Tài liệu Lý thuyết tuần hoàn và chu chuyển tb

1 A. PhÇn më ®Çu Ph¸t triÓn vµ héi nhËp lµ mét trong nh÷ng xu thÕ lín cña thêi ®¹i. §èi víi ViÖt Nam, nhÊt lµ trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®a nÒn kinh tÕ ®i lªn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, héi nhËp cïng nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi lµ nhiÖm vô rÊt quan träng. §ã kh«ng chØ lµ thêi c¬, ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n phÈm hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®îc cã mÆt nhiÒu h¬n trªn thÞ trêng quèc tÕ mµ cßn lµ thö th¸ch lín vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ doanh nh©n ViÖt Nam. T¹i §¹i héi VI ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng ®· quyÕt ®Þnh mét bíc ngoÆt vÜ ®¹i ®èi víi ®Êt níc ®Æc biÖt lµ viÖc quyÕt ®Þnh ®a nÒn kinh tÕ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. §Ó kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña c¸c doanh nghiÖp trong ph¸t triÓn kinh tÕ, Nhµ níc ta ®· vµ ®ang khuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp theo hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ViÖt Nam quy ®Þnh. Nhng khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc s¶n xuÊt, lu th«ng, t×m kiÕm ®èi t¸c vµ thÞ trêng, ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã sù hç trî, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp ph¸t triÓn. S¶n xuÊt ®ãng vai trß quan träng trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, trong ®ã ba vÊn ®Ò: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? ®Æt ra c¸c doanh nghiÖp trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, vèn, hµng ho¸ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ hay kh«ng lµ do qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lu th«ng cã tuÇn hoµn kh«ng. Vai trß s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp rÊt quan träng, nã t¹o ra mét c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi cho nªn ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã sù qu¶n lý hîp lý t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó doanh nghiÖp c¹nh tranh ®îc trªn thÞ trêng quèc tÕ. Khã kh¨n rÊt nhiÒu vµ ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ së lý luËn ®Ó dÉn ®êng cã t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, më réng. §ã còng lµ lý do em chän ®Ò tµi: “ Tr×nh bµy lý thuyÕt vÒ tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi nghiªn cøu lý thuyÕt nµy ®èi víi viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cña níc ta khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN” cho ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ. 1 2 Bµi viÕt ®îc chia lµm ba phÇn chÝnh: A. PhÇn më ®Çu B. PhÇn néi dung C. PhÇn kÕt bµi. Víi kiÕn thøc b¶n th©n cßn h¹n chÕ, em tù thÊy m×nh cßn nhiÒu thiÕu xãt em rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy gi¸o cho bµi viÕt cña em ®îc hoµn chØnh h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 2 3 B. PhÇn néi dung PhÇn I: lý thuyÕt chung vÒ tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n I. C¬ së lý luËn vÒ vÊn ®Ò tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n. 1. Quan ®iÓm cña M¸c - Lªnin vÒ tuÇn hoµn cña t b¶n. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, t b¶n lu«n lu«n vËn ®éng vµ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, nã lín lªn kh«ng ngõng. §Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nhµ t b¶n kh«ng ®îc ®Ó t b¶n nhµn rçi, mµ ph¶i sö dông triÖt ®Ó díi nhiÒu h×nh thøc, chøc n¨ng kh¸c nhau. T b¶n ph¶i ®îc tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn liªn tôc, hîp lý ®Ó kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thu ®îc lîng t b¶n lín h¬n lîng ®Çu t ban ®Çu. Theo M¸c - Lªnin th×: “TuÇn hoµn cña t b¶n lµ sù biÕn chuyÓn liªn tiÕp cña t b¶n qua ba giai ®o¹n, tr¶i qua ba h×nh thøc, thùc hiÖn ba chøc n¨ng t¬ng øng, ®Ó trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu víi lîng gi¸ trÞ lín h¬n”(1). 2. Ba h×nh thøc tuÇn hoµn cña t b¶n. 2.1. TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ. C«ng thøc chung cña tuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ: T - H...SX... H’ - T’ Giai ®o¹n ®Çu T - H tøc lµ nhµ t b¶n dïng t b¶n tiÒn tÖ øng ra ban ®Çu ®Ó mua hµng ho¸ ë trªn hai thÞ trêng ®ã lµ thÞ trêng søc lao ®éng vµ thÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt (®ã lµ nh÷ng nh©n tè cña s¶n xuÊt). Sl® (søc lao ®éng) T-H TLSX(t liÖu s¶n xuÊt) Nh vËy tiÒn cña nhµ t b¶n ph¶i chia lµm hai phÇn theo tû lÖ thÝch hîp: Mét phÇn mua søc lao ®éng, mét phÇn mua t liÖu s¶n xuÊt. Sau khi mua ®îc hµng ho¸ (Sl® - TLSX) th× t b¶n ®· trót bá h×nh th¸i tiÒn tÖ mµ mang h×nh thøc hiÖn vËt. Víi h×nh thøc hiÖn vËt ®ã nã kh«ng thÓ tiÕp tôc lu th«ng ®îc. Nhµ t (1) Kinh tÕ chÝnh trÞ: NXB gi¸o dôc - 1998, trang 102 3 4 b¶n ph¶i ®a hµng ho¸ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó t¹o ra hµng ho¸ cung cÊp cho thÞ trêng th× toµn bé c«ng nh©n ph¶i tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. KÕt qu¶ lµ nhµ t b¶n cã ®îc mét sè hµng ho¸ míi mµ gi¸ trÞ cña chóng lín h¬n gi¸ trÞ cña nh÷ng nh©n tè ®· dïng ®Ó s¶n xuÊt ra sè hµng ho¸ ®ã. Hµng ho¸ nµy (H’) cã thÓ c¹nh tranh ®îc ë trªn thÞ trêng, ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng tøc lµ cã gi¸ trÞ sö dông cao. Nhµ s¶n xuÊt mang hµng ho¸ (H’) ®ã ra thÞ trêng ®Ó b¸n nh»m thu vÒ ®îc vèn vµ lîi nhuËn tøc lµ T’ - T’ lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña H’, sù chuyÓn ho¸ nµy ®îc thùc hiÖn lµ do mét hµnh vi ®¬n gi¶n cña lu th«ng hµng ho¸, do sù ®æi chç gi÷a h×nh thøc hµng ho¸ vµ tiÒn, h×nh th¸i lÆp l¹i ë ®iÓm kÕt thóc lµ h×nh th¸i bÞ g©y nªn, nhng xÐt vÒ mÆt lîng ph¶i lín h¬n h×nh th¸i ban ®Çu. Sau mét chu kú s¶n xuÊt nhµ t b¶n thu vÒ c¶ vèn lÉn l·i tõ T’ mét phÇn tr¶ l¬ng cho c«ng nh©n, mét phÇn dù tr÷ ®Ó tiÕp tôc ®Çu t s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh ®ã cø lÆp ®i lÆp l¹i, tuÇn hoµn mét c¸ch liªn tôc vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh lµ lîi nhuËn thu vÒ ngµy cµng t¨ng nã ®îc quy ®Þnh bëi mét lo¹t nh÷ng sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña b¶n th©n tuÇn hoµn. 2.2. TuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt. C«ng thøc chung cña tuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt lµ: SX... H’ - T’ - H... SX TuÇn hoµn nµy nãi lªn sù ho¹t ®éng l¾p ®i l¾p l¹i mét c¸ch chu kú cña t b¶n s¶n xuÊt, hay qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n, coi lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt g¾n liÒn víi viÖc t¨ng thªm gi¸ trÞ, nã kh«ng nh÷ng nãi lªn viÖc s¶n xuÊt mµ cßn nãi lªn viÖc t¸i s¶n xuÊt mét c¸ch chu kú gi¸ trÞ thÆng d n÷a, nã nãi lªn ho¹t ®éng cña t b¶n c«ng nghiÖp ®ang n»m díi h×nh th¸i s¶n xuÊt cña nã, ho¹t ®éng kh«ng ph¶i chØ cã mét lÇn, mµ lµ l¾p ®i l¾p l¹i mét c¸ch chu kú, thµnh thö sù l¾p ®i l¾p l¹i ®· do chÝnh ®iÓm xuÊt ph¸t quy ®Þnh råi cã thÓ lµ mét bé phËn cña H’ l¹i trùc tiÕp gia nhËp lµm t liÖu s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh lao ®éng ®· s¶n xuÊt ra nã lµm hµng ho¸; do ®ã viÖc chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ cña bé phËn j®ã thµnh tiÒn hiÖn thùc, hay thµnh ký hiÖu tiÒn tÖ trë thµnh thõa. Bé phËn gi¸ trÞ Êy kh«ng ®i vµo lu th«ng. VËy lµ cã nh÷ng gi¸ trÞ gia nhËp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ kh«ng gia nhËp qu¸ tr×nh lu th«ng. 4 5 Trong h×nh th¸i T - T’ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tøc lµ chøc n¨ng s¶n xuÊt, s¶n xuÊt lµm gi¸n ®o¹n lu th«ng cña t b¶n tiÒn tÖ vµ chØ xuÊt hiÖn thµnh kÎ m«i giíi gi÷a hai giai ®o¹n cña lu th«ng lµ T - H vµ H’ - T’ vµ lµ kh©u trung gian gi÷a t b¶n s¶n xuÊt më ®Çu cuéc tuÇn hoµn víi t c¸ch lµ cùc thø nhÊt, vµ t b¶n s¶n xuÊt kÕt thóc tuÇn hoµn ®ã víi t c¸ch lµ cùc cuèi díi mét h×nh th¸i mµ tuÇn hoµn ®ã më ®Çu trë l¹i sù vËn ®éng. MÆt kh¸c toµn bé lu th«ng biÓu hiÖn ra díi h×nh th¸i ngîc l¹i víi h×nh th¸i mµ nã mang trßn tuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ.NÕn kh«ng nãi ®Õn ®¹i lîng gi¸ trÞ th× h×nh th¸i cña nã trong tuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ lµ: T - H - T (T - H . H - T); nÕu nãi ®Õn ®¹i d îng gi¸ trÞ th× h×nh th¸i cña nã lµ: H - T - H tøc lµ h×nh th¸i lu th«ng gi¶n ®¬n cña hµng ho¸. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. §iÓm xuÊt ph¸t cña lu th«ng gi÷a hai cùc Sx....Sx lµ t b¶n - hµng ho¸: H’ = H + h = Sx + h. Tríc kia chøc n¨ng cña t b¶n hµng ho¸ H’ - T’ lµ giai ®o¹n thø hai cña lu th«ng bÞ gi¸n ®o¹n vµ lµ giai ®o¹n kÕt thóc cña tæng tuÇn hoµn. B©y giê nã lµ giai ®o¹n thø hai cña tuÇn hoµn nhng l¹i lµ giai ®o¹n thø nhÊt cña lu th«ng. TuÇn hoµn thø nhÊt kÕt thóc b»ng T’ vµ còng cã thÓ trë l¹i më ®Çu tuÇn hoµn thø hai víi t c¸ch lµ t b¶n - tiÒn tÖ. TÝnh chÊt cña tuÇn hoµn thay ®æi c¸c c¸ch gi¶i quyÕt ®Ó biÕt ®îc c«ng thøc mµ ta ®ang xÐt ®¹i biÓu cho t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay më réng. NÕu xÐt t¸i gi¶n ®¬n cña t b¶n s¶n xuÊt, nÕu mäi t×nh h×nh kh¸c kh«ng thay ®æi vµ hµng ho¸ ®îc mua vµo vµ b¸n ra theo ®óng gi¸ trÞ cña chóng th× toµn bé gi¸ trÞ thÆng d sÏ ®i vµo tiªu dïng c¸ nh©n cña nhµ t b¶n. Sau khi t b¶n - hµng ho¸ H’ ®· chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn, th× bé phËn cña tæng sè tiÒn ®¹i biÓu cho gi¸ trÞ - t b¶n vÉn tiÕp lu th«ng trong tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp; cßn bé phËn kia, tøc gi¸ trÞ thÆng d ®· chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn, th× ®i vµo lu th«ng chung cña hµng ho¸. Trong hµnh vi H’- T’ gi¸ trÞ t b¶n vµ gi¸ trÞ thÆng d n»m trong H, c¶ hai ®Òu cã thÓ tån t¹i t¸ch riªng ra ®îc, tøc lµ tån t¹i thµnh nh÷ng sè tiÒn riªng biÖt; trong c¶ hai trêng hîp T vµ t ®Òu lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña c¸i gi¸ trÞ mµ lóc ®Çu, ë H’ víi t c¸ch lµ gi¸ c¶ hµng ho¸, cã mét biÓu hiÖn riªng cña nã, mét biÓu hiÖn trªn ý niÖm mµ th«i. Lu th«ng h - t - h lµ mét lu th«ng gi¶n ®¬n cña hµng ho¸; giai ®o¹n thø nhÊt cña lu th«ng nµy tøc lµ h - t th× n»m trong lu th«ng cña t b¶n - hµng ho¸ H’ - T’, do ®ã n»m trong trong tuÇn hoµn cña t b¶n; 5 6 ngîc l¹i ®o¹n bæ sung cña nã t - h th× l¹i n»m ngoµi tuÇn hoµn Êy, ®îc thùc hiÖn víi t c¸ch lµ mét hµnh vi lu th«ng chung cña hµng ho¸ t¸ch rêi khái tuÇn hoµn ©ý. Lu th«ng H vµ h tøc lµ cña gi¸ tri t b¶n vµ cña gi¸ trÞ thÆng d, sÏ t¸ch ®«i ra sau khi H’ chuyÓn ho¸ thµnh T’. Do ®ã: Mét lµ: sau khi t b¶n - hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn b»ng hµnh vi H’ - T’ = H’ (T +t) th× vËn ®éng cña gi¸ trÞ - t b¶n vµ vËn ®éng gi¸ trÞ thÆng d tríc ®ã vÉn lµ mét trong H’ - T’ vµ ®Òu n»m trong cïng mét lîng hµng ho¸, sÏ cã thÓ t¸ch rêi nhau ra, v× tõ nay trë ®i c¶ hai gi¸ trÞ ®ã, víi t c¸ch lµ hai mãn tiÒn, ®Òu cã h×nh th¸i ®éc lËp. Hai lµ: NÕu sù t¸ch rêi Êy diÔn ra, h¬n n÷a nÕu t bÞ tiªu ®i víi t c¸ch lµ thu nhËp cña nhµ t b¶n, cßn T víi t c¸ch lµ h×nh th¸i chøc n¨ng cña gi¸ trÞ t b¶n, vÉn tiÕp tôc ®i theo con ®êng cña nã do tuÇn hoµn quy ®Þnh, th× hµnh vi thø nhÊt H’ - T’ xÐt trong mèi liªn hÖ cña nã víi c¸c hµnh vi kÕ tiÕp lµ T - H vµ t - h, cã thÓ biÓu hiÖn thµnh hai lu th«ng riªng biÖt: H - T - H vµ h - t - h, vµ c¶ hai xÐt vÒ mÆt h×nh th¸i chung ®Òu phô thuéc vÒ lu th«ng th«ng thêng cña hµng ho¸. Ba lµ: NÕu vËn ®éng cña gi¸ trÞ t b¶n vµ vËn ®éng cña gi¸ trÞ thÆng d, lóc ®Çu cßn lµ mét trong H vµ T, chØ t¸ch rêi nhau cã mét phÇn th«i (thµnh thö cã mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d bÞ tiªu ®i kh«ng ph¶i víi t c¸ch lµ thu nhËp), hoÆc hoµn toµn kh«ng bÞ t¸ch rêi nhau th× trong b¶n th©n gi¸ trÞ - t b¶n cã mét sù thay ®æi diÔn ra trong néi bé tuÇn hoµn cña nã, tríc khi tuÇn hoµn ®ã hoµn thµnh. H’ - T’, giai ®o¹n thø hai cña lu th«ng vµ giai ®o¹n cuèi cïng cña tuÇn hoµn I ( T...T’), l¹i lµ giai ®o¹n thø hai cña tuÇn hoµn cña chóng ta, vµ lµ giai ®o¹n thø nhÊt cña lu th«ng hµng ho¸. Do ®ã vÒ mÆt lu th«ng mµ nãi th× H - T’ cÇn ®îc bæ sung b»ng T’ - H’. Nhng H’ - T’ kh«ng nh÷ng ®· x¶y ra sau qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ mµ cßn lµ kÕt qu¶ cña nã, nhê hµnh vi Êy s¶n phÈm - hµng ho¸ H’ ®· ®îc thùc hiÖn råi. Nh vËy lµ qu¸ tr×nh lµm cho t b¶n t¨ng thªm gi¸ trÞ, còng nh viÖc thùc hiÖn s¶n phÈm - hµng ho¸ ®¹i biÓu chio gi¸ trÞ t b¶n ®· t¨ng thªm gi¸ trÞ ®Òu kÕt thóc b»ng H’ - T’. 6 7 Trong lu th«ng cña thu nhËp cña nhµ t b¶n, hµng ho¸ ®· ®îc s¶n xuÊt ra, tøc lµ h trªn thùc tÕ chØ ®îc dïng ®Ó ®îc chuyÓn ho¸ thu nhËp Êy tríc hÕt thµnh tiÒn, råi l¹i tõ tiÒn thµnh mét hµng ho¸ kh¸c phôc vô cho tiªu dïng c¸ nh©n. Nhng ë ®©y chóng ta kh«ng nªn bá qua mét viÖc nhá nµy: h lµ mét gi¸ trÞ hµng ho¸ kh«ng tèt g× cho nhµ t b¶n c¶, nã lµ hiÖn th©n cña lao ®éng thÆng d, chÝnh v× thÕ mµ nã xuÊt hiÖn lóc ban ®Çu víi t c¸ch lµ mét thµnh phÇn cña t b¶n - hµng ho¸ H’. Bëi vËy chØ cã mét sù tån t¹i cña th©n nã, h nµy còng ®· g¾n liÒn víi tuÇn hoµn cña gi¸ trÞ - t b¶n ®ang tiÕn hµnh qu¸ tr×nh cña m×nh; nÕu tuÇn hoµn Êy b× ®×nh chØ hoÆc x¶y ra mét sù rèi lo¹n nµo ®ã nãi chung, th× kh«ng ph¶i chØ viÖc tiªu dïng h, mµ ®ång thêi c¶ viÖc tiªu thô c¸i lo¹t hµng ho¸ ®em trao ®æi víi h, còng ®Òu bÞ thu hÑp l¹i hoÆc ®×nh chØ h¼n, h - t - h chØ gia nhËp lu th«ng cña t b¶n chõng nµo mµ h cßn lµ mét phÇn gi¸ trÞ cña H’. Mèi quan hÖ gi÷a tuÇn hoµn cña t b¶n víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña lu th«ng chung, vµ tuÇn hoµn cña t b¶n víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng kh©u cña mét lu th«ng ®éc lËp, còng biÓu lé ra khi chóng ta tiÕp tôc xem xÐt lu th«ng cña T’ = T + t. Lµ t b¶n tiÒn tÖ, T tiÕp tôc tuÇn hoµn cña t b¶n; t bÞ tiªu dïng ®i víi t c¸ch lµ thu nhËp (t - h) th× ®i vµo lu th«ng chung, nhng l¹i t¸ch khái tuÇn hoµn cña t b¶n. ChØ cã bé phËn t ho¹t ®éng lµm t b¶n - tiÒn tÖ phô thªm míi gia nhËp tuÇn hoµn nµy mµ th«i. Trong h - t - h tiÒn chØ lµm chøc n¨ng tiÒn ®óc, môc ®Ých cña lu th«ng nµy lµ sù tiªu dïng c¸ nh©n cña nhµ t b¶n. Khoa kinh tÕ chÝnh trÞ tÇm thêng cho r»ng lu th«ng Êy kh«ng gia nhËp tuÇn hoµn cña t b¶n - tøc lµ lu th«ng cña bé phËn s¶n phÈm - gi¸ trÞ bÞ tiªu dïng ®i víi t c¸ch lµ thu nhËp - lµ tuÇn hoµn ®Æc trng cña t b¶n. Trong giai ®o¹n thø hai, T - H th× gi¸ trÞ t b¶n T = SX l¹i t¸i hiÖn nhng ®· bÞ tíc mÊt gi¸ trÞ thÆng d chØ, tøc lµ cã cïng mét lîng gi¸ trÞ nh khi nã ë trong giai ®o¹n thø nhÊt cña tuÇn hoµn cña t b¶n - tiÒn tÖ T - H. MÆc dï t b¶n tiÒn tÖ ë vµo mét vÞ trÝ kh¸c tríc, nhng chøc n¨ng cña sè t b¶n - tiÒn tÖ mµ giê ®©y t b¶n hµng ho¸ ®· chuyÓn ho¸ thµnh th× còng vÉn nh cò: chuyÓn ho¸ thµnh TLSX vµ SL§. Nh vËy chøc n¨ng cña t b¶n - hµng ho¸ H’ - T’, gi¸ trÞ t b¶n, cïng mét lóc víi h - t, ®· tiÕn hµnh xong giai ®o¹n H - T vµ sau ®ã nã ®i vµo giai ®o¹n bæ sung: 7 8 T-H Sl® Do ®ã tæng lu th«ng cña nã lµ Tlsx; H- T - H Sl® Tlsx; Thø nhÊt, trong h×nh th¸i tuÇn hoµn T...T’ t b¶n tiÒn tÖ T lµ h×nh th¸i ban ®Çu nã xuÊt hiÖn thµnh mét bé phËn trong giai ®o¹n lu th«ng thø nhÊt, do ®ã ngay tõ ®Çu, nã xuÊt hiÖn thµnh sù chuyÓn ho¸ cña t b¶n s¶n xuÊt s¶n xuÊt thµnh tiÒn thùc hiÖn ®îc nhê viÖc b¸n s¶n phÈm hµng ho¸. T’ biÓu hiÖn thµnh h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña H’, b¶n th©n H’ nµy lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng tríc ®©y cña Sx, v× thÕ to¸n bé sè tiÒn T’ thÓ hiÖn thµnh biÓu hiÖn tiÒn tÖ cña mét lao ®éng ®· qua. Sl® Thø hai, trong lu th«ng H - T - H thay ®æi vÞ trÝ hai lÇn: Tlsx còng nh÷ng ®ång tiÒn Êy Tho¹t tiªn nhµ t b¶n thu chóng víi t c¸ch lµ ngêi b¸n, råi l¹i bá chóng ra víi t c¸ch lµ ngêi mua, viÖc chuyÓn ho¸ hµng ho¸ thµnh h×nh th¸i tiÒn chØ lµ dïng ®Ó chuyÓn ho¸ hµng ho¸ ®ã tõ h×nh th¸i tiÒn trë l¹i h×nh th¸i hµng ho¸. Thø ba, v« luËn lµ t b¶n tiÒn tÖ ®îc dïng ®¬n thuÇn lµm ph¬ng tiÖn lu th«ng, hay lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n th× ho¹t ®éng cña nã còng chØ lµ thay thÕ H b»ng Sl® vµ Tlsx. Muèn cho tuÇn hoµn ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng, th× H’ ph¶i b¸n ®óng theo gi¸ trÞ cña nã vµ b¸n toµn bé. H¬n n÷a, H - T - H kh«ng nh÷ng bao hµm viÖc thay thÕ mét hµng ho¸ nµy b»ng mét hµng ho¸ kh¸c, mµ cßn bao hµm viÖc thay thÕ hµng ho¸ Êy theo nh÷ng tû lÖ gi¸ trÞ gièng nhau. Chóng ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng ë ®©y t×nh h×nh diÔn ra ®óng nh vËy. Nhng trªn thùc tÕ, gi¸ trÞ cña t liÖu s¶n xuÊt thêng thay ®æi; ®iÓm cè h÷u cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ ë chç cã sù biÕn ®æi kh«ng ngõng cña c¸c tû lÖ gi¸ trÞ, do nh÷ng thay ®æi kh«ng ngõng trong n¨ng xuÊt lao ®éng g©y nªn, nh÷ng thay ®æi nµy lµ nÐt ®Æc trng cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt thµnh s¶n phÈm hµng ho¸, tøc lµ viÖc chuyÓn ho¸ tõ Sx thµnh H’, ®îc tiÕn hµnh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, viÖc chuyÓn ho¸ ngîc l¹i tõ H’ thµnh Sx ®îc tiÕn hµnh trong 8 9 lu th«ng. ViÖc chuyÓn ho¸ trë l¹i nµy ®îc chuyÓn ho¸ nhê sù biÕn ho¸ h×nh th¸i gi¶n ®¬n cña hµng ho¸. Nhng xÐt vÒ mÆt néi dung cña nã th× viÖc chuyÓn ho¸ trë l¹i nµy lµ mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Trong T...T’, T lµ h×nh th¸i ban ®Çu cña gi¸ trÞ t b¶n; gi¸ trÞ t b¶n trót bá h×nh th¸i nµy ®i ®Ó råi sau ®ã l¹i mang lÊy nã. Trong Sx...H’ - H...Sx, T lµ mét h×nh th¸i chØ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh tuÇn hoµn, råi sau ®ã l¹i trót bá ®i ngay trong giíi h¹n cña chÝnh qu¸ tr×nh Êy. NÕu sù biÕn ho¸ h×nh th¸i thø hai T - H gÆp trë ng¹i th× tuÇn hoµn tøc lµ tiÕn hµnh cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, bÞ ®øt qu·ng, hoµn toµn gièng nh trong trêng hîp t b¶n bÞ ®äng l¹i díi h×nh th¸i t b¶n - hµng ho¸. Khi t b¶n kh«ng cßn lµm chøc n¨ng t b¶n tiÒn tÖ th× nã vÉn lu«n lu«n lµ tiÒn; nhng nÕu nã bÞ gi÷ qu¸ l©u trong chøc n¨ng t b¶n - hµng ho¸, th× nã sÏ kh«ng cßn lµ hµng ho¸ n÷a vµ nãi chung kh«ng cßn lµ gi¸ trÞ sö dông n÷a. Sl® Trong h×nh th¸i I, hµnh vi T - H Tlsx chØ chuÈn bÞ cho sù chuyÓn ho¸ ®Çu tiªn cña t b¶n tiÒn tÖ thµnh t b¶n s¶n xuÊt, trong h×nh th¸i II, hµnh vi Êy chuÈn bÞ cho sù chuyÓn ho¸ trë l¹i cña t b¶n hµng ho¸ thµnh t b¶n s¶n xuÊt. Bëi vËy, ë ®©y còng nh trong h×nh th¸i I, hµnh vi nµy xuÊt hiÖn thµnh giai ®o¹n chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng nã l¹i thÓ hiÖn nh lµ bíc quay trë vÒ qu¸ tr×nh Êy, nh lµ viÖc lÆp l¹i qu¸ tr×nh Êy, do ®ã nh lµ bíc më mµn cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, vµ v× vËy më mµn cho viÖc lÆp l¹i qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ. Mét lÇn n÷a T - Sl® lµ viÖc mua b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng dïng ®Ó s¶n xuÊta ra gi¸ trÞ thÆng d, cßn T - Tlsx lµ mét c«ng viÖc kh«ng thÓ thiÕu ®îc vÒ mÆt vËt chÊt ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã. Sau khi T - H Sl® TLSX hoµn thµnh,th× T ®îc chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n s¶n xuÊt thµnh Sx vµ tuÇn hoµn l¹i b¾t ®Çu trë l¹i. Do ®ã, h×nh th¸i ®Çy ®ñ cña Sx... H’ - T’ - H... Sx lµ: H SX... H’ + h - T + - t Sl® -H TLSx...Sx -h ViÖc chuyÓn ho¸ t b¶n - tiÒn tÖ thµnh t b¶n s¶n xuÊt lµ viÖc mua hµng ho¸ nh»m s¶n xuÊt ra hµng ho¸. ChØ khi nµo sù tiªu dïng lµ tiªu dïng s¶n xuÊt nh 9 10 thÕ nµo th× nã míi gia nhËp vµo tuÇn hoµn cña b¶n th©n t b¶n; ®iÒu kiÖn cña sù tiªu dïng ®ã bao hµm ë chç nhê c¸c hµng ho¸ ®îc tiªu dïng mét c¸ch s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ thÆng d ®îc t¹o ra. Nhng ®ã lµ mét c¸i g× rÊt kh¸c víi viÖc s¶n xuÊt, vµ thËm chÝ víi viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ môc ®Ých lµ ®¶m b¶o sù tån t¹i cña ngêi s¶n xuÊt; nh vËy, viÖc thay thÕ mét hµng ho¸ nµy b»ng mét hµng ho¸ kh¸c, do viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh, lµ mét viÖc hoµn toµn kh¸c h¼n víi b¶n th©n viÖc trao ®æi s¶n phÈm chØ do tiÒn lµm m«i giíi. Ngoµi sù tiªu dïng T mét c¸ch s¶n xuÊt th× tuÇn hoµn cña t b¶n cßn bao gåm kh©u thø nhÊt T - Sl®, kh©u nµy ®èi víi ngêi c«ng nh©n lµ Sl® = H - T. VÒ ph¬ng diÖn gi¸ trÞ - t b¶n tiÕp tôc tuÇn hoµn cña nã, vµ vÒ ph¬ng diÖn nhµ t b¶n tiÕp tôc tiªu dïng gi¸ trÞ thÆng d, th× hµnh vi H’ - T’ chØ gi¶ ®Þnh cã mét ®iÒu. H’ ®îc chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn, ®îc b¸n ®i. ViÖc tiªu dïng hµng ho¸ kh«ng n»m trong tuÇn hoµn cña t b¶n ®· s¶n sinh ra hµng ho¸ Êy. TuÇn hoµn cña gi¸ trÞ - t b¶n mµ nhµ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®ã lµ ®¹i biÓu vÉn kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Cßn nÕu qu¸ tr×nh Êy më réng - ®iÒu nµy bao hµm viÖc më réng tiªu dïng s¶n xuÊt c¸c t liÖu s¶n xuÊt - th× sù t¸i s¶n xuÊt ®ã cña t b¶n cã thÓ kÌm theo viÖc më réng tiªu dïng c¸ nh©n cña c«ng nh©n, v× qu¸ tr×nh ®ã së dÜ b¾t ®Çu ®îc vµ cã thÓ tiÕn hµnh ®îc, lµ do tiªu dïng s¶n xuÊt. NÕu nh nh÷ng hµng ho¸ Tlsx vµ Sl® - mµ T chuyÓn ho¸ thµnh ®Ó hoµn thµnh chøc n¨ng t b¶n - tiÒn tÖ cña nã, tøc lµ chøc n¨ng cña sè gi¸ trÞ - t b¶n ph¶i chuyÓn ho¸ ngîc trë l¹i t b¶n s¶n xuÊt, nÕu nh nh÷ng hµng ho¸ Êy cÇn ®îc mua vµo hoÆc ®îc tr¶ tiÒn theo nh÷ng kú h¹n kh¸c nhau. Trong tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp t b¶n tiÒn tÖ kh«ng thùc hiÖn mét chøc n¨ng nµo kh¸c ngoµi chøc n¨ng tiÒn, vµ nh÷ng chøc n¨ng tiÒn nµy ®ång thêi cã ý nghÜa lµ nh÷ng chøc n¨ng cña t b¶n, chØ lµ do mèi liªn hÖ chung cña chóng víi c¸c giai ®o¹n kh¸c cña tuÇn hoµn Êy mµ th«i. TÝch luü vµ t¸i s¶n xuÊt trªn quy m« më réng. V× c¸c tû lÖ theo ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cos thÓ më réng ra kh«ng ph¶i ®îc ®Þnh ®o¹t mét c¸ch tuú tiÖn mµ lµ do mét nÒn kü thuËt nhÊt ®Þnh quy ®Þnh, cho nªn gi¸ trÞ thÆng d ®· thùc hiÖn, tuy ®îc dµnh ®Ó t b¶n ho¸, nhng l¾m lóc chØ nhê sù l¾p ®i l¾p l¹i cña mét sè tuÇn hoµn, míi cã thÓ ®¹t tíi quy m« cã thÓ 10 11 thùc tÕ lµm chøc n¨ng t b¶n phô thªm, hay gia nhËp vµo tuÇn hoµn cña gi¸ trÞ t b¶n ®ang hoµn thµnh qu¸ tr×nh cña m×nh. NÕu trong c¸c giao dÞch cña nhµ t b¶n nãi trªn, tiÒn lµm chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thanh to¸n (thµnh thö ngêi mua chØ ph¶i tr¶ tiÒn cho hµng ho¸ sau mét kú h¹n hoÆc dµi hoÆc ng¾n), th× s¶n phÈm thÆng d dïng ®Ó biÕn thµnh t b¶n kh«ng chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn mµ chuyÓn ho¸ thµnh tr¸i vô, thµnh chøng tõ vÒ quyÒn së h÷u ®èi víi mét vËt ngang gi¸ mµ cã thÓ lµ ngêi mua ®· cã trong tay, hoÆc hy väng ®· cã. Còng hÖt nh tiÒn ®em göi thµnh c¸c chøng kho¸n cã l·i... s¶n phÈm thÆng d ®ã kh«ng gia nhËp vµo qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña t b¶n thùc hiÖn tuÇn hoµn Êy, mÆc dï nã cã thÓ gia nhËp tuÇn hoµn cña nh÷ng t b¶n c«ng nghiÖp c¸ biÖt kh¸c. Toµn bé tÝnh chÊt cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®îc quy ®Þnh bëi viÖc lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña gi¸ trÞ øng tríc do ®ã tríc hÕt ®îc quyÕt ®Þnh bëi viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d cµng nhiÒu cµng tèt. Tríc hÕt, khi xem xÐt t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, chóng ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng toµn bé gi¸ trÞ thÆng d bÞ chi tiªu ®i víi t c¸ch lµ thu nhËp. Trªn thùc tÕ, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng, mét bé phËn gi¸ trÞ thÆng d bao giê còng ph¶i bÞ tiªu víi t c¸ch lµ thu nhËp, cßn mét bé phËn kh¸c ph¶i ®îc t b¶n ho¸, h¬n n÷a sè gi¸ trÞ thÆng d ®îc s¶n xuÊt ra trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh, khi th× bÞ chi tiªu toµn bé, khi th× ®îc t b¶n ho¸ toµn bé, ®iÒu ®ã kh«ng hoµn toµn quan träng. XÐt trung b×nh vµ c«ng thøc chung cã thÓ biÓu hiÖn ®îc sù vËn ®éng trung b×nh mµ th«i: Sld.... Sx’ biÓu thÞ mét t b¶n s¶n xuÊt ®îc t¸i s¶n Sx.... H’ - T’- H’ Tlsx xuÊt trªn quy m« më réng, víi t c¸ch lµ t b¶n cã mét gi¸ trÞ lín h¬n, vµ sau ®ã nã b¾t ®Çu tuÇn hoµn thø hai cña nã, hoÆc ®iÒu nµy còng vËy - nã lÆp l¹i tuÇn hoµn thø nhÊt cña nã, nhng víi t c¸ch lµ mét t b¶n s¶n xuÊt ®· t¨ng thªm. Khi tuÇn hoµn thø hay nµy b¾t ®Çu, chóng ta l¹i th©ys Sx xuÊt hiÖn ë ®iÓm xuÊt ph¸t, nhng chØ kh¸c cã mét ®iÒu lµ Sx nµy lµ mét t b¶n s¶n xuÊt cã quy m« lín h¬n Sx thø nhÊt. Còng gièng nh lµ khi trong c«ng thøc T...T’, tuÇn hoµn thø hai b¾t ®Çu v¬is T’, th× T’ nµy còng lµm chøc n¨ng gièng chøc n¨ng cña T’, tøc lµ lµm chøc n¨ng cña mét t b¶n - tiÒn 11 12 tÖ øng tríc cã mét ®¹i lîng nhÊt ®Þnh; ®ã lµ mét t b¶n - tiÒn tÖ cã quy m« lín h¬n t b¶n - tiÒn tÖ më ®Çu tuÇn hoµn thø nhÊt, nhng mét khi t b¶n - tiÒn tÖ lín h¬n ®ã b¾t ®Çu lµm chøc n¨ng t b¶n - tiÒn tÖ øng tríc, th× tÊt c¶ mäi sù liªn tëng ®Õn viÖc nã ®· t¨ng thªm nhê t b¶n ho¸ gi¸ trÞ thÆng d ®Õn biÕn mÊt. T×nh h×nh nh vËy còng diÔn ra ®èi víi Sx khi nã lµm ®iÓm xuÊt ph¸t cña mét tuÇn hoµn míi. NÕu so s¸nh Sx.... Sx’ víi T...T’ hay víi tuÇn hoµn thø nhÊt, th× thÊy r»ng hai tuÇn hoµn ®ã hoµn toµn kh«ng cã ý nghÜa gièng nhau. B¶n th©n T...T’ víi t c¸ch lµ mét tuÇn hoµn c« lËp, chØ nãi lªn r»ng T tøc lµ tiÒn tÖ (hay t b¶n c«ng nghiÖp ®ang thùc hiÖn tuÇn hoµn cña nã díi h×nh th¸i t b¶n - tiÒn tÖ). Tr¸i l¹i trong tuÇn hoµn cña Sx khi gian ®o¹n thø nhÊt, tøc lµ giai ®o¹n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÊm døt, th× qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ ®· hoµn thµnh råi, cßn khi giai ®o¹n thø hai. H’ - T’ kÕt thóc, th× gi¸ trÞ - t b¶n + gi¸ trÞ thÆng d ®· tån t¹i thµnh t b¶n - tiÒn tÖ ®· ®îc thùc hiÖn, thµnh T’, lµ c¸c xuÊt hiÖn thµnh c¸i cùc cuèi cïng trong tuÇn hoµn thø nhÊt. §iÒu nµy nãi nªn r»ng gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n xuÊt ra. Trong Sx... Sx’, Sx’ kh«ng nãi nªn ®îc viÖc gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n xuÊt ra, mµ nãi nªn viÖct b¶n ho¸ gi¸ trÞ thÆng d ®· s¶n xuÊt ra, do ®ã nãi nªn r»ng tÝch luü t b¶n ®· x¶y ra, kh¸c víi Sx, Sx’ gåm cã gi¸ trÞ - t b¶n ban ®Çu céng thªm gi¸ trÞ cña mét t b¶n cho sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ - t b¶n ban ®Çu tÝch luü l¹i. T’ vµ H’, díi h×nh thøc mµ nã xuÊt hiÖn trong tÊt c¶ c¸c tuÇn hoµn Êy, tù b¶n th©n chóng kh«ng biÓu thÞ sù vËn ®éng, mµ biÓu hiÖn kÕt qu¶ cña cuéc vËn ®éng: viÖc lµm t¨ng gi¸ trÞ - t b¶n ®îc thùc hiÖn díi h×nh th¸i hµng ho¸ hay díi h×nh th¸i tiÒn; v× vËy chóng biÓu hiÖn gi¸ trÞ - t b¶n thµnh T + t, hoÆc thµnh H +h. Mét khi T’ hoÆc H’ cè ®Þnh thµnh T +t hoÆc H + h, tøc lµ cè ®Þnh l¹i díi d¹ng quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ - t b¶n víi gi¸ trÞ thÆng d, con ®Î cña gi¸ trÞ - t b¶n, th× mèi quan hÖ Êy biÓu thÞ mét lÇn díi h×nh th¸i tiÒn, lÇn kia díi h×nh th¸i hµng ho¸. Trong c¶ hai trêng hîp Êy, thuéc tÝnh ®Æc trng cña t b¶n, tøc lµ thuéc tÝnh lµm mét gi¸ trÞ ®Î ra gi¸ trÞ. H’ bao giê còng chØ lµ s¶n vËt cña chøc n¨ng s¶n xuÊt, vµ T’ bao giê còng chØ lµ s¶n vËt cña chøc n¨ng s¶n xuÊt, vµ T’ bao giê còng chØ lµ h×nh th¸i cña H’ ®· tr¶i qua mét sù chuyÓn ho¸ trong tuÇn hoµn 12 13 cña t b¶n c«ng nghiÖp. V× thÕ, khi t b¶n - tiÒn tÖ ®· thùc hiÖn lµm trë l¹i chøc n¨ng ®Æc thï cña nã lµ t b¶n - tiÒn tÖ, th× nã kh«ng cßn biÓu hiÖn mèi quan hÖ t b¶n chøa ®ùng trong T’ = T+t n÷a. Mét khi T...T’ ®· tiÕn hµnh xong råi, vµ mét khi b¾t ®Çu trë l¹i tuÇn hoµn, th× T’ kh«ng cßn biÓu hiÖn ra thµnh T’ n÷a, mµ biÓu hiÖn ra thµnh T, ngay c¶ trong trêng hîp ngêi ta t b¶n ho¸ toµn bé gi¸ trÞ thÆng d chøa ®ùng trong T’ còng vËy. §èi víi tuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt, sè Sx’ ®· lín lªn, khi b¾t ®Çu trë l¹i tuÇn hoµn cña nã, còng chØ xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ Sx, gièng nh Sx trong t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n Sx... Sx nh vËy. Sl® Trong giai ®o¹n T’ - H’ Tlsx , sù t¨ng thªm ®¹i lîng gi¸ trÞ chØ lµ do H’ biÓu hiÖn ra, chø kh«ng ph¶i do Sl®’ vµ Tlsx’ biÓu thÞ ra. V× H lµ tæng sè cña Sl® céng víi Tlsx, cho nªn H’ còng ®· nãi lªn r»ng tæng sè cña Sl® céng víi Tlsx bao gåm ë trong nã lín h¬n Sx ban ®Çu. ViÖc tÝch luü tiÒn ViÖc t tøc gi¸ trÞ thÆng d ®· biÕn thµnh tiÒn, cã thÓ lËp tøc ®îc bá thªm vµo gi¸ trÞ - t b¶n ®ang ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã hay kh«ng, vµ do ®ã cã thÓ gia nhËp qu¸ tr×nh tuÇn hoµn b»ng c¸ch nhËp lµm mét víi t b¶n T thµnh ®¹i lîng T’ hay kh«ng - viÖc ®ã phô thuéc vµo nh÷ng t×nh h×nh kh«ng cã quan hÖ g× víi sù tån t¹i ®¬nthuÇn cña t. Chøc n¨ng riªng cña t lµ n»m díi h×nh th¸i tiÒn, cho ®Õn khi nã nhËn thøc cña nh÷ng tuÇn hoµn l¾p ®i l¾p l¹i, - tuÇn hoµn lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ - tøc lµ nhËn thøc ®îc tõ bªn ngoµi, nh÷ng kho¶n t¨ng thªm ®ñ ®Ó ®¹t tíi ®¹i lîng tèi thiÓu cÇn thiÕt cho sù ho¹t ®éng tÝch cùc cña nã, chØ víi ®¹i lîng Êy th× nã míi cã thÓ tham gia vµo viÖc ho¹t ®éng cña t b¶n - tiÒn tÖ T’, tham gia víi t c¸ch lµ t b¶n tiÒn tÖ. VËy ë ®©y viÖc tÝch luü tiÒn, tÝch luü tiÒn lµ mét qu¸ tr×nh t¹m thêi kÌm theo viÖc tÝch luü hiÖn thùc, tøc lµ viÖc më réng quy m« ho¹t ®éng cña t b¶n c«ng nghiÖp. H×nh th¸i tiÒn tÝch tr÷ chØ lµ h×nh th¸i tiÒn kh«ng n»m trong lu th«ng, lµ h×nh th¸i cña sè tiÒn mµ lu th«ng cña nã bÞ gi¸n ®o¹n vµ v× lÏ ®ã mµ ®îc gi÷ l¹i díi h×nh th¸i tiÒn. Cßn nh b¶n th©n qu¸ tr×nh h×nh thµnh tiÒn tÝch tr÷, th× nã lµ chung cho bÊt cø nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nµo, vµ chØ trong c¸c h×nh th¸i cha 13 14 ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ tríc chñ nghÜa t b¶n th× qu¸ tr×nh tÝch luü tiÒn Êy míi ®ãng mét vai trß nµo ®ã víi t c¸ch lµ môc ®Ých tù th©n. Quü dù tr÷. B¶n th©n tiÒn tÝch tr÷ lµ ®iÒu kiÖn tÝch luü. Nhng quü tÝch luü còng cã thÓ ®¶m nhiÖm nh÷ng c«ng viÖc ®Æc thï, cã tÝnh chÊt phô, tøc lµ cã thÓ gia nhËp qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n mµ kh«ng cÇn ph¶i mang h×nh th¸i Sx... Sx’ vµ do ®ã kh«ng cÇn më réng quy m« t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Quü tÝch luü ®îc dïng lµm quü dù tr÷ kh¸c víi quü dïng lµm ph¬ng tiÖn mua vµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n ®· ®îc nghiªn cøu trong tuÇn hoµn Sx... Sx’. Quü dù tr÷ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña t b¶n n»m trong giai ®o¹n chuÈn bÞ cña sù tÝch luü cña nã, tøc lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña gi¸ trÞ thÆng d cha chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n tÝch cùc. Quü tÝch luü b»ng tiÒn vèn ®· lµ sù tån t¹i cña t b¶n - tiÒn tÖ tiÒm n¨ng, do ®ã nã ®· lµ sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n - tiÒn tÖ. C«ng thøc chung cña tuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt. Sl® Sx...H’ - T’. T - H ... Sx (Sx’) Tlsx 2.3. TuÇn hoµn cña t b¶n - hµng ho¸. C«ng thøc chung cña tuÇn hoµn cña t b¶n hµng ho¸ lµ: H’ - T’ - H...Sx... H’ H’ kh«ng nh÷ng lµ s¶n phÈm mµ cßn lµ tiÒn ®Ò cña hai tuÇn hoµn ®· nãi ë trªn, bëi v× c¸i lµ T - H cña mét t b¶n th× ®· bao hµm H’ - T’ cña mét t b¶n kh¸c, Ýt ra lµ trong chõng mùc b¶n th©n mét bé phËn t liÖu s¶n xuÊt lµ s¶n phÈm hµng ho¸ cña nh÷ng t b¶n c¸ biÖt kh¸c ®ang thùc hiÖn tuÇn hoµn cña chóng. TuÇn hoµn cña t b¶n - hµng ho¸ kh«ng ph¶i b¾t ®Çu ®¬n thuÇn b»ng mét gi¸ trÞ - t b¶n, mµ b»ng mét gi¸ trÞ - t b¶n ®· ®îc t¨ng lªn vµ n»m díi h×nh th¸i hµng ho¸, do ®ã ngay tõ ®Çu nã ®· bao hµm tuÇn hoµn kh«ng nh÷ng cña gi¸ trÞ - t b¶n díi h×nh th¸i hµng ho¸ mµ cßn bao hµm c¶ tuÇn hoµn cña c¶ gi¸ trÞ 14 15 thÆng d n÷a. Trong mäi trêng hîp H’ thêng xuyªn më ®Çu tuÇn hoµn víi t c¸ch lµ mét t b¶n hµng ho¸ ngang víi gi¸ trÞ - t b¶n céng víi gi¸ trÞ thÆng d. H’ víi t c¸ch lµ H xuÊt hiÖn trong tuÇn hoµn cña mét t b¶n c«ng nghiÖp c¸ biÖt, díi h×nh th¸i mét t b¶n c«ng nghiÖp kh¸c, chõng nµo t liÖu s¶n xuÊt lµ s¶n phÈm cña t b¶n c«ng nghiÖp nµy. H’ kh«ng bao giê cã thÓ më ®Çu tuÇn hoµn víi t c¸ch lµ H ®¬n thuÇn, víi t c¸ch lµ h×nh th¸i hµng ho¸ ®¬n thuÇn cña gi¸ trÞ - t b¶n. Lµ t b¶n - hµng ho¸, nã bao giê còng cã hai mÆt. §øng trªn quan ®iÓm gi¸ trÞ sö dông mµ nãi nã lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng cña Sx, mµ nh÷ng yÕu tè Sl® vµ Tlsx xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ hµng ho¸ tõ lÜnh vùc lu th«ng, chØ ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ nh©n tè h×nh thµnh s¶n phÈm ®ã. Hai lµ, ®øng trªn quan ®iÓm gi¸ trÞ mµ nãi; H’ lµ gi¸ trÞ - t b¶n Sx + gi¸ trÞ thÆng d m, s¶n sinh ra trong thêi gian ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt. ChØ cã ë trong tuÇn hoµn cña b¶n th©n H’ th× bé phËn H cña nã = Sx = gi¸ trÞ t b¶n, míi cã thÓ vµ ph¶i ph©n t¸ch ra khái bé phËn cña H’ chøa ®ùng gi¸ trÞ thÆng d, khái s¶n phÈm thÆng d chøa ®ùng gi¸ trÞ thÆng d, kh«ng kÓ lµ hai bé phËn nµy cã thùc sù t¸ch rêi nhau hay kh«ng t¸ch rêi nhau. Mét khi H’ ®· chuyÓn ho¸ thµnh T’, th× hai bé phËn ®ã trë thµnh cã thÓ t¸ch rêi nhau. Trong h×nh th¸i I: T... T’ tiÒn ®îc øng ra lµm t b¶n tríc hÕt cho nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt, nhng yÕu tè nµy trë thµnh s¶n phÈm - hµng ho¸ vµ s¶n phÈm hµng ho¸ nµy l¹i chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn. §ã lµ mét tuÇn hoµn kinh doanh hoµn chØnh mµ kÕt qu¶ lµ tiÒn cã thÓ dïng vµo tÊt c¶ mäi viÖc vµ cho tÊt c¶ mäi ng êi. Trong h×nh th¸i II tøc lµ Sx... H’ - T’ - H...Sx (Sx’) toµn bé qu¸ tr×nh lu th«ng n»m sau Sx thø nhÊt vµ tríc Sx thø hai, Sx lµ t b¶n s¶n xuÊt, Sx cuèi kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nã chØ lµ sù trë l¹i cña t b¶n c«ng nghiÖp díi h×nh th¸i t b¶n s¶n xuÊt. Trong h×nh th¸i III, tøc lµ H’ - T’ - H ... Sx... H’ tuÇn hoµn b¾t ®Çu b»ng hai giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh lu th«ng, tuÇn hoµn kÕt thóc víi H’, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ChØ trong tuÇn hoµn nµy th× ®iÓm xuÊt ph¸t cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ lµ gi¸ trÞ - t b¶n ®· t¨ng thªm gi¸ trÞ. §iÓm xuÊt ph¸t ë ®©y lµ H’, biÓu hiÖn mèi quan hÖ t b¶n chñ nghÜa, nã cã t¸c dông quyÕt ®Þnh 15 16 ®èi víi toµn bé tuÇn hoµn. Sù ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi còng nh ph©n phèi ®Æc thï vÒ s¶n phÈm cña mét t b¶n - hµng ho¸ c¸ biÖt, sù ph©n phèi, mét mÆt thµnh quü tiªu dïng c¸ nh©n, vµ mÆt kh¸c thµnh quü t¸i s¶n xuÊt - ®Òu n»m trong tuÇn hoµn cña t b¶n. Trong T...T’ cã kh¶ n¨ng më réng tuÇn hoµn theo ®¹i lîng cña c¸c phÇn t sÏ gia nhËp tuÇn hoµn míi. Trong Sx...Sx, Sx cã thÓ më ®Çu tuÇn hoµn míi víi mét gi¸ trÞ nh cò. Trong H’...H’, t b¶n díi h×nh th¸i hµng ho¸ lµ tiÒn ®Ò cña s¶n xuÊt, vµ víi t c¸ch lµ tiÒn ®Ò, h×nh th¸i ®ã l¹i quay trë l¹i còng trong tuÇn hoµn Êy. C¶ ba tuÇn hoµn ®Òu cã ®iÓm chung: t b¶n kÕt thóc qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña nã díi ®óng c¸i h×nh th¸i mµ nã më ®Çu qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®ã, nhê thÕ nã l¹i mang h×nh th¸i ban ®Çu trong ®ã nã l¹i më ®Çu mét tuÇn hoµn gièng nh vËy. H×nh th¸i cña ®iÓm xuÊt ph¸t T, Sx, H’ ®Òu ®îc cho tríc ®èi víi mçi tuÇn hoµn; h×nh th¸i lÆp l¹i ë ®iÓm kÕt thóc lµ h×nh th¸i bÞ g©y nªn, vµ do ®ã bÞ quy ®Þnh bëi mét lo¹t nh÷ng sù biÕn ho¸ h×nh th¸i c¶u b¶n th©n tuÇn hoµn. H’ víi t c¸ch lµ ®iÓm kÕt thóc mét tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp c¸ biÖt, chØ gi¶ ®Þnh lµ cã h×nh th¸i Sx ë bªn ngoµi lu th«ng cña t b¶n c«ng nghiÖp ®· s¶n sinh ra nã, T’ lµ ®iÓm kÕt thóc cña h×nh th¸i I, lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña H’ (H’ - T’) gi¶ ®Þnh lµ T n»m trong tay ngêi mua, tån t¹i ë ngoµi tuÇn hoµn T...T’ vµ chØ do viÖc b¸n H’ míi bÞ cuèn vµo trong tuÇn hoµn ®ã, trë thµnh h×nh th¸i kÕt thóc cña b¶n th©n tuÇn hoµn Êy. 3. Quan ®iÓm cña M¸c - Lªnin vÒ vÊn ®Ò chu chuyÓn cña t b¶n. NÕu nh nghiªn cøu tuÇn hoµn cña t b¶n, chóng ta nghiªn cøu c¸c h×nh thøc mµ t b¶n trót ra vµ kho¸c vµo qua ba giai ®o¹n vËn ®éng cña nã, th× khi nghiªn cøu chu chuyÓn cña t b¶n, chóng ta nghiªn cøu tèc ®é vËn ®éng cña t b¶n nhanh hay chËm. Theo M¸c - Lªnin th×: “Sù tuÇn hoµn cña t b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi vµ l¾p ®i l¾p l¹i chø kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh c« lËp, riªng lÎ, th× gäi lµ chu chuyÓn cña t b¶n”(2). Trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña t b¶n tøc lµ ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ nhµ s¶n xuÊt ph¶i mÊt mét (2) Kinh tÕ chÝnh trÞ - NXB gi¸o dôc - 1998 - trang 103 16 17 kho¶ng thêi gian mµ theo M¸c - Lªnin nªu lªn lµ: “Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t b¶n øng ra díi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt hµng ho¸) cho ®Õn khi nã trë vÒ tay nhµ t b¶n còng díi h×nh thøc nh thÕ, nhng cã thªm gi¸ trÞ thÆng d(3).Nh vËy tæng thêi gian chu chuyÓn cña mét t b¶n nhÊt ®Þnh b»ng thêi gian lu th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña nã céng l¹i. Môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa bao giê còng lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ øng tríc. Trong hai h×nh th¸i T...T’ vµ h×nh th¸i Sx...Sx nãi lªn r»ng: 1. Gi¸ trÞ øng tríc ®· lµm chøc n¨ng gi¸ trÞ - t b¶n vµ ®· tù t¨ng thªm; 2. Khi kÕt thóc tuÇn hoµn cña nã, gi¸ trÞ øng tríc l¹i quay vÒ díi h×nh th¸i mµ nã mang khi më ®Çu tuÇn hoµn. NÕu s¶n xuÊt mang h×nh th¸i t b¶n chñ nghÜa, th× t¸i s¶n xuÊt còng mang h×nh th¸i ®ã. Qu¸ tr×nh lao ®éng trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ chØ lµ mét ph¬ng tiÖn cho qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ, th× t¸i s¶n xuÊt còng vËy, nã còng chØ lµ mét ph¬ng tiªn ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ øng tríc víi t c¸ch lµ t b¶n, tøc lµ víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ tù t¨ng thªm gi¸ trÞ. Trong h×nh th¸i lµ sù l¾p l¹i cña qu¸ tr×nh biÓu hiÖn ra lµ cã tÝnh chÊt kh¶ n¨ng th«i cßn sù l¾p l¹i cña qu¸ tr×nh trong h×nh th¸i II tøc lµ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, biÓu hiÖn thµnh sù l¾p l¹i hiÖn thùc. Trong h×nh th¸i III gi¸ tù - t b¶n më ®Çu qu¸ tr×nh víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ ®· t¨ng thªm, lµ tÊt c¶ nh÷ng cña c¶i n»m díi h×nh th¸i hµng ho¸. H×nh th¸i nµy lµ h×nh th¸i träng yÕu ®èi víi sù vËn ®éng cña c¸c t b¶n c¸ biÖt nÕu xem xÐt trong mèi quan hÖ víi sù vËn ®éng cña t b¶n x· héi. Nhng h×nh th¸i nµy kh«ng thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu sù chu chuyÓn cña mét t b¶n bao giê còng ®îc b¾t ®Çu b»ng viÖc øng tríc gi¸ trÞ t b¶n díi h×nh th¸i tiÒn tÖ hay díi h×nh th¸i hµng ho¸, vµ bao giê còng ®ßi hái gi¸ trÞ - t b¶n ®ang lu th«ng ph¶i quay trë l¹i h×nh th¸i mµ nã ®· ®îc øng ra. Nh÷ng nhµ kinh tÕ häc kh«ng ph©n biÖt c¸c h×nh th¸i tuÇn hoµn kh¸c nhau, ®· kh«ng xÐt chóng riªng ra trong mèi quan hÖ cña chóng ®èi víi chu chuyÓn cña t b¶n. Cã nh÷ng nhµ kinh tÕ häc kh¸c l¹i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng chi phÝ díi h×nh th¸i yÕu tè s¶n xuÊt, vµ xem xÐt sù vËn ®éng cho ®Õn lóc quay trë vÒ, nhng hä tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ nãi ®Õn h×nh th¸i quay trë vÒ ®ã, kh«ng hÒ tù hái xem chóng sÏ quay trë vÒ díi h×nh th¸i hµng ho¸ hay h×nh th¸i tiÒn. Sau (3) Kinh tÕ chÝnh - NXB gi¸o dôc - 1998, trang 104 17 18 khi toµn bé gi¸ trÞ t b¶n mµ mét nhµ t b¶n c¸ biÖt bá vµo mét ngµnh s¶n xuÊta nµo ®ã hoµn thµnh tuÇn hoµn trong sù vËn ®éng cña nã, th× nã l¹i trë l¹i h×nh th¸i ban ®Çu cña nã vµ l¹i cã thÓ diÔn l¹i cïng mét qu¸ tr×nh nh thÕ. Muèn cho gi¸ trÞ ®îc b¶o tån m·i m·i vµ tiÕp tôc t¨ng thªm gi¸ trÞ víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ t b¶n, th× nã ph¶i l¾p l¹i tuÇn hoµn Êy. Trong ®êi sèng cña t b¶n, mçi tuÇn hoµn c¸ biÖt chØ lµ mét giai ®o¹n kh«ng ngõng ®îc l¾p ®i l¾p l¹i, nghÜa lµ mét giai ®o¹n cÊu thµnh mét ®Þnh kú. H×nh th¸i T...T’ t b¶n tiÒn tÖ sÏ ®i qua c¸i chuçi nh÷ng chuyÓn ho¸ bao gåm qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ra nã, hay qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ. Khi ®Þnh kú Sx...Sx kÕt thóc, t b¶n mang h×nh th¸i nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt nã lµ tiÒn ®Ò cña viÖc lÆp l¹i tuÇn hoµn. “TuÇn hoµn cña t b¶n khi ®îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú, chø kh«ng ph¶i mét hµnh vi c¸ biÖt th× ®îc gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t b¶n”. Thêi gian cña vßng chu chuyÓn Êy ®îc quyÕt ®Þnh bëi tæng sè thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu th«ng céng l¹i. Tæng sè thêi gian Êy lµ thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n. Do ®ã, thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n bao qu¸t kho¶ng thêi gian tõ mét ®Þnh kú tuÇn hoµn tiÕp theo; nã nãi lªn tÝnh chu kú trong qu¸ tr×nh sinh sèng cña t b¶n, hay cã thÓ nãi, nã lµ thíc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ hay qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cïng mét gi¸ trÞ t b¶n. NÕu kh«ng nãi ®Õn nh÷ng sù ngÉu nhiªn riªng rÏ cã thÓ ®Èy nhanh hay rót ng¾n thêi h¹n chu chuyÓn ®èi víi cïng mét t b¶n c¸ biÖt, th× thêi gian chu chuyÓn Êy nãi chung sÏ kh¸c nhau tïy theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu t c¸ biÖt cña t b¶n. Còng gièng nh ngµy lao ®éng lµ ®¬n vÞ ®o lêng tù nhiªn ®Ó ®o ho¹t ®éng cña søc lao ®éng, th× n¨m còng lµ ®¬n vÞ ®o lêng tù nhiªn ®Ó ®o nh÷ng vßng chu chuyÓn cña t b¶n ho¹t ®éng. C¬ së tù nhiªn cña ®¬n vÞ ®o lêng Êy lµ t×nh h×nh: ë vïng «n ®íi, quª h¬ng cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, c¸c n«ng s¶n quan träng nhÊt ®Òu ®îc s¶n xuÊt ra mçi n¨m mét lÇn. NÕu ta lÊy CH ®Ó chØ n¨m lµ ®¬n vÞ ®o lêng cña thêi gian chu chuyÓn, lÊy ch ®Ó chØ thêi gian chu chuyÓn cña mét t b¶n nhÊt ®Þnh, lÊy n ®Ó chØ sè lÇn chu chuyÓn cña t b¶n, th× chóng ta sÏ cã: n = . Do ®ã nÕu thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ vµi n¨m, th× nã sÏ ®îc tÝnh b»ng c¸ch nh©n víi sè n¨m ®ã. §èi víi nhµ t b¶n, thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ thêi gian trong ®ã nhµ t b¶n ph¶i øng 18 19 tríc t b¶n ra ®Ó nã t¨ng thªm gi¸ trÞ, vµ quay trë vÒ díi h×nh th¸i ban ®Çu cña nã. Gi¸ trÞ c¸c bé phËn t b¶n s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph¬ng thøc kh¸c nhau. C¨n cø vµo ph¬ng thøc chu chuyÓn gi¸ trÞ cña t b¶n th× chia t b¶n ra thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng. Trong ®ã “t b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nhng gi¸ trÞ l¹i kh«ng chuyÓn hÕt mét lÇn, mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm”(4). Cßn “t b¶n lu ®éng lµ mét bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau mét thêi kú s¶n xuÊt, cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t b¶n díi h×nh thøc tiÒn tÖ, sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong” (5). §ã lµ bé phËn gi¸ trÞ t b¶n díi h×nh thøc søc lao ®éng vµ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt kh¸c. Nguyªn liÖu, vËt liÖu phô bÞ tiªu dïng toµn bé vµo s¶n xuÊt vµ còng chuyÓn toµn bé gia trÞ vµo s¶n phÈm míi. Chia t b¶n ra thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng còng lµ mét sù ph©n chia khoa häc, cÇn thiÕt vÒ mÆt qu¶n lý kinh tÕ. T b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t b¶n lu ®éng. Trong khi t b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn ®îc vßng th× t b¶n lu ®éng ®· chu chuyÓn ®îc nhiÒu vßng. Ngay trong t b¶n cè ®Þnh, thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau còng kh«ng gièng nhau, cã thêi gian ho¹t ®éng dµi, ng¾n kh¸c nhau, nghÜa lµ hao mßn kh¸c nhau. “Hao mßn h÷u h×nh lµ do sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn t b¶n ®ã dÇn dÇn hao mßn ®i ®Õn chç háng, kh«ng dïng ®îc n÷a. Cßn hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng trêng hîp m¸y mãc míi tèt h¬n tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn” (6). §Ó tr¸nh hao mßn v« h×nh, nhµ t b¶n cßn t×m c¸ch n©ng cao tû suÊt khÊu hao t b¶n cè ®Þnh. Dùa trªn hai h×nh thøc hao mßn mµ C.M¸c ph©n chia chu chuyÓn cña t b¶n thµnh “Chu chuyÓn chung cña t b¶n øng tríc lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t b¶n. Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t b¶n øng tríc ®îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh vÒ mÆt hiÖn vËt(7). Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t (4) (7) , (5), (6): NXB Gi¸o dôc: Kinh tÕ chÝnh trÞ - 1998, trang 105, 106 Kinh tÕ chÝnh trÞ - NXB gi¸o dôc - 1998 trang 109 19 20 b¶n cè ®Þnh ®Çu t quyÕt ®Þnh vµ nã kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. §Ó n©ng cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m, tøc lµ n©ng cao tû sè gi÷a khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d t¹o ra trong mét n¨m víi t b¶n kh¶ biÕn øng ra tríc ngêi ta ph¶i t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thùc tÕ kh«ng ®æi, nhng t b¶n chu chuyÓn cµng nhanh sè vßng chu chuyÓn t b¶n kh¶ biÕn trong n¨m cµng nhiÒu th× gi¸ trÞ thÆng d cµng lín, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m cµng cao. Nã che giÊu mèi quan hÖ thùc sù gi÷a t b¶n vµ lao ®éng, g©y cho ngêi ta cã Ên tîng r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo khèi lîng vµ tr×nh ®é bãc lét søc lao ®éng do nhµ t b¶n kh¶ biÕn lµm cho ho¹t ®éng mµ cßn phô thuéc vµo nh÷ng ¶nh hëng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc do qu¸ tr×nh lu th«ng ®Î ra. Do ®ã nhµ t b¶n ra søc rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu th«ng ®Ó t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n. Sù tiÕn bé cña kü thuËt vµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt gióp cho nhµ t b¶n lµm viÖc ®ã. 20