PhÇn 1: lý thuyÕt chung vÒ thÞ trêng më
1. Kh¸i niÖm chung vÒ nghiÖp vô thÞ trêng më
Sau cuéc suy tho¸I kinh tÕ n¨m 1920-1921, côc dù tr÷ liªn bang MÜNHTW (viÕt t¾t lµ FED) thiÕu vèn nghiªm träng, nguån thu nhËp tríc ®ã cña
FED chñ yÕu thu tõ nghiÖp vô chiÕt khÊu, nhng do hËu qu¶ cña cuéc khñng
ho¶ng kinh tÕ ®· lµm lîng tiÒn vay chiÕt khÊu gi¶m sót, dÉn tíi gi¶m nguån
thu. FED bÝ tiÒn ®µnh bu«n b¸n chøng kho¸n kiÕm l·i ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng
cña m×nh. Trong khi thùc hiÖn mua chøng kho¸n, bçng nhiªn c¸c nhµ ®iÒu
hµnh thÞ trêng tiÒn tÖ ph¸t hiÖn thÊy dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng t¨ng lªn cßn
c¸c kho¶n cho vay vµ tiÒn göi t¨ng lªn gÊp béi. KÕt qu¶ nµy ®îc FED rót ra
mét bµi häc bæ Ých tõ thùc tÕ v« t×nh lµ viÖc mua b¸n chøng kho¸n sinh l·i cã
thÓ lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ nh¹y bÐn nhÊt. ThuËt ng÷ “thÞ trêng më” lÇn ®Çu
tiªn xuÊt hiÖn ë Mü vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX khi nghiÖp vô nµy b¾t
®Çu ®îc thi hµnh. C¸c nghiÖp vô cña ng©n hµng trung ¬ng Mü vÒ thÞ trêng më
so víi c¸c c«ng cô kh¸c cã ph¹m vi réng nhÊt v× níc nµy cã thÞ trêng giÊy tê
cã gi¸ lín nhÊt . ë Anh nghiÖp vô TTM ®ãng vai trß quan träng tõ nh÷ng n¨m
30. Ng©n hµng Raykh §øc b¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ n¨m 1933.
NghiÖp vô thÞ trêng më (NVTTM) lµ g× ? MÆc dï kh¸i niÖm TTM ®· ®îc chóng ta tiÕp cËn tõ thêi kú ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng cho ®Õn nay, song
®Ó tr¶ lßi c©u hái nµy vÉn kh«ng Ýt ngêi m¬ hå. §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn h·y tiÕp
cËn víi mét sè quan ®iÓm vÓ NVTTM nh sau:
Theo quan ®iÓm cña níc Anh: “NVTTM lµ viÖc NHTW mua b¸n tr¸i
phiÕu dµi h¹n cña ChÝnh phñ trªn thÞ trêng tr¸i phiÕu cã b¶o ®¶m ®Ó lµm t¨ng
hoÆc gi¶m møc cho vay cña ng©n hµng. Khi mua trªn thÞ trêng më, NHTW sÏ
thanh to¸n cho c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®· b¸n tr¸i phiÕu cho nã. NVTTM vÒ
chøng kho¸n ng¾n h¹n còng ®îc thùc hiÖn trªn thÞ trêng tÝn phiÕu. N¬i mµ
NHTW b¸n vµ mua tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ kú phiÕu th¬ng m¹i ®Ó t¸c ®éng
®Õn l·i suÊt vµ duy tr× sù æn ®Þnh cña thÞ trêng”.
Theo quan ®iÓm cña Mü: “ NVTTM lµ viÖc mua vµ b¸n c¸c lo¹i chøng
kho¸n trªn thÞ trêng tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn bëi FED “
Theo tµi liÖu ë trêng ®¹i häc VICTORIA NEWREALAND: “ Mét
NVTTM x¶y ra khi NHTW thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ b»ng viÖc mua hoÆc b¸n
chøng kho¸n trªn thÞ trêng më”
Theo c¸c quan ®iÓm trªn th× TTM lµ thÞ trêng giao dÞch c¸c lo¹i chøng
kho¸n ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Tuú vµo mçi níc mµ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc
giao dÞch lµ kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh vµ thêi h¹n ®ång thêi viÖc quyÕt ®Þnh chñ
thÓ tham gia réng h¬n gåm c¸c tæ chøc tÝn dông, tæ chøc phi tÝn dông, doanh
nghiÖp vµ c¶ c¸ nh©n… Cßn ë c¸c níc NVTTM cßn cha ph¸t triÓn th× míi chØ
cã c¸c NVTTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c tham gia ( vÝ dô ë ViÖt Nam).
Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña mçi níc mµ chÝnh phñ sÏ quy ®Þnh kh¸c
nhau vÒ hµng ho¸, chñ thÓ tham gia, quy chÕ ho¹t ®éng cña TTM. ChÝnh sù
kh¸c nhau nµy sÏ quyÕt ®Þnh kh¸i niÖm NVTTM ë mçi níc.
VÝ dô: §èi víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ViÖt Nam
§Ó ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi trong ®iÒu hµnh CSTT, TTM ë ViÖt Nam ®·
chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng tõ ngµy 12/07/2000, ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn
quan träng trong ®iÒu hµnh CSTT cña NHTW theo ph¬ng ph¸p gi¸n tiÕp phï
hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ xu thÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Do vËy ®©y
lµ c«ng cô rÊt míi c¶ vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung ho¹t ®éng. Trong ®iÒu kiÖn cña
ViÖt Nam , NVTTM ®îc hiÓu nh sau:
“NVTTM lµ nghiÖp vô NHTW thùc hiÖn mua vµ b¸n ra c¸c lo¹i giÊy tê
cã gi¸ ng¾n h¹n nh»m thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ trªn c¬ së ®ã t¸c ®éng ®Õn lîng
tiÒn cung øng vµ l·i suÊt ng¾n h¹n” ( “NghiÖp vô Ng©n hµng Trung ng - §¹i
häc KTQD” )
Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/200/Q§ -NHNN14 ngµy 9/3/2000 cña
Thèng §èc ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam vÒ ban hµnh quy chÕ NVTTM, cã
quy ®Þnh giÊy tê cã gi¸ ®îc giao dÞch gåm:
+ TÝn phiÕu kho B¹c
+ TÝn phiÕu NHTW
+ C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c do Thèng §èc NHNN quy ®Þnh
cô thÓ trong tõng thêi kú
Quy ®Þnh trªn cho thÊy trong tõng thêi kú cô thÓ, c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸
®îc sö dông trong NVTTM ë níc ta cã thÓ t¨ng thªm ngoµi tÝn phiÕu kho b¹c,
tÝn phiÕu ng©n hµng nhng vÉn lµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n.
Tãm l¹i th× “ NVTTM lµ nghiÖp vô ®îc thùc hiÖn bëi NHTW mµ néi
dung cô thÓ cña nã lµ mua vµo vµ b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n – c¸c lo¹i
chøng kho¸n nµy kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ thêi h¹n trªn TTM, th«ng qua ®ã
NHTW t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn lîng tiÒn cung øng vµ gi¸n tiÕp tíi l·i suÊt thÞ trêng”
Do tÝnh chÊt thêi h¹n cña c«ng cô sö dông trong NVTTM nªn NVTTM
kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn trªn thÞ trêng tiÒn tÖ ( thÞ trêng cña c¸c c«ng cô tµi
chÝnh ng¾n h¹n) mµ cßn ®îc thùc hiÖn trªn c¶ thÞ trêng vèn (thÞ trêng cña c¸c
c«ng cô tµi chÝnh dµi h¹n) hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®îc thùc hiÖn thÞ trêng tµi
chÝnh.
Trong kh¸i niÖm nµy còng kh«ng cã thêi h¹n vÒ chñ thÓ tham gia TTM
lµ c¸ nh©n hay tæ chøc. V× bÊt kú ®èi tîng mµ NHTW mua hoÆc b¸n lµ ai th×
NHTW vÉn thùc hiÖn ®îc chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (CSTT) t¸c ®éng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ
lµm t¨ng gi¶m lîng tiÒn cung øng trong nÒn kinh tÕ , mµ cô thÓ ho¹t ®éng cña
nã ®îc h×nh tr×nh bµy ë phÇn tiÕp theo.
2. Hµng ho¸ vµ chñ thÓ tham gia NVTTM
2.1.Hµng ho¸
2.1.1.Ph¹m vi hµng ho¸ ®îc giao dÞch trªn TTM
VÒ nguyªn t¾c, mäi tµi s¶n cã thÓ mua b¸n trªn TTM v× chóng ®Òu lµ tµi
s¶n thÕ chÊp. Tuy nhiªn, kh¸c víi t¸i cÊp vèn th«ng qua h×nh thøc cho vay cã
®¶m b¶o ë chç tµi s¶n thÕ chÊp trªn NVTTM ph¶i lµ tµi s¶n cã kh¶ n¨ng thanh
kho¶n cao (tøc kh¶ n¨ng chuyÓn sang tiÒn mÆt cña tµi s¶n) ®¶m b¶o qu¶n lý dÔ
dµng ®ång thêi ®¸p øng yªu cÇu ®iÒu hµnh nghiÖp vô nµy nhanh nh¹y, chÝnh
x¸c vµ ®¹t ®îc ý mong muèn. Tµi s¶n héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh vËy chØ cã thÓ lµ
c«ng cô tµi chÝnh thuËt ng÷ gäi lµ giÊy tê cã gi¸ ®îc sö dông trªn NVTTM mçi
níc cã thêi h¹n lµ kh¸c nhau.
2.1.2. Mét sè hµng ho¸ ®îc giao dÞch trªn TTM ë ViÖt Nam
Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 c¸c lo¹i giÊy tê cã
gi¸ ®îc giao dÞch th«ng qua TTM gåm:
1. TÝn phiÕu kho b¹c
2. TÝn phiÕu ng©n hµng Nhµ níc
3. C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n do Thèng ®èc NHNN quy
®Þnh cô thÓ trong tõng thêi k×.
Nh vËy hiÖn nay chØ cã giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n míi ®îc sö dông ®Ó giao
dÞch trªn TTM . Thùc tÕ ®ã ë ViÖt Nam vµ mét sè níc kh¸c lµ do thÞ trêng tµi
chÝnh cha ph¸t triÓn nªn NVTTM cha cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c giÊy tê cã gi¸
dµi h¹n lµm c«ng cô cña m×nh. VÒ l©u dµi, khi ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho phÐp
ph¹m vi giÊy tê cã gi¸ sÏ ®îc më réng kh«ng chØ gåm c¸c lo¹i ng¾n h¹n mµ
c¸c lo¹i trung vµ dµi h¹n cã thÓ xem xÐt lµm c«ng cô giao dÞch, víi ®iÒu kiÖn
c«ng cô ®ã cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao.
V× sao nãi giÊy tê cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®îc sö dông trªn TTM khi
®iÒu kiÖn cho phÐp ? Ta biÕt r»ng hµnh vi mua vµo vµ b¸n ra giÊy tê cã gi¸ lµ
ho¹t ®éng thêng xuyªn trªn TTM. Lóc nµy mua vµo th× lóc kh¸c b¸n ra, thËm
chÝ NHTW cã thÓ thùc hiÖn hµnh vi mua l¹i ngay lËp tøc sau khi hµnh vi b¸n
®îc thùc hiÖn nÕu ph¸t hiÖn ra m×nh ®· mua qu¸ nhiÒu vµ v× vËy ®· ®a tiÒn vµo
lu th«ng qu¸ møc cÇn thiÕt. Vµ ngîc l¹i thay hµnh vi b¸n b»ng hµnh vi mua khi
c¶m thÊy sù “ ngét ng¹t, nghÏn t¾c” cña ho¹t ®éng kinh tÕ v× kh«ng ®ñ cÇn
thiÕt trong lu th«ng mµ nguyªn nh©n do NHTW b¸n ra mét sè lîng giÊy tê cã
gi¸ qu¸ lín. ChÝnh v× hµnh vi mua b¸n trao ®æi thêng xuyªn c¸c giÊy tê cã gi¸
t¹o ra kh¶ n¨ng kÕt nèi nhiÒu nguån vèn ng¾n h¹n thµnh vèn trung vµ dµi h¹n
®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña chñ thÓ kinh tÕ trªn thÞ trêng vèn. Mét nÒn kinh tÕ
cã thÞ trêng chøng kho¸n, cã thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× tÝnh chÊt dµi µ
h¹n cña nguån vèn chØ tån t¹i ë phÝa ngêi ph¸t hµnh mµ b¶n chÊt nguån vèn
dµi h¹n nµy lµ mét chuçi c¸c nguån ng¾n h¹n t¹o thµnh. Chóng ta kh«ng e ng¹i
khi mua chøng kho¸n trung vµ dµi h¹n th× vèn sÏ bÞ ®äng l¹i mét chç. Thêi h¹n
cña giÊy tê cã gi¸ sÏ kh«ng m©u thuÉn víi yªu cÇu nhanh nh¹y cña CSTT v×
®· cã ph¬ng thøc giao dÞch theo hîp ®ång mua l¹i trªn TTM xö lý mét c¸ch
thÝch hîp.
Nh vËy cã thÓ nãi ph¹m vi hµng ho¸ trªn TTM lµ kh«ng bÞ giíi h¹n. ë
ViÖt Nam vµ c¸c níc kh¸c còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung. Khi thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× giÊy tê cã gi¸ cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®îc sö
dông lµm c«ng cô cña NVTTM ë ViÖt Nam.
2.2. Chñ thÓ tham gia NVTTM
2.2.1. Ph¹m vi thµnh viªn tham gia NVTTM
Chñ thÓ tham gia NVTTM rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy vËy, còng tuú
thuéc vµo quy ®Þnh riªng cña mçi níc mµ c¸c thµnh viªn tham gia vµo
NVTTM lµ kh¸c nhau. Th«ng thêng chñ thÓ tham gia bao gåm : NHTW, c¸c
tæ chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc phi tÝn dung, doanh nghiÖp, hé gia ®×nh, c¸
nh©n… nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ®Òu cã thÓ tham gia mµ ph¶i cã
nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Cã 3 ®iÒu kiÖn ®Ó xem xÐt ph¹m vi thµnh viªn, ®ã
lµ:
- Thø nhÊt : NHTW muèn can thiÖp trùc tiÕp vµo lîng tiÒn cung øng bao
gåm c¶ tiÒn mÆt vµ tתn göi , vÒ mÆt lý thuyÕt thµnh viªn tham gia mua b¸n
trong trêng hîp nµy ®îc më réng kh«ng nh÷ng chØ gåm c¸c tæ chøc tÝn dông
mµ cßn c¶ c¸c tæ chøc kh¸c, thËm chÝ cã thÓ c¶ c¸c c¸ nh©n miÔn lµ hä cã tiÒn
mÆt vµ tiÒn göi.
- Thø hai : nÕu c¬ së ph¸p lý cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng
theo híng ®a n¨ng nh hÖ thèng tæ chøc tÝn dông cña ViÖt Nam hiÖn nay th×
ph¹m vi thµnh viªn tham gia më réng ®Õn tæ chøc tÝn dông lµ ®ñ .
- Thø ba: kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i cña hÖ thèng thanh to¸n. nÕu c¸ nh©n
kh«ng cã sÐc hoÆc tiÒn trªn tµi kho¶n göi t¹i NHTW th× kh«ng thÓ tham gia
mua b¸n ®îc trªn thÞ trêng më, nÕu tæ chøc tÝn dông(TCTD) kh«ng cã m¹ng
kÕt nèi víi NHTW trong ®iÒu kiÖn giao dÞch trªn m¹ng th× còng kh«ng thÓ trë
thµnh thµnh viªn.
2.2.2. §iÒu kiÖn tham gia thÞ trêng më ë ViÖt Nam
Chñ thÓ tham gia nghiÖp vô TTM ë ViÖt Nam, ®îc quy ®Þnh nh sau:
+ NHTW tham gia víi t c¸ch võa lµ ngêi tæ chøc võa lµ ngêi ®iÒu hµnh
thÞ trêng, võa lµ ngêi trùc tiÕp mua b¸n trªn thÞ trêng .
+ C¸c thµnh viªn kh¸c lµ c¸c TCTD ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo luËt
c¸c TCTD bao gåm : TCTD Nhµ níc, TCTD cæ phÇn, TCTD hîp t¸c, TCTD
phi ng©n hµng, TCTD níc ngoµi ®îc phÐp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam.
Theo ®iÒu 5, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 ngµy 9/3/2000
th× thµnh viªn tham gia TTM ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- Cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHTW
- Cã nèi m¹ng m¸y tÝnh víi NHTW
- Cã t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n
- ChÊp hµnh quy ®Þnh NVTTM
- Cã ®¨ng kÝ tham gia NVTTM
C¸c tæ chøc tÝn dông khi ®îcNHTW c«ng nhËn lµ thµnh viªn tham gia
NVTTM sÏ ®îc cÊp m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ngêi ®¹i diÖn qua m¸y tÝnh, m¸y
Fax vµ m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ngêi ®¹i diÖn tæ chøc tÝn dông còng nh ngêi
tham gia giao dÞch thùc hiÖn chÕ ®é b¶o mËt víi c¸c giao dÞch
3. Néi dung ho¹t ®éng thÞ trêng më
§Ó hiÓu ®îc néi dung ho¹t ®éng thÞ trêng më ta sÏ t×m hiÓu nã trªn c¸c
khÝa c¹nh: ph¬ng thøc mua b¸n giÊy tê cã gi¸ vµ ph¬ng thøc ®Êu thÇu .
3.1.Ph¬ng thøc mua b¸n trªn thÞ trêng më
Tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i khèi lîng thÞ trêng, NHTW tiÕp cËn NVTTM
b»ng mét trong hai híng :
- Dù b¸o thÊy cung tiÒn tÖ cÇn ®îc tiÕp tôc ®iÒu chØnh th× NHTW ngay
lËp tøc mua vµo hoÆc b¸n ra chøng kho¸n theo h×nh thøc mua ®øt b¸n
®o¹n(mua b¸n h¼n).
- NÕu dÊu hiÖu yªu cÇu chØ cÇn t¹m thêi thay ®æi dù tr÷ tiÒn tÖ hoÆc dù
tr÷ trong thêi gian tíi lµ thiÕu æn ®Þnh th× NHTW thùc hiÖn c¸c giao dÞch t¸c
®éng lªn cung tiÒn tÖ b»ng c¸c hîp ®ång mua l¹i ®èi víi trêng hîp muèn t¨ng
dù tr÷ t¹m thêi hoÆc b»ng c¸c giao dÞch mua b¸n ®¶o ngîc khi muèn gi¶m dù
tr÷ tam thêi.
Nh vËy cã hai h×nh thøc giao dÞch chñ yÕu lµ h×nh thøc mua b¸n h¼n vµ
h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n.
*. Mua - b¸n h¼n : lµ viÖc mua b¸n vµ chuyÓn giao quyÒn së h÷u giÊy tê
cã gi¸ tõ bªn b¸n cho bªn mua vµ kh«ng kÌm theo tho¶ thuËn mua, b¸n l¹i.
Víi ph¬ng thøc nµy, chØ ®îc thùc hiÖn víi c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ thêi h¹n cßn
l¹i (tøc thêi gian thanh to¸n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n tÝnh tõ ngµy
giÊy tê cã gi¸ ®îc mua, b¸n th«ng qua nghiÖp vô TTM ®Õn h¹n thanh to¸n )
tèi ®a theo quy ®Þnh trong tõng thêi kú(ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ 90 ngµy).
*. Mua b¸n cã kú h¹n(giao dÞch cã thêi h¹n): lµ viÖc bªn b¸n b¸n vµ
chuyÓn giao giÊy tê cã gi¸ cho bªn mua ®ång thêi cam kÕt mua l¹i vµ nhËn l¹i
quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®ã sau thêi gian nhÊt ®Þnh.
Theo c¸ch chia nµy, th× h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n bao gåm hai
h×nh thøc lµ hîp ®ång mua l¹i vµ b¸n – mua ®¶o ngîc mµ c¸c níc thêng hay
sö dông. Trong ®ã, hîp ®ång mua l¹i ®îc sö dông trong trêng hîp NHTW
muèn t¨ng dù tr÷ t¹m thêi cßn h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ngîc sö dông trong trêng hîp NHTW muèn gi¶m dù tr÷ t¹m thêi.
+ Hîp ®ång mua l¹i : khi cÇn bæ sung t¨ng dù tr÷ t¹m thêi NHTW
tham gia trùc tiÕp vµo viÖc ký hîp ®ång mua l¹i chøng kho¸n cña nhµ m«i
giíi, tøc lµ NHTW mua chøng kho¸n cña nhµ m«i giíi; cßn nhµ m«i giíi ®ång
ý mua l¹i chøng kho¸n ®ã vµo mét ngµy nhÊt ®Þnh víi mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh.
V× dù tr÷ bæ sung nµy sÏ dõng l¹i mét c¸ch tù ®éng khi hîp ®ång mua l¹i ®Õn
h¹n nªn nghiÖp vô nµy chØ lµ c¸ch b¬m thªm dù tr÷ vµo hÖ thèng tiÒn göi t¹m
thêi mµ th«i. Thêi gian thùc hiÖn hîp ®ång mua l¹i thêng lµ 7 ngµy.
+ B¸n- mua ®¶o ngîc: khi cÇn gi¶m khèi lîng tiÒn tÖ NHTW thùc hiÖn
giao dÞch theo h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ngîc víi c¸c nhµ m«i giíi, b»ng mét
hîp ®ång b¸n ngay chøng kho¸n cho nhµ m«i giíi vµ mét hîp ®ång ®¶o ngîc
®Ó mua l¹i tiÕp theo c¸c chøng kho¸n tõ nhµ m«i giíi ®ã. Thêi h¹n thùc hiÖn
hîp ®ång thêng lµ 7 ngµy.
3.2.Ph¬ng thøc ®Êu thÇu trªn thÞ trêng më
C¸c h×nh thøc mua b¸n trªn thÞ trêng më lµ mua b¸n h¼n vµ mua b¸n cã
thêi h¹n ®Òu ®îc thùc hiÖn trªn phßng giao dÞch th«ng qua ph¬ng thøc ®Êu
thÇu. Cã hai ph¬ng thøc mµ NHTW ¸p dông ®Ó ®Êu thÇu lµ ®Êu thÇu l·i suÊt vµ
®Êu thÇu khèi lîng .
3.2.1 Ph¬ng thøc ®Êu thÇu khèi lîng
Lµ viÖc x¸c ®Þnh khèi lîng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia
nghiÖp vô TTM trªn c¬ së khèi lîng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông, khèi lîng giÊy tê cã gi¸ mua hoÆc b¸n vµ l·i suÊt do NHTW th«ng b¸o cô thÓ nh sau
:
- NHTW th«ng b¸o cho c¸c TCTD møc l·i suÊt vµ khèi lîng c¸c lo¹i giÊy tê
cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n (NHTW cã thÓ kh«ng th«ng b¸o khèi lîng cÇn
mua hoÆc cÇn b¸n).
- C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn tham gia dù thÇu khèi lîng c¸c lo¹i giÊy tê cÇn mua
hoÆc cÇn b¸n theo møc l·i suÊt do NHTW c«ng bè
Sau khi më thÇu, NHTW x¸c ®Þnh khèi lîng tróng thÇu cña c¸c ®¬n vÞ tham
gia dù thÇu theo nguyªn t¾c sau :
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD b»ng hoÆc thÊp h¬n khèi lîng
NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi lîng tróng thÇu cña ®¬n vÞ chÝnh lµ
khåi lîng dù thÇu.
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi lîng NHTW cÇn
mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi lîng tróng thÇu cña c¸c TCTD sÏ ®îc ph©n bæ theo
tû lÖ thuËn víi khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD.
3.2.2.Ph¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt
Lµ viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt tróng thÇu cña c¸c TCTD tham gia NVTTM trªn
c¬ së khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD, khèi lîng giÊy tê cã gi¸ mµ NHTW
cÇn mua hoÆc cÇn b¸n.
- NHTW cã thÓ c«ng bè hoÆc kh«ng c«ng bè khèi lîng giÊy tê cã gi¸ cÇn
mua hoÆc cÇn b¸n.
- C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn dù thÇu theo møc l·i suÊt vµ khèi lîng giÊy tê cã gi¸
cÇn mua hoÆc cÇn b¸n øng víi møc l·i suÊt ®ã. L·i suÊt dù thÇu ®îc tÝnh theo
tû lÖ phÇn tr¨m vµ ®îc lµm trßn ®Õn hai con sè sau dÊu phÈy. L·i suÊt sÏ ®îc
s¾p xÕp theo thø tù l·i suÊt dù thÇu gi¶m dÇn, nÕu NHTW lµ ngêi mua vµ ngîc
l¹i l·i suÊt sÏ ®îc s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn nÕu NHTW lµ ngêi b¸n.
- L·i suÊt tróng thÇu lµ l·i suÊt dù thÇu cao nhÊt (trêng hîp NHTW b¸n) vµ
l·i suÊt dù thÇu thÊp nhÊt (trêng hîp NHTW mua) mµ t¹i ®ã ®¹t ®îc khèi lîng
giÊy tê cã gi¸ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n.
Cã hai ph¬ng thøc xÐt thÇu theo l·i suÊt lµ xÐt thÇu theo l·i suÊt thèng
nhÊt hoÆc theo l·i suÊt riªng lÎ:
+ L·i suÊt thèng nhÊt : lµ toµn bé khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh theo
mét møc l·i suÊt tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn ph¶i thanh to¸n.
+ L·i suÊt riªng lÎ : khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh t¬ng øng víi tõng
møc l·i suÊt dù thÇu ®îc c«ng bè tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn thanh to¸n.
Khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh theo nguyªn t¾c :
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD nhá h¬n hoÆc b»ng khèi lîng mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý lîng dù thÇu chÝnh lµ khèi lîng
tróng thÇu.
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi lîng mµ NHTW
cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý lîng tróng thÇu cña c¸c TCTD ®îc tÝnh tû lÖ
thuËn víi khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD ®ã.
4. C¬ chÕ t¸c ®éng tíi lîng tiÒn cung øng cña NVTTM
4.1. Kh¸i niÖm c¬ sè tiÒn tÖ vµ lîng tiÒn cung øng
NghiÖp vô TTM ®îc coi lµ c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quan träng nhÊt,
cã hiÖu qu¶ nhÊt v× nghiÖp vô nµy lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan träng nhÊt ®èi víi
nh÷ng thay ®æi trong c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµ nguån chÝnh g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng
trong lîng tiÒn cung øng. ViÖc NHTW mua trªn TTM lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ vµ
do ®ã lµm t¨ng lîng tiÒn cung øng, cßn viÖc b¸n trªn TTM th× thu hÑp c¬ sè
tiÒn tÖ vµ lµm gi¶m lîng tiÒn cung øng. VËy ®Ó hiÓu râ c¬ chÕ t¸c ®éng tíi lîng tiÒn cung øng cña NVTTM chóng ta cÇn l¾m ch¾c c¸c kh¸i niÖm vÒ c¬ sè
tiÒn tÖ vµ lîng tiÒn cung øng :
- C¬ sè tiÒn tÖ ( hay lîng tiÒn c¬ b¶n (MB-Money Base) bao gåm lîng
tiÒn trong lu th«ng (C) céng víi lîng tiÒn dù tr÷ trong hÖ thèng c¸c ng©n hµng
(R ) (bao gåm c¶ tiÒn dù tr÷ b¾t buéc mµ c¸c NHTM göi t¹i NHTW (RR) vµ
dù tr÷ vît qu¸ n»m trong kÐt cña c¸c NHTM(ER)
MB= C +R
(1)
R = RR + ER (2)
- Lîng tiÒn cung øng( hay møc cung tiÒn (MS) lµ tæng sè tiÒn cã kh¶
n¨ng thanh to¸n. Nã bao gåm tiÒn mÆt ®ang lu hµnh vµ c¸c kho¶n tiÒn göi
kh«ng k× h¹n t¹i c¸c NHTM(D).
Nh vËy, møc cung tiÒn lín h¬n nhiÒu so víi lîng tiÒn c¬ b¶n bëi do ho¹t ®éng
“t¹o ra tiÒn” cña c¸c NHTM.
MS = C + D = ( 1+ C/D) D (4)
§Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tr¸nh sù sôp ®æ, ph¸ s¶n cña c¸c ng©n
hµng, NHTW quy ®Þnh mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc nhÊt ®Þnh (rr). §ã lµ sè tiÒn
b¾t buéc mµ mçi NHTW ph¶i göi ë NHTW trªn tæng sè tiÒn göi cña NHTM
RR = rr * D
(3)
Tõ (1),(2)vµ (3) suy ra: MB = rr* D + ER + C
MB = D (rr + ER/D +C/D ) (5)
Tõ (4) vµ (5) suy ra :
MS =
1
C
(1 ) .
ER C
D rr
D D
. MB
Sè nh©n tiÒn tÖ :Mm
Nh vËy lîng tiÒn cung øng ë trªn chØ gåm tiÒn mÆt vµ tiÒn göi kh«ng k×
h¹n (M1). ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn ngêi ta cßn cã thªm mét sè thµnh phÇn
kh¸c vµo lîng tiÒn cung øng.
Ta cã thÓ biÓu diÔn MB vµ MS theo m« h×nh sau:
4.2. C¬ chÕ t¸c ®éng cña NVTTM
NVTTM t¸c ®éng lªn cung tiÒn vµ l·i suÊt trªn thÞ trêng b»ng viÖc mua
b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn TTM.
- Khi NHTW thay mÆt chÝnh phñ ®a chøng kho¸n ra thÞ trêng thø nhÊt
®Ó ph¸t hµnh, nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc ®em tiÒn mÆt ®Õn mua nck. §ã lµ
nghiÖp vô b¸n trªn TTM cña NHTW. Nh vËy víi nghiÖp vô nµy NHTW ®· hót
bít mét lîng tiÒn ra khái lu th«ng hoÆc lµm cho dù tr÷ cña c¸c TCTD gi¶m
lµm gi¶m khèi lîng cho vay tÝn dông cña c¸c TCTD; qua ®ã ¶nh hëng ®Õn c¬
sè tiÒn tÖ, sè nh©n tiÒn tÖ lµm lîng tiÒn cung øng MS gi¶m vµ l·i suÊt trªn thÞ
trêng t¨ng
- DÜ nhiªn kh«ng ph¶i ®îi ®Õn khi chÝnh phñ nhê ph¸t hµnh, b¶n th©n
NHTW còng cã chøng kho¸n riªng cña nã do tÝch luü hoÆc do c¸c ®¬n vÞ kh¾c
thÕ chÊp . Khi cÇn thu hÑp lîng tiÒn mÆt ngoµi l¬u th«ng NHTW vÉn trùc tiÕp
thùc hiÖn nghiÖp vô b¸n nh mét ho¹t ®éng b×nh thêng.
Ngîc l¹i víi nghiÖp vô b¸n lµ nghiÖp vô mua, nÕu NHTW muèn ph¸t
hµnh tiÒn vµo lu th«ng quaTTM, nã ®¬n gi¶n dïng tiÒn mÆt mua chøng kho¸n
trªn thÞ trêng thø cÊp hoÆc cña c¸c TCTD. Khi c¸ nh©n hay tæ chøc b¸n chøng
kho¸n cho NHTW, chøng kho¸n vÒ tay NHTW ngîc l¹i tiÒn mÆt trong nÒn
kinh tÕ t¨ng. Nh vËy khi mua chøng kho¸n trªn TTM, NHTW ®· thªm mét lîng tiÒn vµo lu th«ng lµm t¨ng lîng tiÒn cung øng vµ lµm l·i suÊt thÞ trêng
NHTW b¸n
gi¶m. NHTW
Ngêi kinh doanh chøng
100tû ®«la chøng kho¸n
kho¸n ChÝnh phñ
Ph¸t hµnh tiÒn trªn nghiÖp vô TTM còng ®îc coi lµ nghiÖp vô ph¸t hµnh
LÖnh thanh
thanh khiÕt. Bëi v× tiÒn mÆt t¨ng thªm trong lu th«ng ®· ®îc c©n to¸n
®èi bëi
cholîng
NHTW
chøng kho¸n, mét d¹ng hµng ho¸ hay s¶n vËt t¨ng thªm trong ta× s¶n cña
NHTW. §©y lµ c¸ch ph¸t hµnh tiÒn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.
Ng©n hµng phôc vô ngêi kinh doanh
Ng©n hµng phôc vô ng
thanh to¸n 100 tû ®«la
êi kinh doanh
qua®éng
tµi kho¶n
dù tr÷
S¬ ®åth«ng
ho¹t
cña
NHTW trªn TTM
chøng kho¸n
NHTW
NHTW mua
100tû ®«la chøng kho¸n
Ngêi kinh doanh chøng
kho¸n ChÝnh phñ
Th«ng b¸o vÒ
giao dÞch
NHTW thanh to¸n cho ngêi kinh doanh
100 tû ®«la th«ng qua tµi kho¶n dù tr÷ t¹i
NH phôc vô ngêi kinh doanh
Ng©n hµng phôc vô ng
êi kinh doanh
chøng kho¸n
Cô thÓ th«ng qua nghiÖp vô ghi chÐp cu¶ kÕ to¸n
C¸ch tèt nhÊt ®Ó n¾m ®îc c¸c ho¹t ®éng TTM t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn viÖc
thùc hiÖn CSTT, hay cô thÓ lµ c¬ sè tiÒn tÖ lµ dïng c¸c tµi kho¶n T:
Mua trªn TTM tõ mét ng©n hµng
Khi NHTW mua 100 ®« la chøng kho¸n tõ mét ng©n hµng vµ thanh to¸n
c¸c chøng kho¸n Êy b»ng mét sÐc 100 ®« la. Ng©n hµng b¸n chøng kho¸n ®ã
sÏ gØ tê sÐc ®ã vµo tµi kho¶n cña nã ë NHTW hoÆc sö dông tê sÐc ®ã ®Ó lÜnh
tiÒn mÆt tõ NHTW. Dï hµnh ®éng theo c¸ch nµo ng©n hµng b¸n chøng kho¸n
sÏ thÊy b¶n th©n nã cã thªm 100 ®« la tiÒn dù tr÷ vµ gi¶m 100 ®« la tµi s¶n
chøng kho¸n. tµi kho¶n T cho hÖ thèng ng©n hµng ®ã lµ:
Tµi s¶n Cã
HÖ thèng ng©n hµng
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n : -100 ®« la
TiÒn dù tr÷ : +100 ®« la
T¹i NHTW, Tµi s¶n Nî t¨ng lªn 100 ®« la tiÒn dù tr÷, ®ång thêi tµi s¶n Cã
còng t¨ng thªm 100 ®« la chøng kho¸n. Ta× kho¶n T cña ng©n hµng lóc nµy lµ:
Tµi s¶n Cã
NHTW
Chøng kho¸n : +100 ®« la
Tµi s¶n Nî
TiÒn dù tr÷ : +100 ®« la
Ng©n hµng phôc
vô kinh doanh
chøng kho¸n
KÕt qu¶ mua trªn TTM lµm tiÒn dù tr÷ ng©n hµng t¨ng thªm 100 ®« la
nhng kh«ng ¶nh hëng ®Õn lîng tiÒn lu hµnh lµm c¬ sè tiÒn tÖ t¨ng thªm 100
®« la.
Mua trªn TTM tõ giíi phi ng©n hµng
*1) Trêng hîp tæ chøc, c¸ nh©n b¸n 100 tû ®«la chøng kho¸n cho NHTW
råi göi tÊm sÐc cña NHTW vµo mét NHTM .
Khi mua chøng kho¸n, tµi kho¶n T cña nã ®îc ghi nh sau:
Tµi s¶n Cã
Giíi phi ng©n hµng
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n : - 100 tû ®«la
TiÒn göi cã : +100 tû ®«la
thÓ ph¸t sÐc
Sau khi ng©n hµng nµy nhËn tê sÐc Êy, nã ghi Cã vµo tµi kho¶n tiÒn göi cña
kh¸ch hµng 100 tû ®«la vµ sau ®Êy göi sÐc Êy vµo tµi kho¶n cña nã ë NHTW
do thÕ cã thªm tiÒn dù tr÷:
Tµi s¶n Cã
HÖ thèng ng©n hµng
Tµi s¶n Nî
TiÒn dù tr÷ : +100 ®«la
TiÒn göi cã thÓph¸t sÐc : +100 ®«la
NHTW , tµi kho¶n T cña ng©n hµng nh sau:
Tµi s¶n Cã
NHTW
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n :+100 tû ®«la
TiÒn dù tr÷ : +100 tû ®«la
Nh vËy, ta thÊy nghiÖp vô mua tõ giíi phi ng©n hµng trªn TTM còng t¬ng tù
nh mua tõ mét ng©n hµng trªn TTM.
*2) NÕu tæ chøc, c¸ nh©n Êy b¸n chøng kho¸n cho NHTW lÊy sÐc nhng ®æi
sÐc Êy thµnh tiÒn mÆt t¹i mét NHTM th× t¸c ®éng tíi tiÒn dù tr÷ lµ kh¸c nhau:
C¸ nh©n hay tæ chøc ®ã sÏ nhËn 100tû ®«la tiÒn mÆt trong khi tµi s¶n chøng
kho¸n cña nã gi¶m 100 tû ®« la:
Tµi s¶n Cã
Giíi phi ng©n hµng
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n :-100 tû ®«la
TiÒn mÆt
: +100 tû ®«la
T¹i NHTW, tµi s¶n Cã lµ chøng kho¸n t¨ng 100 tû ®« la, trong khi tµi s¶n
Nî lµ tiÒn lu hµnh t¨ng 100 tû ®« la
Tµi s¶n Cã
NHTW
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n : +100 tû ®«la
§ång tiÒn lu hµnh :+100 tû ®«la
KÕt qu¶ trong trêng hîp nµy lµ ®ång tiÒn lu hµnh t¨ng 100 tû ®« la, dù tr÷
kh«ng t¨ng lµm c¬ sè tiÒn tÖ t¨ng 100 tû ®«la .
VËy t¸c ®éng viÖc mua chøng kho¸n trªn TTM ®èi víi c¬ sè tiÒn tÖ lµ nh
nhau dï tiÒn thu ®îc tõ vô b¸n ®ã ®îc gi÷ l¹i ë tr¹ng th¸i tiÒn dù tr÷ hay tiÒn
mÆt.
* B¸n chøng kho¸n trªn TTM
Trêng hîp nµy sÏ ngîc víi trêng hîp mua chøng kho¸n trªn TTM. Ë ®©y chØ
xin nªu l¹i v¾n t¾t nh sau:
Khi NHTW b¸n ra 100 tû ®«la chøng kho¸n cho ng©n hµng hoÆc c«ng
chóng th× c¬ sè tiÒn tÖ lËp tøc gi¶m 100 tû ®« la . VÝ dô : NHTW b¸n cho c¸
nh©n 100 tû ®«la chøng kho¸n .
Tµi s¶n Cã
Kh¸ch hµng- ngêi mua
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n :+100 tû ®«la
TiÒn mÆt
: -100 tû ®«la
T¹i NHTW , gi¶m ®i 100 tû ®«la chøng kho¸n ®· b¸n cho kh¸ch hµng,
®ång thêi còng gi¶m 100 tû ®«la tiÒn lu hµnh do kh¸ch hµng rót tiÒn mÆt ®Ó
thanh to¸n chøng kho¸n.
Tµi s¶n Cã
NHTW
Tµi s¶n Nî
Chøng kho¸n : -100 tû ®«la
TiÒn mÆt lu th«ng: -100 tû ®«la
C¸ch biÓu thÞb»ng ghi chÐp tµi kho¶n ch÷ T cho ta thÊy râ h¬n giao dÞch
mua (b¸n )víi gi¸ trÞ 100 tû ®«la chøng kho¸n trªn TTM kh«ng ph©n biÖt chñ
thÓ giao dÞch víi NHTW hay giíi phi ng©n hµng , lµ c¸ nh©n hay tæ chøc;
thanh to¸n chøng kho¸n b»ng sÐc hay b»ng tiÒn mÆt ®Òu cho ta mét kÕt qu¶ lµ
t¨ng (hay gi¶m) t¬ng øng 100 tû ®«la trong c¬ sè tiÒn tÖ.
*Ph©n tÝch ¶nh hëng cña viÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn TTM qua
m« h×nh MD-MS:
Ta cã c«ng thøc : MS= Mm * MB
Trong ®ã : MS : Cung tiÒn tÖ cña nÒn kinh tÕ
Mm : Sè nh©n tiÒn tÖ
MB : C¬ sè tiÒn tÖ
ViÖc t¨ng (gi¶m) MB lµm t¨ng (gi¶m) cung tiÒn tÖ. Sù thay ®æi MS dÉn ®Õn
sù thay ®æi t¬ng quan cung cÇu trªn thÞ trêng tiÒn; lµm t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ cña
nã lµ l·i suÊt.
+ Khi MB gi¶m lµm cho MS gi¶m (cung tiÒn tÖ dÞch chuûªn sang tr¸i, lªn
trªn tö MSo ®Õn MS1). Gi¸ c¶ (l·i suÊt) trªn thÞ trêng t¨ng lªn (tõ io ®Õn i1).
i
+ Khi MB t¨ng lµmMS
cho
MSMS
gi¶m (cung tiªng dÞch chuyÓn sang ph¶i, xuèng
1
0
díi tõ MSo ®Õn MS1). Gi¸ c¶ (l·i suÊt) trªn thÞ trêng gi¶m xuèng(tõ io ®Õn i1).
i1
i0
i
MS1
MS0
i1
i0
MD
MD
Q1
Q2
Lîng tiÒn thùc tÕ
Q2
Lîng tiÒn thùc tÕ
5. ¦u ®iÓm cña TTM so víi c¸c c«ng cô kh¸c
0
0
Q1
NHTW ®iÒu hµnh CSTT b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp nh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc,
l·i suÊt chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu, h¹n møc tÝn dông, tû gi¸ hèi ®o¸i, tû
gi¸ ngo¹i hèi… vµ c«ng cô trùc tiÕp quan träng nhÊt lµ NVTTM .
Trong ®ã NVTTM lµ c«ng cô cã hiÖu qu¶ nhÊt cña NHTW trong viÖc ®iÒu
hµnh CSTT cña m×nh.
5.1. ¦u ®iÓm næi bËt cña NVTTM
Së dÜ NVTTM ®îc coi lµ quan träng nhÊt trong ®iÒu hµnh CSTT cña
NHTW bëi v× nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn cã thÓ lµm thay ®æi l·i suÊt
hoÆc c¬ së tiÒn tÖ-nguån gèc chÝnh lµm thay ®æi viÖc cung øng tiÒn tÖ cña
NHTW . Ngoµi lý do trªn nghiÖp vô TTM cßn 5 u ®iÓm næi bËt nh sau:
- NghiÖp vô TTM ph¸t sinh theo ý tëng chñ ®¹o cña NHTW, trong ®ã
NHTW hoµn toµn kiÓm so¸t ®îc khèi lîng giao dÞch. Tuy nhiªn viÖc kiÓm
so¸t nµy lµ gi¸n tiÕp kh«ng nhËn thÊy ®îc.VÝ dô trong nghiÖp vô chiÕt khÊu
NHTW cã thÓ khuyÕn khÝch hoÆc kh«ng khuyÕn khÝch c¸c NHTM, chØ
th«ng b¸o l·i suÊt chiÕt khÊu , mµ kh«ng kiÓm so¸t trùc tiÕp khèi lîng cho
vay chiÕt kh©ó.
- NghiÖp vô TTM võa linh ho¹t nhng võa chÝnh x¸c, cã thÓ sö dông ë bÊt kú
quy m« nµo. Khi cã yªu cÇu thay ®æi vÒ dù tr÷ hoÆc c¬ së tiÒn tÖ, dï ë møc
nµo ®i n÷a, NVTTM còng cã thÓ ®¹t ®îc b»ng c¸ch mua hoÆc b¸n mét lîng
nhá chøng kho¸n. ngîc l¹i, nÕu cã yªu cÇu thay ®æi dù tr÷ víi qui m« lín,
NHTW còng cã ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn th«ng qua viÖc mua hoÆc b¸n mét
khèi lîng lín t¬ng øng c¸c chøng kho¸n.
- NghiÖp vô TTM dÔ dµng ®¶o chiÒu : nÕu NHTW cã m¾c sai sãt nµo trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô TTM, th× cã thÓ ngay tøc kh¾c söa sai sãt ®ã
b»ng c¸c nghiÖp vô b¸n(nÕu nh tríc ®ã mua vµo qu¸ nhiÒu) hay mua (nÕu
nh lóc ®ã b¸n ra qu¸ nhiÒu ).
- NghiÖp vô TTM cã tÝnh an toµn cao: giao dÞch trªnTTM hÇu nh kh«ng gÆp
rñi ro, xÐt trªn c¶ gãc ®é cña NHTW hay NHTM; v× c¬ së b¶o ®¶m cho c¸c
giao dÞch trªn TTM ®Òu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi, cã tÝnh thanh kho¶n cao,
kh«ng rñi ro tµi chÝnh.
- NghiÖp vô TTM cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng kh«ng vÊp ph¶i sù
chËm trÔ cña c¸c thñ tôc hµnh chÝnh: khi NHTW muèn thay ®æi lîng tiÒn
cungøng th× chØ cÇn ®a ra yªu cÇu cho c¸c nhµ giao dÞch chøng kho¸n vµ
sau ®ã viÖc mua b¸n sÏ ®îc thùc hiÖn ngay.
5.2. h¹n chÕ cña c«ng cô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu
5.2.1. C¬ chÕ t¸c ®éng
§©y lµ c«ng cô ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng vay nî cña c¸c NHTM, mµ b¶n
chÊt cña nã lµ l·i suÊt ng©n hµng. NHTW cÊp tÝn dông díi nhiÒu h×nh thøc
th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn cung tiÒn tÖ, th«ng dông nhÊt lµ t¸i cÊp vèn díi
h×nh thøc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu c¸c th¬ng phiÕu. Khi chÊp nhËn chiÕt
khÊu hay t¸i chiÕt khÊu c¸c th¬ng phiÕu cña c¸c NHTM lµ NHTW ®· lµm
t¨ng khèi lîng tiÒn tÖ. §©y lµ h×nh thøc ph¸t hµnh tiÒn ®îc ®¶m b¶o b»ng
c¸c giÊy tê cã gi¸ vµ khi c¸c giÊy tê cã gi¸ ®¸o h¹n NHTW sÏ ®ßi ®îc c¸c
mãn nî cho vay.
Th«ng qua l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu NHTW cã thÓ khuyÕn khÝch gi¶m hay
t¨ng møc cung tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ ; ®ång thêi gi¶m hoÆc t¨ng møc
cung tiÒn tÖ. Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ, NHTW sÏ t¨ng l·i
suÊt chiÕt khÊu. Khi ®ã c¸c NHTM sÏ n©ng l·i suÊt cho vay hoÆc h¹n chÕ
bít c¬ héi cho vayvµ ngîc l¹i.
S¬ ®å ®¬n gi¶n nh sau:
Ngêi s¶n
xuÊt
TiÒn
mÆt
Hµng ho¸
Th¬ng phiÕu
Ngêi kinh
doanh
ChiÕt khÊu
th¬ng phiÕu
NHTM
TiÒn
mÆt
T¸i chiÕt khÊu
th¬ng phiÕu
§©y lµ c«ng cô ®· ®îc nhiÒu ng©n hµng ¸p dông tõ l©u nhng hiÖu qu¶
thÊp thËm chÝ cã lóc kh«ng cã t¸c dônghoÆc cã t¸c dông ngîc chiÒu.
5.2.2. H¹n chÕ cña c«ng cô
- Thø nhÊt : C«ng cô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña
NHTW
NHTW
v× yÕu tè chñ ®éng vay vµ kh«ng vay n»m ë NHTM tøc lµ NHTW
ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®a th¬ng phiÕu, kú phiÕu ®Õn ®Ó xin “t¸i cÊp
vèn”. Trong khi ®ã nghiÖp vô TTM lµ c«ng cô chñ ®éng cña NHTW ®Ó
®iÒu khiÓn cung tiÒn tÖ b»ng c¸ch t¸c ®éng vµo gi¸ vµ l·i suÊt cña giÊy tê
cã gi¸. Khi mua giÊy tê cã gi¸ , ngêi mua cÇn mua lo¹i cã gi¸ thÊp ,l·i suÊt
cao; ngîc l¹i ngêi b¸n muèn b¸n víi gÝa cao tøc l·i suÊt thÊp. Gi¸ cña giÊy
tê cã gi¸ hay l·i suÊt trªn TTM lµ yÕu tè quan träng ¶nh hëng ®Õn mÆt b»ng
l·i suÊt trªn thÞ trêng. §ã lµ viÖc NHTW cÇn quan t©m khi quyÕt ®Þnh ph¬ng thøc ®Êu thÇu trªn TTM. NÕu NHTW muèn can thiÖp trùc tiÕp vµo l·i
suÊt th× thùc hiÖn ®Êu thÇu khèi lîng, ë ®ã l·i suÊt lµ cè ®Þnh do NHTW
chØ ®¹o.Khi môc tiªu nghiªng vÒ gi¸c ®é b¬m rót tiÒn theo mét khèi lîng
mong muèn th× NHTW thùc hiÖn ®Êu thÇu l·i suÊt, ¬’®ã l·i suÊt ®îc th¶ næi
theo cung cÇu cña thÞ trêng, cßn l·i suÊt tróng thÇu sÏ ®¹t ®îc x¸c ®inh t¹i
®iÓm ®¹t ®îc khèi lîng tiÒn cÇn b¬m hoÆc rót bít ra khái lu th«ng.
- Thø hai : Trong trêng hîp NHTW muèn h¹n chÕ cho vay qua cöa khÈu
chiÕt khÊu th× nã sÏ ph¶i t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu ®Ó h¹n chÕ viÖc c¸c
NHTM ®em th¬ng phiÕu, kú phiÕu ®Õn xin chiÕt khÊu vµ do vËy mµ c¸c
ng©n hµng còng h¹n chÕ viÖc cho vay cña m×nh lµm sè nh©n tiÒn tÖ gi¶m.
Tuy nhiªn, trong c¬ chÕ thÞ trêng vµ xu thÕ héi nhËp quèc tÕ nÕu NHTW
t¨ng l·i xuÊt chiÕt khÊu qu¸ caoth× c¸c NHTM cã thÓ t×m ®Õn c¸c nguån
vay kh¸c víi l·i suÊt thÊp h¬n nh t¹i c¸c ng©n hµng kh¸c cña níc ngoµi.V×
vËy viÖc t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ . NHTW còng cã thÓ
¸p dông møc l·i suÊt ph¹t ®Ó h¹n chÕ cho vayb»ng ‘c¸nh cöa’ chiÕt khÊu.
Mét vµi quèc gia nh ë §øc ®· ¸p dông hai ®êng l·i suÊt song hµnh, mét lµ
l·i suÊt c¬ b¶n vµ mét lµ l·i suÊt ph¹t ®Ó h¹n chÕ viÖc l¹m dông cöa sæ chiÕt
khÊu ë NHTW. Tuy vËy viÖc h¹n chÕ sö dông c«ng cô chiÕt khÊu cÇn ®îc
thùc hiÖn mét c¸ch thËn träng. NÕu l·i suÊt ph¹t qu¸ cao so víi l·i suÊt thÞ
trêng th× ho¹t ®éng ng©n hµng sÏ kh«ng kÞp ph¶n øng khi cã nhu cÇu thanh
to¸n. ViÖc h¹n chÕ møc cho vay vµ tiÕp cËn ®Õn c¸nh cöa chiÕt khÊu nªn ®îc ®iÒu chØnh hîp lý khi thiªó hôt dù tr÷ trong hÖ thèng.
5.3. Dù tr÷ b¾t buéc
5.3.1C¬ chÕ ho¹t ®éng
NHTW sÏ sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó nh»m t¨ng gi¶m quy m«
tÝn dông cña c¸c NHTM b»ng c¸ch t¨ng gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc.( Tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè lîng ph¬ng tiÖn thanh to¸n bÞ v« hiÖu ho¸ trªn tæng
sè tiÒn göi huy ®éng, tøc lµ NHTM ph¶i göi t¹i NHTM mét phÇn cña tæng sè
tiÒn göi mµ NHTM nhËn ®îc tõ d©n c vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c trong nÒn kinh
tÕ theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh). NÕu kh¶ n¨ng thanh to¸n qóa lín (NHTM d thõa
tiÒn) th× NHTW sÏ t¨ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµm gi¶m quy m« tÝn dông tõ ®ã
gi¶m khèi lîng tiÒn tÖ. Ngîc l¹i nÕu kh¶ n¨ng thanh to¸n thÊp th× gi¶m tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc nh»m t¨ng kh¶ n¨ng cho vay cña c¸c NHTM (t¨ng khèi lîng tiÒn
tÖ)
5.3.2.H¹n chÕ
Dù tr÷ b¾t buéc lµ ph¬ng ph¸p truyÒn thèng cña c¸c NHTW trong ho¹t
®éng kiÓm so¸t tiÒn tÖ . c«ng cô nµy ®· ®îc c¸c níc ¸p dông tõ rÊt l©u nhng
b¶n th©n nã cßn mét sè h¹n chÕ sau ®©y:
Thø nhÊt : dù tr÷ b¾t buéc lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt qu¸ m¹nh vµ kh«ng æn
®Þnh cho nªn trong thùc tÕ c¸c NHTW Ýt thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Vµ viÖc
thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn thùc hiÖn mét c¸ch thËn träng vµ muèn cã
hiÖu qu¶ vÉn ph¶i ®i kÌm nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c.
Theo m« h×nh cung øng tiÒn tÖ gi¶n ®¬n
D= 1/rr *R
Gi¶ sö khèi lîng dù tr÷ lµ 100 víi tû lÖ dù tr÷ b»ng 0,1 th× lîng tiÒn göi
lµ 1000.
Khi tû lÖ dù tr÷ rr=0,2 th× khèi lîng tiÒn göi t¨ng lªn lµ 50000. Nh vËy
khi t¨ng tû lÖ dù tr÷ lªn gÊp ®«i th× lîng tiÒn göi ®·n t¨ng lªn 5 lÇn vµ
nã cßn ¶nh hëng nhiÒu ®Õn sè nh©n tiÒn tÖ.
Thø hai : dù tr÷ b¾t buéc lµ c«ng cô kh«ng mang tÝnh c«ng b»ng v× mäi
NHTM ®Òu ph¶i chÞu mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ nh nhau. Do ®ã nã lµ
c«ng cô kh¸ cøng nh¾c. ViÖc kh«ng ngõng thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ
cã t¸c ®éng m¹nh tíi ho¹t ®éngcña c¸c NHTM , g©y ra t×nh tr¹ng kÐm æn
®Þnh cho c¸c ng©n hµng vµ lµm cho viÖc qu¶n lý kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña
c¸c ng©n hµng ®ã khã kh¨n h¬n.
Thø ba : viÖc t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng thanh
kho¶n ngay c¶ víi ng©n hµng cã dù tr÷ qu¸ møc thÊp.
Víi nhiÒu quèc gia c«ng cô nµy ®· bÞ h¹ thÊp vµ mét vµi trêng hîp ®· bÞ
lo¹i bá, tuy nhiªn dù tr÷ b¾t buéc vÉn cã vai trß nhÊt ®Þnh cña m×nh trong
viÖc ®iÒu hµnh CSTT . Nhng ph¶i vËn dông nã mét c¸ch thËn träng vµ ph¶i
kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c.
Nh vËy so víi c¸c c«ng cô kh¸c th× NVTTM cã u thÕ h¬n h¼n. Nhê c¸c u ®iÓm cña nã mµ tíi nay hÇu hÕt c¸c NHTW ®Òu ®Ò cao NVTTM nh mét
c«ng cô ®Çu b¶ng trong hÖ thèng c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh CSTT .
6.
Thùc tr¹ng ho¹t ®éng t¹i mét sè níc trªn thÕ giíi
ë Anh , NVTTM ®· ®îc sö dông tõ rÊt l©u vµ ®· trë thµnh mét c«ng cô
linh ho¹t cña CSTT cña NHTW Anh. ë ®©y, c¸c lo¹i hµng ho¸ giao dÞch
trªn thÞ trêng kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ thêi gian vµ c¸c chñ thÓ tham gia
còng kh«ng ph©n biÖt lµ c¸ nh©n hay lµ tæ chøc. C¸c lo¹i tr¸i phiÕu dµi
h¹n cña chÝnh phñ cã ®¶m b¶o vµ c¸c tÝn phiÕu kho b¹c, kú phiÕu th¬ng
m¹i ®îc giao dÞch.ë Anh c¸c giao dÞch vÒ tr¸i phiÕu dµi h¹n ®îc coi lµ
quan träng h¬n trong viÖc kiÓm so¸t tÝn dông, NHTW cã thÓ gi¶m ph¸t
hµnh tÝn phiÕu kho b¹c vµ t¨ng ph¸t hµnh c¸c tÝn phiÕu trung vµ dµi
h¹n.c¸c tÝn phiÕu cã thêi h¹n dµi h¬n cã kh¶ n¨ng ®îc c¸c c¸ nh©n hay
c¸c tæ chøc ngoµi hÖ thèng tµi chÝnh mua h¬n lµ tr¸i phiÕu kho b¹c –
lo¹i nµy phÇn lín n»m trong c¸c ng©n hµng vµ TCTD v× ®©y ®îc coi nh
lµ mét kho¶n dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho ng©n hµng vµ
c¸c TCTD. VIÖc t¨ng cêng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu dµi h¹n vµ h¹n chÕ tÝn
phiÕu kho b¹c cã t¸c ®éng kÐp.
Tríc hÕt, ngêi mua tr¸i phiÕu lµ c¸c tæ chøc phi ng©n hµng vµ c¸c
c¸ nh©n lµm gi¶m lîng tiÒn göi cña c¸c TCTD . KhiÕn cho c¸c TCTD
ph¶i gi¶m viÖc cho vay. Thø hai TÝn phiÕu kho b¹c trë nªn khan hiÕm ,
dù tr÷ cña c¸c TCTD gi¶m, tõ ®ã còng lµm gi¶m kh¶ n¨ng cho vay vµ
lµm gi¶m lîng tiÒn cung øng.
ëMü, ho¹t®éng mua b¸n chøng kho¸n hÇu hÕt lµ chøng kho¸n nî
cña chÝnh phñ(tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu) nh»m môc ®Ých ®iÒu chØnh møc l·i
suÊt vµ møc dù tr÷ trong ng©n hµng theo híng mong muèn. V× Mü cã
thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn, thÞ trêng ®èi víi chøng kho¸n chÝnh phñ
tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn ®ßi hái cña NVTTM nªn doanh sè giao dÞch
b×nh qu©n mét ngµy rÊt lín (100 $/ngµy). ®©y lµ khèi lîng giao dÞch ë
møc réng vµ m¹nh nhÊt trªn thÞ trêng tµi chÝnh níc Mü. Nã cã thÓ ®¶m
®¬ng mét khèi lîng giao dÞch rÊt lín víi tÊt c¶ c¸c ng©n hµng, doanh
nghiÖp, c¸ nh©n vµ c¸c nhµ m«i giíi… b»ng ®iÖn tho¹i vµ c¸c dÞch vô
m¹ng c¸p kÕt nèi gi÷a c¸c giao dÞch viªn c¸c kh¸ch hµng trªn toµn níc
Mü. C¸c giao dÞch mua, b¸n chøng kho¸n diÔn ra hµng ngµy th«ng qua
phßng giao dÞch ®Æt t¹i ng©n hµng dù tr÷ liªn bang Newyork.
V× NHTW b¸n chøng kho¸n cã xu híng gi¶m tèc ®é t¨ng trëng
cña tiÒn göi vµ tÝn dông ng©n hµng. V× khi b¸n chøng kho¸n chÝnh phñ
cho ngêi kinh doanh, gi¸ trÞ tµi kho¶n tiÒn göi dù tr÷ t¹i ng©n hµng liªn
bang khu vùc cña ng©n hµng n¬i ngêi giao dÞch ®Æt tµi kho¶n sÏ gi¶m.
theo ®ã kh¶ n¨ng thùc hiÖn cho vay vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông kh¸c cña
ng©n hµng sÏ gi¶m vµ ngîc l¹i.
- Xem thêm -