Tài liệu Mối quan hệ biện chứng giữa các thành phần kinh tế.

phÇn Më ®Çu M-êi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng tr-ëng nhanh vµ v-ît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã b-íc chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn bé. Vµ nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng mét trong tr-ëng kinh tÕ lµ n-íc ta b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc. Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh Trung -¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét chñ tr-¬ng chiÕn l-îc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh tùu kinh tÕ nh- võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t- trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn l-îc ®óng ®¾n. 1 ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ". Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù h-íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy. 2 PhÇn I C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I/ Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, chóng kh«ng cã m©u thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn t-îng lu«n lu«n cã m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn t-îng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®-îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ng-îc nhau, trong ®ã gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp th-êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng ph¸t triÓn. 3 C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu h-íng ph¸t triÓn tr¸i ng-îc nhau nh-ng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong mét chØnh thÓ duy nhÊt lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ s- l-¬ng tùa, r»ng buéc, phô thuéc lÉn nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau, mÆt nµy míi cã ®èi lËp lµ sù cã mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng th-êng xuyªn muèn tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù thèng nhÊt gi÷a chóng. Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian thèng nhÊt x¸c ®Þnh. BÊt cø sù nµo còng diÔn ra sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu h-íng chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp cho ®Õn khi nã bÞ ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn. §Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi 4 lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®-îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra ®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc. V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn. II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Trong thêi kú phÇn qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t- b¶n tnh©n, kinh tÕ c¸ thÓ. Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m nh- sau (theo gi¸ n¨m 1989): 1990 1991 1992 1993 1994 19.856 20.755 22.201 23.623 25.224 (TØ ®ång) Cao h¬n so lÇn l-ît lµ: víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh 10.186 tû; 10.224 tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp 5 10.411tû; vµo ng©n s¸ch qua thuÕ c«ng th-¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi GDP còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ 5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cã kh¶ n¨ng cho x· héi nh- tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ n-íc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi: Kinh tÕ t- b¶n Trong Nhµ n-íc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX. qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, vÉn cßn bÞ ¶nh h-ëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp chung quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn giai cÊp trong kh«ng gay g¾t nh-ng còng cã x· héi tuy nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo vµ m©u thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. m©u thuÉn giai cÊp cßn cã ë n-íc ta, bªn c¹nh m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tr-íc ®©y ®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é th÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyªts th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i 6 cña h×nh thøc t- h÷u trong thøc së h÷u. CÇn g¾n víi tÕ v× tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh së h÷u víi lîi Ých kinh lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x· héi. N-íc ta qu¸ ®é lªn CHXN, bá qua chÕ ®é Tb¶n, tõ mét n-íc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, lùc l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt n-íc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng n-íc XHCN ®· ®¹t to lín ®-îc nh÷ng thµnh tùu vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc ®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét n-íc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn g¾t. Tr-íc gi÷a CHXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay m¾t CNTB cßn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph-¬ng ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c n-íc t- b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn. C¸c n-íc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp vµ x©m l-îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®· 7 dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta vµ mét trong nh÷ng thµnh tùu vÒ ®æi míi nÒn kinh tÕ lµ b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o hîp kÕt hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn. III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ 1. MÆt thèng nhÊt HiÕn ph¸p Nhµ n-íc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. §¹i héi §¶ng quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII nÒn kinh tÕ n-íc ta Thµnh toµn ®· ®-îc x¸c ®Þnh tån taÞ 5 thµnh phÇn kinh tÕ. phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ n-íc), thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh 8 phÇn kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ tb¶n Nhµ n-íc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta tÕ trong thêi kú sù tån t¹i l©u ph¸t triÓn c«ng nhËn c¸c thµnh phÇn kinh qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo ®Þnh h-íng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®ã mét ®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra t õ thùc tÕ, nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung -¬ng lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ cho ®Õn nay, trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn ý ®Õn c¸c thµnh phÇn 5 thµnh phÇn thiÕt thùc sù mµ tr-íc ®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi t-îng ph¶i c¶i t¹o ngay khi vµo l-u b-íc thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh- chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t- b¶n t- nh©n ®Çu tvµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t- nh©n yªn t©m thµnh phÇn xuÊt, b¶o vÖ kinh tÕ ®-îc quyÒn ®Çu t- b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n së h÷u nhµ t- b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ hîp ph¸p cña c¸c vµ ph¸t triÓn d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t- b¶n 9 l©u dµi, mäi ®a Nhµ n-íc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t qu¶ quan träng. C¬ chÕ ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh nh÷ng kÕt nÒn kinh tÕ hµng theo ®Þnh h-íng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh hîp ph¸p, hîp t¸c nguyÖn, thÞ tr-êng cã vai trß vµ liªn doanh tù trùc tiÕp h-íng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng vµph-¬ng ¸n n-íc m«i s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nhµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh h-íng, t¹o tr-êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o kiÓm trong ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt nam ®· lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®-a tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ qu©n tõ 4,9% b×nh trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7% trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ 7,75% (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ tµi chÝnh tiÒn tÖ nhê c¸c chÝnh s¸ch thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc t- nh©n vµo ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi. Nhµ n-íc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng ph©n 10 biÖt ®èi xö kh«ng t-íc ®o¹t tµi s¶n kh«ng gß Ðp tËp thÓ ®Æt h×nh t- liÖu hîp ph¸p, s¶n xuÊt, kh«ng ¸p thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng c«ng lao ®éng x· héi nh©n thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ c- d©n trªn thÞ tr-êng ®Ó h-íng tíi mét môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, ®-a n-íc ta trë thµnh c«ng nghiÖp mét n-íc cã nÒn ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn n-íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN nh-ng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é (N-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi vµ s©u s¾c). §ã lµ"Kinh tÕ chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ më réng. Kinh tÕ to lín quèc doanh gi÷ vai trß kh«ng ngõng ®-îc cñng cè c¸ thÓ cßn cã ph¹m vi t-¬ng ®èi lín, tõng b-íc ®i vµo con ®-êng lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ lîi. T- b¶n t- nh©n vµ cïng cã ®-îc kinh doanh trong nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy ®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t- b¶n nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ khÝch ph¸t triÓn m¹nh Nhµ n-íc d-íi gia ®×nh ®-îc khuyÕn nh-ng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c 11 h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc nh÷ng mçi thµnh ®-îc nh©n d©n h-ëng øng réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh s¸ch Êy ®· gãp quyÒn lµm chñ cña phÇn ®· nh©n d©n phÇn vÒ ph¸t huy kinh tÕ, kh¬i dËy®-îc nhiÒu tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra tranh sèng ®éng trªn thÞ tr-êng. Sù sù c¹nh ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ vµ ng-êi lao ®éng x· héi, tËp thÓ ngµy cµng cao h¬n. 2. MÆt m©u thuÉn: a. Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt thèng nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng t- b¶n chñ nghÜa. MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi n-íc ta vµ t-¬ng quan lùc l-îng bèi c¶nh quèc tÕ nh- hiÖn nay trong khi vËn mÖnh cña ®Êt n-íc ph¸t triÓn theo h-íng XHCN "Ch-a ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ng-îc l¹i. Lµ 12 quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh ch-a ®ñ mµ ph¶i cã ®-êng lèi s¸ng suèt kh«n ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt n-íc m¹nh". M©u thuÉn ph¶i cã bé m¸y Nhµ c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc l-îng vµ khuynh h-íng ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®-îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch h-íng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc l-îng chÝnh trÞ x· héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh h-íng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc l-îng vµ nh÷ng lùc l-îng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn ®-îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n nµy kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN. Do ®Æc ®iÓm XHCN ë n-íc ta nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ chãng lùc l-îng s¶n xuÊt, kh¾c phôc tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng vµ nhanh nh÷ng kinh c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n cña Nhµ n-íc ®Ó ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã kinh tÕ c¬ b¶n lµ: m©u thuÉn Èn chøa m©u thuÉn bªn trong qu¸ tr×nh nµy gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi: §Þnh h-íng XHCN vµ ®Þnh h-íng XHCN. §ã lµ m©u thuÉn tÕ phi bªn trong cña nÒn kinh n-íc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh h-íng ®ã song song vµ th-êng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh 13 ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ n-íc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®-êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi n-íc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh- ng-îc ®êi trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë n-íc ta hiÖn nay lµ x©y dùng CNXH b»ng c¸ch më réng ®-êng cho CNTB. Nh-ng CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng d-íi sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá TBCN nh- chóng ta nay chóng ta kinh tÕ t- nh©n vµ ®· lµm tr-íc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®-êng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá ViÖc xãa bá sù lùa chän XHCN. chÕ ®é t- h÷u kiÓu tr-íc ®©y lµ tr¸i víi qui luËt kh¸ch quan. V× thÕ mµ tr¸i l¹i sÏ kh«ng thóc ®Èy lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ ®-îc. Do ®ã thùc hiÖn t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ"giÆc dèt"v.v... vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt n-íc ta. 14 §©y lµ nh÷ng cña nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ c¸ thÓ, t- b¶n t- nh©n ë trong n-íc vµ viÖc më cöa cho CNTB n-íc ngoµi ®Çu t- vµo n-íc ta d-íi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nh-îng", ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nh-ng còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù nhiÒu thµnh kinh tÕ t- nh©n ph¸t triÓn ®ã cßn thÊp, ch-a t-¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®-êng lèi ®ã còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã nh- vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t huy tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ Quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt, nh-ng kh«ng cã vai trß, vÞ trÝ nh- nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Kinh tÕ cèt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc mµ nßng gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, Nhµ n-íc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n-íc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn 15 kinh tÕ, Nhµ n-íc sö dông c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc nh- mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa h-íng dÉn, ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng; võa "më ®-êng" lµm "®Çu tµu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng, chiÕn l-îc vµ kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc, chiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ"khu vùc quèc doanh ®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n-íc" (1) . Nh- vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta ®Õn nay , kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®-îc xu thÕ ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m cho ®-îc m©u thuÉn bªn trong cña vËt. Bªn trong b¶n th©n sù c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh CN (1) quèc ChiÕn l-îc phßng, Ng©n hµng Nhµ ®éc quyÒn n-íc, B-u nhchÝnh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù thËt Hµ 16 viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Ngµnh nµo c òng muèn - kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nh-ng chÝnh sù c¹nh tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt l-îng vµ sè l-îng s¶n phÈm ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng h-íng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän v-¬n lªn tÕ ra bªn ngoµi th× kh«ng thÓ ®-a nÒn kinh trong n-íc t¨ng tr-ëng theo kÞp b-íc tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn nhá bÐ vµ mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng v-ît qu¸ triÖu USD vµ tØ lÖ xuÊt nhËp nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu 500 lµ 1/4 (xuÊt 1 th× thay ®æi (1986 - 1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tû lÖ xuÊt nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i th-¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng b-íc tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ n-íc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then chèt. Néi 1991 - Trang 12 17 §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn t-îng, lµ quan hÖ nh©n - qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh- bÊt kú mét gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ g i÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th-¬ng tr-êng lµ chiÕn tr-êng" nh-ng nh÷ng g× cßn tån t¹i ®-îc vµ mÆt hµng nµo ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr-êng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh -u viÖt cña m©u thuÉn nh-ng bªn c¹nh ®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con ng-êi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, ph¸t triÓn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn 18 m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn 19 kinh tÕ. t×nh h×nh PhÇn II Thùc tr¹ng - gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua: 1. Kinh tÕ quèc doanh: Dùa trªn së h÷u toµn d©n t- liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi n¨m 1989 c¶ n-íc cã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t-¬ng øng lµ 10 tû ®ång USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn l©m nghiÖp 1,2% tæng sè vèn. CTVT : 14,8%; Th-¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 - 80% sè thu cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu phÇn (100%) thuèc ch÷a bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe ®¹p... kh«ng ai nhËn vai trß cã thÓ phñ vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh ta tÕ n-íc vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh tÝch song khu vùc kinh tÕ quèc doanh ch-a ®¶m b¶o 20