Tài liệu Mô hình nghiên cứu tác động mạng lưới giao thông ...phát triển ktxh...bắc bộ

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ------ ------ BÙI TH HOÀNG LAN MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - Xà H I C A VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B LU N ÁN TI N SĨ KINH T HÀ N I - 2012 B GIÁO D C ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ----------- BÙI TH HOÀNG LAN NGHIÊN C U MÔ HÌNH TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - Xà H I C A VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B Chuyên ngành : Phân b l c lư ng s n xu t và phân vùng kinh t Mã s : 62. 34. 01. 01 LU N ÁN TI N SĨ KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS NGUY N H NG THÁI 2. TS. LÝ HUY TU N HÀ N I - 2012 i L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u ñư c s d ng trong lu n án là trung th c, có ngu n g c, xu t x rõ ràng. Nh ng k t qu trình bày trong lu n án chưa t ng ñư c công b trong b t c công trình nào khác. Tác gi lu n án Bùi Th Hoàng Lan ii L I C M ƠN Toàn b n i dung trong lu n án ñư c th c hi n t i Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân Hà N i, lu n án do tôi th c hi n, hoàn thành v i t t c s hư ng d n, giúp ñ , h p tác, ngu n thông tin ñư c ch p thu n s d ng, tôi trân tr ng c m ơn t i Ban lãnh ñ o Vi n ðào t o sau ñ i h c GS. TS Hoàng Văn Cư ng - Vi n trư ng; TS. ðinh Ti n Dũng - Phó Vi n trư ng; TS Doãn Hoàng Minh - Trư ng ban ðào t o ti n s ; ThS. ð Tuy t Nhung ñã ñ ng ý và t o ñi u ki n toàn b th t c ñ lu n án c a tôi ñư c trình bày; chân thành c m ơn Ban lãnh ñ o Khoa Môi trư ng và ðô th PGS.TS. Lê Thu Hoa - Trư ng khoa; TS. ðinh ð c Trư ng - Phó trư ng khoa, TS. Lê Hà Thanh - Trư ng b môn Kinh t và Qu n lý Môi trư ng, TS. Nguy n H u ðoàn; TS. Nguy n Kim Hoàng - Trư ng b môn Kinh t và Qu n lý ñô th cùng toàn th các ñ ng nghi p trong khoa ñã chia s ki n th c, kinh nghiêm và t o ñi u ki n ñ tôi th c hi n nghiêm túc, ñ y ñ các nghiên c u khoa h c, chuyên ñ khoa h c và b o v lu n án c p cơ s . Trong th i gian ti n hành nghiên c u, s giúp ñ và ñ ng viên c a các th y cô, các b n ñ ng nghi p trong Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân, các chuyên gia, các nhà khoa h c Vi n Chi n lư c và Phát tri n - B Giao thông V n t i, Ban ñi u ph i các vùng kinh t tr ng ñi m -Vi n Chi n lư c phát tri n- B K ho ch ð u tư, Trư ng ð i h c Giao thông V n t i, Công ty ALMEX, TEDI, Vi n Kinh t Vi t Nam…, ñã giúp tôi vư t qua nh ng giai ño n khó khăn ñ hoàn thành lu n án, tôi luôn ghi nh và trân tr ng. Tôi xin chân thành c m ơn PGS.TS Nguy n H ng Thái ñã ch p thu n hư ng d n và chia s ki n th c, t o cho tôi ni m tin, ñ ng l c cho quá trình th c hi n lu n án. Các n i dung th o lu n v v n ñ nghiên c u v i th y, giúp tôi có nh ng hư ng ñi khoa h c hơn trong th c hi n lu n án. K t qu lu n án là nh ng n l c mà tôi mong mu n ñ n ñáp công s c c a th y. Tôi may m n ñư c TS. Lý Huy Tu n, v i tư cách là ngư i th y, nhà qu n lý c p cao trong lĩnh v c kinh t giao thông, ñã giúp tôi cách ti p c n khoa h c và iii ngu n thông tin phong phú. Th y ñã th ng th n ch ra nh ng h n ch , thi u sót trong ñ cương, n i dung lu n án, giúp tôi ñi u ch nh, b sung và hoàn thi n. Tôi xin bày t lòng bi t ơn ñ n s ân c n, nhi t tình c a th y. Sau cùng, tôi xin c m ơn b , m hai bên, các anh, ch , ñ c bi t c m ơn ch ng và các con yêu quý ñã h tr và ñ ng viên, ñ tôi ñi ñ n cùng trong nghiên c u lu n án, ñánh d u nh ng k t qu bư c ñ u và nh ng nh n ñ nh, nghiên c u khoa h c ti p theo có ý nghĩa th c ti n hơn n a cho xã h i . M t l n n a, tôi xin c m ơn t t c m i ngư i v nh ng ñi u ñã dành cho tôi! Hà n i 05/2012 Nghiên c u sinh Bùi Th Hoàng Lan iv M CL C L I CAM ðOAN .......................................................................................................i L I C M ƠN ............................................................................................................ii DANH M C CH VI T T T ..............................................................................vii DANH M C B NG, BI U ð , HÌNH, SƠ ð , B N ð PH N M ...............................viii ð U ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: LÝ LU N CHUNG V MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - Xà H I ................................................................................... 16 1.1. M ng lư i giao thông ñư ng b và tác ñ ng c a nó ñ n phát tri n kinh t - xã h i . ............................................................................................................. 16 1.1.1. M ng lư i giao thông ñư ng b ............................................................... 17 1.1.2. Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t xã h i .................................................................................................................. 25 1.2. M t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i ........................................................................ 44 1.2.1. Mô hình t ng quát .................................................................................... 44 1.2.2. Mô hình nghiên c u tác ñ ng................................................................... 48 1.3. Kinh nghi m c a m t s nư c v mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i........................ 57 1.3.1. Châu Âu ................................................................................................... 57 1.3.2. M ............................................................................................................ 60 1.3.3. Nh t B n................................................................................................... 66 1.3.4. Nh n xét chung ........................................................................................ 67 1.3.5. Bài h c rút ra cho Vi t Nam .................................................................... 72 1.4. Ti u k t chương 1 .......................................................................................... 73 CHƯƠNG 2: TÌNH HÌNH S D NG MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - Xà H I VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B ........ 75 v 2.1. Khái quát v Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ........................................... 75 2.1.1. Quá trình hình thành và phát tri n c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ................................................................................................................ 75 2.1.2. V trí và vai trò ....................................................................................... 77 2.1.3. Các l i th và b t l i ......................................................................81 2.1.4. Hi n tr ng kinh t -xã h i...............................................................87 2.2. Hi n tr ng m ng lư i giao thông ñư ng b Vùng KTTðBB.................... 94 2.2.1. T ng quan phát tri n m ng lư i giao thông ñư ng b Vi t Nam .....94 2.2.2. M ng lư i giao thông ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ...97 2.3. Tình hình s d ng m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........... 111 2.3.1. M t s mô hình nghiên c u tác ñ ng ñã s d ng .................................. 111 2.3.2. Nh n xét v các mô hình nghiên c u tác ñ ng ñã s d ng: ...................... 126 2.4. Ti u k t chương 2 ........................................................................................ 127 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH ð XU T NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - Xà H I VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B ........................................ 129 3.1. Phát tri n m ng lư i giao thông ñư ng b ph c v phát tri n kinh t xã h i Vùng KTTðBB........................................................................................ 129 3.1.1. Quan ñi m phát tri n.............................................................................. 129 3.1.2. M c tiêu phát tri n ................................................................................. 130 3.2. Mô hình l a ch n nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........................................... 132 3.2.1. Căn c , nguyên t c l a ch n mô hình.................................................... 132 3.2.2. Mô hình l a ch n ................................................................................... 135 3.3. Tính toán th nghi m m t s tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........................................... 145 3.3.1. S d ng mô hình kinh t lư ng phân tích s li u m ng ........................ 145 3.3.2. S d ng mô hình h i quy tuy n tính...................................................... 149 vi 3.3.3. Nh n xét v k t qu tính toán th nghi m ............................................. 159 3.4. Nh n ñ nh m t s tác ñ ng chưa ñ nh lư ng ñư c c a mô hình tính toán th nghi m .................................................................................................. 161 3.4.1. Tác ñ ng ñ n v n t i .............................................................................. 161 3.4.2. Tác ñ ng ñ n Ngân sách nhà nư c ........................................................ 162 3.4.3. Tác ñ ng ñ n ð u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) .................................. 163 3.4.4. Tác ñ ng ñ n qu ñ t ñai ....................................................................... 164 3.4.5. Tác ñ ng ñ n môi trư ng ....................................................................... 165 3.5. M t s ki n ngh v m ng lư i giao thông ñư ng b hư ng t i m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a Vùng KTTðBB ............................................... 171 3.6. Hư ng nghiên c u phát tri n ..................................................................... 172 3.7. Ti u k t chương 3 ........................................................................................ 173 K T LU N ............................................................................................................ 174 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C ðà ðƯ C CÔNG B ...... 177 DANH M C TÀI LI U THAM KH O............................................................. 178 vii DANH M C CH TT Vi t t t VI T T T Vi t ñ y ñ ti ng Vi t 1 BVMT B o v môi trư ng 2 B KHðT B K ho ch và ð u tư 3 CNH, HðH Công nghi p hoá, hi n ñ i hoá 4 GTSX Giá tr s n xu t 5 KTTð Kinh t tr ng ñi m 6 KTTðBB Kinh t tr ng ñi m B c b 7 KTTðMT Kinh t tr ng ñi m mi n Trung 8 KTTðPN Kinh t tr ng ñi m phía Nam 9 KT- XH Kinh t - xã h i 10 PTBV Phát tri n b n v ng 11 QL Qu c l 12 VKTTð Vùng kinh t tr ng ñi m 13 BGTVT B Giao thông V n t i 14 BOT H p ñ ng xây d ng - chuy n giao - kinh doanh 15 BT H p ñ ng xây d ng -chuy n giao 16 BTC B Tài chính 17 GTVT Giao thông v n t i 18 NSNN Ngân sách Nhà nư c 19 QLNN Qu n lý nhà nư c 20 TCðBVN T ng c c ñư ng b Vi t Nam 21 UBND U Ban nhân dân 22 VEC Công ty ð u tư phát tri n ñư ng cao t c Vi t Nam 23 TNGTðB Tai n n Giao Thông ñư ng b 24 ATGT An toàn Giao Thông ñư ng b viii DANH M C B NG, BI U ð , HÌNH, SƠ ð , B N ð B NG B ng 1.1 Phân lo i ñư ng b theo c p qu n lý ............................................... 22 B ng 1.2. Quy mô tác ñ ng .............................................................................. 31 B ng 1.3. T ng h p các ch tiêu ñánh giá c a m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n kinh t - xã h i c a m t s nư c ...................................................................................... 68 B ng 1.4 : T ng h p các ưu như c ñi m c a m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n kinh t - xã h i c a m t s nư c ...................................................................................... 69 B ng 2.1: Các ch tiêu kinh t - xã h i c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . 88 B ng 2.2: S khu công nghi p theo qui ho ch ñ n năm 2010 và s KCN th c t ñ n h t năm 2010 ......................................................................... 93 B ng 2.3: M t ñ v n t i m t s tuy n ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ............................................................................................. 100 B ng 2.4: Cơ c u và ch ng lo i phương ti n v n t i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b năm 2010............................................................................ 102 B ng 2.5: Tai n n giao thông phân theo các lo i hình giao thông năm 2009. 104 B ng 2.6 Tai n n giao thông ñư ng b phân theo lo i ñư ng b năm 2009 104 B ng 2.7: D báo kh i lư ng v n t i hàng hóa, hành khách Vùng kinh t tr ng ñi m B c b .......................................................................... 114 B ng 2.8. D báo t l ñ m nh n v n t i hàng hóa c a phương th c v n t i ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b .................................... 115 B ng 2.9. D báo t l ñ m nh n v n t i hành khách c a các phương th c v n t i ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ........................ 115 B ng 2.10. ðánh giá v chuy n ñi c a ngư i dân ............................................ 117 B ng 2.11. T ng nhu c u ñi l i trong khu v c quy ho ch1).............................. 118 ix B ng 3.1: B ng t ng h p các ch tiêu MGTðB và PTKT –XH cho Nghiên c u tác ñ ng ................................................................................... 135 B ng 3.2: L trình thay ñ i các khu v c ñ a lý vào Vùng KTTðBB............. 136 B ng 3.3: B n ch t c a các ư c lư ng áp d ng cho phân tích s li u m ng.. 141 B ng 3.4: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Hà n i ........................... 150 B ng 3.5: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b H i Phòng ..................... 151 B ng 3.6: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b H i Dương .................... 153 B ng 3.7: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Hưng Yên ..................... 154 B ng 3.8: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b B c Ninh....................... 155 B ng 3.9: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Qu ng Ninh .................. 157 B ng 3.10: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Vĩnh Phúc ..................... 158 B ng 3.11: T ng h p các k t qu tác ñ ng km ñư ng b c a 7 t nh ............... 159 B ng 3.12. M t ñ Hành khách Luân chuy n 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2002-2010....................................................................................... 161 B ng 3.13: M t ñ hàng hoá luân chuy n 7 t nh giai ño n 2002-2010 ............ 162 B ng 3.14: Chi NS Bình quân c a 7 t nh giai ño n 2002-2010 ....................... 163 B ng 3.15: V n ñ u tư tr c ti p nư c ngoài bình quân ñ u ngư i c a 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2002-2010............................................ 164 B ng 3.16: Qu ñ t cho GTVTðB vùng KTTð B c b .................................. 165 B ng 3.17. Ư c tính th i lư ng các ch t gây ô nhi m t các ngu n th i chính c a Vi t Nam năm 2005................................................................. 166 BI U ð Bi u ñ 3.1: GDP so sánh 7 t nh c a Vùng KTTðBB giai ño n 2000-2008 ..... 146 Bi u ñ 3.2: S km ñư ng b 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2000-2010 ...... 146 Bi u ñ 3.3: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, S km ñư ng b Hà N i 150 Bi u ñ 3.4: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b H i Phòng 152 Bi u ñ 3.5: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b H i Dương153 x Bi u ñ 3.6: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Hưng Yên 154 Bi u ñ 3.7: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b B c Ninh.. 156 Bi u ñ 3.8: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Qu ng Ninh157 Bi u ñ 3.9: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Vĩnh Phúc 158 Bi u ñ 3.10. T l phát th i ch t gây ô nhi m do các phương ti n giao thông cơ gi i ñư ng b ................................................................................. 166 Bi u ñ 3.11. N ng ñ BTX (benzen, toluen và xylen) trung bình 1 gi c a các khu v c thu c thành ph Hà N i (quan tr c trong th i gian 12/1/2007-5/2/2007)....................................................................... 167 Bi u ñ 3.12. Nhu c u xăng d u c a Vi t Nam nh ng năm qua và d báo cho ñ n năm 2025 ................................................................................. 167 Bi u ñ 3.13: Cơ c u tiêu th xăng d u theo các ngành c a Vi t Nam................ 168 Bi u ñ 3.14: T l phát th i ch t gây ô nhi m do các ngu n th i chính Vi t Nam năm 2009 ............................................................................... 168 B Nð B n ñ 2.1: V trí c a các vùng KTTð trong c nư c......................................... 81 B n ñ 2.2: M ng lư i giao thông qu c gia vi t nam ......................................... 94 B n ñ 2.3: Hi n tr ng cơ c u Kinh t , h t ng k thu t c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ...................................................................................... 99 HÌNH Hình 1.1. Mô ph ng h th ng giao thông v n t i............................................. 18 Hình 1.2. Các thành ph n c a cơ s h t ng giao thông v n t i. ..................... 18 Hình 1.3. Các y u t c u thành h th ng giao thông ñ ng. ............................. 19 Hình 1.4. Quy mô không gian c a tác ñ ng m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i........................................................... 32 Hình 1.5. Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n Phát tri n kinh t - xã h i .......................................................................................... 34 xi Hình 1.6. Các mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i...................................................... 48 Hình 1.7. Các bư c cho nghiên c u tác ñ ng ñ n PTKT-XH vùng trong dài h n .................................................................................................... 63 Hình 2.1: Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng Vùng kinh t tr ng ñi m B c b , 2000- 2009........................................................................................ 82 Hình 2.2 Tình hình tai n n giao thông giai ño n 2000-2009 ........................ 103 Hình 2.3. Khu v c nghiên c u c a t ng quy ho ch....................................... 116 Hình 2.4. Tình hình phát tri n qu c l 5 và k t n i c a qu c l 5 v i m ng lư i ñư ng b khác......................................................................... 119 Hình 2.5 Tác ñ ng ñ n FDI c a d án QL5.................................................. 122 Hình 2.6: Tác ñ ng ñ n Phát tri n Nông thôn c a d án QL5....................... 124 SƠ ð Sơ ñ : 3.1: Quá trình l a ch n mô hình phân tích s li u m ng ...................... 142 1 PH N M ð U 1. T ng quan tình hình nghiên c u liên quan ñ n ñ tài lu n án M ng lư i giao thông ñư ng b và tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i là nh ng v n ñ ñư c ñư c nhi u nhà nghiên c u, nhà khoa h c trong nư c và trên th gi i nhìn nh n các góc ñ khác nhau và s n ph m nghiên c u cũng ña d ng v hình th c như: ñ tài khoa h c các c p, sách chuyên kh o, các bài báo trên các t p chí chuyên ngành, các tham lu n v.v.. Giao thông v n t i nói chung và m ng lư i giao thông ñư ng b nói riêng ñóng vai trò s ng còn trong n n kinh t c a b t kỳ m t qu c gia nào. Nhìn trên t ng th , ñi u ñó ñư c ph n ánh qua s ñóng góp to l n c a ngành ñư ng b vào ch s t ng s n lư ng qu c n i (GDP), lư ng tiêu dùng kh ng l hàng hóa và d ch v , t o công ăn vi c làm và ñóng góp vào NSNN. Nh ng th ng kê tóm t t ñã ch ra m i quan h ch t ch gi a ch s GDP và nhu c u ñi l i b ng ñư ng b [69]. Tăng trư ng nhu c u ñi l i b ng ñư ng b thúc ñ y m c tăng s n lư ng kinh t cao hơn. M i quan h ñó g i là s ñ ng bi n gi a m ng lư i giao thông ñư ng b và phát tri n kinh t [73]. Các kho n ñ u tư vào ñư ng cao t c và cơ s v t ch t ngành giao thông công c ng s làm gi m các chi phí giao thông v n t i và s n xu t, và h qu là, góp ph n tăng trư ng kinh t cũng như năng su t s n xu t [71]. Có nh ng nghiên c u ch ra r ng c m t t ñô la M ñ u tư vào cơ s h t ng giao thông s t o ra hơn hai t ñô la trong ho t ñ ng c a n n kinh t cùng v i 42.000 vi c làm. T m t quan ñi m phát tri n kinh doanh, c i ti n v n chuy n ñư ng b có th tác ñ ng ñ n tăng trư ng kinh t và phát tri n theo b n cách: (i) phát tri n các hình th c thương m i m i gi a các ngành và các lãnh th , (ii) gi m m t mát hàng hóa và tăng cư ng ñ tin c y c a ho t ñ ng thương m i hi n có, (iii) m r ng kích thư c c a th trư ng và t o ñi u ki n cho ho t ñ ng s n xu t và phân ph i, và (iv) tăng năng su t thông qua ti p c n v i th trư ng lao ñ ng [65]. M t khía c nh n a c a m i quan h gi a v n chuy n ñư ng b và phát tri n kinh t - xã h i là "tác ñ ng ngư c" gây t c ngh n. B ng cách áp ñ t m t gi i h n hi u 2 qu , nâng cao th i gian di chuy n và chi phí, gi m ñ tin c y, gi m m t s l i th v v trí liên quan ñ n các khu v c b tác ñ ng và các tuy n ñư ng b , lúc ñó t c ngh n có kh năng ñ o ngư c t t c b n lo i tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i k trên do s tăng cư ng cho ñ u tư giao thông v n t i. [61] Nghiên c u v tác ñ ng kinh t c a cơ s h t ng giao thông ñư c th hi n trong m t s nghiên c u c a (Blonk, 1979; Rietveld & Bruinsma, 1998) cũng như nh ng nghiên c u v mô hình ñánh giá nh ng tác ñ ng này (Oosterhaven, Sturm & Zwaneveld, 1998; Rietveld & Nijkamp, 2000). Các nghiên c u này phân tích tác ñ ng c a các d án, chương trình ñ n h th ng kinh t trên các khu v c b tác ñ ng nhi u nh t, ph n l n s d ng mô hình ñ u vào-ñ u ra ñ nghiên c u tác ñ ng. Mô hình này không ch n m b t ñư c tác ñ ng tr c ti p mà c nh ng tác ñ ng gián ti p và tác ñ ng ngo i lai c a chương trình, d án ñư ng b [68]. Có m t s mô hình ñ u vào-ñ u ra ñư c s d ng ñ ñánh giá các lo i chương trình, d án ñư ng b khác nhau ñ n phát tri n kinh t - xã h i như: Minnesota IMPLAN2, mô hình hóa kinh t khu v c REMI3 ñưa ra cơ ch cách bi n lu n k t qu c a mô hình. Các tác gi cũng ñưa ra s nhân tác ñ ng, cách tính toán và s d ng s nhân này cho ñánh giá tác ñ ng tr c ti p và gián ti p c a m ng lư i giao thông ñư ng b khu v c và k t qu c a nh ng ñánh giá này là nh ng g i ý t t nh t cho các nhà ho ch ñ nh chính sách kinh t - xã h i và giao thông.[64]. M t s nghiên c u t p trung vào phát tri n m t mô hình không gian kinh t gi i quy t các tác ñ ng gián ti p c a cơ s h t ng ñư ng b (Barry Zondag; 2008; L.A. Tavasszy, TNO Inro, M.J.P.M. Thissen, 2007) cho Hà Lan. Các nghiên c u này ch y u cung c p m t cái nhìn t ng quan v mô hình Mobilec là m t mô hình không gian kinh t khá phát tri n, ñây là m t mô hình liên vùng, nó mô t các m i quan h gi a s di chuy n, kinh t và m ng lư i giao thông ñư ng b . Mô hình Mobilec phân tích tác ñ ng c a ñư ng b ñ n th trư ng lao ñ ng và s d ng ñ t ñai c a n n kinh t .[72] Tuy nhiên tính gi i thích c a mô hình v ý nghiã kinh t là chưa ñ y ñ . Do v y, s xu t hi n ñ y h a h n c a các mô hình ñ a lý kinh t m i d a trên tính toán c a mô hình cân b ng t ng th không gian (SCGE) cũng ñư c s 3 d ng thích h p cho phân tích tác ñ ng gián ti p c a ñư ng b [63]. G n ñây, k t qu ng d ng c a m t mô hình SCGE m i Hà Lan v i 14 ngành và 548 thành ph xác nh n r ng cách ti p c n SCGE có ti m năng cao ñ tính toán và gi i thích các tác ñ ng kinh t -xã h i c a cơ s h t ng giao thông [77]. (Oosterhaven, Sturm & Zwaneveld, năm 1999) cũng ñã ch ra tính tác ñ ng v i mô hình cân b ng t ng th không gian- SCGE là m t l a ch n ñ y ñ cho s d ng ñ t giao thông v n t i các nư c phát tri n v i cơ s d li u ñ y ñ và ñ ng nh t. [66] Bên c nh ñó cũng có nh ng nghiên c u (Amado Crotte Alvarado, 2008; Glen Weisbrod, 2007) t p trung vào các tác ñ ng c a ñư ng b ñ n l i ích kinh t c a th i gian và ti t ki m chi phí cho du khách, m r ng th trư ng lao ñ ng, tăng trư ng thương m i toàn c u. Nghiên c u này quan tâm ñ n ph m vi tác ñ ng b i các l p khác nhau c a các mô hình tác ñ ng kinh t d báo ñ n tăng trư ng kinh t và ñưa ra m t khuôn kh phân tích cho v n t i ña phương th c[60]. (Nikolic, 2009) xác ñ nh v n t i ña phương th c là m t ñi u ki n tiên quy t c n thi t cho ho t ñ ng hi u qu và hi u su t c a ho t ñ ng giao thông v n t i ñư ng b . (Rob Van Nes, 2006; Heejoo, Tschangho và Boyce, 2003; Laird, Nellthorp và Mackie, 2007) cũng quan sát th y v i s k t h p ch t ch c a khu v c công nghi p v i m ng lư i giao thông ñư ng b trong ñi u ti t m c ñ phân ph i hàng hóa. M ng lư i giao thông ñư ng b s tr c ti p góp ph n thành công c a n n kinh t khu v c và qu c gia vào dòng ch y hàng hoá qu c t .[75] ð i v i các nư c ñang phát tri n, m t s nghiên c u cho m ng lư i ñư ng cao t c Trung Qu c (Brakman et al, 2009; Fujita et al,1999) ñánh giá tác ñ ng toàn di n c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n ho t ñ ng kinh t và các khu v c ñư c hư ng l i t n n kinh t tích t quy mô l n s t n d ng l i th c a chi phí v n chuy n th p hơn ñ m r ng xu t kh u vào các khu v c t t h u, nghiên c u hư ng t i m r ng mô hình ñánh giá tác ñ ng c a ñư ng b ñ n kinh t - xã h i v i các ñi u tra xã h i quy mô l n nh m cung c p thêm các ch tiêu tính toán cho m ng lư i giao thông ñư ng b khu v c [62]. ðây là mô hình c u trúc ñ a kinh t m i (new economic geography) l n ñ u tiên ñư c ng d ng trong m t b i c nh các nư c ñang 4 phát tri n ñ xem xét tác ñ ng c a c i ti n cơ s h t ng giao thông ñư ng b ñ n m t s y u t kinh t - xã h i khu v c nghiên c u liên quan ñ n tr ng thái cân b ng ng n h n và dài h n. Tuy nhiên h ch tiêu s d ng còn r t sơ sài, ñơn gi n do h n ch v chu i s li u ñ l n.[78][74] Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n môi trư ng không khí thông qua lư ng phát th i CO2 (Matthew Barth, 2008; David Hilling, 1996; Roger Gorham, 2002) nh n ñ nh m ng lư i giao thông ñư ng b ñóng m t vai trò ñáng k làm tăng lư ng khí th i carbon dioxide (CO2), chi m kho ng 1/6 t ng phát th i CO2 c a Hoa Kỳ và ñưa ra các khuy n ngh v chính sách cho chính quy n khu v c nghiên c u.[67] Vi t Nam, tác ñ ng c a giao thông v n t i nói chung và ñư ng b nói riêng ñ n kinh t - xã h i vùng ñã ñư c các cơ quan qu n lý, các nhà nghiên c u quan tâm t trư c ñó, nhưng ph i ñ n năm 1988, h c gi Nguy n Quang Vinh th c hi n lu n án ti n s nghiên c u “ nh hư ng c a giao thông v n t i ñ n s hình thành và phát tri n c a vùng kinh t c a Vi t Nam” m i h th ng và b t ñ u làm rõ m i quan h gi a giao thông v n t i v i s hình thành và phát tri n c a các vùng kinh t và góp ph n gi i quy t nh ng v n ñ th c ti n trong t ch c không gian lãnh th , ñi u ch nh h p lý gi a phát tri n giao thông v i phát tri n kinh t - xã h i trên t ng vùng trong t ng th i ñi m [2]. ðây là lu n án ti n s duy nh t Vi t Nam có n i dung nghiên c u liên quan tr c ti p ñ n m t ph n n i dung lu n án c a nghiên c u sinh. Tuy nhiên, tác gi c a lu n án này m i ch d ng l i vi c nghiên c u ho t ñ ng v n t i c a m ng lư i giao thông ñư ng b . Trong lu n án, tác gi cũng ñã ñưa ra nh n ñ nh “m ng lư i giao thông ñư ng b có kh năng k t n i liên vùng” [53] và ñưa ra nh ng nh n ñ nh mang tính ñ nh tính thông qua các ch tiêu t n, t n/ km, hành khách, hành khách/ km, mà chưa tính toán th nghi m ñư c b t c các tác ñ ng nào c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n s hình thành c a vùng kinh t Vi t Nam [6][9]. Và ñây là nh ng kho ng tr ng c v lý lu n và th c ti n s ñư c nghiên c u rõ hơn trong lu n án c a nghiên c u sinh. 5 Trong lĩnh v c nghiên c u này, hi n chưa có lu n án ti n s nghiên c u v ñ tài nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . M t s lu n án ti n s kinh t liên quan ñ n m t ph n c a ph m vi nghiên c u c a ñ tài như giao thông tĩnh, cách huy ñ ng v n cho phát tri n h t ng giao thông, cơ c u kinh t , phát tri n khu công nghi p cho Vùng KTTðBB như sau: Lê Th Khuyên (2002) Phương hư ng và gi i pháp huy ñ ng ngu n v n ñ u tư trong nư c và ngoài nư c ñ phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m phân tích s tác ñ ng c a chính sách qu n lý tài chính - ti n t và các nhân t khác trong th c t , chi ph i ñ n vi c thu hút ngu n v n ñ u tư trong nư c và ngoài nư c Vùng kinh t tr ng ñi m phía Nam.[29] Ki n ngh các ñ nh hư ng gi i pháp v chính sách tài chính - ti n t t o ñi u ki n thu hút ñư c ngu n v n ñ u tư có hi u qu trong vi c phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m phía Nam trong th i gian qua. Ph m Văn Liên (2005) Các gi i pháp huy ñ ng và s d ng v n ñ u tư phát tri n cơ s h t ng giao thông ñư ng b Vi t Nam ñ c p t i vi c huy ñ ng, qu n lý và s d ng v n ñ u tư cho phát tri n cơ s h t ng giao thông ñư ng b . H th ng hoá, hoàn thi n v cơ s h t ng ñư ng b . ð xu t các gi i pháp trong công tác huy ñ ng và s d ng v n cho cơ s h t ng giao thông ñư ng b . Bùi Văn Khánh (2010) Huy ñ ng ngu n l c tài chính xây d ng K t c u h t ng giao thông ñư ng b trên ñ a bàn t nh Hoà Bình ñánh giá th c tr ng k t c u h t ng và huy ñ ng ngu n l c tài chính cho xây d ng k t c u h t ng giao thông ñư ng b t nh Hoà Bình[28]. ð xu t gi i pháp huy ñ ng ngu n l c tài chính th c thi ho t ñ ng này ñ n năm 2020. Nguy n Qu c Duy (2002) Measuring growthe m ng lư i giao thông ñư ng b ect of transport infrastructure capital on the Vietnamese economy nghiên c u t ng quan v tác ñ ng c a v n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông v n t i ñ i v i n n kinh t , phân tích th ng kê v n cho phát tri n giao thông v n t i và tăng trư ng kinh t Vi t Nam. Tác gi cũng ti n hành mô hình hoá v n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông v n t i và tăng trư ng kinh t Vi t Nam. Tr n Th Lan Hương 2011 Nghiên c u mô hình xác ñ nh nhu c u và gi i pháp 6 phát tri n giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u phân tích, ñánh giá hi n tr ng giao thông c a khu v c nghiên c u t i Vi t Nam, cơ ch chính sách ñ i v i giao thông v n t i. Xác ñ nh t l quĩ ñ t dành cho giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u. Xây d ng các mô hình và mô hình d báo ñ xác ñ nh nhu c u giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u. ng d ng ma tr n SWOT xem xét các cơ h i, thách th c, ưu ñi m và h n ch ñ ñ xu t các gi i pháp thích h p. T ðình Thi (2009) Gi i pháp ch y u b o ñ m chuy n d ch cơ c u kinh t c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b nghiên c u làm sáng t thêm nh ng v n ñ ch y u v lý lu n và th c ti n v chuy n d ch cơ c u kinh t trên quan ñi m phát tri n b n v ng ñ i v i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b có ý nghĩa quan tr ng ñ tìm ra các gi i pháp h u hi u b o ñ m s b n v ng c a chuy n d ch và rút kinh nghi m ñ i v i các Vùng kinh t tr ng ñi m khác trong c nư c[38]. Vũ Thành Hư ng (2010) Phát tri n các khu công nghi p Vùng kinh t tr ng ñi m B c b theo hư ng b n v ng góp ph n làm rõ nh ng v n ñ ch y u v lý lu n và th c ti n liên quan ñ n phát tri n các KCN trên quan ñi m phát tri n b n v ng ; xây d ng ñư c các nhóm ch s ñánh giá s phát tri n b n v ng các KCN v các m t kinh t , xã h i và môi trư ng; Khái quát hóa kinh nghi m c a m t s nư c phát tri n và ñang phát tri n v chính sách phát tri n b n v ng các KCN; Phân tích, ñánh giá th c tr ng phát tri n các KCN Vùng kinh t tr ng ñi m B c b và tác ñ ng c a các chính sách phát tri n KCN t i tăng trư ng kinh t , công b ng xã h i, s d ng h p lý tài nguyên thiên nhiên và b o v môi trư ng. T ñó, ch ra các nhân t không b n v ng trong phát tri n và ho t ñ ng các KCN Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ; Xây d ng quan ñi m, ñ xu t ñư c ñ nh hư ng và các gi i pháp ch y u b o ñ m phát tri n b n v ng các KCN c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . G n ñây, ñư c s quan tâm ñ u tư c a Nhà nư c, m t s công trình nghiên c u liên quan ñ n nh ng v n ñ nêu trên ñ i v i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b cũng ñã và ñang ñư c ti n hành; trong ñó, ñi n hình là các nghiên c u do Vi n Chi n lư c và phát tri n, B K ho ch và ð u tư th c hi n v quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i ñ a bàn tr ng ñi m B c B (th c hi n năm 1995); quy 7 ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b th i kỳ 2006 - 2020 và ê tài thu th p, xây d ng h th ng ch tiêu và ñánh giá ti m năng th m nh hi n tr ng phát tri n kinh t - xã h i các Vùng kinh t tr ng ñi m Vi t Nam (th c hi n năm 2006); ng d ng mô hình liên vùng nghiên c u m i quan h phát tri n Vùng kinh t tr ng ñi m B c b v i các vùng lân c n trong chi n lư c phát tri n nhanh và b n v ng n n Kinh t Vi t nam (th c hi n năm 2008). Bên c nh ñó, cũng có m t s các nghiên c u ñư c th c hi n b i Vi n Chi n lư c và phát tri n GTVT, B Giao thông v n t i như quy ho ch phát tri n giao thông v n t i ñư ng b Vi t Nam ñ n 2020 (th c hi n 1996); Quy ho ch phát tri n giao thông v n t i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b (th c hi n 2011); Nghiên c u t ng th phát tri n giao thông v n t i Vi t Nam- VISTRASS 1,2 (th c hi n năm 1999, 2009), báo cáo c a Vi t Nam v phát tri n cơ s h t ng … Lĩnh v c giao thông v n t i nói chung cũng nh n ñư c s quan tâm, nghiên c u t các t ch c qu c t như Ngân hàng H p tác qu c t Nh t B n (JBIC) trong các ñánh giá tác ñ ng giao thông c a các d án phát tri n cơ s h t ng giao thông mi n B c Vi t Nam” IDCJ/JBIC – m t nghiên c u trư ng h p v Qu c l 5 và c ng H i Phòng (th c hi n năm 2003), ðánh giá tác ñ ng kinh t - xã h i các d án xây d ng cơ s h t ng giao thông mi n B c Vi t Nam (th c hi n năm 2003) nh m m c ñích ñánh giá tác ñ ng kinh t - xã h i c a hai d án JBIC h tr trong lĩnh v c giao thông v n t i, c i thi n và m r ng Qu c l 5 c ng H i Phòng. Nghiên c u này xem xét vai trò c a cơ s h t ng kinh t quy mô l n trong vi c ñ t ñư c tăng trư ng kinh t và gi m nghèo trong khu v c có liên quan[24]. Hai d án JBIC h tr ODA, c hai d án b t ñ u vào năm 1994 và hoàn thành vào năm 2000 xây d ng qu c l 5 n i huy n Gia Lâm, Hà N i và c ng H i Phòng là c ng thương m i l n nh t mi n B c Vi t Nam. Ngoài qu c l s 5 và d án C ng H i Phòng, JBIC tài tr d án nâng c p ñư ng qu c l 18, 10, m r ng c ng Cái Lân.[25] Ngoài ra, cũng có nghiên c u c a World Bank Vietnam như Transport strategy: Transition, reform, and sustainable management (th c hi n năm 2006) nêu t ng quan v nh ng m c tiêu phát tri n c a ngành giao thông v n t i. Các chính