Tài liệu Lý luận về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với việc đổi mới chính quyền cơ sở ở đà nẵng hiện nay

B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C À N NG NGUY N VĂN CHUNG LÝ LU N V NHÀ NƯ C PHÁP QUY N XÃ H I CH NGHĨA V I VI C CHÍNH QUY N CƠ S IM I À N NG HI N NAY LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN à N ng - Năm 2013 B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C À N NG NGUY N VĂN CHUNG LÝ LU N V NHÀ NƯ C PHÁP QUY N XÃ H I CH NGHĨA V I VI C CHÍNH QUY N CƠ S IM I À N NG HI N NAY Chuyên ngành: Tri t h c Mã s : 60.22.80 LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS. TS. LÊ H U ÁI à N ng - Năm 2013 L I CAM OAN Tôi cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u trong lu n văn là trung th c. Nh ng k t lu n khoa h c c a lu n văn chưa t ng ư c ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. Tác gi lu n văn Nguy n Văn Chung M CL C M U................................................................................................. 1 1. Tính c p thi t c a tài ........................................................................ 1 2. M c tiêu và nhi m v nghiên c u......................................................... 2 3. i tư ng và ph m vi nghiên c u......................................................... 3 4. Phương pháp nghiên c u ...................................................................... 3 5. Ý nghĩa lý lu n và th c ti n c a lu n văn............................................. 3 6. K t c u c a lu n văn ............................................................................. 4 7. T ng quan tài li u nghiên c u............................................................... 4 CHƯƠNG 1. LÝ LU N CHUNG V NHÀ NƯ C PHÁP QUY N 9 1.1. NHÀ NƯ C PHÁP QUY N ........................................................... 9 1.1.1. Lư c s hình thành ......................................................................... 9 1.1.2. B n ch t......................................................................................... 15 1.2. NHÀ NƯ C PHÁP QUY N XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM20 1.2.1. Quan i m c a 1.2.2. ng C ng s n Vi t Nam.................................... 20 c trưng cơ b n c a Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam ......................................................................................................... 26 1.3. CÁC NGUYÊN T C XÂY D NG NHÀ NƯ C PHÁP QUY N XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM ...................................................... 30 1.3.1. Nguyên t c m i quy n l c nhà nư c u thu c v nhân dân ....... 30 1.3.2. H th ng pháp lu t minh b ch, ch t ch và phù h p.................... 35 1.3.3. Nguyên t c quy n l c nhà nư c th ng nh t dư i s lãnh oc a ng C ng s n Vi t Nam ....................................................................... 37 TI U K T CHƯƠNG 1 ........................................................................ 42 CHƯƠNG 2. CHÍNH QUY N T CH C, HO T THÀNH PH A PHƯƠNG VÀ TH C TR NG NG C A CHÍNH QUY N CƠ S À N NG HI N NAY ............................................... 43 2.1. CHÍNH QUY N A PHƯƠNG ................................................... 43 2.1.1. Khái ni m...................................................................................... 43 2.1.2. c i m ...................................................................................... 45 2.1.3. T ch c, nhi m v , quy n h n c a chính quy n cơ s theo lu t nh.......................................................................................................... 49 2.2. T CH C VÀ HO T THÀNH PH NG C A CHÍNH QUY N CƠ S À N NG HI N NAY ................................................. 58 2.2.1. i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i................................................ 58 2.2.2. T ch c và ho t c p cơ s 2.2.3. thành ph ng c a H i ng nhân dân, y ban nhân dân à N ng .............................................................. 60 i ngũ cán b chính quy n cơ s à N ng ............................. 70 TI U K T CHƯƠNG 2 ........................................................................ 77 CHƯƠNG 3. M T S HO T GI I PHÁP I M I T NG C A CHÍNH QUY N CƠ S CH C VÀ THÀNH PH À N NG HI N NAY............................................................................... 78 3.1. CƠ S KHÁCH QUAN VÀ CÁC QUAN I M CH O ........ 78 3.1.1. Cơ s khách quan.......................................................................... 78 3.1.2. M t s quan i m ch y u ............................................................ 82 3.2. CÁC GI I PHÁP CƠ B N............................................................ 84 3.2.1. M t s gi i pháp v i v i chính quy n và ư ng l i, ch trương chính sách c a ng i ngũ cán b , công ch c cơ s ....................... 84 3.2.2. V t ch c cơ quan hành chính c p cơ s .................................... 85 3.2.3. Th c hi n nh t th hóa ch c danh Bí thư ng u kiêm Ch t ch y ban nhân dân c p cơ s ..................................................................... 89 3.2.4. Th c hi n thí i m: Nhân dân tr c ti p b u Ch t ch y ban nhân dân c p cơ s ........................................................................................... 90 3.3. M T S KI N NGH , XU T................................................. 92 3.3.1. i v i Qu c h i và H i ng nhân dân thành ph à N ng...... 92 3.3.2. i v i B N i v ......................................................................... 93 TI U K T CHƯƠNG 3 ........................................................................ 95 K T LU N........................................................................................... 96 TÀI LI U THAM KH O QUY T NH GIAO TÀI LU N VĂN (B n sao) DANH M C CÁC CH VI T T T CQCS : Chính quy n cơ s H ND :H i UBND : y ban nhân dân XHCN : Xã h i ch nghĩa ng nhân dân DANH M C BI U S hi u bi u 2.1. Tên bi u So sánh ch t lư ng cán b , công ch c cơ s thành ph à N ng năm 2002 so v i năm 2011 Trang 72 1 M 1. Tính c p thi t c a U tài 1.1. Trong quá trình th c hi n ư ng l i th kh ng im i ng, có nh r ng vi c xây d ng và hoàn thi n nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa (XHCN) c a dân, do dân, vì dân là v n th i là yêu c u khách quan. T i xác t nư c c a ih i có tính quy lu t, i bi u toàn qu c th IX, ng ng ta ã nh: Nhà nư c ta là công c ch y u th c hi n quy n làm ch c a nhân dân, là nhà nư c pháp quy n c a dân, do dân, vì dân. Quy n l c nhà nư c là th ng nh t, có s phân công và ph i h p gi a các cơ quan nhà nư c trong vi c th c hi n các quy n l p pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nư c qu n lý xã h i b ng pháp lu t. M i cơ quan, t ch c, cán b , công ch c, m i công dân có nghĩa v ch p hành Hi n pháp và pháp lu t [18, tr. 48]. Trong i u ki n xây d ng nhà nư c pháp quy n ã và ang lo t các v n liên quan n phương th c t ch c, ho t l c nhà nư c Trung ương c ng như t ra hàng ng th c hi n quy n a phương, cơ s . 1.2. Chính quy n cơ s (CQCS) là b ph n nòng c t c a h th ng chính tr cơ s , là c p qu n lý hành chính th p nh t nơi tr c ti p gi i quy t công vi c c th c a nhân dân. “C p xã là c p g n dân nh t, là n n t ng c a hành chính. C p xã làm ư c vi c thì m i vi c ti n t ch c và ho t ng c a CQCS ã có nh ng thay trong th c t t ch c và ho t c u u xong xuôi” [37, tr. 371]. Th c nh, nhưng ng còn nhi u h n ch chưa áp ng ư c yêu i m i hi n nay: Cơ c u mang tính hình th c, ho t nhi u quy i nh t ng kém hi u qu ; nh c a CQCS còn trái v i Hi n pháp, lu t, các văn b n c a cơ quan nhà nư c và vi ph m quy n t do, l i ích h p pháp c a công dân. T t c nh ng i u ó không phù h p v i quan i m xây d ng nhà nư c pháp quy n 2 c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. 1.3. Thành ph à N ng có v trí tr ng y u c v kinh t - xã h i và qu c phòng - an ninh; óng vai trò là h t nhân tăng trư ng, t o ng l c thúc phát tri n cho c khu v c mi n Trung và Tây Nguyên. Thành ph cũng là m t trong s ít nh ng à N ng a phương trong c nư c ã có nhi u vi c làm t phá v kinh t - xã h i, thu hút ngu n nhân l c, t y i m i h th ng chính tr a phương xu ng cơ s . Tuy nhiên, so v i yêu c u, nhi m v phát tri n kinh t - xã h i, c i cách hành chính, xây d ng chính quy n ô th , phù h p v i s phát tri n có tính c thù c a m t ô th l n ang có tính c p thi t trong vi c i m i t ch c, ho t t ra nh ng yêu c u ng c a chính quy n thành ph cũng như CQCS phù h p v i s phát tri n kinh t , xã h i c a thành ph như m c tiêu, phương hư ng mà văn ki n b thành ph à N ng ã kh ng ih i i bi u l n th XX ng nh: “…Nâng cao năng l c và hi u qu qu n lý, i u hành c a chính quy n cơ s ” [21, tr.125]. Xu t phát t nh ng v n nói trên, chúng tôi ch n nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa v i vi c tài: "Lý lu n v i m i chính quy n cơ s à N ng hi n nay” làm lu n văn th c sĩ tri t h c. 2. M c tiêu và nhi m v nghiên c u 2.1. Trên cơ s lý lu n v nhà nư c pháp quy n, t th c tr ng t ch c, ho t ng c a b máy CQCS thành ph nguyên t c và xây d ng các gi i pháp nh m CQCS 2.2. thành ph à N ng, lu n văn ch ra nh ng i m i t ch c và ho t ng c a à N ng trong giai o n hi n nay. th c hi n m c tiêu trên, nhi m v c a lu n văn là: - Phân tích nh ng c trưng cơ b n c a nhà nư c pháp quy n, nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa (XHCN). - Phân tích th c tr ng t ch c, ho t N ng hi n nay. ng c a CQCS thành ph à 3 - ra các gi i pháp nh m hoàn thi n t ch c và ho t 3. i tư ng và ph m vi nghiên c u 3.1. vi c ng c a CQCS i tư ng nghiên c u: Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam v i i m i CQCS thành ph à N ng. 3.2. Ph m vi nghiên c u: - V không gian: CQCS (11 H i phư ng) thành ph ng nhân dân xã, 56 y ban nhân dân à N ng. - V th i gian: + Các s li u ph c v ánh giá th c tr ng CQCS nêu ra trong lu n văn ư c s d ng t năm 2009 thành ph à N ng n nay, có s so sánh ánh giá so v i trư c ây. + Ph n CQCS nh hư ng và các gi i pháp thành ph i m i t ch c và ho t à N ng d a trên các quan i m c a ng c a ng, pháp lu t hi n hành c a Nhà nư c. 4. Phương pháp nghiên c u Lu n văn ư c th c hi n trên cơ s phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng, ch nghĩa duy v t l ch s , các quan i m c a ch c, ho t ng v t ng c a nhà nư c. Ngoài ra lu n văn còn s d ng các phương pháp c th như: Phương pháp phân tích và t ng h p, phương pháp quy n p di n d ch, phương pháp so sánh, tr u tư ng. 5. Ý nghĩa lý lu n và th c ti n c a lu n văn - V lý lu n: Lu n văn khái quát lý lu n chung v nhà nư c pháp quy n và chính quy n a phương, trong ó có CQCS. - V th c ti n: + Lu n văn là tài li u tham kh o cho vi c t ch c, ho t ng c a b máy CQCS phù h p v i công cu c c i cách hành chính xây d ng nhà nư c pháp quy n XHCN hi n nay. 4 + Lu n văn còn là tài li u tham kh o cho cán b , công ch c cơ s trong vi c tìm hi u các quan i m c a và ho t ng, pháp lu t c a Nhà nư c trong t ch c ng c a CQCS. 6. K t c u c a lu n văn Ngoài ph n M u, K t lu n, Danh m c Tài li u tham kh o, n i dung c a lu n văn g m 3 chương 8 ti t. 7. T ng quan tài li u nghiên c u V n v Nhà nư c pháp quy n XHCN và CQCS ã có r t nhi u các công trình nghiên c u khoa h c, t tài li u lu n văn th c sĩ, ti n sĩ báo khoa h c, sách chuyên kh o, n các bài tài khoa h c c p nhà nư c. Các công trình nghiên c u v nhà nư c pháp quy n và xây d ng Nhà nư c Pháp quy n Vi t Nam t p trung gi i quy t nh ng v n nh n th c lu n v nhà nư c pháp quy n như: Nguyên t c, i u ki n, mô hình nư c pháp quy n trong i u ki n hoàn c nh c thù c a nư c ta hi n nay. 7.1 V n lý lu n v nư c pháp quy n ã ư c các nhà nghiên c u c p trong m t s công trình có liên quan như sau: - Dư i hình th c các công trình nghiên c u, sách chuyên kh o có m t s công trình sau: tài KX04.01 “Cơ s lý lu n và th c ti n v Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a dân, do dân vì dân” Ch nhi m tài KX04.09 “Xây d ng tài Nguy n Duy Quý; i ngũ cán b công ch c áp ng òi h i c a Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a nhân do dân vì dân” c a Thang Văn Phúc; tài KX04-02 “Mô hình t ch c và ho t ng c a Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam c a dân, do dân, vì dân giai o n 2001 – 2010” do ào Trí Úc làm ch nhi m; t ch c, phương th c ho t tài KX 04 - 04 “Xây d ng mô hình ng c a Qu c h i và Chính ph trong Nhà nư c 5 pháp quy n xã h i ch nghĩa c a dân, do dân, vì dân” do tác gi Tr n Ng c ư ng làm ch nhi m. Nhi u công trình nghiên c u có tính ch t khái quát lý lu n v Nhà nư c pháp quy n và th c ti n xây d ng nư c pháp quy n XHCN c a dân do dân vì dân như: “M t s v n hoàn thi n t ch c và ho t ng c a b máy Nhà nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam” (2001) Lê Minh Thông (ch biên) “Nhà nư c pháp quy n” (2002) do tác gi Josef Thesing biên t p; “Cơ s lý lu n và th c ti n xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” (2005) c a Tr n H u Thành ch biên, Nxb Lý lu n chính tr ; “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n c a dân, do dân, vì dân” (2005) c a tác gi Nguy n Tr ng Thóc, Nxb Chính tr qu c gia; “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam trong th i kỳ m i” (2006) c a các tác gi Lê H u Nghĩa và Nguy n Văn Y u ( i ng ch biên), Nxb Chính tr qu c gia; “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam - Lý lu n và th c ti n” (2010) c a tác gi Nguy n Văn M nh, Nxb Chính tr qu c gia; “Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam c a dân, do dân, vì dân lý lu n và th c ti n” (2010) c a các tác gi Nguy n Duy Quý, Nguy n T t Vi n ( ng ch biên), Nxb Chính tr qu c gia Hà N i. Nh ng k t qu và thành t u nghiên c u ó ư c các tác gi th hi n thành nhóm các v n M t là, sau: i m i kinh t - chính tr và nh ng òi h i khách quan t t y u i v i vi c xây d ng nhà nư c pháp quy n XHCN. Hai là, ch c năng, nhi m v và c trưng cơ b n c a Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam. Ba là, t ch c nhà nư c, các quan h l p pháp, hành pháp và tư pháp. Phương th c t ch c ho t ng, ki m tra giám sát v i quy n l c nhà nư c. B n là, dân ch và nhà nư c, ch dân ch và ch nhà nư c. Quan 6 h gi a ng - Nhà nư c - Nhân dân u tranh ch ng quan lưu, tham nhũng. Năm là, các y u t kinh t , chính tr , xã h i cùng v i nh ng th i cơ và thách th c c a th gi i hi n t i qui nh và chi ph i quá trình xây d ng nhà nư c pháp quy n. Các bài báo khoa h c ăng trên các t p chí khoa h c liên quan nv n lý lu n, th c ti n v Nhà nư c pháp quy n XHCN như: “Quán tri t quan i m c a Ch t ch H Chí Minh v nhân dân làm ch t nư c trong xây d ng Nhà nư c pháp quy n Vi t Nam XHCN” c a Lê Duy Chương (Lý lu n chính tr , s 6, 2002), “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a dân, do dân, vì dân dư i s lãnh oc a ng trong i u ki n nư c ta hi n nay” c a Nguy n Duy Quý (Tri t h c, s 10, 2002), “Quá trình phát tri n lý lu n c a ng ta v Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa” c a Lê Tu n Huy (Lý lu n chính tr , s 8, 2003), “Tư tư ng H Chí Minh v Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa” (Nhà nư c và Pháp lu t, s 3, 2004) và “Tư tư ng c a các tác gia kinh i n Mác - Lênin v Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa” (Lý lu n chính tr , s 4, 2004) c a Hoàng Văn H o, “V n d ng tư tư ng pháp quy n c a C.Mác trong xây d ng Nhà nư c pháp quy n c a dân, do dân, vì dân nư c ta hi n nay” c a Nguy n Văn M nh (Nhà nư c và Pháp lu t, s 10, 2004); “M t s tư tư ng cơ b n c a C.Mác và Ph.Ăngghen v nhà nư c” c a Tr n Ng c Liêu (Tri t h c, s 8, 2004), “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n c a dân, do dân và vì dân”, T p chí C ng s n, s 12/2004. “S hình thành và phát tri n quan i m Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam c a ng ta trong th i kỳ i m i” c a Tr n Thái Dương (Nhà nư c và Pháp lu t, s 2, 2005), “V m t s nét h i ch nghĩa i mc a t ra c thù c a nhà nư c pháp quy n xã Vi t Nam” c a Ph m Văn c (Tri t h c, s 9, 2005), “Quan ng C ng s n Vi t Nam v Nhà nư c pháp quy n và nh ng v n nư c ta hi n nay” c a Nguy n ình Tư ng (Tri t h c, s 11, 2005), 7 “Tư tư ng pháp tr c a Hàn Phi” c a Nguy n Tài ông (Tri t h c, s 12, 2006), “Xây d ng và hoàn thi n h th ng pháp lu t - nhi m v tr ng tâm xây d ng Nhà nư c pháp quy n Vi t Nam xã h i ch nghĩa c a dân, do dân và vì dân” c a Tr n Ng c ư ng (Nhà nư c và Pháp lu t, s 7, 2007). + Liên quan n tài này còn có m t s lu n văn, lu n án như: Lu n văn “Nhà nư c pháp quy n trong n n kinh t th trư ng nghĩa nh hư ng xã h i ch Vi t Nam” (Lu n văn th c sĩ c a Nguy n Th Lê Thư, chuyên ngành Tri t h c, Trư ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn, N i, năm 2008). Lu n văn này ã làm rõ nh ng v n i h c Qu c gia Hà lí lu n chung v nhà nư c pháp quy n và s hình thành nhà nư c pháp quy n trong l ch s ; làm rõ nhà nư c pháp quy n XHCN và vai trò c a nó trong n n kinh t th trư ng nh hư ng XHCN Vi t Nam; phân tích th c tr ng xây d ng Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam th i gian qua; ra m t s gi i pháp nh m góp ph n xây d ng Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam. “Tư tư ng v nhà nư c pháp quy n trong tri t h c Tây Âu th k XII – XVIII” (Lu n văn th c sĩ c a Nguy n Th Tươi, chuyên ngành Tri t h c. Trư ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn - i h c Qu c gia Hà N i, năm 2010); Lu n văn ã khái quát m t cách có h th ng nh ng tư tư ng v nhà nư c pháp quy n trong tri t h c Tây Âu th k XVII - XVIII, cũng như bư c ngo t mà nó t o ra trong l ch s tri t h c chính tr Th gi i. “Xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa m ts v n lí lu n và th c ti n” (Lu n văn th c sĩ c a Nguy n Th Phương Quỳnh, chuyên ngành tri t h c Trư ng văn, Vi t Nam hi n nay: i h c Khoa h c Xã h i và Nhân i h c Qu c gia Hà N i, năm 2007). Lu n văn ã gi i thi u m t s v n lí lu n chung v nhà nư c pháp quy n và Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam; kh o sát th c ti n quá trình xây d ng Nhà nư c pháp quy n XHCN Vi t Nam t năm 2001 t i nay. 8 7.2. Các v n liên quan các nhà nghiên c u n h th ng chính quy n và CQCS ã ư c c p trong m t s công trình có liên quan như sau: Lê Minh Thông, Nguy n Như Phát ( lu n và th c ti n v chính quy n ng ch biên), (2002), “Nh ng v n a phương Vi t Nam hi n nay”, Nxb Chính tr qu c gia Hà N i Phùng Văn T u, (1996), “H i y ban nhân dân theo Hi n pháp 1992 và Lu t T ch c H i ng Nhân dân và ng nhân dân và y ban nhân dân”, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i Nguy n (1998) “H i lý ăng Dung, ng Nhân dân trong h th ng cơ quan quy n l c Nhà nư c”, Nxb Pháp lý; Vũ c án, (1996), “Chính quy n Nhà nư c c p thành ph tr c thu c trung ương trong t ch c th c hi n quy n l c nhà nư c trong bàn thành ph ”, H c vi n chính tr qu c gia H Chí Minh; a oàn Tr ng Truy n (2006), “C i cách hành chính và công cu c xây d ng nhà nư c Pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam”, Nxb Tư pháp hà N i. M t s lu n văn chuyên ngành lu t có liên quan lu n văn: “ i m i t ch c và ho t nv n ng c a chính quy n c p cơ s này có các nư c ta hi n nay” (qua ví d t nh Hà Nam) (Lu n văn Th c sĩ nghành: Lý lu n và l ch s Nhà nư c và Pháp lu t c a Nguy n Th Ng c Di m, năm 2010); Lu n văn: “T ch c và ho t ng c a chính quy n c p xã theo hư ng xây d ng nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam” (Lu n văn th c s ngành: Lý lu n và l ch s Nhà nư c và Pháp lu t c a Bùi Th H i, năm 2008) H u h t các công trình nghiên c u có liên quan tr c ti p và gián ti p lý lu n nhà nư c pháp quy n và CQCS ã ư c chúng tôi nêu ra n ph n Danh m c tài li u tham kh o c a lu n văn này. Các k t qu nghiên c u c a các tác gi là ti n c u quan tr ng chúng tôi phân tích, v n d ng trong vi c nghiên tài: “Lý lu n v Nhà nư c nháp quy n xã h i ch nghĩa v i vi c m i chính quy n cơ s à N ng hi n nay”. i 9 CHƯƠNG 1 LÝ LU N CHUNG V NHÀ NƯ C PHÁP QUY N XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM 1.1. NHÀ NƯ C PHÁP QUY N 1.1.1. Lư c s hình thành Tư tư ng tri t h c v nhà nư c và pháp quy n ã ư c nêu lên ngay trong th i c i c phương ông và phương Tây, b t ut ó nó t ng bư c phát tri n và d n d n ư c hoàn thi n. Nhà tri t h c Xôlông (638-559 TCN) là ngư i u tiên nêu ý tư ng v nhà nư c pháp quy n khi ông ch trương c i cách nhà nư c b ng vi c cao vai trò c a pháp lu t. Theo ông: “Ch có pháp lu t m i thi t l p ư c tr t t và t o nên s th ng nh t” [29, tr. 48]. Nhà nư c và pháp lu t là hai công c th c hi n dân ch , t do và công b ng, “hãy k t h p s c m nh (quy n l c nhà nư c) v i pháp lu t” [29, tr. 48]. Platon (427-374 TCN) cho r ng: Tinh th n thư ng tôn pháp lu t ph i là nguyên t c, b n thân nhà nư c và các nhân viên nhà nư c ph i tôn tr ng pháp lu t; nhà nư c s suy vong n u pháp lu t không còn hi u l c ho c ch ph thu c vào chính quy n; ngư c l i, nhà nư c s h i sinh n u có s ng tr c a pháp lu t và nh ng nhà ch c trách coi tr ng nguyên t c thư ng tôn pháp lu t. Nhà tri t h c Hy L p c i Arixt t (384-322 TCN) ã nh n m nh pháp lu t th ng tr t t c . “Nhà nư c nào cũng ph i có cơ quan làm ra lu t, cơ quan th c thi pháp lu t và toà án” [66, tr. 7]. Xixêrôn (106-43 TCN) ã ưa ra quan ni m m i v nhà nư c, coi nhà nư c là “m t c ng ng pháp lí”, “m t c ng ng ư c liên k t v i nhau b ng s nh t trí v pháp lu t và quy n l i chung” và ông S ph c tùng pháp lu t là b t bu c i v i t t c m i ngư i. xu t nguyên t c: 10 Trong th i C n i, các nhà tư tư ng, chính tr và pháp lý cũng thư ng quan tâm, bàn lu n v nhà nư c pháp quy n, G.L ccơ (1632-1704) nhà tri t h c duy v t ngư i Anh ã phát tri n quan i m pháp quy n thành m t th gi i quan pháp lý m i, kh ng t c t do và bình nh m nh m nh ng tư tư ng nhân ng c a t t c m i ngư i o, các nguyên ng th i th a nh n r ng, các quy n con ngư i không th b tư c o t, c n tìm tòi nh ng cơ c u, hình th c và công c ch ng l i m t cách không khoan như ng s ti m o t quy n l c chính tr công khai và tình tr ng vô trách nhi m c a quy n l c ó i v i cá nhân và xã h i. Môngtécxkiơ (1869-755) trong tác ph m “Tinh th n pháp lu t” ã ra lí thuy t phân chia quy n l c, m t trong nh ng n i dung ch y u c a nhà nư c pháp quy n tư s n. Môngtécxkiơ cho r ng trong m i qu c gia u có ba th quy n l c là: Quy n l p pháp, quy n hành pháp và quy n tư pháp [43, tr.100-101]. Ba th quy n này ph i ư c t ch c sao cho chúng có tính c l p và ki m ch l n nhau, b i vì: Khi mà quy n l p pháp và quy n hành pháp nh p l i trong tay m t ngư i hay m t vi n Nguyên lão, thì s không còn gì là t do n a; vì chính ngư i ó hay vi n y ch m t cách t ra lu t c tài thi hành c tài. N u quy n tư pháp nh p v i quy n l p pháp thì ngư i ta s c oán... Quan toà s là ngư i t ra lu t. N u quy n tư pháp nh p l i v i quy n hành pháp thì quan toà s có c s c m nh c a k àn áp. N u m t ngư i, m t t ch c, ho c c a quý t c ho c c a dân chúng n m luôn c ba th quy n l c nói trên thì t t c s m t h t. Cùng v i lí thuy t v phân chia quy n l c, Môngtécxkiơ cũng b sung thêm nh ng quan i m lí lu n quan tr ng v quy n t do chính tr , v gi i quy t v n công b ng và b o m tính t i cao c a pháp lu t. S ki m soát quy n l c nhà nư c không n t m t ch th bên ngoài, mà chính là s ki m soát t thân c a quy n l c nhà nư c, t quy n l c ki m 11 soát quy n l c, t nhà nư c ki m soát nhà nư c. Nhân dân tr c ti p nói lên ti ng nói t i h u c a mình trong vi c nh hình c th m t chính quy n, nhưng gián ti p th c hi n quy n cai qu n cũng như quy n ki m soát thông qua nh ng nh ch ư c b u. Quy n l c t i thư ng là thu c v nhân dân. Tư tư ng v s phân quy n và m i tương quan gi a ngư i dân và nhà nư c c a Môngtécxkiơ ã tr thành m t n i dung cơ b n c a h c thuy t nhà nư c pháp quy n tư s n. Thuy t “Kh ư c xã h i” c a G.G. Rút xô (1712 - 1788) mang n nh ng quan i m sâu s c hơn. “Kh ư c xã h i” có th hi u là pháp lu t và b máy nhà nư c do dân t o ra. Khi nhà nư c vi ph m “kh ư c xã h i” ã th a thu n thì nhân dân có quy n thay th b ng nhà nư c m i. Nhân dân th c hi n ch quy n c a mình thông qua vi c y quy n cho các i bi u c a mình trong b máy nhà nư c. Theo ông, quy n l c t i cao là cái không th t b ư c, vì nó là s th hi n ý chí chung và không th phân chia ư c, vì b n thân nó là k t qu c a s t ng h p. “Kh ư c xã h i” t o ra hình th c chính tr có t ch c c a xã h i. Quy n l c d a trên ý chí nhân dân, nhân dân là th c th có ch quy n. Ch có nhân dân m i có quy n l p pháp chân chính. Pháp lu t ch có giá tr , khi nó b o m tác d ng như nhau i v i t t c m i ngư i và không m t s vi ph m nào mà không b tr ng ph t b i lu t pháp. Yêu c u hàng uc am t o lu t không ph i là h n ch ngư i dân, mà là h n ch ngư i c m quy n. Ph.V.G. Hêgen (1775-1831) cho r ng, con ngư i t do và các t ch c t do ch hình thành trong m t quá trình l ch s , ó h t t o ra mình v i tính cách là m t th c th tinh th n, t o ra th gi i t do c a mình, t o ra nhà nư c và pháp lu t. Theo Hêgen, pháp lu t là tư tư ng t do, còn nhà nư c cũng chính là pháp lu t, là pháp lu t c th có n i dung phong phú và do ó là toàn b h th ng quy ph m pháp lý (m t h th ng bao hàm vi c th a nh n các 12 quy n cá nhân, quy n gia ình và quy n xã h i). Ông t nhà nư c trên cao nh t, trên c xã h i công dân và cá nhân, ó là th lu t pháp nh nh chóp c a m t hình nón pháp lu t. Hêgen ã th n thánh hóa nhà nư c và coi như là s du ngo n c a tinh th n tuy t i trên trái t. Ông ca ng i nhà nư c pháp quy n, yêu c u các quy n cá nhân cùng xã h i ph i ph thu c và ph c tùng nhà nư c. Nhưng nhà nư c không như m t b máy b o l c, mà là m t th pháp lu t cao hơn và y hơn lu t gia ình, lu t xã h i công dân (toàn b h th ng pháp lu t). Hêgen cho r ng, ý th c v t do phát tri n y nh t trong chính th quân ch l p hi n d a trên cơ s c a nguyên t c phân quy n, b i s phân quy n trong nhà nư c s m b o t do công c ng. Ông coi pháp quy n là t n t i hi n có c a ý chí t do, nhưng nó có quá trình phát tri n tr i qua nhi u c p và m i c p có hình th c riêng, mà kh i i m là ý chí t do. Nhìn chung, tư tư ng c a Hêgen v nhà nư c pháp quy n có ý ch ng l i s l m quy n, chuyên ch , ch ng dùng vũ l c và b o l c phi pháp. Tư tư ng v nhà nư c và pháp quy n phương s m, nh t là TCN) là ngư i Trung Hoa c ông cũng xu t hi n khá i tiêu bi u có: Qu n Tr ng (kho ng th k VI u tiên bàn v pháp lu t và l y nó qu n lý t nư c. Ông ch trương c n ph i công b pháp lu t r ng rãi cho dân chúng, c n ph i d y cho dân bi t rõ lu t pháp thì m i thi hành ư c và khi thi hành ph i gi lòng tin v i dân. Bàn v phép tr nư c, Qu n Tr ng Chính. Lu t là L nh là cao Lu t, Hình, L nh và nh danh ph n cho m i ngư i mà vì th dân không tranh, cho dân bi t vi c mà làm, Hình là tr ng ph t nh ng k làm trái lu t và l nh ã ban, Chính là s a cho dân theo ư ng ngay, l ph i. Tư tư ng pháp tr ư c phát tri n phong phú hơn b i ba nhà tư tư ng Trung Hoa th i Chi n qu c là Th n áo, Thân B t H i và Thương Ư ng, v i vi c hư ng tr ng vào m i ch trương tương ng v Th , Thu t và Pháp. Nh ng tư tư ng này ư c Hàn Phi T (kho ng 280 - 233) k th a và xây