CHÖÔNG I
VÒ TRÍ , ÑOÁI TÖÔÏNG, PHÖÔNG PHAÙP VAØ CHÖÙC NAÊNG
CUÛA CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOA HOÏC
I. VÒ TRÍ CUÛA CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOA HOÏC
Caùc nhaø saùng laäp ra chuû nghóa Maùc-Leânin ñaõ söû duïng hai
thuaät ngöõ “chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc” hoaëc “chuû nghóa coäng
saûn khoa hoïc”. Hai thuaät ngöõ naøy veà cô baûn laø thoáng nhaát veà yù
nghóa. Hieän nay chuùng ta söû duïng thuaät ngöõ “chuû nghóa xaõ hoäi
khoa hoïc “
1. Khaùi nieäm chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
“Chuû nghiaõ xaõ hoäi khoa hoïc” xeùt veà maët lyù luaän noù naèm
trong khaùi nieäm “chuû nghóa xaõ hoäi”. Laø moät trong ba boä phaän
hôïp thaønh chuû nghóa Maùc-Leânin, “Chuû nghiaõ xaõ hoäi khoa hoïc”
coù nhöõng ñaëc ñieåm sau :
Moät laø : Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc döïa vaøo nhöõng cô sôû
khoa hoïc chæ roõ con ñöôøng, ñieàu kieän, bieän phaùp, ñeå thuû tieâu tình
traïng ngöôøi boùc loät ngöôøi, xaây döïng moät xaõ hoäi môùi, toát ñeïp hôn
so vôùi Chuû nghóa tö baûn.
Hai laø : Chuû nghiaõ xaõ hoäi khoa hoïc döïa vaøo nhöõng keát luaän
cuûa Trieát hoïc vaø Kinh teá hoïc chính trò Maùc-Leânin ñeå luaän giaûi
nhöõng quy luaäât chính trò - xaõ hoäi cuûa quaù trình chuyeån bieán töø
chuû nghóa tö baûn, töø caùc cheá ñoä tö höõu leân chuû nghóa xaõ hoäi, chuû
nghóa coäng saûn.
Ba laø : Chuû nghiaõ xaõ hoäi khoa hoïc laø theá giôùi quan, laø heä
tö töôûng chính trò cuûa giai caâùp coâng nhaân, bieåu hieän lôïi ích cuûa
giai caáp coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng trong quaù trình xaây döïng
xaõ hoäi môùi.
1
Boán laø : Chuû nghiaõ xaõ hoäi khoa hoïc laø khoa hoïc toång keát
kinh nghieäm ñaâùu tranh cuûa giai caáp coâng nhaân, caùch maïng xaõ
hoäi chuû nghóa, phong traøo daân chuû cuûa quaàn chuùng, caùch maïng
daân chuû tö saûn vaø caùch maïng giaûi phoùng daân toäc, ñeå tìm ra xu
höôùng, con ñöôøng, löïc löôïng, bieän phaùp nhaèm giaûi phoùng giai
caáp coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø thuùc ñaåy xaõ hoäi phaùt trieån
2. Vò trí cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
Moät laø, vôùi yù nghóa laø tö töôûng, lyù luaän, chuû nghóa xaõ hoäi
khoa hoïc naèm trong quaù trình phaùt trieån caùc saûn phaåm tö töôûng,
lyù luaän maø loaøi ngöôøi ñaõ saùng taïo ra. Ñaëc bieät, trong lónh vöïc
khoa hoïc xaõ hoäi vaø chính trò - xaõ hoäi, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
laø moät trong nhöõng ñænh cao nhaát .
Hai laø, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø tö töôûng, lyù luaän baøn
veà chuû nghóa xaõ hoäi, do ñoù noù naèm trong quaù trình phaùt trieån lòch
söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuûa nhaân loaïi. Noù keá thöøa, phaùt
trieån nhöõng giaù trò tích cöïc cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng,
loaïi boû caùc yeáu toá khoâng töôûng, tìm ra nhöõng quy luaät, tính quy
luaät cuûa quaù trình caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa nhaèm giaûi phoùng
giai caáp coâng nhaân, giaûi phoùng con ngöôøi, giaûi phoùng xaõ hoäi .
Ba laø, laø moät trong ba boä phaän hôïp thaønh hoïc thuyeát Maùc-
Leânin, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc thöôøng hieåu theo hai nghóa :
Nghóa heïp : Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø moät trong ba boä
phaän hôïp thaønh chuû nghóa Maùc-Leânin, noù döïa treân cô sôû cuûa
Trieát hoïc vaø Kinh teá hoïc chính trò Maùc-Leânin ñeå luaän giaûi moät
caùch khoa hoïc veà quaù trình naûy sinh caùch maïng xaõ hoäi chuû
nghóa, veà söï hình thaønh, phaùt trieån hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi
coäng saûn chuû nghóa, gaén lieàn vôùi söù meänh lòch söû cuûa giai caáp
coâng nhaân, nhaèm giaûi phoùng giai caáp coâng nhaân, giaûi phoùng con
ngöôøi, giaûi phoùng xaõ hoäi.
2
Nghóa roäng : Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñöôïc hieåu laø chuû
nghóa Maùc-Leânin. Bôûi vì, suy cho cuøng caû Trieát hoïc, Kinh teá hoïc
chính trò Maùc - Leânin vaø chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñeàu luaän giaûi
tính taát yeáu cuûa caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa vaø xaây döïng hình
thaùi kinh teá - xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa, maø ngöôøi laõnh ñaïo, toå
chöùc thöïc hieän söï nghieäp caùch maïng aáy laø giai caáp coâng nhaân
hieän ñaïi, thoâng qua chính Ñaûng cuûa noù. Trong ba boä phaän hôïp
thaønh chuû nghóa Maùc-Leânin, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø boä
phaän tröïc tieáp luaän giaûi veà giai caáp coâng nhaân vaø chính Ñaûng
cuûa noù, luaän giaûi veà “söù meänh lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân”.
Vôùi yù nghóa nhö vaäy, cho neân coù theå hieåu chuû nghóa xaõ hoäi khoa
hoïc laø chuû nghóa Maùc (hay chuû nghóa Maùc-Leânin). Leâ nin ñaõ xaùc
ñònh : “boä tö baûn – taùc phaåm chuû yeáu vaø cô baûn aáy trình baøy chuû
nghóa xaõ hoäi khoa hoïc…nhöõng yeáu toá töø ñoù naûy sinh ra cheá ñoä
töông lai”.
Vì vaäy, khi nghieân cöùu giaûng daïy, hoïc taäp Trieát hoïc, Kinh
teá hoïc chính trò Maùc-Leânin maø khoâng luaän chöùng cuoái cuøng daãn
ñeán söù meänh lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân, daãn ñeán chuû nghóa
xaõ hoäi, chuû nghóa coäng saûn laø bieåu hieän cuûa söï cheäch höôùng
trong quaù trình giaùo duïc Chuû nghóa Maùc-Leânin.
II. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÏM VI KHAÛO SAÙT,
ÖÙNG DUÏNG CUÛA CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOA HOÏC
1. Trieát hoïc vaø kinh teá hoïc chính trò Maùc - Leânin laø cô sôû lyù
luaän cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
Trieát hoïc Maùc-Leânin coù ñoái töôïng nghieân cöùu laø nhöõng
quy luaät chung nhaát cuûa töï nhieân - xaõ hoäi vaø tö duy, cuûa caùc hình
thaùi kinh teá – xaõ hoäi. Noù laø theá giôùi quan, nhaân sinh quan cuûa
3
giai caáp coâng nhaân hieän ñaïi. Vì theá noù trôû thaønh cô sôû lyù luaän vaø
phöông phaùp luaän chung cho chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc.
Kinh teá hoïc chính trò Maùc-Leânin coù ñoái töôïng nghieân cöùu
laø nhöõng quy luaät kinh teâù – xaõ hoäi, hình thaønh, phaùt trieån trong
quaù trình saûn xuaát, taùi saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát, trong quaù
trình phaân phoái, trao ñoåi, tieâu duøng nhöõng cuûa caûi ñoù. Ñaëc bieät laø
nhöõng quy luaät kinh teá - xaõ hoäi trong cheá ñoä tö baûn chuû nghóa,
nhöõng quy luaät trong quaù trình chuyeån bieán taát yeáu leân chuû nghóa
xaõ hoäi vaø quaù trình xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi
Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc phaûi döïa treân nhöõng cô sôû cuûa
Trieát hoïc, Kinh teá hoïc chính trò Maùc-Leânin thì môùi laøm roõ nhöõng
quy luaät, tính quy luaät cuûa nhöõng vaán ñeà maø Chuû nghóa xaõ hoäi
khoa hoïc nghieân cöùu ôû phaïm vi moãi nöôùc vaø phaïm vi theá giôùi
trong thôøi ñaïi ngaøy nay.
2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc.
Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc nghieân cöùu nhöõng quy luaät vaø tính
quy luaät chính trò - xaõ hoäi cuûa quaù trình phaùt sinh, hình thaønh vaø
phaùt trieån hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa; nghieân
cöùu nhöõng nguyeân taéc, ñieàu kieän, con ñöôøng, hình thöùc vaø
phöông phaùp ñaáu tranh caùch maïng cuûa giai caáp coâng nhaân ñeå
thöïc hieän thaéng lôïi söï chuyeån bieán töø chuû nghóa tö baûn (vaø caùc
cheá ñoä tö höõu) leân chuû nghóa xaõ hoäi, chuû nghóa coäng saûn.
Söï chuyeån bieán leân chuû nghóa xaõ hoäi, chuû nghóa coäng saûn
laø quy luaät khaùch quan cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Song noù khoâng
dieãn ra moät caùch töï nhieân maø phaûi thoâng qua hoaït ñoäng coù yù
thöùc cuûa con ngöôøi. Nhaân toá ngöôøi ôû ñaây tröôùc heát laø giai caáp
coâng nhaân hieän ñaïi. Vôùi yù nghóa ñoù chuû nghóa Maùc-Leânin ñaõ
khaùi quaùt : “ Chuû nghóa coäng saûn … laø söï bieåu hieän lyù luaän cuûa
4
laäp tröôøng cuûa giai caáp voâ saûn”, laø “söï khaùi quaùt lyù luaän veà
nhöõng ñieàu kieän giaûi phoùng cuûa giai caáp voâ saûn”(1) gaén vôùi giaûi
phoùng con ngöôøi, giaûi phoùng xaõ hoäi.
Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc coù moät heä thoáng caùc phaïm truø,
khaùi nieäm vaø nhöõng vaán ñeà mang tính quy luaät raát cô baûn nhö :
giai caáp coâng nhaân, söù meänh lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân (gaén
vôùi Ñaûng Coäng saûn); hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi coäng saûn chuû
nghóa (ñaëc bieät laø giai ñoaïn chuû nghóa xaõ hoäi); caùch maïng xaõ hoäi
chuû nghóa; neàn daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa vaø nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû
nghóa; lieân minh coâng noâng vaø caùc taàng lôùp lao ñoäng; vaán ñeà daân
toäc, toân giaùo, gia ñình. . .
3. Phaïm vi khaûo saùt vaø vaän duïng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa
hoïc
Phaïm vi khaûo saùt cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø nhöõng
tö lieäu thöïc tieãn, thöïc teá. Do ñoù khi khaûo saùt, vaän duïng nguyeân lyù
cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc phaûi gaén vôùi thöïc teá, thöïc tieãn
moät caùch chuû ñoäng, saùng taïo. Nhöõng vaán ñeà chính trò - xaõ hoäi
giöõa caùc giai caáp, taàng lôùp, giöõa caùc quoác gia, daân toäc…thöôøng laø
phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa caùc khoa hoïc xaõ hoäi
khaùc.
Phaïm vi khaûo saùt cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø nhöõng
vaán ñeà cô baûn sau :
Nhöõng thaønh töïu vaø sai laàm trong quaù trình xaây döïng chuû
nghóa xaõ hoäi; quaù trình caûi toå, caûi caùch daãn tôùi suïp ñoå chuû nghóa
xaõ hoäi ôû Lieân Xoâ, Ñoâng AÂu; quaù trình caûi caùch, ñoåi môùi thaéng
lôïi ôû moät soá nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa …töø ñoù ruùt ra nhöõng baøi hoïc
kinh nghieäm, khaùi quaùt thaønh lyù luaän veà con ñöôøng xaây döïng chuû
1
C. Maùc vaø Ph. Aêngghen : Toaøn Taäp. NXB. Chính Trò Quoác Gia, HN. 1995, T.4,
Trang 399.
5
nghóa xaõ hoäi ôû moãi nöôùc, qua ñoù boå sung laøm saùng toû hôn nöõa
nhöõng nguyeân lyù cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc.
Ñaûng ta nhaán maïnh phaûi “Vaän duïng saùng taïo lyù luaän,
phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí
Minh ñeå nghieân cöùu phaùt trieån chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc”(1)
III. PHÖÔNG PHAÙP CUÛA CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOA HOÏC
1. Phöông phaùp luaän chung
Khi nghieân cöùu chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc phaûi söû duïng
phöông phaùp luaän chung cuûa Trieát hoïc Maùc-Leânin thì chuû nghóa
xaõ hoäi khoa hoïc môùi luaän giaûi ñuùng ñaén, khoa hoïc veà söù meänh
lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân, veà quaù trình phaùt sinh, hình
thaønh, phaùt trieån hình thaùi kinh teá – xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa
vaø caùc khaùi nieäm, phaïm truø cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
2. Phöông phaùp ñaëc tröng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc.
Thöù nhaát : Phöông phaùp keát hôïp lòch söû- loâgíc. Ñaây laø noäi
dung cuûa phöông phaùp luaän Trieát hoïc Maùc-Leânin, ñoàng thôøi
cuõng laø phöông phaùp nghieân cöùu quan troïng cuûa chuû nghóa xaõ
hoäi khoa hoïc. Phaûi treân cô sôû nhöõng tö lieäu thöïc tieãn cuûa caùc söï
thaät lòch söû maø phaân tích ñeå töø ñoù ruùt ra nhöõng nhaän ñònh, nhöõng
khaùi quaùt veà lyù luaän coù keát caáu chaët cheõ, khoa hoïc – töùc laø ruùt ra
ñöôïc loâgíc cuûa lòch söû (chöù khoâng döøng ôû söï keå leå veà söï thaät lòch
söû) .
Thöù hai : Phöông phaùp khaûo saùt vaø phaân tích veà maët chính trò
– xaõ hoäi döïa treân caùc ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi cuï theå Ñaây laø
phöông phaùp ñaëc thuø cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Khi nghieân
cöùu, khaûo saùt thöïc teá, thöïc tieãn ôû moät xaõ hoäi cuï theå, ñaëc bieät
1
Ñaûng Coäng saûn VN : Vaên kieän hoäi nghò laàn thöù hai Ban Chaáp haønh Trung öông
(khoùa VIII). Nxb, Chính Trò Quoác Gia, Haø Noäi, 1997, Trang 56 .
6
trong thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi, ngöôøi nghieân cöùu,
khaûo saùt, phaûi coù söï tænh taùo, nhaïy beùn veà chính trò - xaõ hoäi
tröôùc caùc hoaït ñoäng vaø caùc quan heä xaõ hoäi. Bôûi vì trong thôøi ñaïi
coøn giai caáp, ñaáu tranh giai caáp, moïi hoaït ñoäng xaõ hoäi, moïi quan
heä xaõ hoäi ôû moïi lónh vöïc, keå caû khoa hoïc, coâng ngheä, tri thöùc vaø
vieäc söû duïng caùc coâng ngheä, tri thöùc, cuõng nhö caùc nguoàn löïc,
caùc lôïi ích…ñeàu coù nhaân toá chính trò chi phoái, nhöng laïi coù veû nhö
ñöùng ngoaøi, “ñöùng ñaèng sau” caùc quan heä vaø söï kieän ñoù. Neáu
khoâng coù söï nhaïy beùn vaø baûn lónh chính trò vöõng vaøng, khoa hoïc
thì ngöôøi nghieân cöùu, khaûo saùt deã mô hoà, laàm laãn daãn ñeán nhöõng
haäu quaû khoân löôøng.
Thöù ba : Caùc phöông phaùp coù tính lieân ngaønh : Khi nghieân
cöùu chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc phaûi bieát söû duïng nhieàu phöông
phaùp cuï theå cuûa caùc khoa hoïc xaõ hoäi khaùc nhö : Phaân tích, toång
hôïp, thoáng keâ, so saùnh, ñieàu tra, khaûo saùt, thaêm doø dö luaän, sô
ñoà hoaù, moâ hình hoaù....ñeå nghieân cöùu nhöõng khía caïnh chính trò xaõ hoäi. Coù nhö vaäy thì nhöõng khaùi quaùt lyù luaän cuûa chuû nghóa xaõ
hoäi khoa hoïc môùi coù cô sôû vöõng chaéc.
Thöù tö : Phöông phaùp toång keát lyù luaän töø thöïc tieãn. Khi
nghieân cöùu, khaûo saùt chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc caàn söû duïng
thöïc tieãn veà chính trò – xaõ hoäi. Chỉ có trên cơ sở tổng kết thực tiễn
, rút ra những bài học kinh nghiệm thành công, cũng như không
thaønh công mới có thể bổ sung, làm giàu thêm cho kho tàng lý luận
của chuû nghóa xaõ hoäi khoa học.
IV. CHÖÙC NAÊNG VAØ YÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU
CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI KHOA HOÏC
1. Chöùc naêng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc
Moät laø, trang bò heä thoáng lyù luaän chính trò - xaõ hoäi vaø
phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin ñeå luaän giaûi tính taát
7
yeáu lòch söû daãn ñeán söï hình thaønh, phaùt trieån hình thaùi kinh teá xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa, nhaèm giaûi phoùng giai caáp coâng nhaân,
giaûi phoùng xaõ hoäi, giaûi phoùng con ngöôøi. Chöùc naêng naøy thoáng
nhaát vôùi chöùc naêng cuûa Trieát hoïc vaø Kinh teá hoïc chính trò MaùcLeânin, nhöng chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø boä phaän luaän giaûi
tröïc tieáp nhaát veà caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa vaø xaây döïng chuû
nghóa xaõ hoäi.
Hai laø, tröïc tieáp giaùo duïc vaø trang bò laäp tröôøng tö töôûng,
chính trò cuûa giai caáp coâng nhaân cho Ñaûng Coäng saûn, cho giai
caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng - ñoù laø laäp tröôøng xaõ hoäi
chuû nghóa, coäng saûn chuû nghóa, ñeå hoï hieåu roõ ñöôïc vai troø lòch söû
cuûa mình trong cuoäc ñaáu tranh giaønh chính quyeàn, trong xaây
döïng chuû nghóa xaõ hoäi, cuõng nhö trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi
caùc heä tö töôûng thuø ñòch.
Ba laø, ñònh höôùng veà chính trò - xaõ hoäi cho moïi hoaït ñoäng
cuûa Ñaûng Coäng saûn, cuûa giai caáp coâng nhaân, cuûa Nhaø nöôùc xaõ
hoäi chuû nghóa vaø cuûa nhaân daân lao ñoäng treân moïi lónh vöïc, qua
ñoù taïo cho xaõ hoäi söï oån ñònh veà chính trò - xaõ hoäi vaø phaùt trieån
ñuùng vôùi muïc tieâu xaõ hoäi chuû nghóa vaø coäng saûn chuû nghóa – töùc
laø laøm cho tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa, coäng saûn chuû nghóa theå
hieän ngaøy caøng roõ hôn, hoaøn thieän hôn treân moïi lónh vöïc cuûa ñôøi
soáng xaõ hoäi.
2 . YÙ nghóa cuûa vieäc nghieân cöùu, hoïc taäp chuû nghóa xaõ hoäi
khoa hoïc
a. Veà maët lyù luaän
- Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø moät trong ba boä phaän hôïp
thaønh chuû nghóa Maùc-Leânin. Do ñoù, khi nghieân cöùu, hoïc taäp chuû
nghóa Maùc-Leânin thì phaûi nghieân cöùu caû ba boä phaän hôïp thaønh,
neáu khoâng seõ deã cheäch höôùng chính trò - xaõ hoäi, maø tröôùc heát vaø
8
chuû yeáu laø cheäch höôùng baûn chaát, muïc tieâu xaây döïng chuû nghóa
xaõ hoäi, chuû nghóa coäng saûn.
- Nghieân cöùu, hoïc taäp chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc nhaèm
trang bò nhaän thöùc veà chính trò - xaõ hoäi (ñoái töôïng, chöùc naêng,
phaïm vi khaûo saùt, vaän duïng …) cho Ñaûng Coäng saûn, cho nhaø nöôùc
vaø nhaân daân trong quaù trình baûo veä vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ
hoäi. Vì vaäy, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc noùi rieâng, chuû nghóa
Maùc-Leânin noùi chung ñöôïc coi laø “Vuõ khí lyù luaän” cuûa giai caáp
coâng nhaân, ñeå thöïc hieän söï nghieäp giaûi phoùng giai caáp coâng
nhaân, giaûi phoùng xaõ hoäi.
- Nghieân cöùu, hoïc taäp chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc khoâng chæ
ñeå nhaän thöùc vaø giaûi thích theáâ giôùi, maø ñieàu quan troïng laø nhaèm
goùp phaàn caûi taïo theá giôùi. Neáu chæ thuaàn tuyù chuù troïng veà kinh
teá, khoa hoïc vaø coâng ngheä seõ deã mô hoà veà maët chính trò - xaõ hoäi.
Nhö vaäy seõ haïn cheá khaû naêng ñoùng goùp, thaäm chí voâ tình caûn trôû
söï nghieäp ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc.
- Nghieân cöùu, hoïc taäp chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñeå chuùng
ta coù caên cöù khoa hoïc ñaáu tranh choáng laïi caùc nhaän thöùc sai leäch
veà chuû nghóa xaõ hoäi vaø söï tuyeân truyeàn choáng phaù cuûa caùc theá
löïc thuø ñòch.
b. Veà maët thöïc tieãn
Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc, cuõng nhö caùc khoa hoïc xaõ hoäi
khaùc, bao giôø cuõng coù khoaûng caùch nhaát ñònh so vôùi thöïc tieãn,
nhaát laø nhöõng döï baùo khoa hoïc coù tính quy luaät. Nghieân cöùu chuû
nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñeå thaáy ñöôïc tính taát yeáu cuûa khoaûng caùch
ñoù. Ñaëc bieät, trong luùc chöa coù nöôùc naøo xaây döïng chuû nghóa xaõ
hoäi hoaøn chænh thì hieän töôïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû Lieân Xoâ vaø
Ñoâng AÂu suïp ñoå ñaõ taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán nhaän thöùc cuûa moät
boä phaän nhaân daân. Vì vaäy, vieäc nghieân cöùu, giaûng daïy, hoïc taäp
9
chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc caøng trôû neân khoù khaên, ñoàng thôøi
cuõng caøng coù yù nghóa chính trò caáp baùch, bôûi vì :
- Nghieân cöùu chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc moät caùch bình
tónh, saùng suoát, chuû ñoäng, môùi thaáy ñöôïc nhöõng thaønh töïu to lôùn
maø chuû nghóa xaõ hoäi tröôùc ñaây ñaõ ñaït ñöôïc, cuõng nhö môùi tìm ra
ñöôïc nguyeân nhaân cô baûn vaø baûn chaát cuûa nhöõng sai laàm, khuyeát
ñieåm, khuûng hoaûng, ñoå vôõ trong quaù trình xaây döïng chuûø nghóa xaõ
hoäi ôû moät soá nöôùc.
- Coù nghieân cöùu chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc môùi thaáy roõ
nhöõng thaønh töïu cuûa coâng cuoäc caûi caùch, ñoåi môùi ôû moät soá nöôùc
xaõ hoäi chuû nghóa, töø ñoù môùi coù ñöôïc keát luaän chính xaùc raèng: söï
suïp ñoå chuû nghóa xaõ hoäi ôû moät soá nöôùc khoâng phaûi do sai laàm
cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin maø do Ñaûng coäng saûn ôû nhöõng nöôùc
ñoù ñaõ nhaän thöùc vaø haønh ñoäng treân nhieàu vaán ñeà traùi vôùi chuû
nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Ñoù laø tö töôûng giaùo ñieàu, chuû quan, duy yù
chí, xem nheï nhöõng thaønh quaû chung cuûa nhaân loaïi; do xuaát hieän
chuû nghóa cô hoäi – phaûn boäi trong moät soá Ñaûng coäng saûn. Ñoàøng
thôøi do söï phaûn kích cuûa chuû nghiaõ ñeá quoác baèng aâm möu “dieãn
bieán hoaø bình’. Coù nhaän thöùc ñuùng ñaén nhö vaäy chuùng ta môùi
cuûng coá ñöôïc loøng tin, söï kieân ñònh vaø baûn lónh chính trò cuûa
quaàn chuùng nhaân daân, ñaëc bieät laø lôùp treû vaøo söï nghieäp xaây
döïng chuû nghóa xaõ hoäi.
- Trong ñieàu kieän hieän nay, nghieân cöùu, hoïc taäp chuû nghóa
xaõ hoäi khoa hoïc, chuû nghóa Maùc- Leânin, tö töôûng Hoà Chí Minh
caøng laø vaán ñeà cô baûn, caáp thieát ôû nöôùc ta nhaèm xaây döïng, chænh
ñoán Ñaûng, choáng laïi moïi bieåu hieän cô hoäi, dao ñoäng, thoaùi hoùa,
bieán chaát trong Ñaûng vaø xaõ hoäi .
10
CHÖÔNG II
LÖÔÏC KHAÛO LÒCH SÖÛ TÖ TÖÔÛNG
XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA
I . KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ
NGHÓA
1 . Khaùi nieäm tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
a. Ñònh nghóa tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
Tö töôûng (tieáng Hy laïp laø Ideùa – töùc hình töôïng) laø moät hình
thaùi yù thöùc cuûa con ngöôøi phaûn aùnh theá giôùi hieän thöïc. Baát cöù tö
töôûng naøo cuõng do ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát, do cheá ñoä xaõ
hoäi quy ñònh vaø laø söï phaûn aùnh nhöõng ñieàu kieän sinh hoaït vaät
chaát cuûa cheá ñoä xaõ hoäi nhaát ñònh. Vì vaäy, tö töôûng xaõ hoäi chuû
nghóa ñöôïc ñònh nghóa nhö sau :
Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa laø heä thoáng nhöõng quan nieäm phaûn
aùnh nhu caàu, hoaït ñoäng thöïc tieãn vaø öôùc mô cuûa caùc giai caáp lao
ñoäng bò thoáng trò; phaûn aùnh veà con ñöôøng, caùch thöùc, phöông
phaùp ñaáu tranh nhaèm xaây döïng moät xaõ hoäi trong ñoù khoâng coù aùp
böùc, boùc loät, baát coâng, moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng veà moïi maët, coù
cuoäc soáng aám no, töï do, haïnh phuùc, vaên minh.
Chính söï xuaát hieän cheá ñoä tö höõu laø tieàn ñeà kinh teá – xaõ
hoäi cho söï xuaát hieän tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa vaø phong traøo xaõ
hoäi chuû nghóa cuûa nhaân daân lao ñoäng
b. Bieåu hieän cô baûn cuûa tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
- Tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu thuoäc veà moïi thaønh vieân, thuoäc veà
toaøn xaõ hoäi;
- Ai cuõng coù vieäc laøm, ai cuõng lao ñoäng,
- Moïi ngöôøi bình ñaúng, coù cuoäc soáng aám no, töï do, haïnh phuùc;
11
- Ai cuõng coù ñieàu kieän coáng hieán, höôûng thuï vaø phaùt trieån toaøn
dieän .
2 . Phaân loaïi tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
a. Phaân loaïi theo lòch ñaïi laø caùch chia lòch söû tö töôûng xaõ
hoäi chuû nghóa thaønh caùc giai ñoaïn, töông öùng vôùi caùc giai ñoaïn
phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi nhö: tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
thôøi kyø coå ñaïi vaø trung ñaïi; tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi kyø
phuïc höng; tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi kyø caän ñaïi; tö töôûng xaõ
hoäi chuû nghóa thôøi kyø hieän ñaïi.
b. Phaân loaïi theo trình ñoä phaùt trieån cuûa tö töôûng xaõ hoäi
chuû nghóa: chuû nghóa xaõ hoäi sô khai; chuû nghóa xaõ hoäi khoâng
töôûng; chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng - pheâ phaùn; chuû nghóa xaõ
hoäi khoa hoïc
c. Phaân loaïi theo söï keát hôïp giöõa lòch ñaïi vôùi trình ñoä
phaùt trieån cuûa tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa. Theo caùc nhaø nghieân
cöùu lòch söû Maùc xít, khoâng neân tuyeät ñoái hoùa caùc tieâu chí, maø chæ
neân coi ñoù laø tieâu chí chuû yeáu, cô baûn nhaát. Khi phaân loaïi tö
töôûng xaõ hoäi chuû nghóa, caàn chuù yù ñeán caùc caáp ñoä phaùt trieån noäi
taïi theo kieåu keá thöøa, phuû ñònh, phaùt trieån cuûa tö töôûng xaõ hoäi
chuû nghóa.
Vôùi quan nieäm naøy lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc
chia nhö sau : Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi kyø coå ñaïi; Tö töôûng
xaõ hoäi chuû nghóa töø theá kyû XV ñeán cuoái theá kyû XVIII; Chuû nghóa
xaõ hoäi khoâng töôûng – pheâ phaùn ñaàu theá kyû XIX; Chuû nghóa xaõ
hoäi khoa hoïc.
II . LÖÔÏC KHAÛO TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA TRÖÔÙC
MAÙC
1 . Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi kyø Coå ñaïi
12
Khi cheá ñoä coäng saûn nguyeân thuûy tan raõ, cheá ñoä chieám höõu
noâ leä ra ñôøi, kinh teá - xaõ hoäi cuûa loaøi ngöôøi coù söï phaùt trieån ñaùng
keå, quan heä haøng hoùa – tieàn teä xuaát hieän, xaõ hoäi baét ñaàu phaân
chia thaønh keû giaøu, ngöôøi ngheøo. Giai caáp chuû noâ cuøng vôùi, quyù
toäc, taêng löõ, con buoân, cho vay naëng laõi hôïp thaønh löïc löôïng
thoáng trò. Giai caáp noâ leä vaø caùc taàng lôùp lao ñoäng khaùc hôïp thaønh
löïc löôïng bò thoáng trò, bò aùp böùc. Do ñoù, cuoäc ñaáu tranh cuûa caùc
giai caáp, taàng lôùp bò thoáng trò choáng laïi haønh vi aùp böùc, boùc loät
cuûa giai caáp thoáng trò laø moät taát yeáu phaûn aùnh maâu thuaãn cô baûn
trong phöông thöùc saûn xuaát chieám höõu noâ leä .
Nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ôû thôøi kyø naøy chuû yeáu theå
hieän döôùi daïng nhöõng mô öôùc cuûa ngöôøi lao ñoäng bò aùp böùc, boùc
loät veà moät xaõ hoäi môùi toát ñeïp. Chuùng ñöôïc theå hieän qua caùc caâu
truyeän truyeàn mieäng, trong caùc aùng vaên chöông ñeå coå vuõ cho caùc
phong traøo ñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä.
Nhöõng öôùc mô, khaùt voïng aáy chæ môùi döøng laïi ôû loøng khao
khaùt ñöôïc quay veà vôùi “ thôøi ñaïi hoaøng kim” maø sau naøy ñöôïc
caùc thaùnh kinh goïi laø “ giang sôn ngaøn naêm cuûa chuùa”, töùc laø
muoán quay veà vôùi nhöõng giaù trò cuûa cheá ñoä coäng saûn nguyeân
thuûy nhö: khoâng coù tö höõu, giai caáp, khoâng coù aùp böùc, boùc loät,
moïi ngöôøi bình ñaúng, töï do v.v.
2. Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa theá kyû XV ñeán theá kyû XVIII
a. Hoaøn caûnh lòch söû
Töø theá kyû XV ñeán cuoái theá kyû XVIII, loaøi ngöôøi coù böôùc
tieán daøi trong ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi: Söï phaân coâng lao ñoäng
trong coâng tröôøng thuû coâng, ñaõ taïo ra moät toå chöùc lao ñoäng xaõ
hoäi nhaát ñònh vaø cuøng vôøi ñieàu ñoù thì noù cuõng ñoàng thôøi phaùt
trieån moät söùc saûn xuaát môùi, coù tính chaát xaõ hoäi, cuûa lao ñoäng;
quaù trình tích luõy nguyeân thuõy cuûa chuû nghóa tö baûn; phaùt kieán
ñòa lyù; söï phaùt trieån cuûa neàn coâng nghieäp tö baûn laøm xuaát hieän
13
nhöõng thaønh phaàn ñaàu tieân cuûa giai caáp voâ saûn vaø giai caáp tö
saûn; nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa caùc nöôùc tö baûn ñoái
vôùi caùc nöôùc coøn laïi laøm cho thò tröôøng tö baûn chuû nghóa ñöôïc
môû roäng; Caùch maïng tö saûn noå ra vaø giaønh thaéng lôïi ôû Haø Lan,
Anh, Phaùp, Hoa Kyø… cheá ñoä tö baûn chuû nghóa daàn daàn thay theá
cheá ñoä phong kieán ôû phaàn lôùn chaâu AÂu vaø Baéc Myõ. Söï tích tuï vaø
taäp trung tö baûn dieãn ra maïnh meõ, xung ñoät giai caáp dieãn ra gay
gaét… Nhöõng ñieàu kieän vaø tieàn ñeà aáy, ñaõ laøm tö töôûng xaõ hoäi chuû
nghóa phaùt trieån sang moät thôøi kyø môùi, vôùi moät trình ñoä môùi, qua
coâng lao vaø ñoùng goùp cuûa nhieàu nhaø tö töôûng vó ñaïi.
b. Caùc ñaïi bieåu xuaát saéc vaø nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa
chuû yeáu
- Töø theá kyû XVI ñeán cuoái theá kyû XVII
Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng theá kyû XVI – XVII coù nhieàu
ñaïi bieåu xuaát saéc: Toâmaùt Morô ( 1478 – 1535 ); Toâmanñoâ
Campanenla ( 1568 – 1693 ); Gieâraécdô Uynxtenli (1609 – 1652).
Trong ñoù ñaùng chuù yù nhaát laø Toâmaùt Morô.
Toâmaùt Morô ( 1478 – 1535 )
Laø ngöôøi tham gia hoaït ñoäng chính trò trong hoaøng gia
Anh, oâng ñaõ ñeå cho ñôøi sau bieát ñeán nhö moät nhaø tö töôûng xaõ hoäi
chuû nghóa xuaát saéc laø cuoán Khoâng töôûng (Utopie). Trong ñoù ñeà
caäp nhieàu noäi dung cuûa tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa döôùi hình thöùc
vaên hoïc. Tö töôûng noåi baät laø: Pheâ phaùn cheá ñoä phong kieán phaûn
ñoäng vaø pheâ phaùn chuû nghóa tö baûn khi noù môùi ra ñôøi (quaù trình
tích luõy ban ñaàu); chæ ra nguyeân nhaân saâu xa cuûa moïi teä naïn xaõ
hoäi, cuûa tình traïng aùp böùc, boùc loät, baát coâng trong loøng xaõ hoäi tö
baûn laø do cheá ñoä tö höõu. Ñieàu quan troïng vaø raát caên baûn trong
caùc quan nieäm xaõ hoäi chuû nghóa cuûa oâng laø ôû choã, muoán xoùa boû
aùp böùc, boùc loät, baát coâng … caàn xoùa boû cheá ñoä tö höõu.
14
Toâmañoâ Campanenla ( 1568 -1639)
Laø nhaø tö töôûng yeâu nöôùc ngöôøi Italia, oâng ñaõ vieát nhieàu taùc
phaåm trieát hoïc, vaên hoïc luaän chöùng cho tö töôûng tieán boä cuûa
mình, trong ñoù taùc phaåm Thaønh phoá maët trôøi laø tieâu bieåu. OÂng
phuû nhaän cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát; coi troïng vieäc aùp
duïng tieán boä kyõ thuaät vaøo saûn xuaát; chuû tröông thöïc hieän phaân
phoái bình quaân theo nhu caàu; ñeà xöôùng moâ hình xaõ hoäi môùi,
trong ñoù moïi ngöôøi bình ñaúng, thöông yeâu nhau vaø soáng töï do.
Gieâraécdô Uynxtenli (1609 – 1652)
Sinh tröôûng trong gia ñình buoân tô luïa ôû nöôùc Anh, oâng töï
hoïc laø chuû yeáu vaø tích cöïc tham gia hoaït ñoäng xaõ hoäi, gaén boù vôùi
daân ngheøo.
Sau thaéng lôïi cuûa Caùch maïng tö saûn Anh (1640), chuû nghóa
tö baûn coù ñieàu kieän phaùt trieån maïnh. Tuy nhieân, cuoäc ñaáu tranh
giaønh quyeàn löïc giöõa phaùi “Baûo hoaøng” vaø phaùi “Nghò vieän”
vaãn coøn gay gaét. Xung ñoät giöõa giai caáp bò aùp böùc vôùi giai caáp
thoáng trò dieãn ra quyeát lieät. Taùc phaåm tieâu bieåu laø cuoán “Luaät töï
do”. Trong ñoù ñoøi söï bình ñaúng cho ngöôøi lao ñoäng treân moïi
phöông dieän, caû trong kinh teá -xaõ hoäi - chính trò; ñoøi thuû tieâu cheá
ñoä tö höõu veà ruoäng ñaát, xaây döïng cheá ñoä coäng hoøa, trong ñoù
ruoäng ñaát vaø saûn phaåm lao ñoäng laøm ra phaûi laø taøi saûn chung cuûa
toaøn xaõ hoäi.
- Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng theá kyû XVIII
Giaêng Meâlieâ ( 1664 – 1729 )
Sinh ra trong gia ñình thôï deät, hoïc trong caùc tröôøng doøng.
OÂng nghieân cöùu saâu taùc phaåm trieát hoïc cuûa Ñeàcaùc. Naêm 23 tuoåi
ñuôïc phong linh muïc,
Taùc phaåm noåi baät cuûa oâng laø cuoán luaän vaên “Nhöõng di chuùc
cuûa toâi”. Trong ñoù noåi leân hai noäi dung quan troïng coù tính chaát
15
xaõ hoäi chuû nghóa. OÂng coi hieän töôïng baát bình ñaúng trong xaõ hoäi
khoâng phaûi laø caùi töï nhieân ban phaùt maø laø do con ngöôøi taïo ra,
do ñoù con ngöôøi coù theå xoùa boû ñöôïc noù. OÂng cho raèng ngöôøi
noâng daân coù theå töï giaûi phoùng baèng ñaáu tranh caùch maïng laät ñoå
cheá ñoä phong kieán .
Giaéccô Babôùp (1760 -1797)
Trong khoâng khí suïc soâi cuûa Caùch maïng tö saûn Phaùp (1789),
nhieàu nhaø tö töôûng tieåu tö saûn coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa
tham gia vaøo cuoäc caùch maïng laät ñoå cheá ñoä phong kieán. Giai caáp
voâ saûn ñaõ xuaát hieän thaønh moät löïc löôïng vaø baét ñaàu coù nhu caàu
taùch khoûi khoái quaàn chuùng ngheøo khoå maø töø ñoù noù ñaõ sinh ra.
Ñaïi bieåu xuaát saéc vaø laø moät laõnh tuï cuûa löïc löôïng chính trò môùi
naøy laø Giaéccô Babôùp. Vôùi söï ra ñôøi cuûa phaøi G. Babôùp, laàn ñaàu
tieân trong lòch söû, vaán ñeà ñaàu tranh cho chuû nghóa xaõ hoäi ñöôïc
ñaët ra vôùi tính caùch moät phong traøo thöïc tieãn, chöù khoâng chæ laø tö
töôûng, lyù luaän, caøng khoâng chæ laø khaùt voïng, öôùc mô veà cheá ñoä
xaõ hoäi môùi. G. Babôùp ñöa ra baûn “Tuyeân ngoân cuûa nhöõng ngöôøi
bình daân”. nhö moät cöông lónh haønh ñoäng vôùi nhöõng nhieäm vuï,
bieän phaùp cuï theå, ñöôïc thöïc hieän ngay trong quaù trình caùch
maïng.
Trong thôøi kyø naøy caàn chuù yù ñeán caùc quan nieäm tieán boä
mang tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa vaø coäng saûn chuû nghóa cuûa F.
Moârenly vôùi taùc phaåm “Boä luaät cuûa töï nhieân” vaø “lyù thuyeát veà
quyeàn bình ñaúng töï nhieân” cuûa G.Mably, v.v..
3. Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng - pheâ phaùn ñaàu theá kyû XIX
a . Hoaøn caûnh lòch söû
Cuoái theá kyû XVIII laø thôøi kyø caùch maïng tö saûn phaùt trieån
raát maïnh. Neàn saûn xuaát coâng nghieäp ñaõ dieãn ra nhanh choùng ôû
Anh, moät phaàn chaâu AÂu vaø Baéc Myõ laøm boä maët kinh teá – xaõ hoäi
16
cuûa theá giôùi bieán ñoåi nhanh choùng. Hai löïc löôïng xaõ hoäi ñoái laäp
nhau ngaøy caøng roõ neùt, ñoù laø giai caáp coâng nhaân vaø giai caáp tö
saûn. Sau khi cuûng coá ñöôïc ñòa vò thoáng trò, giai caáp tö saûn boäc loä
baûn chaát coá höõu cuûa noù laø aùp böùc, boùc loät giai caáp coâng nhaân vaø
nhaân daân lao ñoäng. Söï phaùt trieån cuûa neàn coâng nghieäp laøm cho
giai caáp coâng nhaân ngaøy caøng lôùn maïnh, trôû thaønh löïc löôïng
quan troïng trong lónh vöïc saûn xuaát, trong neàn kinh teá. Tröôùc tình
traïng bò aùp böùc, boùc loät, baát coâng, ngheøo ñoùi giai caáp coâng nhaân
buoäc phaûi ñöùng leân ñaáu tranh. Trong ñieàu kieän aáy, moät boä phaän
trí thöùc tö saûn, tieåu tö saûn tieán boä ñaõ phaûn aùnh lôïi ích, khaùt voïng
vaø cuoäc ñaáu tranh cuûa caùc giai caáp lao ñoäng vaøo trong hoïc thuyeát
xaõ hoäi cuûa mình.
b. Caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng tieâu bieåu
Coâloâdô Haêngri Ñô Xanh Ximoâng (1760 - 1825)
OÂng laø ngöôøi Phaùp, sinh ra trong moät gia ñình quyù toäc, töø
nhoû ñaõ coù tính caùch ñaëc bieät. OÂng ñaõ tham gia cuøng nhaân daân
Myõ choáng thöïc daân Anh vaø ñöôïc phong haøm ñaïi taù. OÂng vieát
nhieàu taùc phaåm ñeà caäp ñeán nhöõng noäi dung coù tính chaát xaõ hoäi
chuû nghóa. Tröôùc heát, oâng pheâ phaùn tính chaát thieáu trieät ñeå cuûa
caùch maïng tö saûn Phaùp (1789) vaø chæ ra nhöõng baát hôïp lyù ñang
toàn taïi trong xaõ hoäi tö baûn; lyù giaûi söï xuaát hieän giai caáp vaø xung
ñoät giai caáp; neâu ñöôïc yù töôûng veà söï tieâu vong nhaø nöôùc. OÂng
chuû tröông caûi taïo xaõ hoäi baèng con ñöôøng oân hoøa, chöa bieát ñeán
vai troø cuûa giai caáp Voâ saûn.
Saùclô Phurieâ ( 1772 – 1837 )
Sinh ra trong gia ñình buoân baùn ôû nuôùc Phaùp, khoâng ñöôïc
hoïc haønh nhieàu nhöng laïi coù trí thoâng minh tuyeät vôøi. OÂng naém
raát vöõng pheùp bieän chöùng trong quan saùt vaø phaân tích vaán ñeà.
OÂng ñaõ phaùt hieän ra tình traïng voâ chính phuû cuûa neàn coâng
nghieäp tö baûn, trong ñoù “söï ngheøo khoå ñöôïc sinh ra töø chính söï
17
thöøa thaõi”. Theo oâng, xaõ hoäi loaøi ngöôøi traûi qua boán giai ñoaïn
phaùt trieån: moâng muoäi, daõ man, gia tröôûng, vaên minh. OÂng döï
ñoaùn xaõ hoäi tö baûn nhaát ñònh seõ bò thay theá baèng moät xaõ hoäi môùi.
OÂng phaûn ñoái duøng baïo löïc vaø cuõng khoâng bieát ñeán vai troø cuûa
giai caáp Voâ saûn.
Roâbôùt OÂoen ( 1771-1858 )
Trong nhöõng naêm 30 cuûa theá kyû XIX, ôû nöôùc Anh noå ra
phong traøo ñaáu tranh ñoøi caûi caùch tuyeån cöû coù söï tham gia cuûa
ñoâng ñaûo coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng Anh. Trong boái caûnh
aáy xuaát hieän moät nhaø caûi caùch coù khuynh höôùng coäng saûn chuû
nghóa, nhaø caûi caøch aáy laø R. Oâoen.
R. Oâoen khoâng chæ ñeà xöôùng vaø kieán nghò nhöõng tö töôûng
coù tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa, maø coøn ñeà ra toå chöùc thöïc hieän
tinh thaàn ñöôïc neâu trong “ Luaät lao ñoäng nhaân ñaïo” trong coâng
xöôûng nôi oâng laøm giaùm ñoác. Baèng kinh nghieäm hoaït ñoäng thöïc
teá oâng ñaùnh giaù cao vai troø cuûa coâng nghieäp, cuûa tieán boä kyõ thuaät
ñoái vôùi saûn xuaát vaø phaùt trieån kinh teá. Nhöõng chuû tröông coù tính
nhaân ñaïo maø R. Oâoen thöïc hieän trong coâng xöôûng cuûa mình ñaõ
mang laïi keát quaû nhaát ñònh vieäc caûi thieän ñôøi soáng cuûa coâng
nhaân. R. Oâoen laø ngöôøi chuû tröông phaûi xoùa boû tö höõu voán laø
nguyeân nhaân cuûa nhöõng baát coâng vaø teä naïn xaõ hoäi trong xaõ hoäi
tö baûn.
Bò thaát baïi vaø khaùnh kieät gia saûn do nhöõng thöïc nghieäm
ñôn ñoäc cuûa mình ôû Hoa Kyø, R. OÂ oen doàn toaøn boä söùc löïc vaø
thôøi gian coøn laïi cuûa cuoäc ñôøi vaøo hoaït ñoäng trong phong traøo
cuûa giai caáp coâng nhaân Anh.
4 . Nhöõng giaù trò lòch söû vaø nhöõng haïn cheá cuûa chuû nghóa xaõ
hoäi khoâng töôûng
a. Giaù trò lòch söû cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng
18
- Hoïc thuyeát cuûa caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng
ñeàu chöùa ñöïng tinh thaàn nhaân ñaïo cao caû. Nhìn chung ñeàu chöa
vöôït khoûi tinh thaàn nhaân ñaïo tö saûn, nhöng ôû giai ñoaïn ñaàu theá
kyû XIX moät soá nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñaõ coù nhieàu
luaän ñieåm coù giaù trò vöôït leân treân tinh thaàn nhaân ñaïo tö saûn.
- Vôùi nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, nhìn chung tö töôûng xaõ hoäi
chuû nghóa trong caùc thôøi kyø naøy ñeàu theå hieän tinh thaàn pheâ phaùn,
leân aùn cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá vaø cheá ñoä tö baûn chuû nghóa
ñöông thôøi.
- Qua caùc hoïc thuyeát cuûa mình, caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa
khoâng töôûng ñaõ ñeå laïi nhieàu luaän ñieåm coù giaù trò veà söï phaùt trieån
cuûa xaõ hoäi töông lai maø sau naøy caùc nhaø chuû nghóa xaõ hoäi khoa
hoïc ñaõ keá thöøa coù choïn loïc vaø chöùng minh treân cô sôû khoa hoïc.
Ñoù laø nhöõng luaän ñieåm veà toå chöùc saûn xuaát vaø phaân phoái saûn
phaåm xaõ hoäi; veà vai troø cuûa coâng nghieäp vaø khoa hoïc – kyõ thuaät;
veà xoùa boû söï ñoái laäp giöõa lao ñoäng chaân tay vaø lao ñoäng trí oùc;
veà söï nghieäp giaûi phoùng phuï nöõ; veà vai troø lòch söû cuûa nhaø
nöôùc,v.v..
- Caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng khoâng chæ ñôn
thuaàn phaûn aùnh veà maët tö töôûng, maø moät soá oâng ñaõ thöïc söï “xaû
thaân” hoaït ñoäng trong thöïc tieãn ñeå thöùc tænh giai caáp coâng nhaân
vaø nhaân daân lao ñoäng, töø ñoù quan saùt, phaùt hieän ra nhieàu nhöõng
giaù trò tö töôûng môùi .
b. Haïn cheá lòch söû cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng
- Do aûnh höôûng saâu saéc cuûa chuû nghóa duy lyù vaø chaân lyù
vónh cöûu, neân haàu heát caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñeàu
chöa thoaùt khoûi quan nieäm duy taâm veà lòch söû. Caùc oâng cho raèng,
chaân lyù vónh cöûu (töùc xaõ hoäi toát ñeïp) ñaõ coù saün vaø ñang toàn taïi ôû
ñaâu ñoù, chæ caàn ngöôøi taøi ba phaùt hieän vaø thuyeát phuïc moïi ngöôøi
laø xaây döïng ñöôïc moät xaõ hoäi môùi toát ñeïp.
19
- Haàu heát caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñeàu coù
khuynh höôùng caûi taïo xaõ hoäi baèng con ñöôøng oân hoøa nhö tuyeân
truyeàn phaùp luaät, thöïc nghieäm xaõ hoäi, thaäm chí coù oâng coøn hy
voïng vaøo söï “töø taâm” - “töø thieän” cuûa ngöôøi giaøu vaø nhöõng keû
ñang naém trong tay quyeàn löïc. Moät soá oâng coù chuû tröông khôûi
nghóa nhöng chöa phaûi laø quaù trình chuaån bò thaät söï töï giaùc, neân
ñeàu ñi ñeán thaát baïi.
- Caùc oâng ñeàu khoâng giaûi thích ñöôïc baûn chaát cuûa cheá ñoä
noâ leä laøm thueâ tö baûn, khoâng phaùt hieän ñöôïc nhöõng quy luaät noäi
taïi chi phoái con ñöôøng, caùch thöùc cho nhöõng chuyeån bieán tieáp
theo cuûa xaõ hoäi.
- Caùc oâng ñeàu khoâng phaùt hieän ra löïc löôïng xaõ hoäi tieân
phong coù theå thöïc hieän ñöôïc söï chuyeån bieán caùch maïng töø chuû
nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi vaø chuû nghóa coäng saûn, maëc duø
löïc löôïng aáy ñaõ ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân cuøng vôùi neàn ñaïi coâng
nghieäp tö baûn - ñoù laø giai caáp coâng nhaân .
c. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá
- Nhöõng traøo löu xaõ hoäi chuû nghóa vaø coäng saûn chuû nghóa
khoâng töôûng ra ñôøi trong ñieàu kieän phöông thöùc saûn xuaát tö baûn
phaùt trieån chöa ñaày ñuû, neàn coâng nghieäp lôùn môùi chæ baét ñaàu roõ
neùt ôû nöôùc Anh. Do ñoù, maâu thuaãn giöõa giai Vì vaây nhöõng thuû
ñoaïn ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn aáy cuõng chöa xuaát hieän ñaày ñuû vaø
roõ neùt .
- Trong ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi nhö vaäy thì lyù luaän veà
chuû nghóa xaõ hoäi vaø chuû nghóa coäng saûn cuûa caùc oâng cuõng chöa
theå chín muoài. Do nhöõng haïn cheá cuûa caùc nhaø xaõ hoäi chuû nghóa ôû
thôøi kyø naøy, neân caùc tö töôûng veà chuû nghóa xaõ hoäi tröôùc Maùc
ñöôïc goïi laø chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng.
20
- Xem thêm -