹i vung sang bªn kia”- Bµi viÕt kh«ng sö dông dÊu c©u (Bµi lµm cña Lª Anh TuÊn - T¶ mét ca sÜ ®ang biÓu diÔn) b. Híng dÉn sö dông ®óng c¸c dÊu c©u kh¸c. Trong ®o¹n v¨n t¶ ngêi, khi ph¶i t¶ ho¹t ®éng vµ tÝnh t×nh ®«i khi cã trêng hîp trÝch dÉn lêi ®èi tho¹i cña ngêi ®îc 18 t¶ víi ngêi kh¸c (v× c¸c lêi ®èi tho¹i ®ã cã t¸c dông béc lé ®îc néi t©m, tÝnh c¸ch cña ngêi ®îc t¶) th× ph¶i dïng dÊu hai chÊm (:), dÊu g¹ch ngang (-), dÊu chÊm hái (?), dÊu chÊm c¶m (!), dÊu ngoÆc kÐp (“”)gi¸o viªn cÇn lu ý häc sinh sö dông cho phï hîp. VÝ dô: Khi t¶ mét em bÐ ®ang tuæi tËp ®i, tËp nãi c¸c em cÇn ph¶i trÝch dÉn lêi nãi cña em bÐ ®ã nh: Hµ Thanh lóc nµo còng vui vµ bi b« lu«n miÖng nhng chØ bËp bÑ ®îc mÊy tiÕng “«ng, «ng,…”, “bµ, bµ”... Cuèi cïng gi¸o viªn cÇn lu ý häc sinh biÕt kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p ®· híng dÉn (t×m vµ chän tõ, ®Æt c©u, liªn kÕt c©u, sö dông dÊu c©u) trong qu¸ tr×nh triÓn khai ý cña v¨n b¶n, c¸c biÖn ph¸p ®ã cÇn ®îc liªn kÕt víi nhau, thèng nhÊt ®Ó t¹o ®îc thµnh mét bµi v¨n hoµn chØnh, kh«ng ®îc bá qua hoÆc xem nhÑ biÖn ph¸p nµy. Cã nh thÕ ®o¹n v¨n, bµi v¨n míi ®¹t yªu cÇu vÒ néi dung lÉn h×nh thøc. 2.3.7. Biện pháp 7: Häc tËp ®o¹n v¨n, bµi v¨n hay. Ngoµi cung cÊp vèn tõ vµ viÖc híng dÉn cho häc sinh c¸ch dïng tõ ®Æt c©u, c¸ch liªn kÕt c©u, c¸ch dïng d©u c©u th× viÖc cho häc sinh häc tËp nh÷ng ®o¹n v¨n hay, bµi v¨n hay cña b¹n vµ trong s¸ch tham kh¶o còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p gióp cho häc sinh lµm bµi ®îc tèt h¬n. ViÖc häc tËp ®o¹n v¨n hay, bµi v¨n hay gi¸o viªn cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua c¶ c¸c tiÕt LuyÖn tõ vµ c©u, TËp ®äc, TËp lµm v¨n,… - Qua nh÷ng tiÕt tËp ®äc víi nh÷ng bµi v¨n, ®o¹n v¨n cã liªn quan ®Õn t¶ ngêi (nh bµi “Mét chuyªn gia m¸y xóc ”, “Ngêi g¸c rõng tÝ hon”…..) - Qua nh÷ng tiÕt lµm v¨n miÖng, hay tiÕt tr¶ bµi, qua nh÷ng ®o¹n v¨n cña b¹n, c¸c em c¶m thô ®îc c¸i hay c¸i ®Ñp hay nh÷ng c¸i cßn cha hay trong viÖc dïng tõ ®Æt c©u, c¸ch liªn kÕt c©u. Tõ ®ã biÕt vËn dông vµo bµi viÕt cña m×nh, ®ång thêi nh÷ng häc sinh cã bµi viÕt còng ®îc c¸c b¹n ®¸nh gi¸ ®Ó nhËn thÊy ®îc nh÷ng thiÕu sãt cÇn bæ sung cho bµi cña m×nh ®îc hay h¬n. Gi¸o viªn còng cã thÓ chän nh÷ng ®o¹n v¨n, nh÷ng c©u v¨n trong s¸ch tham kh¶o ®äc cho häc sinh nghe ®Ó c¸c em ph©n tÝch t×m ra ®îc c¸i hay trong c¸ch 19 dïng tõ ®Æt c©u, c¸ch sö dông c¸c biÖn ph¸p miªu t¶ ®Ó gióp c¸c em häc tËp tõ ®ã sö dông trong bµi viÕt cña m×nh. 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường. Sau khi sö dông c¸c biÖn ph¸p trªn trong qu¸ tr×nh d¹y bµi v¨n t¶ ngêi, häc sinh tiÕp thu bµi mét c¸ch tÝch cùc, kÕt qu¶ ®îc thÓ hiÖn ngay trong bµi viÕt, c¸c em ®· dïng tõ mét c¸ch chÝnh x¸c, vèn tõ ®îc sö dông phong phó h¬n, c©u v¨n giµu h×nh ¶nh, gîi c¶m m« t¶ chÝnh x¸c vµ lu lo¸t h¬n. KÕt qu¶ cuèi cïng khi tiÕn hµnh kiÓm tra víi ®Ò bµi: “ T¶ c« gi¸o (hoÆc thÇy gi¸o) cña em trong mét giê häc mµ em nhí nhÊt.” thu ®îc nh sau: Tæng sè bµi 34 bµi §iÓm giái §iÓm kh¸ §iÓm TB §iÓm yÕu SL TL SL TL SL TL SL TL 20 58,9 % 10 29,4 % 4 11,7 % 0 0 Dùa vµo kÕt qu¶ lµm bµi cña häc sinh ë b¶ng tæng hîp trªn ta thÊy chÊt lîng ®· t¨ng lªn râ rÖt. Nªn theo t«i ®Ó bµi viÕt cña häc sinh ®¹t yªu cÇu vÒ c¸ch dïng tõ ®Æt c©u, triÓn khai ý thµnh ®o¹n v¨n, bµi v¨n ®¹t yªu cÇu (hay) th× cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p cô thÓ híng dÉn gióp cho häc sinh cã ®îc vèn tõ ng÷ phong phó vµ biÕt c¸ch dïng tõ ng÷, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt miªu t¶, c¸ch ®Æt c©u, c¸ch liªn kÕt c©u, c¸ch sö dông dÊu c©u còng nh ®îc söa ch÷a bæ sung ngay tríc khi tiÕn hµnh bµi viÕt chø kh«ng ®Ó ®Õn tiÕt tr¶ bµi míi söa ch÷a th× sè lîng lçi vÉn m¾c trong bµi viÕt. Khi ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nµy vµo thùc tÕ líp t«i, t«i nhËn thÊy cã nh÷ng u ®iÓm, nhîc ®iÓm sau ®©y: * u ®iÓm - Häc sinh cã vèn tõ ng÷ phong phó ®Ó phôc vô cho viÖc ®Æt c©u, triÓn khai ý thµnh ®o¹n v¨n, bµi v¨n. - Gióp cho häc sinh mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ tõ ng÷, ng÷ ph¸p cÇn thiÕt ph¶i vËn dông vµo bÊt kú bµi v¨n nµo, ®ã lµ viÕt c©u ®óng ng÷ ph¸p, s¾p xÕp c¸c c©u v¨n hîp lý, l« 20