LÝ THUYẾT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
Trêng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néi
KHoa tµi chÝnh - ng©n hµng
------------------------------
Gi¸o tr×nh:
ThÞ trêng
chøng kho¸n
TS. NguyÔn Vâ Ngo¹n
Hµ Néi, 2009
Môc lôc
Ch¬ng 1: ThÞ trêng chøng kho¸n
7
1.1- kh¸i niÖm
7
1.2. LÞch sö ra ®êi thÞ trêng chøng kho¸n
7
1.3. VÞ trÝ thÞ trêng chøng kho¸n
8
1.4. chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n
8
1.5. Ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n
9
1.5.1. Ph©n lo¹i theo c«ng cô ho¹t ®éng cña thÞ trêng – hµng hãa
trªn thÞ trêng
9
1.5.2. Ph©n lo¹i theo sù vËn ®éng cña vèn
10
1.5.3. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc
10
1.5.4. C¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n
12
1.5.5. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
13
1.6. Mét sè thÞ trêng chøng kho¸n chñ yÕu trªn thÕ giíi
15
1.6.1. ThÞ trêng chøng kho¸n New York (The New York Stock
Exchange – NYSE)
15
1.6.2. ThÞ trêng OTC Mü (NASDAQ)
16
1.6.3. ThÞ trêng chøng kho¸n London (Anh)
16
1.6.4. ThÞ trêng chøng kho¸n Tokyo
17
1.6.5. ThÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt (Céng hoµ Liªn bang §øc)
18
1.6.6. ThÞ trêng chøng kho¸n Paris (Bourse De Paris)
18
1.6.7. ThÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan
19
C©u hái «n tËp ch¬ng 1
21
Ch¬ng 2: chøng kho¸n vµ ph¸t hµnh chøng kho¸n
22
2.1. kh¸i niÖm
22
2.2. Ph©n lo¹i chøng kho¸n
22
2.2.1. Ph©n lo¹i theo néi dung kinh tÕ
22
2.2.2. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc chøng kho¸n
26
2.2.3. Ph©n lo¹i chøng kho¸n theo thu nhËp
26
2.3. Gi¸ chøng kho¸n
27
2.3.1- MÖnh gi¸ (Face Value)
27
3
2.3.2. Gi¸ b¸n lÇn ®Çu tr¸i phiÕu chiÕt khÊu khèng
27
2.3.3. Gi¸ b¸n cæ phiÕu ph¸t hµnh lÇn ®Çu
2.3.4. Th gi¸ (Book value)
28
29
2.3.5. ThÞ gi¸
29
2.4. C¸c ph¬ng thøc ph¸t hµnh chøng kho¸n
30
2.4.1. Ph©n lo¹i theo ®ît ph¸t hµnh
30
2.4..2- Ph©n lo¹i theo lo¹i ®èi tîng mua, b¸n chøng kho¸n
30
2.5. ph¸t hµnh chøng kho¸n
31
2.5.1. Kh¸i niÖm
31
2.5.2. §iÒu kiÖn ph¸t hµnh vµ chµo b¸n chøng kho¸n lÇn ®Çu
32
2.5.3. Niªm yÕt chøng kho¸n
34
2.6. Lu ký, ®¨ng ký
36
2.6.1. Kh¸i niÖm
36
2.6.2. Tæ chøc lu ký chøng kho¸n
37
2.6.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng lu ký chøng kho¸n
37
2.6.4. C¸c h×nh thøc lu ký chøng kho¸n
37
2.6.5. Më tµi kho¶n lu ký chøng kho¸n
39
2.6.6. Quy tr×nh lu ký chøng kho¸n t¹i thÞ trêng giao dÞch chøng
kho¸n ë ViÖt Nam.
39
2.7. Th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n
40
2.7.1. Th«ng tin tõ tæ chøc niªm yÕt (Corporate disclosure), gåm:
40
2.7.2. Th«ng tin tõ Së giao dÞch chøng kho¸n:
40
2.7.3. Th«ng tin tõ c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô chøng kho¸n
gåm t×nh h×nh tµi chÝnh vµ c¸c th«ng tin liªn quan.
2.7.4. Th«ng tin vÒ giao dÞch chøng kho¸n gåm:
2.8. Rñi ro chøng kho¸n
40
40
41
2.8.1 Rñi ro hÖ thèng
41
2.8.3. §¸nh gi¸ rñi ro vµ møc sinh lêi k× väng.
41
2.8.2. Rñi ro kh«ng hÖ thèng
41
C©u hái «n tËp ch¬ng 2
44
Ch¬ng 3: Ph©n tÝch chøng kho¸n
45
3.1. môc tiªu ph©n tÝch
45
4
3.2. Quy tr×nh
45
3.3. Ph©n tÝch c¬ b¶n
45
3.3.1. §Þnh gi¸ tr¸i phiÕu
46
3.3.2. §Þnh gi¸ cæ phiÕu
52
3.3.3. Ph©n tÝch tµi chÝnh c«ng ty
56
59
3.4. Ph©n tÝch kü thuËt
3.4.1. C¬ së lý thuyÕt cña ph©n tÝch kü thuËt
59
3.4.2. Vai trß cña ph©n tÝch kü thuËt
60
3.5. chØ sè gi¸ chøng kho¸n
60
3.5.1. ChØ gi¸ cæ phiÕu
60
3.5.2. C«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ cæ phiÕu ë ViÖt nam – VN
Index
62
C©u hái «n tËp ch¬ng 3
64
Ch¬ng 4: Giao dÞch chøng kho¸n
65
4.1. Së Giao dÞch chøng kho¸n
65
4.1.1. Kh¸i niÖm
65
4.1.2. Tæ chøc ho¹t ®éng cña Së giao dÞch chøng kho¸n (SGDCK)
65
4.1.3. Thµnh viªn Së Giao dÞch chøng kho¸n
66
4.1.4. NhiÖm vô cña Së Giao dÞch chøng kho¸n
66
4.1.5. H×nh thøc së h÷u
67
4.2. C«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t chøng kho¸n
67
4.2.1. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n
67
4.2.2. §iÒu kiÖn cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng chøng kho¸n
68
4.3. C¸c nghiÖp vô cô thÓ cña c«ng ty chøng kho¸n
69
4.3.1. NhiÖm vô chñ yÕu
69
4.3.2. C¸c nghiÖp vô cô thÓ
69
4.4. c¸c nghiÖp vô cô thÓ cña c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t chøng kho¸n
72
4.4.1. NhiÖm vô chñ yÕu
72
4.4.2. NghiÖp vô cô thÓ
72
4.5. giao dÞch chøng kho¸n trªn së giao dÞch
73
4.5.1. C¸c thµnh viªn tham gia
73
5
4.5.2. Ph¬ng thøc giao dÞch
73
4.6. Quy tr×nh giao dÞch chøng kho¸n
74
4.6.1. Më tµi kho¶n vµ ký hîp ®ång
76
4.6.2. Ra lÖnh giao dÞch
76
4.6.3. C¸c lÖnh giao dÞch
79
4.7. C¸c lo¹i giao dÞch
81
4.7.1. Giao dÞch th«ng thêng (Regular transaction)
81
4.7.2. Giao dÞch giao ngay (Cash transaction)
81
4.7.3. Giao dÞch kú h¹n (Forward transaction)
81
4.7.4. Giao dÞch t¬ng lai (futures transaction)
81
4.7.5. Giao dÞch quyÒn chän (Option Transaction)
81
4.7.6. C¸c giao dÞch ®Æc biÖt (Special transactions)
81
4.8. §¬n vÞ giao dÞch
83
4.9. §¬n vÞ yÕt gi¸
83
4.10. Biªn ®é dao ®éng gi¸
83
4.11. Gi¸ tham chiÕu
83
4.12. Quy tr×nh kü thuËt giao dÞch
84
4.12.1. Giao dÞch thñ c«ng
84
4.12.2. Giao dÞch qua m¸y tÝnh ®iÖn tö
85
4.13. Khíp lÖnh, gi¸ khíp lÖnh
85
4.13.1. Nguyªn t¾c khíp lÖnh
85
4.13.3. C¸c ph¬ng thøc khíp lÖnh
86
4.14. Giao dÞch chøng kho¸n trªn thÞ trêng otc
88
4.15. Thanh to¸n
88
4.15.1. Nguyªn t¾c thanh to¸n
88
4.15.2. Thanh to¸n chøng kho¸n vµ vèn
88
4.16. chuyÓn quyÒn së h÷u
91
C©u hái «n tËp ch¬ng 4
92
Phô lôc
Tµi liÖu tham kh¶o
93
156
6
1
Ch¬ng
thÞ trêng chøng kho¸n
1.1- kh¸i niÖm
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i giao dÞch mua b¸n, trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n.
Chøng kho¸n ®îc hiÓu víi nghÜa lµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ hoÆc c¸c bót to¸n ghi sè x¸c
nhËn c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi së h÷u chøng kho¸n.
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ s¶n phÈm cao cÊp cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Hµng ho¸ cña
thÞ trêng nµy rÊt kh¸c víi hµng ho¸ th«ng thêng mÆc dï chóng còng cã gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö
dông, nhng chóng lu th«ng kh«ng nh lu th«ng tiÒn tÖ. Lu th«ng ë ®©y lµ chuyÓn quyÒn
së h÷u t b¶n (vèn Capital) chuyÓn tõ t b¶n së h÷u sang t b¶n kinh doanh.
C¸c giao dÞch mua b¸n, trao ®æi chøng kho¸n cã thÓ diÔn ra trªn thÞ trêng s¬ cÊp
hoÆc thÞ trêng thø cÊp; t¹i thÞ trêng tËp trung hoÆc phi tËp trung; t¹i thÞ trêng giao ngay
hoÆc thÞ trêng kú h¹n, tuú thuéc vµo tÝnh chÊt sù vËn ®éng cña chóng.
1.2. LÞch sö ra ®êi thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n s¬ khai ®· xuÊt hiÖn vµo gi÷a thÕ kû XV. Khi ®ã t¹i nh÷ng
thµnh phè th¬ng m¹i lín cña c¸c níc ph¬ng t©y, t¹i c¸c chî phiªn hoÆc c¸c qu¸n cµ phª
c¸c th¬ng gia thêng tô tËp ®Ó trao ®æi, bµn b¹c vµ mua b¸n hµng ho¸, ngo¹i tÖ. Nh÷ng
cuéc trao ®æi nµy nh»m thèng nhÊt, tho¶ thuËn b»ng miÖng vÒ gi¸ c¶, sè lîng hµng ho¸ trao
®æi, kÓ c¶ nh÷ng “hîp ®ång t¬ng lai” thùc hiÖn vµo c¸c th¸ng sau, quý sau. Nh÷ng cuéc
trao ®æi ®ã, lóc ®Çu chØ lµ tõng nhãm nhá, vÒ sau sè ngêi tham gia cµng nhiÒu råi trë thµnh
mét khu chî riªng.
Phiªn chî riªng ®Çu tiªn ®îc tô häp t¹i l÷ qu¸n cña gia ®×nh Vanber thµnh phè
Bruger (BØ) vµo n¨m 1453. T¹i l÷ qu¸n nµy cã mét b¶ng hiÖu h×nh 3 tói da vµ 1 tõ Ph¸p
“Bourse”, nghÜa lµ “ThÞ trêng mËu dÞch” tøc lµ “Së Giao dÞch”; 3 tói da tîng trng cho 3
thÞ trêng: thÞ trêng hµng ho¸, thÞ trêng ngo¹i tÖ vµ thÞ trêng chøng kho¸n ®éng s¶n.
N¨m 1547, eo biÓn Even bÞ c¸t lÊp c¹n, tµu bÌ kh«ng vµo ®îc thµnh phè Bruger.
Thµnh phè kh«ng cßn phån vinh n÷a, thÞ trêng ë ®©y tiªu ®iÒu, v× vËy “thÞ trêng mËu
dÞch” nµy ®îc chuyÓn tíi thµnh phè Anvers (BØ). Tõ ®ã thÞ trêng nµy ph¸t triÓn rÊt nhanh.
7
Vµo gi÷a thÕ kû XVI mét thÞ trêng nh vËy còng ®îc thµnh lËp t¹i Lu«n §«n
(V¬ng quèc Anh). Sau nµy ®îc gäi lµ Së giao dÞch chøng kho¸n Lu«n §«n. C¸c thÞ trêng
kh¸c tiÕp ®ã còng ®îc thµnh lËp ë §øc, Ph¸p, ý vµ c¸c níc B¾c ¢u, sau ®ã lµ Mü.
Sau mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn “thÞ trêng mËu dÞch” ®îc t¸ch riªng
thµnh c¸c thÞ trêng hµng ho¸, thÞ trêng hèi ®o¸i, thÞ trêng chøng kho¸n.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng
ngõng. Thêi kú huy hoµng nhÊt lµ vµo nh÷ng n¨m 1875 – 1913. Tuy nhiªn thÞ trêng chøng
kho¸n ®· tõng tr¶i qua c¸c bíc th¨ng trÇm ch×m næi. §ã lµ “ngµy thø n¨m ®en tèi”
29/10/1929, chØ trong vµi giê ®· lµm cho thÞ trêng chøng kho¸n New York vµ c¸c thÞ
trêng chøng kho¸n Mü, T©y ¢u, B¾c ¢u, NhËt b¶n gÇn nh suy sôp. Råi cuéc khñng
kho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ vµo “ngµy thø hai ®en tèi” 19/10/1987 mét lÇn n÷a l¹i lµm chao ®¶o
c¸c thÞ trêng chøng kho¸n hiÖn ®¹i trong thÕ kû XX. TÊt nhiªn sau ®ã thÞ trêng chøng
kho¸n l¹i ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn vµ ®ang trë thµnh mét thÓ chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ
thiÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i.
1.3. VÞ trÝ thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ trêng tµi chÝnh vµ ®îc coi
lµ ®Æc trng c¬ b¶n, lµ biÓu tîng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. ThÞ trêng chøng
kho¸n còng lµ h×nh ¶nh ®Æc trng cña thÞ trêng vèn. Tuy nhiªn trªn thÞ trêng chøng kho¸n
thêng sö dông c¶ 2 lo¹i c«ng cô ®Ó giao dÞch, ®ã lµ c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ trêng vèn vµ
c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ trêng tiÒn tÖ.
VÞ trÝ cña thÞ trêng chøng kho¸n ®îc thÓ hiÖn trong s¬ ®å sau:
ThÞ trêng Tµi chÝnh
ThÞ trêng tiÒn tÖ
ThÞ trêng vèn
ThÞ trêng chøng kho¸n
1.4. chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n
Lµ s¶n phÈm cao cÊp cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, tuy cha cã lÞch sö l©u ®êi, nhng qua
thùc tiÔn ho¹t ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n ®· kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña nã trong
nÒn kinh tÕ. Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n ®îc thÓ hiÖn qua c¸c chøc n¨ng sau:
8
- ThÞ trêng chøng kho¸n lµm trung gian gi÷a tÝch luü vµ ®Çu t thùc hiÖn viÖc tËp
trung vµ ph©n phèi vèn trªn c¬ së t¹o ra c¸c c«ng cô tµi chÝnh cã tÝnh thanh kho¶n, tÝnh láng
cao chuyÓn ho¸ thêi h¹n nguån vèn phï hîp víi yªu cÇu ®Çu t ph¸t triÓn.
- ThÞ trêng chøng kho¸n t¸c ®éng vµo sù thay ®æi c¬ cÊu nguån vèn cña c¸c Doanh
nghiÖp, c¸c c«ng ty theo xu híng t¨ng nguån vèn chñ së h÷u, gi¶m c¸c kho¶n vay ng©n
hµng vµ vay bªn ngoµi kh¸c t¹o ra viÖc gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña Doanh nghiÖp.
- ThÞ trêng chøng kho¸n tù ®éng ®iÒu hoµ c¸c nguèn vèn tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu,
gi¶i quyÕt m©u thuÉn cung cÇu vèn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; c¸c khu vùc kinh tÕ; ®ång
thêi b»ng c¸c c«ng cô ho¹t ®éng cña m×nh gãp phÇn ph©n t¸n sù tËp trung quyÒn lùc cña c¸c
tËp ®oµn kinh tÕ lín, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy c¹nh tranh hoµn h¶o trong kinh doanh.
- ThÞ trêng chøng kho¸n t¹o thu hót nguån vèn ®Çu t níc ngoµi th«ng qua viÖc
quèc tÕ ho¸ thÞ trêng, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ.
- ThÞ trêng chøng kho¸n t¹o ra c«ng cô vµ ®iÒu kiÖn cho ChÝnh phñ huy ®éng c¸c
nguån tµi chÝnh mµ kh«ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn lu th«ng tiÒn tÖ.
- ThÞ trêng chøng kho¸n cung cÊp th«ng tin kÞp thêi, chÝnh x¸c liªn quan ®Õn t×nh
h×nh mua b¸n, kinh doanh chøng kho¸n, t×nh h×nh tµi chÝnh c¸c doanh nghiÖp, ®ång thêi
cung cÊp c¸c dù b¸o t¬ng lai vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, vÒ chu kú ho¹t ®éng kinh doanh cña nÒn
kinh tÕ x· héi.
1.5. Ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, tuú thuéc môc ®Ých
nghiªn cøu.
1.5.1. Ph©n lo¹i theo c«ng cô ho¹t ®éng cña thÞ trêng – hµng hãa trªn thÞ trêng
Theo c¸c ph©n lo¹i nµy, ngêi ta chia ra thÞ trêng tr¸i phiÕu, thÞ trêng cæ phiÕu vµ
thÞ trêng chøng kho¸n ph¸i sinh.
- ThÞ trêng tr¸i phiÕu (Bond Market) lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, tøc lµ mua
b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n nî, c¸c chøng chØ hoÆc c¸c bót to¸n x¸c nhËn quyÒn chñ nî. Tr¸i
phiÕu thêng cã thêi h¹n x¸c ®Þnh ë møc trung h¹n hoÆc dµi h¹n. Trµi phiÕu (theo tõ H¸n
ViÖt: Tr¸i lµ nî) lµ c«ng cô mµ ngêi ®i vay vèn theo h×nh thøc cã hoµn tr¶ gèc vµ l·i. Ngêi
cho vay kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña sè vèn ®· cho vay.
- ThÞ trêng cæ phiÕu (Stock Market) lµ n¬i mua b¸n c¸c chøng chØ hoÆc bót to¸n ghi
sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u cæ phÇn trong c«ng ty cña c¸c cæ ®«ng. Cæ phiÕu cã thêi h¹n
kh«ng x¸c ®Þnh, thêng lµ vÜnh viÔn, hay chÝnh x¸c h¬n lµ cho ®Õn khi c«ng ty ph¸t hµnh ra
chóng kh«ng tån t¹i n÷a.
9
- ThÞ trêng ph¸i sinh (Derivative Market) lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i giÊy tê cã nguån
gèc chøng kho¸n, nh hîp ®ång quyÒn chän (Option Contract), hîp ®ång t¬ng lai (Future
Contract) v.v..
1.5.2. Ph©n lo¹i theo sù vËn ®éng cña vèn
Theo ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i nµy, ngêi ta chia ra thÞ trêng s¬ cÊp (Primary Market)
vµ thÞ trêng thø cÊp (Secondary Market).
- ThÞ trêng s¬ cÊp cßn gäi lµ thÞ trêng cÊp 1, lµ thÞ trêng ph¸t hµnh c¸c chøng
kho¸n, tøc lµ n¬i mua b¸n c¸c chøng kho¸n lÇn ®Çu tiªn. T¹i thÞ trêng nµy gi¸ c¶ cña chøng
kho¸n lµ gi¸ ph¸t hµnh. Th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n, c¸c doanh nghiÖp huy ®éng
vèn trªn thÞ trêng, ChÝnh phñ cã thªm nguån thu ®Ó tiªu dïng theo môc ®Ých.
ThÞ trêng s¬ cÊp lµ kªnh huy ®éng vèn quan träng, trong nÒn kinh tÕ. NÕu kh«ng cã
thÞ trêng s¬ cÊp th× toµn bé vèn cÇn thiÕt vµ vèn bæ sung cho c¸c doanh nghiÖp ®Òu ph¶i
thùc hiÖn trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, tøc lµ vèn bæ sung cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®Òu
ph¶i thùc hiÖn qua hÖ thèng c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i.
- ThÞ trêng thø cÊp cßn gäi lµ thÞ trêng cÊp 2 lµ n¬i mua b¸n, giao dÞch nh÷ng chøng
kho¸n ®· ®îc ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n nµy nh»m môc ®Ých kiÕm lêi, di chuyÓn vèn ®Çu t,
di chuyÓn tµi s¶n x· héi.
ThÞ trêng thø cÊp lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n, tÝnh láng cña c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t
hµnh, t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi thêi h¹n cña vèn, ®ång thêi gióp c¸c nhµ ®Çu t sµng läc,
thay ®æi kÕt cÊu danh môc ®Çu t.
- ThÞ trêng thø cÊp th«ng qua viÖc khíp lÖnh, ®Êu gi¸ mµ ®Þnh gi¸ ®îc c¸c lo¹i
chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh trªn thÞ trêng s¬ cÊp. Gi¸ c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc x¸c ®Þnh
trªn thÞ trêng nµy ®îc coi lµ thíc ®o quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c c«ng ty.
1.5.3. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc
Theo c¸ch nµy, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc chia ra thÞ trêng tËp trung vµ thÞ trêng
phi tËp trung.
ThÞ trêng tËp trung cã trô së, trung t©m giao dÞch hoÆc së giao dÞch (Stock
Exchange). Së giao dÞch chøng kho¸n ®îc tæ chøc hoµn chØnh, cã Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban
gi¸m ®èc, cã c¸c phßng chøc n¨ng. Së giao dÞch chøng kho¸n ®îc Uû ban chøng kho¸n
Nhµ níc qu¶n lý chÆt chÏ díi sù ®iÒu tiÕt cña luËt chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng
kho¸n. T¹i Së giao dÞch chøng kho¸n, ngêi mua vµ ngêi b¸n th«ng qua m«i giíi hoÆc ®¹i
lý ®Ó mua b¸n, trao ®æi c¸c chøng kho¸n cã niªm yÕt tham gia giao dÞch. ViÖc mua b¸n
®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh vÒ quy tr×nh ho¹t ®éng cña Së giao dÞch.
ThÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung (OTC – Over – The Counter Market), lµ thÞ
trêng thø cÊp, kh«ng cã Së giao dÞch, kh«ng tËp trung ë mét n¬i nhÊt ®Þnh, thÞ trêng phi
tËp trung ®îc ho¹t ®éng qua ®iÖn tho¹i hoÆc qua m¹ng vi tÝnh. Qua ®ã c¸c nhµ m«i giíi vµ
10
nh÷ng ngêi kinh doanh chøng kho¸n mua b¸n víi nhau vµ víi c¸c nhµ ®Çu t; c¸c ho¹t
®éng giao dÞch ®îc diÔn ra t¹i c¸c quÇy giao dÞch cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i hoÆc c¸c
c«ng ty chøng kho¸n.
ThÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ th«ng thÞ trêng
chøng kho¸n. Cã nh÷ng thÞ trêng phi tËp trung tÇm cì quèc tÕ nh NASDAQ (National
Association Securities Dealers Automatic Quote) cña Mü, hoÆc JASDAQ vµ J-Net cña NhËt
lµ nh÷ng thÞ trêng cã khèi lîng mua b¸n chøng kho¸n rÊt lín.
Chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ trêng OTC chñ yÕu lµ c¸c chøng kho¸n cha ®ñ ®iÒu
kiÖn niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng kho¸n nhng c¸c chøng kho¸n ®Òu ®¸p øng ®îc c¸c
tiªu chuÈn vÒ tÝnh thanh kho¶n vµ c¸c yªu cÇu tµi chÝnh cña ThÞ trêng chøng kho¸n. TÊt
nhiªn ®èi víi nh÷ng lo¹i chøng kho¸n ®· niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng kho¸n vÉn cã thÓ
®îc mua b¸n trªn thÞ trêng OTC.
Trong thÞ trêng OTC, c¸c nhµ t¹o lËp thÞ trêng (c¸c c«ng ty giao dÞch - m«i giíi)
n¾m gi÷ mét lîng chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, s½n sµng ®a ra mua, b¸n. C¸c c«ng ty m«i giíi
ph¶i ®¨ng ký ho¹t ®éng víi c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c vÒ tµi chÝnh, kü
thuËt vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp.
Gi¸ c¶ mua, b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng OTC ®îc x¸c ®Þnh chñ yÕu th«ng qua
th¬ng lîng, tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. V× vËy gi¸ c¶ cã thÓ nhiÒu lóc kh¸c
nhau. Nhng do c¸c nhµ t¹o lËp thÞ trêng n¾m gi÷ mét lîng chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, hä
c«ng bè møc gi¸ cao nhÊt s½n sµng mua vµ møc gi¸ thÊp nhÊt s½n sµng b¸n. Nh vËy, sÏ
h×nh thµnh mét c¬ chÕ t¬ng tù ®Êu gi¸. Do ®ã kho¶ng chªnh lÖch gi÷a møc gi¸ còng ®îc
thu hÑp.
C¬ chÕ thanh to¸n chøng kho¸n vµ thanh to¸n vèn trªn thÞ trêng OTC lµ thanh to¸n
song ph¬ng ®îc tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n vÒ thêi h¹n còng nh ph¬ng
thøc thanh to¸n. H×nh thøc thanh to¸n linh ho¹t, ®a d¹ng, kh«ng thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ
nh thÞ trêng tËp trung.
Qu¶n lý thÞ trêng OTC: lµ thÞ trêng kh«ng tËp trung nhng ®îc c¬ quan qu¶n lý
Nhµ níc vÒ chøng kho¸n (Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc) qu¶n lý chÆt chÏ theo luËt chøng
kho¸n vµ c¸c luËt cã liªn quan, ®ång thêi thÞ trêng OTC chÞu sù qu¶n lý cña HiÖp héi c¸c
nhµ kinh doanh chøng kho¸n.
So s¸nh thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung vµ thÞ trêng phi tËp trung (OTC).
- Gièng nhau:
+ C¶ 2 thÞ trêng ®Òu chÞu sù qu¶n lý cña Nhµ níc.
+ Ho¹t ®éng cña c¶ 2 thÞ trêng ®Òu chÞu sù chi phèi, ®iÒu chØnh cña luËt ph¸p (luËt
chøng kho¸n vµ c¸c luËt kh¸c liªn quan).
11
- Kh¸c nhau:
ThÞ trêng tËp trung (Së giao dÞch)
ThÞ trêng OTC
- Giao dÞch tËp trung t¹i Së giao dÞch chøng - Giao dÞch ngoµi Së Giao dÞch chøng kho¸n.
kho¸n.
- Giao dÞch th«ng qua ®Êu gi¸ tËp trung.
- Giao dÞch qua th¬ng lîng lµ chñ yÕu;
khíp lÖnh ®èi víi c¸c lÖnh nhá t¹i c¸c thÞ
- ChØ cã 1 møc gi¸ trong cïng thêi ®iÓm cho trêng míi h×nh thµnh.
- Cïng mét thêi ®iÓm cã nhiÒu møc gi¸.
1 chøng kho¸n.
- Giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n ®¸p øng
yªu cÇu cña Së giao dÞch.
- Giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n kh«ng ®ñ
®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng
kho¸n, nhng ®¸p øng yªu cÇu cña c¬ quan
qu¶n lý thÞ trêng OTC.
- Chøng kho¸n giao dÞch cã ®é rñi ro thÊp.
- Chøng kho¸n giao dÞch cã ®é rñi ro cao
h¬n.
- Tæ chøc qu¶n lý trùc tiÕp lµ Së giao dÞch.
- Tæ chøc qu¶n lý trùc tiÕp lµ HiÖp héi c¸c
nhµ kinh doanh chøng kho¸n hoÆc Së giao
dÞch chøng kho¸n.
- Thanh to¸n theo ph¬ng thøc bï trõ ®a - H×nh thøc thanh to¸n linh ho¹t.
ph¬ng.
1.5.4. C¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n
Tham gia thÞ trêng chøng kho¸n gåm cã c¸c chñ thÓ sau ®©y:
- Chñ thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n: §©y lµ chñ thÓ quan träng nhÊt, lµ ngêi cung cÊp
hµng ho¸ - chøng kho¸n cho thÞ trêng. C¸c chñ thÓ nµy gåm c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc
tµi chÝnh trung gian, c¸c tæ chøc ®Çu t ChÝnh phñ. C¸c chñ thÓ nµy ph¸t hµnh c¸c lo¹i cæ
phiÕu, tr¸i phiÕu, c¸c c«ng cô tµi chÝnh kh¸c. Tøc lµ c¸c lo¹i hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ
trêng chøng kho¸n.
- C¸c nhµ ®Çu t: Lµ nh÷ng ngêi thùc hiÖn mua, b¸n chøng kho¸n ®Ó kiÕm lêi. C¸c
nhµ ®Çu t cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc ®Çu t.
- Së giao dÞch chøng kho¸n lµ tæ chøc ®îc lËp ra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc
hiÖn viÖc ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
- Tæ chøc lu ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n: Lµ bé m¸y ®îc thµnh lËp ®Ó lu
gi÷ c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh (®ñ tiªu chuÈn tham gia giao dÞch) vµ thùc hiÖn viÖc
thanh to¸n bï trõ c¸c giao dÞch chøng kho¸n. C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, c¸c c«ng ty chøng
kho¸n cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh còng ®îc thùc hiÖn lu gi÷ chøng kho¸n.
12
- HiÖp héi chøng kho¸n: Lµ tæ chøc nghÒ nghiÖp cña c¸c nhµ kinh doanh chøng
kho¸n.
- C¬ quan qu¶n lý gi¸m s¸t ho¹t ®éng thÞ trêng chøng kho¸n: C¬ quan qu¶n lý vµ
gi¸m s¸t ho¹t ®éng thÞ trêng chøng kho¸n lµ tæ chøc do ChÝnh phñ thµnh lËp ®Ó qu¶n lý
theo ph¸p luËt c¸c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng thÞ
trêng chøng kho¸n an toµn, lµnh m¹nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
1.5.5. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
§Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ tÝnh tù do cao vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ
kh«ng dÔ dµng nhËn biÕt. Theo luËt ph¸p c¸c níc, tæ chøc ho¹t ®éng thÞ trêng chøng
kho¸n ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n.
- Nguyªn t¾c trung gian:
ViÖc mua, b¸n chøng kho¸n kh«ng thùc hiÖn trao ®æi trùc tiÕp gi÷a ngêi mua vµ
ngêi b¸n theo kiÓu hµng ho¸ trao tay, trao tiÒn, nhËn hµng nh mua b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸
th«ng thêng. Mäi viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®Òu th«ng qua m«i giíi trung gian.
M«i giíi trung gian lµ ngêi lµm cÇu nèi tiÕp xóc gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n, thùc
hiÖn mua, b¸n cho kh¸ch hµng ®Ó hëng hoa hång.
Ngêi m«i giíi lµ ngêi cã kiÕn thøc, rÊt am hiÓu vÒ chøng kho¸n vµ nhiÒu lÜnh vùc
kh¸c; cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch kinh tÕ tµi chÝnh vµ dù ®o¸n xu híng cña nÒn kinh tÕ, khuynh
híng cña mçi lo¹i chøng kho¸n. Trong ho¹t ®éng m«i giíi hëng hoa hång, ngêi m«i giíi
hoµn toµn thùc hiÖn theo lÖnh cña kh¸ch hµng vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mäi hËu qu¶,
Tuy vËy hä lµm viÖc víi tr¸ch nhiÖm nh víi chÝnh b¶n th©n chø kh«ng ph¶I víi tr¸ch nhiÖm
cè vÊn. §èi víi ®ång nghiÖp, ngêi m«i giíi t«n träng tÊt c¶ c¸c cam kÕt b»ng v¨n b¶n hoÆc
b»ng lêi.
NhiÖm vô cña ngêi m«i giíi kh«ng ®¬n gi¶n lµ ®ãng vai trß trung gian. Hä ph¶i su
tÇm, thu thËp c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt ®Ó chØ dÉn cho kh¸ch hµng; thay thÕ kh¸ch hµng th¬ng
lîng mua, b¸n víi gi¸ tèt nhÊt vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn lîi vµ nghÜa vô
kh¸ch hµng. Tuú theo sù uû nhiÖm, hä cã thÓ lu gi÷ sè chøng kho¸n ®· mua cho kh¸ch
hµng vµ lÜnh l·i cho kh¸ch hµng. Ngêi m«i giíi còng ®îc nhËn tiÒn cña c¸c kh¸ch hµng
®Æt mua tríc khi thùc hiÖn mua hoÆc më tµi kho¶n cho kh¸ch hµng.
VÒ t c¸ch, ngêi m«i giíi ph¶i cã t c¸ch ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp tèt.
Ngêi m«i giíi còng ph¶i cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o cho sù tin tëng vµ göi
g¾m cña kh¸ch hµng.
Th«ng thêng nh÷ng ngêi m«i giíi kh«ng ho¹t ®éng riªng lÎ theo t c¸ch c¸ nh©n
mµ hä tæ chøc thµnh c«ng ty m«i giíi ho¹t ®éng theo luËt ph¸p.
M«i giíi gåm 2 lo¹i: m«i giíi toµn bé dÞch vô vµ m«i giíi b¸n phÇn (mét nöa).
13
+ M«i giíi toµn bé dÞch vô lµ ngêi cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn chøng
kho¸n, gåm ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng ®Ó th¬ng lîng mua b¸n; thay mÆt kh¸ch hµng gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chøng kho¸n; thu cæ tøc cho kh¸ch hµng; cã thÓ øng vèn cho
kh¸ch hµng mua chøng kho¸n, mua tríc b¸n sau khi kh¸ch hµng cã nhu cÇu b¸n vµ mua;
cung cÊp th«ng tin vµ t vÊn ®Ó kh¸ch hµng lùa chän mua, b¸n.
+ M«i giíi b¸n phÇn lµ m«i giíi chØ cung cÊp mét sè dÞch vô tuú theo uû nhiÖm cña
kh¸ch hµng. Th«ng thêng lo¹i m«i giíi nµy chØ thùc hiÖn viÖc th¬ng lîng mua, b¸n
chøng kho¸n cho kh¸ch hµng.
- Nguyªn t¾c ®Êu gi¸
Gi¸ c¶ chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh qua ®Êu gi¸ vµ do
cung cÇu quyÕt ®Þnh.
Cã 2 h×nh thøc ®Êu gi¸:
+ §Êu gi¸ trùc tiÕp: C¸c nhµ m«i giíi trùc tiÕp gÆp nhau th«ng qua hÖ thèng trung
gian lµ hÖ thèng chuyªn gia chøng kho¸n t¹i quÇy trong sµn giao dÞch. C¸c m«i giíi mua vµ
m«i giíi b¸n th¬ng lîng gi¸ c¶ vµ ®Êu gi¸ ®Ó quyÕt ®Þnh gi¸ mua, b¸n.
§iÓn h×nh cña h×nh thøc ®Êu gi¸ nµy lµ thÞ trêng chøng kho¸n New York, Tokyo,
Frankfurt.
+ §Êu gi¸ gi¸n tiÕp: Thùc hiÖn h×nh thøc ®Êu gi¸ nµy, c¸c nhµ m«i giíi kh«ng trùc tiÕp
gÆp nhau ®Ó th¬ng lîng. Theo h×nh thøc nµy, c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n ®Æt gi¸ cao
nhÊt s½n sµng mua vµ gi¸ thÊp nhÊt s½n sµng b¸n theo mçi lo¹i chøng kho¸n. Së giao dÞch
c«ng bè c¸c møc gi¸ trªn. Nh÷ng lÖnh ®Æt mua, ®Æt b¸n cña mçi lo¹i chøng kho¸n sÏ ®îc
khíp lÖnh vÒ gi¸. Nh÷ng lo¹i chøng kho¸n khíp lÖnh vÒ gi¸ sÏ ®îc thùc hiÖn.
Ph¬ng ph¸p ®Êu gi¸ nµy ngµy nay ®· ®îc tù ®éng ho¸ qua hÖ thèng m¸y tÝnh.
- Nguyªn t¾c c«ng khai
C¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc ®a ra b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ®îc niªm yÕt
c«ng khai; t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty co chøng kho¸n ®¨ng ký yÕt gi¸ trªn thÞ
trêng; sè lîng vµ gi¸ c¶ tõng lo¹i chøng kho¸n; kÕt qu¶ giao dÞch tõng phiªn còng ®îc
c«ng bè c«ng khai trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng.
LuËt chøng khãan cña níc Céng hßa XHCN ViÖt Nam quy ®Þnh ho¹t ®éng chøng
kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n ph¶I tu©n thñ 5 nguyªn t¾c:
+ T«n träng quyÒn tù do mua b¸n, kinh doanh vµ dÞch vô chøng kho¸n cña tæ chøc, c¸
nh©n.
+ C«ng b»ng, c«ng khai, minh b¹ch.
+ B¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t.
+ Tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ rñi ro.
+ Tu©n thñ quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
14
1.6. Mét sè thÞ trêng chøng kho¸n chñ yÕu trªn thÕ giíi
1.6.1. ThÞ trêng chøng kho¸n New York (The New York Stock Exchange –
NYSE)
Níc Mü cã 14 thÞ trêng chøng kho¸n ph©n bæ trªn kh¾p c¶ níc, nhng quan träng
nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n New York, ®îc gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n Hoa Kú (The
American Stock Exchange hay The National Stock Exchange). TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng chøng
kho¸n níc Mü ®Òu ®îc tËp trung ë New York.
N¨m 1800 ®· cã Së giao dÞch chøng kho¸n ®Çu tiªn ë Mü. N¨m 1817 Héi nh÷ng
ngêi m«i giíi New York thµnh lËp Héi giao dÞch chøng kho¸n New York, ®Õn n¨m 1863
®æi tªn lµ Së giao dÞch chøng kho¸n New York.
N¨m 1830 chØ cã 31 cæ phÇn ®em ra mua, b¸n gåm 5 cæ phÇn cña c«ng ty ng©n hµng
(Banking company) vµ 26 cæ phÇn cña ng©n hµng níc Mü (The United States Bank). §Õn
n¨m 1835, cã thªm nhiÒu cæ phÇn cña 23 c«ng ty ®êng s¾t vµ sè cæ phÇn ®em ra giao dÞch
ngµy mét nhiÒu, ®· t¨ng lªn ®Õn con sè 70.000. Cuéc khñng kho¶ng kinh tÕ 1929 – 1933 ®·
lµm cho tæng gi¸ trÞ c¸c cæ phiÕu giao dÞch ë Së giao dÞch chøng kho¸n New York gi¶m
m¹nh tõ 89,7 tû USD xuèng cßn 15,6 tû USD. NhiÒu c«ng ty bÞ ph¸ s¶n, c¸c cæ phiÕu cña
ng©n hµng kh«ng cßn gi¸ trÞ n÷a. Toµn bé thÞ trêng chøng kho¸n tan r·, lµm cho nhiÒu
ng©n hµng bÞ ph¸ s¶n vµ ®ãng cöa.
Tõ n¨m 1933 ®Õn 1940, Quèc héi Mü liªn tôc th«ng qua luËt chøng kho¸n, luËt giao
dÞch chøng kho¸n vµ thµnh lËp nhiÒu c¬ quan qu¶n lý cã liªn quan ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý vµ
kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c¸c Së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n tù do, th¶
næi ®· nhêng ch« cho thÞ trêng chøng kho¸n ®îc Nhµ níc qu¶n lý vµ kiÓm so¸t. Nh÷ng
hiÖn tîng ®éc quyÒn ®Çu c¬, lõa ®¶o vµ mäi hµnh ®éng phi ph¸p ®· bÞ h¹n chÕ ®Õn møc tèi
®a.
ThÞ trêng chøng kho¸n New York kh«ng ph¶i lµ mét c¬ quan Nhµ níc, còng kh«ng
ph¶i lµ mét c«ng ty chøng kho¸n, mµ lµ mét HiÖp héi cña 1300 héi viªn, chÞu sù qu¶n lý vµ
kiÓm so¸t cña Héi ®ång qu¶n trÞ (Board of Governors).
Hµng ngµy thÞ trêng chøng kho¸n New York më cöa tõ 10 giê ®Õn 16 giê. Gi¸ chøng
kho¸n lóc më cöa ë c¸c quÇy, ®Çu tiªn do c¸c chuyªn gia chøng kho¸n cïng nh÷ngngêi
mua, b¸n chøng kho¸n tho¶ thuËn b»ng c¸ch ®Êu gi¸, sau ®ã t¨ng hay gi¶m tuú theo t×nh
h×nh cung cÇu cña tõng lo¹i chøng kho¸n quyÕt ®Þnh.
Së giao dÞch chøng kho¸n New York sö dông hÖ thèng “®iÒu hµnh khÐp kÝn”
(Designed Order Turnarond System – DOT). N¨m 1978 c¸c Së giao dÞch chøng kho¸n New
York, Boston, Illinois, Philadelphia… nèi m¹ng th«ng tin ®iÖn tö víi nhau, lµm cho gi¸ c¶
vµ sè lîng cæ phiÕu ®em ra giao dÞch ë c¸c thÞ trêng cã liªn quan hiÖn lªn liªn tiÕp trong
mµn h×nh vµ c¸c nhµ ®Çu t, nh÷ng ngêi m«i giíi cã thÓ mua, b¸n chøng kho¸n víi nhau
trªn bÊt kú thÞ trêng nµo.
15
Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 ®Õn nay, thÞ trêng chøng kho¸n Mü cã nh÷ng biÕn
®æi míi:
“§Ò ¸n söa ®æi luËt chøng kho¸n n¨m 1975” b¾t ®Çu x©y dùng hÖ thèng “ThÞ trêng
chøng kho¸n toµn quèc” ®· cã t¸c dônghoµn thiÖn thÞ trêng chøng kho¸n trªn c¬ së cò,
®ång thêi chuyÓn sang hÖ th«ng thÞ trêng chøng kho¸n toµn quèc.
1.6.2. ThÞ trêng OTC Mü (NASDAQ)
ThÞ trêng OTC – NASDAQ (National Assosiation Securities Delers Automatic
Quote) ®îc thµnh lËp n¨m 1971 lµ thÞ trêng phi tËp trung.
Sè lîng giao dÞch cña thÞ trêng nµy lín h¬n rÊt nhiÒu so víi thÞ trêng tËp trung
NYSE. Cã kho¶ng h¬n 600 nhµ t¹o lËp thÞ trêng ho¹t ®éng trªn NASDAQ. ThÞ trêng
NASDAQ chÞu sù qu¶n lý cña Uû ban chøng kho¸n Mü vµ HiÖp héi c¸c nhµ giao dÞch
chøng kho¸n quèc gia Mü (NASD) qu¶n lý trùc tiÕp thÞ trêng NASDAQ nèi m¹ng víi
nhiÒu thÞ trêng OTC trªn thÕ giíi.
1.6.3. ThÞ trêng chøng kho¸n London (Anh)
ThÞ trêng chøng kho¸n London ra ®êi tõ gi÷a thÕ kû XVI. Tríc chiÕn tranh thÕ giíi
thø nhÊt, thÞ trêng chøng kho¸n London ho¹t ®éng rÊt m¹nh vµ lµ thÞ trêng hµng ®Çu thÕ
giíi.
Sau 2 cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, vÞ trÝ quèc tÕ cña Së giao dÞch chøng kho¸n London
ngµy cµng sót kÐm, tõ chç ®øng ®Çu tôt xuèng hµng thø ba sau Së giao dÞch chøng kho¸n
New York vµ Së giao dÞch chøng kho¸n Tokyo. Suèt thËp kû 70 vµ thËp kû 80, nÒn kinh tÕ
Anh dÇn dÇn håi phôc vµ ph¸t triÓn, khèi lîng ®Çu t t¨ng dÇn, c¸c xÝ nghiÖp ph¸t hµnh
ngµy nhiÒu cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. CÊu thµnh chøng kho¸n ë Anh còng cã nhiÒu thay ®æi:
tríc thËp kû 80, cæ phiÕu thêng chiÕm tû träng kh¸ lín, sau ®ã h¹ xuèng dÇn: tõ 92,5%
n¨m 1978 xuèng cßn 61,9% n¨m 1985. Trong khi ®ã tû träng tr¸i phiÕu c«ng ty l¹i t¨ng lªn,
tõ 1,3% n¨m 1978 lªn 32,4% n¨m 1985.
Së giao dÞch chøng kho¸n London cã 2 ®Æc ®iÓm næi bËt lµ:
- NhiÒu xÝ nghiÖp ®¨ng ký giao dÞch cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n, n¨m 1983
cã 2654 xÝ nghiÖp cã cæ phiÕu ®¨ng ký t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n, trong ®ã ë thÞ trêng
chøng kho¸n New York chØ cã 1550 xÝ nghiÖp, vµ Tokyo chØ cã 1452 xÝ nghiÖp.
- Giao dÞch tr¸i phiÕu chiÕm tû träng rÊt cao trong tæng sè giao dÞch, ®Æc biÖt lµ c«ng
tr¸i quèc gia. N¨m 1984, trong tæng ng¹ch giao dÞch cña thÞ trêng chøng kho¸n London lµ
1437 tû 94 triÖu GDP (B¶ng Anh), tû träng cña c¸c giao dÞch tr¸i phiÕu lµ 80,5% tøc 1154 tû
728 triÖu GDP. Trong thêi gian ®ã, tû träng giao dÞch tr¸i phiÕu ë New York lµ 1%, Tokyo
lµ 2%. T×nh h×nh trªn cho thÊy, thÞ trêng chøng kho¸n London lµ mét thÞ trêng phôc vô
cho ChÝnh phñ, lµ n¬i tËp trung vµ ph©n phèi tr¸i phiÕu ChÝnh phñ.
Ngoµi thÞ trêng chøng kho¸n London, níc Anh cßnnhiÒu thÞ trêng chøng kho¸n lín
kh¸c ho¹t ®éng m¹nh mÏ nh: Glasgow, Liverpool, Manchester, Birmingham vµ Edingburgh
16
cïng nhiÒu thÞ trêng nhá kh¸c nh Bristol, Cardiff, Leeds, New Castle, Seffields vµ t¹i 9
tØnh kh¸c. TÊt c¶ 21 thÞ trêng nµy cïng 2 thÞ trêng cña Céng hoµ AiLen (Irland) lµ Dublin
vµ Cork, liªn kÕt l¹i thµnh Liªn bang thÞ trêng chøng kho¸n t¹i Anh vµ AiLen (Federation
of Stock Exchange in Breat Britain and Irland), vµo th¸ng 7 n¨m 1965, bèn thÞ trêng ë
Scottland còng liªn kÕt thµnh c¸c thÞ trêng ë miÒn B¾c níc Anh.
1.6.4. ThÞ trêng chøng kho¸n Tokyo
NhËt b¶n cã thÞ trêng chøng kho¸n tõ n¨m 1875, sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai cã
thêi kú gi¶i t¸n Sµn giao dÞch chøng kho¸n. N¨m 1949 më l¹i Së giao dÞch chøng kho¸n. thÞ
trêng giao dÞch chøng kho¸n ho¹t ®éng trë l¹i vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh trong thêi kú NhËt
b¶n cã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao. Tõ n¨m 1955 ®Õn n¨m 1961, kinh tÕ NhËt cã hai lÇn
t¨ng trëng m¹nh, sè cæ phiÕu Dow Jons cña Së giao dÞch chøng kho¸n Tokyo tõ 874 t¨ng
lªn 1549. Tæng sè gi¸ cæ phiÕu giao dÞch n¨m 1955 lµ 3,8 tû, n¨m 1961 ®· lªn tíi 48,3 tû,
t¨ng 14 lÇn. Th¸ng 4 n¨m 1966, tr¸i phiÕu c«ng céng vµ tr¸i phiÕu c«ng ty (®· ngõng giao
dÞch sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai) l¹i ®îc ®a ra thÞ trêng cña hai Sµn giao dÞch
chøng kho¸n §«ng b¾c vµ Osaka, chøng tá thÞ trêng chøng kho¸n NhËt b¶n ®· ph¸t triÓn
sang thêi kú hoµn toµn míi. Sau thËp kû 60, ChÝnh phñ NhËt ph¸t hµnh nhiÒu cong tr¸i, quy
m« thÞ trêng tr¸i phiÕu ®îc më réng.
NhËt b¶n cã 8 Së giao dÞch chøng kho¸n, gÇn 200 c«ng ty chøng kho¸n ph©n bæ ë c¸c
n¬i nh Tokyo, Osaka, Nayoga, Së giao dÞch chøng kho¸n Tokyo lµ thÞ trêng cæ phiÕu, tr¸i
phiÕu lín nhÊt ë NhËt, chiÕm 85% tæng sè giao dÞch cæ phiÕu ë NhËt,còng lµ thÞ trêng giao
dÞch cæ phiÕu lín thø hai trªn thÕ giíi, sau Së giao dÞch chøng kho¸n New York.
Trªn thÞ trêng chøng kho¸n NhËt b¶n, cã 5 lo¹i cæ phiÕu ®îc giao dÞch lµ: cæ phiÕu
thêng, cæ phiÕu u ®·i, cæ phiÕu kh«ng cã quyÕt nghÞ, cæ phiÕu ®îc ph©n phèi sau.
Tr¸i phiÕu ë NhËt,c¨n cø vµo chñ thÓ ph¸t hµnh, ®îc chia thµnh 6 lo¹i lµ: tr¸i phiÕu
Nhµ níc, tr¸i phiÕu ®Þa ph¬ng, tr¸i phiÕu ®Æc biÖt, tr¸i phiÕu c«ng ty, tr¸i phiÕu tµi chÝnh,
tr¸i phiÕu ngoµi níc.
Tõ n¨m 1970 Së giao dÞch chøng kho¸n Tokyo ®· cho phÐp c¸c c«ng ty ®Çu t NhËt
b¶n mua cæ phiÕu níc ngoµi, vµ vèn ®Çu t níc ngoµi mua cæ phiÕu NhËt b¶n ®· t¨ng lªn
nhanh chãng, trong mét thêi gian ng¾n sè b¸n ra ®· nhiÒu h¬n sè mua vµo, chøng tá ngêi
níc ngoµi ®· t¨ng cêng ®Çu t vµo NhËt b¶n. Nguyªn nh©n cña t×nh h×nh nµy lµ: NÒn kinh
tÕ cña NhËt b¶n ph¸t triÓn nhanh, cã nhiÒu hµng xuÊt khÈu ®øng ®Çu thÕ giíi, ChÝnh phñ
NhËt b¶n níi réng toµn bé chÕ ®é qu¶n lý ngo¹i tÖ, c¸c xÝ nghiÖp NhËt b¶n cã søc hÊp dÉn
lín do thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn, vèn quèc tÕ ®Çu t ph©n t¸n ®· thóc ®Èy vèn níc ngoµi
ch¶y vµo thÞ trêng chøng kho¸n NhËt b¶n.
ThÞ trêng chøng kho¸n NhËt b¶n ph¸t triÓn nhanh v×: TiÒm lùc thÞ trêng lín, kinh tÕ
ph¸t triÓn nhanh, xuÊt siªu liªn tôc; VÞ trÝ ®ång Yªn NhËt trªn thÞ trêng tiÒn tÖ thÕ giíi ngµy
cµng cao; L·i suÊt tr¸i phiÕu NhËt b¶n qu¸ thÊp, tiÒn vèn NhËt b¶n qu¸ thõa.
17
1.6.5. ThÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt (Céng hoµ Liªn bang §øc)
ThÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt lµ thÞ trêng ra ®êi vµo lo¹i sím nhÊt trªn thÕ giíi,
tõ n¨m 1595. Tõ thêi chiÕn tranh Napoleon ChÝnh phñ §øc ®· ph¸t hµnh rÊt nhiÒu tr¸i phiÕu
®Ó vay vèn trong níc vµ ngoµi níc nh»m øng phã víi chiÕn tranh. §øc lµ níc ph¸t triÓn
chËm h¬n Anh, Mü, Ph¸p, cho nªn m·i ®Õn thÕ kû VXIII míi thÊy xuÊt hiÖn c¸c hîp ®ång
giao dÞch vay nî. Bíc sang thÕ kû XIX ho¹t ®éng cña ng©n hµng Rosinde ®· lµm cho viÖc
mua b¸n chøng kho¸n dÇn dÇn ®îcmë réng, vµ trªn ®Êt §øc ®· cã nhiÒu thÞ trêng chøng
kho¸n ra ®êi, trong ®ã ®¸ng kÓ nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n Berlin, nhng Frankfurt vÉn
®ãng vai trß trung t©m tµi chÝnh quèc tÕ. Tõ n¨m 1873 giíi kinh doanh §øc bÞ ph¸ s¶n, nªn
thÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt còng tµn lôi dÇn cuèi cïng ph¶i ®ãng cöa, m·i ®Õn th¸ng 9
n¨m 1945 míi khai tr¬ng trë l¹i.
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nÒn kinh tÕ §øc ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn nhanh
chãng, ®ång Mark §øc ngµy cµng cã gi¸ trÞ, ®Õn n¨m 1958 trë thµnh ®ång tiÒn m¹nh cña thÕ
giíi, cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi, thÞ trêng chøng kho¸n §øc còng ph¸t triÓn vµ më réng, tiªu
biÓu lµ c¸c thÞ trêng chøng kho¸n Dresden, Leipzig, nhng Frankfurt vÉn lµ trung t©m tµi
chÝnh quèc tÕ cña níc §øc, v× lîng cæ phÇn vµ chøng kho¸n cña thÞ trêng nµy lín nhÊt
níc §øc. Tõ thËp kû 70, do kinh tÕ t¨ng trëng nhanh chãng, ng©n s¸ch Nhµ níc liªn tôc
béi thu, lîng c«ng tr¸i ph¸t hµnh gi¶m, lîng cæ phiÕu lu th«ng t¨ng, trong ®ã chñ yÕu lµ
cæ phiÕu kh«ng ghi tªn (cæ phiÕu trao tay) Ýt khi dïng ®Õn cæ phiÕu ghi tªn vµ cæ phiÕu ®Æc
biÖt. Tiªu biÓu cho chøng kho¸n nÆc danh nµy lµ chøng kho¸n Standardwezf cña 21 c«ng ty
cæ phÇn lín. N¨m 1975, doanh thu vÒ lo¹i chøng kho¸n nµy chiÕm 72% tæng ng¹ch giao
dÞch chøng kho¸n cña níc §øc , phÇnlín chøng kho¸n b¸n ra ®Òu thu tiÒn mÆt.
N¨m 1975 thµnh viªn cña thÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt gåm 92 ng©n hµng, 33
c«ng ty m«i giíi, 25 nhµ m«i giíi ®Þnh gi¸ (kh«ng cã quyÒn mua b¸n chøng kho¸n cho
m×nh). N¨m 1989, doanh sè thÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt ®øng thø t thÕ giíi, ngang
víi Ph¸p nhng còng chØ b»ng 40% cña Anh, 11% cña Mü, 9% cña NhËt. Lîi tøc cæ phÇn
cña thÞ trêng chøng kho¸n Frankfurt ®îc tr¶ mçi n¨m mét lÇn, kh¸c víi thÞ trêng chøng
kho¸n New York tr¶ 6 th¸ng mét lÇn.
1.6.6. ThÞ trêng chøng kho¸n Paris (Bourse De Paris)
ThÞ trêng chøng kho¸n Paris ra ®êi tõ Trung cæ. N¨m 1138 ®· cã cÇu hèi ®o¸i (Point
de change – mét chiÕc cÇu b¾c qua s«ng Seine) n¬i c¸c nhµ bu«n gÆp gì nhau ®Ó ®æi ch¸c
kim khÝ quý vµ thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô giao dÞch chøng tõ hèi ®o¸i. N¨m 1304, vua Ph¸p ®·
ra mét ®¹o dô cho phÐp chÝnh thøc më chî, ®Õn thÕ kû XVI trë thµnh chî bu«n b¸n c¸c tr¸i
phiÕu. Tõ n¨m 1826 ®Õn nay, chî ®îc häp trong l©u ®µi chøng kho¸n (Palais de Bourse).
Ra ®êi sím nhng thÞ trêng chøng kho¸n Ph¸p l¹i l¹c hËu h¬n thÞ trêng chøng
kho¸n c¸c níc kh¸c. §Õn gi÷a thÕ kû 80, so s¸nh tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu víi GNP cña c¸c
níc th×: Mü, NhËt, Anh chiÕm 50%, §øc 31%, Ph¸p chØ cã 20%. So s¸nh tû träng sè chøng
kho¸n lu th«ng trªn c¸c thÞ trêng chøng kho¸n lín cña thÕ giíi: New York chiÕm 50%,
18
Tokyo 25%, Frankfurt vµ Paris mçi thÞ trêng chØ chiÕm tõ 3 ®Õn 5%. Suèt thËp kû 80 tèc ®é
t¨ng trëng cña thÞ trêng chøng kho¸n New York vµ Tokyo lµ 11 lÇn, Amsterdam 8 lÇn,
Paris chØ cã 5,5 lÇn. Tõ n¨m 1983, sau c¶i tæ thÞ trêng chøng kho¸n Paris ®· thay ®æi c¨n
b¶n nªn míi cã tèc ®é t¨ng trëng cao h¬n Anh mét chót. Do chÝnh phñ Ph¸p tiÕn hµnh mét
lo¹t c¶i c¸ch vÒ luËt ph¸p, nªn sè lîng cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh n¨m 1983 ®·
t¨ng tõ 4,5 lÇn ®Õn 5,6 lÇn so víi n¨m 1976.
Do th¾ng lîi cña c¶i tæ, nÒn kinh tÕ Ph¸p ®· t¨ng nhanh, l¹m ph¸t gi¶m, ®ång Franc
æn ®Þnh, thÞ trêng chøng kho¸n Paris ph¸t triÓn nhanh, ®øng hµng thø t thÕ giíi sau New
York, Tokyo vµ London, trë thµnh mét ®èi thñ c¹nh tranh míi cña thÞ trêng chøng kho¸n
thÕ giíi.
1.6.7. ThÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan
ThÞ trêng chøng kho¸n ë §µi Loan b¾t ®Çu h×nh thµnh tõ khi §µi Loan thùc hiÖn
ch¬ng tr×nh “ruéng ®Êt vÒ tay ngêi cµy” n¨m 1953. ChÝnh phñ mua l¹i phÇn lín ruéng ®Êt
cña ®Þa chñ, b¸n chÞu cho d©n cµy víi gi¸ rÎ. ViÖc thanh to¸n tiÒn mua ruéng kh«ng b»ng
tiÒn mÆt mµ b»ng tÝn phiÕu ChÝnh phñ. Nh÷ng tÝn phiÕu vµ cæ phÇn cña 4 c«ng ty Nhµ níc
®· ®îc ph©n bè réng r·i nh»m ®Òn bï cho nh÷ng phÇn ®Êt réng lín mµ ChÝnh phñ ®· mua.
Do vËy sù kiÒm chÕ thÞ trêng cña c¸c c«ng ty m«i giíi ®îc cëi bá vµ viÖc bu«n b¸n chøng
kho¸n vµ cæ phiÕu ®îc h×nh thµnh.
NÒn kinh tÕ §µi Loan tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh vµo nh÷ng n¨m 50, §µi Loan thÊy cÇn
thiÕt ph¶i thµnh lËp mét thÞ trêng chøng kho¸n nh»m huy ®éng c¸c nguån tiÕt kiÖm trong
níc phôc vô cho s¶n xuÊt. Ban giao dÞch chøng kho¸n ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1960 nh»m
kiÒm chÕ vµ kiÓm so¸t toµn bé sù ph¸t hµnh vµ giao dÞch chøng kho¸n t¹i §µi Loan. Mét
n¨m sau ®ã, ban giao dÞch chøng kho¸n ®îc thµnh lËp vµ vµo n¨m 1962 b¾t ®Çu ho¹t ®éng
kinh doanh. Vµo n¨m 1968 khi bé luËt vÒ trao ®æi chøng kho¸n ®îc c«ng bè th× nh÷ng quy
chÕ c¬ b¶n cho giao dÞch chøng kho¸n ®îc ®a ra.
CÊu tróc cña thÞ trêng chøng kho¸n ë §µi Loan dùa trªn c¸c c¬ së sau:
- Uû ban giao dÞch chøng kho¸n díi sù qu¶n lý cña Bé tµi chÝnh. Uû ban giao dÞch
chøng kho¸n (SEC) lµ tæ chøc thuéc ChÝnh phñ ®îc thµnh lËp nh»m gi¸m s¸t vµ kiÓm tra
thÞ trêng chøng kho¸n.
- Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan.
Së giao dÞch chøng kho¸n (TSE) lµ thÞ trêng trao ®æi chøng kho¸n duy nhÊt ë §µi
Loan, nã ®îc tæ chøc do sù hîp t¸c vÒ vèn 700 triÖu ®« la §µi Loan (25 triÖu USD) trong
®ã c¸c ng©n hµng vµ xÝ nghiÖp ChÝnh phñ chiÕm 39%, phÇn cßn l¹i 61% thuéc vÒ c¸c tæ
chøc tµi chÝnh t nh©n vµ xÝ nghiÖp kh¸c.
- C¸c c«ng ty b¶o hiÓm chøng kho¸n: Lµ nh÷ng tæ chøc trî gióp vèn §µi Loan cho c¸c
c«ng ty. §Õn cuèi n¨m 1990 ®· cã 60 tæ chøc b¶o hiÓm chøng kho¸n.
19
- C¸c nhµ kinh doanh vµ m«i giíi chøng kho¸n: §Õn cuèi n¨m 1990 cã h¬n 370 nhµ
m«i giíi vµ 50 nhµ kinh doanh chøng kho¸n.
- C¸c tæ chøc tµi chÝnh chøng kho¸n: Hä ho¹t ®éng nh»m cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸c
nhau vÒ nghiÖp vô chªnh lÖch gi¸.
- C¸c c«ng ty tiÒn göi chøng kho¸n.
- C¸c c«ng ty t vÊn ®Çu t chøng kho¸n.
§Ó më réng kh¶ n¨ng ®Çu t cña c¸c c«ng d©n ra níc ngoµi, Uû ban giao dÞch chøng
kho¸n ®· khuyÕnh khÝch c¸c tê rít ®Çu t chøng kho¸n t¨ng nguån vèn b¶n tÖ ®Ó ®Çu t cho
c¸c chøng kho¸n quèc tÕ.
+ Cho phÐp thµnh lËp c¸c chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty ®Çu t chøng kho¸n quèc tÕ. C¸c
chi nh¸nh cña c«ng ty nµy sÏ cung cÊp nh÷ng dÞch vô cho c¸c c«ng d©n §µi Loan muèn ®Çu
t vµo c¸c chøng kho¸n quèc tÕ.
+ §Çu t níc ngoµi vµo thÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan. KÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ
lµ më réng thÞ trêng cho c¸c nhµ ®Çu t nícngoµi theo tõng bíc nh sau:
§Çu t kh«ng trùc tiÕp th«ng qua mua c¸c chøng tõ cã gi¸ trÞ sinh lêi ®îc ph¸t hµnh
bíi c¸c quü ®Çu t quèc tÕ.
N¨m 1983, quü cña §µi Loan ®îc thµnh lËp víi sù liªn doanh cña 16 tæ chøc tµi
chÝnh níc ngoµi vµ §µi Loan: Formosa Taipei vµ quü §µi Loan ®îc phÐp ho¹t ®éng.
§Çu t trùc tiÕp vµo thÞ trêng b»ng c¸ch cho phÐp c¸c tæ chøc ®Çu t níc ngoµi ho¹t
®éng.
§Çu t trùc tiÕp vµo c¸c chøng kho¸n bëi nh÷ng Hoa kiÒu vµ c¸ nh©n ngêi níc
ngoµi.
ThÞ trêng chøng kho¸n ë §µi Loan ®· ®îc më réng mét c¸ch nhanh chãng trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Sù ph©n chia thÞ trêng cßn nhá hÑp vµ lÞch sö cßn ng¾n ngñi nªn thÞ
trêng chøng kho¸n §µi Loan cha thÓ lµ mét thÞ trêng hoµn h¶o.
20
C©u hái «n tËp:
1. Tr×nh bµy vÞ trÝ, chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n?
2. Ngêi ta ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n dùa trªn nh÷ng c¨n cø nµo? vµ c¸ch
ph©n lo¹i nh thÕ nµo?
3. Tr×nh bµy c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n?
21
- Xem thêm -
.PDF 
154 
311 
130 
