Tài liệu Lý luận cơ bản về tiền lương

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng I Lý luËn c¬ b¶n vÒ tiÒn l-¬ng I.TiÒn l-¬ng 1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña tiÒn l-¬ng 1.1 Kh¸i niÖm a. Quan ®iÓm cò vÒ tiÒn l-¬ng TiÒn l-¬ng lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng vµ nã che giÊu sù bãc lét cña nhµ t- b¶n víi ng-êi lµm thuª. ë ViÖt Nam c¸ch ®©y gÇn m-êi n¨m nhiÒu ng-êi coi tiÒn l-¬ng ë n-íc ta lµ mét bé phËn thu nhËp quèc d©n dïng ®Ó bï ®¾p hao phÝ lao ®éng tÊt yÕu, do nhµ n-íc ph©n phèi cho c«ng nh©n viªn chøc b»ng h×nh thøc tiÒn tÖ phï hîp víi quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng. Víi quan ®iÓm nµy, tiÒn l-¬ng mang nÆng tÝnh bao cÊp vµ b×nh qu©n nªn nã kh«ng khuyÕn khÝch ®-îc viÖc n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, tÝnh chñ ®éng cña ng-êi lao ®éng, xem nhÑ lîi Ých ng-êi lao ®éng do ®ã kh«ng g¾n víi thµnh qu¶ mµ hä t¹o ra. Ngµy nay, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, sù thay ®æi cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· lµm béc lé nh÷ng h¹n chÕ cña quan ®iÓm cò vÒ tiÒn l-¬ng. §ßi hái cÇn ph¶i nhËn thøc l¹i ®óng ®¾n h¬n. V× vËy trong chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l-¬ng cña §¹i héi ®³i biÓu To¯n quèc lÇn thø s²u ®± nhÊn m³nh: “ ViÖc thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng ®ßi hái söa ®æi mét c¸ch c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l-¬ng theo h-íng ®¶m b¶o yªu cÇu t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, kh¾c phôc tÝnh chÊt b×nh qu©n, xo¸ bá tõng b-íc phÇn cung cÊp cßn l¹i trong chÕ ®é tiÒn l-¬ng, ¸p dông chÕ ®é tr¶ l-¬ng g¾n chÆt víi kÕt qu° v¯ hiÖu qu° kinh tÕ”. b. Quan ®iÓm míi vÒ tiÒn l-¬ng: Theo quan ®iÓm ®æi míi cña §°ng: “ TiÒn l­¬ng l¯ mét bé phËn thu nhËp quèc d©n, lµ gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra mµ ng-êi sö dông lao ®éng ph¶i tr¶ 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cho ng-êi lao ®éng phï hîp víi gi¸ trÞ søc lao ®éng ®· hao phÝ trong qu¸ tr×nh s°n xuÊt”. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng th× tiÒn l-¬ng lµ mét bé phËn quan träng cña gi¸ trÞ hµng ho¸, ph¶n ¸nh gi¸ c¶ søc lao ®éng thÓ hiÖn trong gi¸ c¶ hµng ho¸ thùc hiÖn. V× vËy, viÖc tr¶ l-¬ng, tr¶ c«ng lao ®éng ®-îc tÝnh to¸n toµn bé mét c¸ch chi tiÕt trong s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ, c¸c c¬ së thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. §Ó x¸c ®Þnh tiÒn l-¬ng hîp lý cÇn t×m ra c¬ së ®Ó tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. Ng-êi lao ®éng sau khi bá ra søc lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm th× ®-îc mét sè tiÒn c«ng nhÊt ®Þnh, cã thÓ nãi søc lao ®éng ®-îc ®em trao ®æi lÊy tiÒn c«ng. VËy cã thÓ coi søc lao ®éng lµ mét hµng ho¸, mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt.TiÒn l-¬ng hay tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã. ë n-íc ta hiÖn nay tiÒn l-¬ng ®-îc coi lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®-îc h×nh thµnh qua sù tho¶ thuËn gi÷a ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng phï hîp víi c¸c quan hÖ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Do lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®Æc biÖt (søc lao ®éng) nªn ®Ó x¸c ®Þnh tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng hîp lý cÇn ph¶i cã c¬ së tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ trÞ søc lao ®éng. §ã lµ gi¸ trÞ c¸c yÕu tè ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ®¶m b¶o cho ng-êi lao ®éng hoµ nhËp víi thÞ tr-êng x· héi, thèng nhÊt víi gi¸ c¶ hµng ho¸ kh¸c. Tãm l¹i ph¶i ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ ¨n, ë, ®i l¹i, häc hµnh cho ng-êi lao ®éng. NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø VIII Ban chÊp hµnh TW §¶ng cho r»ng viÖc tæ chøc tiÒn l-¬ng hîp lý cã mét vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña nÒn s¶n xuÊt. §¶ng ta chñ tr-¬ng ph¶i g¾n chÆt tiÒn l-¬ng víi n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶. TiÒn l-¬ng thùc tÕ ph¶i ®¶m b¶o cho ng-êi ¨n l-¬ng sèng chñ yÕu b»ng l-¬ng, t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng vµ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi quan ®iÓm nµy th× tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng ®-îc tr¶ ®óng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng h¬n, viÖc tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l-¬ng ®-îc triÖt ®Ó h¬n, xo¸ bá tÝnh 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph©n phèi, cÊp ph¸t vµ tr¶ l-¬ng b»ng hiÖn vËt. §ång thêi kh¾c phôc quan ®iÓm coi nhÑ lîi Ých c¸ nh©n nh- tr-íc kia, tiÒn l-¬ng ph¶i ®-îc sö dông ®óng vai trß lµ ®ßn bÈy kinh tÕ cña nã nh»m kÝch thÝch ng-êi lao ®éng g¾n bã h¨ng say víi c«ng viÖc. 1.2 B¶n chÊt Do chuyÓn sang c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi nªn b¶n chÊt tiÒn l-¬ng ë n-íc ta sÏ hoµn toµn thay ®æi so víi c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp. Tr-íc ®©y, quan niÖm cò cho r»ng nÒn kinh tÕ XHCN kh«ng thÓ lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng mµ lµ nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng trªn c¬ së kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, vµ do ®ã, vÒ b¶n chÊt, tiÒn l-¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, mµ lµ mét phÇn thu nhËp quèc d©n, ®-îc nhµ n-íc ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch cho ng-êi lao ®éng theo sè l-îng vµ chÊt l-îng lao ®éng. Mçi chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ møc l-¬ng cô thÓ ®Òu do nhµ n-íc thèng nhÊt ban hµnh ®Ó ¸p dông cho mçi ng-êi lao ®éng, bÊt kú hä c«ng t¸c ë khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp hay t¹i c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. ChÕ ®é tiÒn l-¬ng trong c¬ chÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp tr-íc ®©y gåm hai phÇn: phÇn b»ng tiÒn ®-îc nhµ n-íc ph©n phèi cho c¸n bé c«ng nh©n viªn theo c¸c thang, b¶ng l-¬ng; phÇn b»ng hiÖn vËt chiÕm tû träng lín so víi tiÒn l-¬ng c¬ b¶n b»ng tiÒn. PhÇn b»ng tiÒn víi møc l-¬ng thÊp, b×nh qu©n, kh«ng ph©n biÖt râ sù kh¸c biÖt chÊt l-îng lao ®éng. PhÇn b»ng hiÖn vËt th× ch¾p v¸, tuú tiÖn, kh«ng c«ng b»ng. Trong c¬ chÕ cò, tiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng kh«ng phô thuéc vµo n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh m¯ quy ®Þnh “cøng”. Do ®ã, tiÒn l-¬ng cña ng-êi lµm viÖc hiÖu qu¶ còng b»ng tiÒn l-¬ng cña ng-êi lµm viÖc kÐm hiÖu qu¶. Nh×n chung, tiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng chØ chiÕm mét phÇn nhá trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. T×nh tr¹ng tiÒn l-¬ng kh«ng ®ñ b¶o ®¶m ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ®· lµm cho ®¹i bé phËn ®êi sèng ng-êi lao ®éng kh«ng ®-îc b¶o ®¶m. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ChuyÓn tõ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n-íc, chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng còng cã thay ®æi. Theo quan ®iÓm míi, tiÒn l-¬ng lµ sè l-îng tiÒn tÖ mµ ng-êi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng-êi lao ®éng ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc theo chøc n¨ng, nhiÖm vô qui ®Þnh. B¶n chÊt tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®-îc h×nh thµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ søc lao ®éng th«ng qua sù tho¶ thuËn gi÷a ng-êi cã søc lao ®éng vµ ng-êi sö dông søc lao ®éng, ®ång thêi chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ, trong ®ã cã quy luËt cung cÇu. MÆt kh¸c, tiÒn l-¬ng ph¶i bao gåm ®ñ c¸c yÕu tè cÊu thµnh ®Ó b¶o ®¶m lµ nguån thu nhËp, lµ nguån sèng chñ yÕu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh ng-êi lao ®éng, vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi h-ëng l-¬ng hoµ nhËp vµo thÞ tr-êng x· héi. TiÒn l-¬ng vµ tiÒn c«ng cña ng-êi lao ®éng ë khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh do thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh. Nguån tiÒn l-¬ng vµ thu nhËp cña ng-êi lao ®éng lµ tõ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh( mét phÇn trong gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra). C¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ph¶i b¶o ®¶m cho ng-êi lao ®éng cã thu nhËp tèi thiÓu b»ng møc l-¬ng tèi thiÓu do nhµ n-íc ban hµnh. Nh÷ng ng-êi lao ®éng ë khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, lùc l-îng vò trang vµ c¬ quan, ®oµn thÓ, h-ëng l-¬ng theo chÕ ®é tiÒn l-¬ng do Nhµ n-íc quy ®Þnh. Nguån tiÒn l-¬ng lÊy tõ ng©n s¸ch nhµ n-íc. Kh¸i niÖm tiÒn l-¬ng míi ®· thõa nhËn søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt vµ ®ßi hái ng-êi lao ®éng ph¶i ®-îc tr¶ l-¬ng theo sù ®ãng gãp vµ hiÖu qu¶ cô thÓ. Trªn ®©y lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña tiÒn l-¬ng. Ngoµi ra, tiÒn l-¬ng cßn mang b¶n chÊt x· héi v× nã g¾n liÒn víi ng-êi lao ®éng vµ cuéc sèng cña hä. Søc lao ®éng cña con ng-êi kh«ng gièng nh- c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c, mµ lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ x· héi. 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2.TiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ 2.1 TiÒn l-¬ng danh nghÜa TiÒn l-¬ng danh nghÜa ®-îc hiÓu lµ sè tiÒn mµ ng-êi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng-êi lao ®éng. Sè tiÒn nµy nhiÒu hay Ýt phô thuéc trùc tiÕp vµo n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc cña ng-êi lao ®éng, phô thuéc vµo tr×nh ®é, kinh nghiÖm, ngay trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Trªn thùc tÕ, mäi møc l-¬ng tr¶ cho ng-êi lao ®éng ®Òu lµ tiÒn l-¬ng danh nghÜa. 2.2 TiÒn l-¬ng thùc tÕ TiÒn l-¬ng thùc tÕ ®-îc hiÓu lµ sè l-îng c¸c lo¹i hµng ho¸ tiªu dïng vµ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt mµ ng-êi lao ®éng h-ëng l-¬ng cã thÓ mua ®-îc b»ng tiÒn l-¬ng danh nghÜa cña hä. 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a tiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ Nh- tr×nh bµy ë trªn, tiÒn l-¬ng thùc tÕ kh«ng chØ phô thuéc vµo gÝa c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ tiªu dïng vµ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt mµ hä muèn mua. Mèi quan hÖ gi÷a tiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ ®-îc thÓ hiÖn qua c«ng thøc sau: ITLDN IGC = Igc ITLTT : chØ sè tiÒn l-¬ng thùc tÕ ITLDN : chØ sè tiÒn l-¬ng danh nghÜa IGC : chØ sè gi¸ Nh- vËy, tiÒn l-¬ng danh nghÜa mµ ng-êi lao ®éng nhËn ®-îc ch-a thÓ cho ta thÊy mét nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ møc tr¶ c«ng thùc tÕ cho ng-êi lao ®éng. Lîi Ých mµ ng-êi cung øng søc lao ®éng nhËn ®-îc ngoµi viÖc phô 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thuéc vµo møc l-¬ng danh nghÜa cßn phô thuéc vµo gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô mµ hä mua s½n. Quan hÖ gi÷a tiÒn l-¬ng thùc tÕ vµ tiÒn l-¬ng danh nghÜa lµ rÊt phøc t¹p. Bëi vËy, sù thay ®æi cña tiÒn l-¬ng danh nghÜa, cña gi¸ c¶ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. 3. TiÒn l-¬ng c¬ b¶n vµ møc l-¬ng tèi thiÓu 3.1 TiÒn l-¬ng c¬ b¶n 3.2 TiÒn l-¬ng tèi thiÓu ë n-íc ta, trong chÕ ®é tiÒn l-¬ng ban hµnh ngµy 23 th¸ng 5 n¨m 1993, tiÒn l-¬ng tèi thiÓu ®-îc hiÓu nh- sau: TiÒn l-¬ng tèi thiÓu lµ sè tiÒn nhÊt ®Þnh tr¶ cho ng-êi lao ®éng lµm cong viÖc gi¶n ®¬n nhÊt, ë møc ®é nhÑ nhµng nhÊt vµ diÕn ra trong m«i tr-êng lao ®éng b×nh th-êng. Sè tiÒn ®ã ®¶m b¶o cho ng-êi lao ®éng mua ®-îc nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t thiÕt yÕu ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng cña b¶n th©n vµ dµnh mét phÇn ®Ó nu«i con vµ b¶o hiÓm lóc hÕt tuæi lao ®éng. 4. Chøc n¨ng cña tiÒn l-¬ng Nh- chóng ta ®Òu biÕt, con ng-êi lµ yÕu tè quan träng ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng. §éng c¬ lao ®éng cña con ng-êi b¾t nguån tõ hÖ thèng nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä lao ®éng víi môc ®Ých lµm tho¶ m·n nhu cÇu b¶n th©n, tËp thÓ vµ x· héi nh-ng tr-íc hÕt lµ nhu cÇu cña chÝnh b¶n th©n ng-êi lao ®éng. Cµng nghiªn cøu cµng thÊy nhu cÇu 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 con ng-êi ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng vµ kh«ng bao giê dõng l¹i. Tuú theo giíi tÝnh, løa tuæi, ®Æc ®iÓm t©m lý, kh«ng gian vµ thêi gian mµ nh÷ng nhu cÇu ®ã còng kh¸c nhau. Nhu cÇu ¨n , mÆc, ë, sinh ho¹t lµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. §iÒu nµy chØ cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc th«ng qua tiÒn tÖ – ë ®©y chÝnh lµ tiÒn l-¬ng. NhvËy, tiÒn l-¬ng thùc sù lµ c«ng cô ®¾c lùc , lµ ®éng c¬ chñ yÕu thóc ®Èy con ng-êi lao ®éng, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn. *> XÐt mét c¸ch tæng qu¸t, tiÒn l-¬ng cã nh÷ng chøc n¨ng sau: - TiÒn l-¬ng ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng ng-êi lao ®éng,nã quyÕt ®Þnh sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña gia ®×nh hä. TiÒn l-¬ng lµ nguån nh»m ®¶m b¶o chi phÝ ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. V× vËy nã cã t¸c ®éng lín ®Õn th¸i ®é cña ng-êi lao ®éng ®èi víi s¶n xuÊt. - Vai trß kÝch thÝch cña tiÒn l-¬ng: V× ®éng c¬ cña tiÒn l-¬ng, ng-êi lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm cao víi c«ng viÖc, tiÒn l-¬ng ph¶i t¹o ra sù say mª nghÒ nghiÖp. Cã tiÒn l-¬ng, ng-êi lao ®éng tù thÊy ph¶i kh«ng ngõng båi d-ìng, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, ®óc rót nh÷ng kinh nghiÖm ®Ó lµm viÖc hiÖu qu¶ h¬n. - Vai trß ®iÒu phèi lao ®éng: Víi tiÒn l-¬ng tho¶ ®¸ng, ng-êi lao ®éng tù nguyÖn nhËn mäi c«ng viÖc ®-îc giao, cã g¾ng hoµn thµnh nh÷ng c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn søc lùc vµ trÝ tuÖ cho phÐp. - Vai trß qu¶n lý lao ®éng cña tiÒn l-¬ng: Doanh nghiÖp sö dông c«ng cô tiÒn l-¬ng cßn víi môc ®Ých kh¸c lµ th«ng qua viÖc tr¶ l-¬ng ®Ó theo dâi gi¸m s¸t ng-êi lao ®éng, b¾t hä lµm viÖc theo ý ®å cña m×nh, ®¶m b¶o tiÒn l-¬ng chi ra ph¶i mang l¹i hiÖu qu¶, kÕt qu¶ râ rÖt. HiÖu qu¶ cña tiÒn l-¬ng kh«ng chØ ®-îc tÝnh theo th¸ng mµ cßn ®-îc tÝnh theo ngµy giê ë toµn doanh nghiÖp, tõng bé phËn, tõng ng-êi. *> XÐt trªn gãc ®é qu¶n lý kinh doanh, qu¶n lý x· héi: 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 TiÒn l-¬ng lµ ®ßn bÈy kinh tÕ cùc kú quan träng. Th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l-¬ng, Nhµ n-íc cã thÓ ®iÒu chØnh nguån lao ®éng gi÷a c¸c vïng, khu vùc theo yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc. *> XÐt trªn ph¹m vi doanh nghiÖp: TiÒn l-¬ng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc kÝch thÝch ng-êi lao ®éng ph¸t huy tµi n¨ng s¸ng t¹o cña hä, lµm viÖc tËn tuþ, cã tr¸chnhiÖm cao víi c«ng viÖc. TiÒn l-¬ng cao hay thÊp sÏ lµ yÕu tè g¾n bã ng-êi lao ®éng víi doanh nghiÖp. §Æc biÖt trong c¬ chÕ thÞ tr-êng hiÖn nay, khi mµ hÇu hÕt lao ®éng ®-îc tuyÓn dông trªn c¬ së hîp ®ång lao ®éng, ng-êi lao ®éng cã quyÒn lµm viÖc cho n¬i nµo mµ hä thÊy cã lîi nhÊt. TiÒn l-¬ng lµ nguån sèng cña ng-êi lao ®éng, hä ®i lµm thuª ®Ó ®-îc h-ëng l-¬ng vµ muèn ®-îc h-ëng l-¬ng cao, v× vËy tiÒn l-¬ng ®-îc sö dông nh- ®ßng bÈy kinh tÕ, mét c«ng cô qu¶n lý b»ng ph-¬ng ph¸p kinh tÕ trong doanh nghiÖp. Th«ng qua tiÒn l-¬ng cã thÓ h-íng ng-êi lao ®éng lµm viÖc theo ®Þnh h-íng cña doanh nghiÖp, tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, t¨ng c-êng kû luËt lao ®éng còng nhkhuyÕn khÝch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. II. Nh÷ng yªu cÇu, nguyªn t¾c vµ néi dung cña tæ chøc tiÒn l-¬ng 1. C¸c quan ®iÓm vÒ tæ chøc tiÒn l-¬ng Theo qui ®Þnh hiÖn nay cña n-íc ta, Nhµ n-íc kh«ng trùc tiÕp qu¶n lý tæng quü tiÒn l-¬ng cña c¸c doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cã quyÒn tù x©y dùng quü tiÒn l-¬ng nh-ng ph¶i do cÊp trªn quy ®Þnh ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng vµ duyÖt quy chÕ tiÒn l-¬ng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cã quyÒn tù lùa chän c¸c h×nh thøc tr¶ l-¬ng trong doanh nghiÖp trªn c¬ së qu¸n triÖt nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng, kÝch thÝch kh«ng ngõng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Møc thu nhËp cña mçi ng-êi trong doanh nghiÖp phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ phô thuéc vµo n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ c«ng t¸c cña tõng ng-êi. Nhµ n-íc kh«ng can thiÖp vµo quü tiÒn l-¬gn cña doanh nghiÖp, kh«ng qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tiÒn l-¬ng nh- tr-íc mµ chØ gi¸m s¸t sö dông quü tiÒn l-¬ng. Nhµ n-íc kh«ng cho phÐp c¸c 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 doanh nghiÖp tr¶ l-¬ng cho ng-êi lao ®éngthÊp h¬n møc tèi thiÓu nh-ng vÉn cã chinhs s¸ch ®iÒu tiÕt ®èi víi nh÷ng n¬i cã thu nhËp cao nh- chÝnh s¸ch thuÕ thu nhËp cao. C¸c doanh nghiÖp cÇn quan t©m tíi nh÷ng qui ®Þnh nµy nh»m môc ®Ých võa t¨ng tæng quü l-¬ng cña m×nh võa ph©n phèi tiÒn l-¬ng hîp lýcho mçi c«ng nh©n, ®¶m b¶o mèi quan hÖ hîp lý gi÷a nhÞp ®é t¨ng tiÒn l-¬ngvíi nhÞp ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. QuÜ l-¬ng doanh nghiÖp ®-îc h×nh thµnh kh¸c nhau qua tõng thêi kúvµ ®Õn nay quü l-¬ng trong doanh nghiÖp ®· ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch c¨n cø vµo ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng. Doanh nghiÖp tù x©y dùng ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng tr×nh cÊp trªn duyÖt. NÕu lµ s¶n phÈm do Nhµ n-íc ®Þnh gi¸ th× ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng ®-îc tÝnh b»ng l-îng tiÒn tuyÖt ®èi trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm hoÆc tû lÖ tiÒn l-¬ng trªn doanh thu. NÕu lµ s¶n phÈm doanh nghiÖp tù ®Þnh gi¸ th× ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng ®-îc tÝnh b»ng tû lÖ tiÒn l-¬ng trªn gi¸ b¸n mét ®¬n vÞ s¶n phÈm (nÕu lµ s¶n phÈm æn ®Þnh), lµ tû lÖ tiÒn l-¬ng trªn táng doanh thu ( nÕu lµ s¶n phÈm kh«ng æn ®Þnh). Quü tiÒn l-¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i ®-îc ®¨ng ký víi ng©n hµng. 2. Yªu cÇu cña tæ chøc tiÒn l-¬ng Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng khi søc lao ®éng ®-îc thõa nhËn lµ hµng ho¸ th× tiÒn l-¬ng chÝnh lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng. TiÒn l-¬ng ph¶i ®¶m b¶o ®ñ chi phÝ ®Ó nu«i sèng ng-êi lao ®éng vµ tho¶ m·n mét phÇn nhu cÇu trong cuéc sèng cña hä. ViÖc tæ chøc tiÒn l-¬ng ph¶i nh»m x¸c ®Þnh ®-îc nh÷ng chÕ ®é vµ phô cÊp l-¬ng còng nh- t×m ®-îc nh÷ng h×nh thøc tr¶ l-¬ng thÝch hîp nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña ng-êi lao ®éng. Khi tæ chøc tiÒn l-¬ng cho ng-êi lao ®éng cÇn ®¹t nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n sau: - B¶o ®¶m t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng vµ kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng-êi lao ®éng. Søc lao ®éng thÓ hiÖn ë tt¹ng 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 th¸i thÓ lùc, tinh thÇn , t©m lý, sinh lý, thÓ hiÖn ë tr×nh ®é nhËn thøc, kü n¨ng lao ®éng, ph-¬ng ph¸p lao ®éng. Søc lao ®éng lµ mét trong ba yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nã lµ yÕu tè quan träng nhÊt v× søc lao ®éng cã kh¶ n¨ng ph¸t ®éng vµ ®-a c¸c t- liÖu lao ®éng, ®èi t-äng lao ®éng vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Mäi ho¹t ®éng chØ cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn víi ®iÒu kiÖn kh«ng ngõng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng( t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më réng). Theo quan niÖm nµy, hiÖn nay tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng do ®ã nã ph¶i ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. - Lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ngõng ®-îc n©ng cao. - B¶o ®¶m tÝnh ®¬n gi¶n, râ rµng vµ dÔ hiÓu…ViÖc thanh to¸n tiÒn l-¬ng ph¶i trªn c¬ së khoa häc c«ng khai vµ râ rµng ®Ó cho ng-êi lao ®éng cã thÓ tù m×nh thanh to¸n, dù ®o¸n ®-îc sè l-¬ng mµ hä cã thÓ nhËn ®-îc hµng ngµy, hµng th¸ng.Tõ ®ã cè g¾ng n©ng cao tay nghÒ, n¨ng suÊt, c-êng ®é ®Ó t¨ng tiÒn l-¬ng cña b¶n th©n, ®ång thêi xo¸ bá nh÷ng yÕu tè g©y tÝnh" mËp mê" trong viÖc tr¶ l-¬ng. 3. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc tiÒn l-¬ng Trong hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý lao ®éng, tæ chøc tiÒn l-¬ng gi÷ mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. Tæ chøc tiÒn l-¬ng tèt cã t¸c dông tr¶ l-¬ng c«ng b»ng, hîp lý cho ng-êi lao ®éng, t¹o ra t©m lý lµm viÖc tho¶i m¸i, phÊn khëi trong s¶n xuÊt vµ gióp doanh nghiÖp thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô trong qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng. §Ó ®¶m b¶o viÖc tæ chøc tiÒn l-¬ng ®-îc thùc hiÖn tèt vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt cÇn thùc hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: 3.1 Tr¶ l-¬ng ngang nhau cho nh÷ng lao ®éng nh- nhau Nguyªn t¾c nµy ®-a ra dùa trªn quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng, ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong viÖc tr¶ l-¬ng cho ng-ßi lao ®éng. Hai ng-êi cã thêi gian , tay nghÒ vµ n¨ng suÊt lao ®éng nh- nhau th× ph¶i ®-îc tr¶ l-¬ng ngang nhau. Ng-îc l¹i, nh÷ng lao ®éng kh¸c nhau th× tr¶ l-¬ng kh¸c nhau, kh«ng 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cã bÊt kú sù ph©n biÖt, ®èi xö nµo trong viÖc tr¶ l-¬ng. Thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy nh»m xo¸ ®i sù l¹m dông nh÷ng tiªu thøc bÊt hîp lý nh-: giíi tÝnh, d©n téc, mµu da, tuæi t¸c ®Ó h¹ thÊp tiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng. Thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c nµy cã t¸c dông kÝch thÝch ng-êi lao ®éng h¨ng h¸i tham gia s¶n xuÊt gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. 3.2 §¶m b¶o n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh h¬n tiÒn l-¬ng b×nh qu©n §©y lµ nguyªn t¾c quan träng trong tæ chøc, v× cã nh- vËy míi t¹o c¬ së cho gi¶m gi¸ thµnh, h¹ gi¸ b¸n vµ t¨ng tÝch luü. Cã nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ nµy, cho phÐp thùc hiÖn ®-îc nguyªn t¾c nµy: - TiÒn l-¬ng b×nh qu©n t¨ng lªn phô thuéc vµo nh÷ng yÕu tè chñ quan do n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng (n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ, gi¶m bít thêi gian lao ®éng). N¨ng suÊt lao déng t¨ng kh«ng ph¶i chØ do nh÷ng yÕu tè trªn mµ cßn phô thuéc trùc tiÕp vµo nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan kh¸c ( ¸p dông kü thuËt míi, sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn..). Nh- vËy, tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng râ rµng cã kh¶ n¨ng kh¸ch quan lín h¬n tèc ®é cña tiÒn l-¬ng b×nh qu©n. - Kh«ng nh÷ng thÕ khi xem xÐt c¸c mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng víi tiÒn l-¬ng thùc tÕ, gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng trong thu nhËp quèc d©n ta thÊy chóng còng cã mèi quan hÖ trùc tiÕp víi tèc ®é ph¸t triÓn cña khu vùc i (s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt) vµ khu vùc II (s¶n xuÊt vËt phÈm tiªu dïng). Do nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt ®ßi hái khu vùc I ph¶i t¨ng nhanh h¬n khu vùc II vÒ tèc ®é t¨ng cña tæng s¶n phÈm x· héi tÝnh b×nh qu©n theo ®Çu ng-êi lao ®éng (c¬ së cña tiÒn l-¬ng thùc tÕ). Ngoµi ra s¶n phÈm cña khu vùc II kh«ng ph¶i ®em toµn bé ®Ó n©ng cao tiÒn l-¬ng thùc tÕ, mµ cßn ph¶i trÝch l¹i mét phÇn ®Ó tÝch luü. Do ®ã muèn ®¶m b¶o phÇn cßn l¹i cho tiªu dïng cña c«ng 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nh©n viªn chøc kh«ng ngõng t¨ng lªn còng yªu cÇu n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ph¶i t¨ng nhanh h¬n. Tãm l¹i trong ph¹m vi nÒn kinh tÕ quèc d©n còng nh- néi bé c«ng ty, xÝ nghiÖp muèn h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng tÝch luü th× kh«ng cßn con ®-êng nµo kh¸c lµ lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tiÒn l-¬ng b×nh qu©n. Vi ph¹m nguyªn t¾c trªn sÏ t¹o ra nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng ng-êi lao ®éng. Tuy nhiªn trong mét giai ®o¹n ®Æc biÖt ng¾n, nguyªn t¾c nµy cÇn ph¶i ®-îc t«n träng ë c¶ tÇm vi m« vµ vÜ m«. ChØ khi tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao déng t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tiÒn l-¬ng b×nh qu©n th× cña c¶i x· héi míi ®-îc tÝch luü t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn s¶n xuÊt më réng vµ gióp x· héi kh«ng ngõng ph¸t triÓn. 3.3 §¶m b¶o mèi quan hÖ hîp lý vÒ tiÒn l-¬ng gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm c¸c nghÒ kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mçi nÒn kinh tÕ cã mét ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c nhau, ph©n phèi theo lao ®éng kh¸c nhau.Do vËy nã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn ®é cèng hiÕn vµ hao phÝ søc lao ®éng cña tõng ng-êi. Bëi vËy cÇn ph¶i x©y dùng chÕ ®é tiÒn l-¬ng hîp lý gi÷a c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã t¹o ®iÒu kiÖn thu hót vµ ®iÒu phèi lao ®éng vµo nh÷ng ngµnh kinh tÕ cã vÞ trÝ träng yÕu vµ nh÷ng vïng cã tiÒm n¨ng s¶n xuÊt lín ®ång thêi nã ph¶i kÝch thÝch con ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¸p øng nhu cÇu cña quy luËt kinh tÕ, quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng, quy luËt ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch vµ c©n ®èi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. B¸o c¸o chÝnh trÞ cña ban chÊp hµnh trung lÇn thø 6 chØ râ:" Lao ®éng cã kü thuËt, lao ®éng ë nh÷ng ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i, ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n cÇn ®-îc ®·i ngé thÝch ®¸ng". TiÒn l-¬ng b×nh qu©n gi-· c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n kh¸c nhau th«ng th-êng do mét sè nh©n tè sau quyÕt ®Þnh: - Tr×nh ®é lµnh nghÒ b×nh qu©n cña ng-êi lao ®éng trong mçi ngµnh. - §iÒu kiÖn lao ®éng kh¸c nhau. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - ý nghÜa kinh tÕ mçi ngµnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, møc sèng ë c¸c khu vùc kh¸c nhau cña ®Êt n-íc ta lµ kh¸c nhau. §iÒu kiÖn sinh ho¹t ë miÒn nói khã kh¨n h¬n ®ång b»ng, møc sèng thµnh phè cao h¬n n«ng th«n, v× vËy khi tÝnh l-¬ng th× ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè nµy còng ph¶i ®-îc xÐt ®Õn. 3.4 TiÒn l-¬ng ph¶i ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng X· héi muèn tån t¹i th× con ng-êi ph¶i th-êng xuyªn tiªu dïng cña c¶i vËt chÊt. §Ó cã ®-îc cña c¶i vËt chÊt th× nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i tiÕn hµnh liªn tôc, do ®ã søc lao ®éng yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh qu¶n trÞ s¶n xuÊt cung cÇu lu«n ®-îc sö dông vµ t¸i t¹o. Thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy, tiÒn l-¬ng ph¶i lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng phï hîp víi quan hÖ cung cÇu lao ®éng vµ ph¸p luËt cña nhµ n-íc. Thùc hiÖn viÖc tr¶ l-¬ng theo viÖc g¾n víi gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra. §ßng thêi ph¶n ¸nh ®óng kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Møc l-¬ng tèi thiÓu ph¶i lµ nÒn tang chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng vµ cã c¬ cÊu hîp lý vÒ sinh häc, x· héi häc, b¶o hiÓm, tuæi giµ vµ nu«i con. TiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng lµ ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng tøc lµ ®¶m b¶o cho ®êi sèng cña b¶n th©n hä vµ gia ®×nh cña ng-êi lao ®éng. §iÒu quan träng lµ t- liÖu sinh ho¹t mµ ng-êi lao ®éng nhËn khi hä chuyÓn ho¸ sè tiÒn nhËn ®-îc qua c¸c kh©u ph©n phèi l-u th«ng trùc tiÕp lµ gi¸ c¶ cña ph-¬ng thøc phôc vô thÞ tr-êng. 4. QuÜ tiÒn l-¬ng vµ c¬ cÊu quü tiÒn l-¬ng TiÒn l-¬ng hay thu nhËp ®Òu ®-îc lÊy tõ quü ph©n phèi cña doanh nghiÖp. Quü ph©n phèi theo sè l-îng vµ chÊt l-îng lao ®éng do kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh mang l¹i, ®ã lµ bé phËn chi phÝ quan träng cña doanh nghiÖp, biÓu hiÖn b»ng tiÒn lµ quü tiÒn l-¬ng. VËy quÜ tiÒn l-¬ng lµ tæng sè tiÒn doanh nghiÖp ph¶i tr¶ cho c¸n bé c«ng nh©n viªn trong danh s¸ch do doanh nghiÖp qu¶n lý theo sè l-îng vµ chÊt l-îng lao ®éng mµ mçi ng-êi ®· cèng hiÕn. Quü tiÒn l-¬ng cña doanh 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nghiÖp ®-îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã thÓ do cÊp ph¸t th«ng qua ng©n s¸ch nhµ n-íc, dùa trªn hÖ thèng b¶ng l-¬ng do chÝnh phñ qui ®Þnh, hoÆc theo nguyªn t¾c tù c©n ®èi, tù trang tr¶i, lÊy thu bï chi, ®¶m b¶o tr¶ l-¬ng ®Çy ®ñ cho ng-êi lao ®éng, ®ång thêi cã thªm tÝch luü më réng s¶n xuÊt. Thµnh phÇn quü tiÒn l-¬ng cña doanh nghiÖp gåm c¸c kho¶n chñ yÕu sau: - TiÒn l-¬ng tr¶ cho ng-êi lao ®éng trong thêi gian thùc tÕ ( theo thêi gian vµ theo s¶n phÈm). - TiÒn l-¬ng tr¶ cho ng-êi lao ®éng trong thêi gian ngõng viÖc, nghØ phÐp hoÆc ®i häc. - C¸c kho¶n tiÒn th-ëng trong s¶n xuÊt, c¸c kho¶n phô cÊp th-êng xuyªn ( phô cÊp khu vùc, phô cÊp tr¸ch nhiÖm, phô cÊp ®éc h¹i, phô cÊp lµm ®ªm...) - Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i c¬ cÊu quü tiÒn l-¬ng nh-ng hiÖn nay quü tiÒn l-¬ng chñ yÕu ®-îc ph©n lo¹i theo hai c¸ch sau ®©y: C¬ cÊu quü tiÒn l-¬ng theo ®èi t-îng tr¶ bao gåm: + Quü tiÒn l-¬ng s¶n xuÊt + Quü tiÒn l-¬ng qu¶n lý + Quü tiÒn l-¬ng phôc vô vµ phô trî C¬ cÊu quü tiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng theo tÝnh chÊt cña s¶n phÈm hoµn thµnh c«ng viÖc, bao gåm: + Quü tiÒn l-¬ng s¶n phÈm míi + Quü tiÒn l-¬ng s¶n phÈm truyÒn thèng + Quü tiÒn l-¬ng lµm thªm giê + Quü tiÒn l-¬ng bæ sung 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Theo quy ®Þnh hiÖn nay cña nhµ n-íc, doanh nghiÖp cã quyÒn tù chñ x©y dùng quü tiÒn l-¬ng nh-ng ph¶i ®-îc cÊp trªn trùc tiÕp duyÖt vµ giao ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng cho ®¬n vÞ. Doanh nghiÖp cã quyÒn tù chän h×nh thøc tr¶ l-¬ng trªn c¬ së qu¸n triÖt nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. Nhµ n-íc cho phÐp c¸c doanh nghiÖp tr¶ l-¬ng cho ng-êi lao ®éng thÊp h¬n l-¬ng tèi thiÓu nh-ng còng cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ®èi víi nh÷ng ng-êi cã thu nhËp cao, nhµ n-íc x©y dùng vµ ban hµnh c¸c thang l-¬ng, b¶ng l-¬ng. - Thang l-¬ng: Lµ b¶ng x¸c ®Þnh quan hÖ tû lÖ vÒ tiÒn l-¬ng gi÷a nh÷ng ng-êi c«ng nh©n cïng nghÒ hoÆc cïng nhãm nghÒ gièng nhau theo tr×nh ®é cÊp bËc cña hä. Mçi thang l-¬ng gåm mét sè bËc l-¬ng vµ c¸c hÖ sè phï hîp víi c¸c bËc l-¬ng ®ã. - B¶ng l-¬ng: VÒ c¬ b¶n gièng nh- thang l-¬ng nh-ng cã kh¸c ë chç møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc vµ møc ®é phô thuéc vµo c«ng suÊt thiÕt kÕ vµ qui m« cña doanh nghiÖp. - Møc l-¬ng: Lµ sè l-îng tiÒn ®Ó tr¶ c«ng cho ng-êi lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian (giê, ngµy, tuÇn, th¸ng) phï hîp víi c¸c bËc trong thang l-¬ng. Th«ng th-êng chØ qui ®Þnh møc l-¬ng bËc mét víi hÖ sè cña bËc t-¬ng øng. C«ng thøc tÝnh nh- sau: Li = L1 x Hi ( i = 1….n) Trong ®ã: Li : Møc l-¬ng c¬ b¶n ph¶i t×m L1 : Møc l-¬ng bËc 1 Hi : HÖ sè møc l-¬ng ph¶i t×m §Ó tÝnh quü tiÒn l-¬ng trong c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i biÕt mét sè th«ng tin c¬ b¶n sau: Tæng sè c¸n bé c«ng nh©n viªn, c¸c hÖ sè ®iÒu chØnh, c¸c kho¶n phô cÊp vµ ®Æc biÖt lµ møc l-¬ng tèi thiÓu. 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Theo NghÞ ®Þnh 28/CP qui ®Þnh møc tiÒn l-¬ng tèi thiÓu lµ 144.000®/th¸ng. Møc l-¬ng nµy kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t tèi thiÓu cña gia ®×nh ng-êi lao ®éng. §Õn ngµy 27/03/2000 chÝnh phñ ra nghÞ ®Þnh sè 10/CP ®iÒu chØnh møc l-¬ng tèi thiÓu t¨ng lªn 180.000®/th¸ng ¸p dông trong c¶ n-íc tõ ngµy 01/01/2000. §©y lµ mét cè g¾ng rÊt lín trong viÖc n©ng cao tiÒn l-¬ng vµ thu nhËp cña ng-êi lao ®éng trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ nuíc ta cã nhiÒu khã kh¨n. Tuy nhiªn ngay c¶ møc l-¬ng tèi thiÓu nµy còng ch-a ®¸p øng ®-îc c¸c ®iÒu kiÖn: T¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, ph¸t triÓn søc lao ®éng vÒ chÊt (n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, tinh thÇn, khoa häc, kü thuËt cho ng-êi lao ®éng), chi phÝ ®Ó nu«i gia ®×nh ng-êi lao ®éng vµ cã tÝch luü. Tõ 2001, cã mét sè c¬ quan ¸p dông møc l-¬ng tèi thiÓu lµ 210.000®/th¸ng theo qui ®Þnh cña Nhµ n-íc tõ ngµy 01/01/2001. §Õn 2003, møc l-¬ng tèi thiÓu theo qui ®Þnh cña Nhµ n-íc lµ 290.000®/th¸ng. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu sinh ho¹t cña ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, chÝnh phñ cÇn ph¶i lu«n quan t©m ®Õn viÖc ®iÒu chØnh møc l-¬ng tèi thiÓu ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng-êi lao ®éng theo quan ®iÓm: B¶o ®¶m sù mÒm dÎo, linh ho¹t cña tiÒn l-¬ng theo nh÷ng qui luËt cña thÞ tr-êng, kÕt hîp víi nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña nhµ n-íc. III. C¸c chÕ ®é tiÒn l-¬ng 1. ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc 1.1 Kh¸i niÖm ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc lµ toµn bé nh÷ng v¨n b¶n qui ®Þnh cña Nhµ n-íc mµ c¸c xÝ nghiÖp, doanh nghiÖp ¸p dông, vËn dông ®Ó tr¶ l-¬ng cho ng-êi lao ®éng . C¨n cø vµo chÊt l-îng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng khi hä hoµn thµnh mét c«ng viÖc nhÊt ®Þnh. ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc ¸p dông cho c«ng nh©n, nh÷ng ng-êi lao ®éng trùc tiÕp, vµ tr¶ l-¬ng theo kÕt qu¶ lao ®éng cña hä, thÓ hiÖn qua sè l-îng vµ chÊt l-îng. 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ViÖc ¸p dông vµ x©y dùng chÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c trong tr¶ l-¬ng cho ng-êi lao ®éng. 1.2 ý nghÜa cña viÖc ¸p dông chÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc - ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc t¹o kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh tiÒn l-¬ng gi÷a c¸c ngµnh, c¸c nghÒ mét c¸ch hîp lý, gi¶m bít tÝnh chÊt b×nh qu©n trong viÖc tr¶ l-¬ng. - ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc cã t¸c dông lµm cho viÖc bè trÝ vµ sö dông c«ng nh©n thÝch hîp víi kh¶ n¨ng vÒ søc khoÎ vµ tr×nh ®é lµnh nghÒ cña hä t¹o c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch lao ®éng ,nhÊt lµ kÕ ho¹ch tuyÓn chän, ®µo t¹o ,n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ng-êi lao ®éng. - ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc cã t¸c dông khuyÕn khÝch vµ thu hót ng-êi lao ®éng vµo lµm viÖc trong nh÷ng ngµnh nghÒ cã ®iÒu kiÖn lao ®éng nÆng nhäc ,khã kh¨n, ®éc h¹i... ChÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc kh«ng ph¶i lµ cè ®Þnh, tr¸i l¹i tuú theo ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh mµ chÕ ®é tiÒn l-¬ng nµy ®-îc c¶i tiÕn hay söa ®æi thÝch hîp ®Ó ph¸t huy vai trß, t¸c dông cña nã. 1.3. C¸c yÕu tè cña chÕ ®é tiÒn l-¬ng cÊp bËc - Thang l-¬ng: Lµ b¶n x¸c ®Þnh quan hÖ tû lÖ vÒ tiÒn l-¬nggi÷a nh÷ng c«ng nh©n trong cïng mét nghÒ hoÆc mét nhãm nghÒ gièng nhau theo tr×nh ®é lµnh nghÒ ( x¸c ®Þnh theo bËc) cña hä. Nh÷ng nghÒ kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng thang l-¬ng t-¬ng øng kh¸c nhau. Mét thang l-¬ng bao gåm mét sè bËc l-¬ng vµ hÖ sè phï hîp víi c¸c bËc l-¬ng ®ã. - Møc tiÒn l-¬ng: Lµ sè tiÒn dïng ®Ó tr¶ c«ng lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian ( giê, ngµy, th¸ng) phï hîp víi c¸c bËc trong thang l-¬ng. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Trong mét thang l-¬ng, møc tuyÖt ®èi cña møc l-¬ng ®-îc quy ®Þnh cho bËc mét hay møc l-¬ng tèi thiÓu, c¸c bËc cßn l¹i th× ®-îc tÝnh dùa vµo suÊt l-¬ng bËc mét vµ hÖ sè l-¬ng t-¬ng øng víi bËc ®ã, theo c«ng thøc sau: Si = S1 x ki Trong ®ã: Si : SuÊt l-¬ng ( møc l-¬ng) bËc i S1 : SuÊt l-¬ng (møc l-¬ng) bËc 1 hay møc l-¬ng tèi thiÓu ki : HÖ sè l-¬ng bËc i Møc l-¬ng bËc 1 lµ møc l-¬ng ë bËc thÊp nhÊt trong nghÒ. Møc l-¬ng nµy ë tõng nghÒ kh¸c nhau còng kh¸c nhau, phô thuéc vµo møc ®é phøc t¹p vÒ kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng, vµ phô thuéc vµo h×nh thøc tr¶ l-¬ng. Trong nÒn kinh tÕ, møc l-¬ng bËc 1 cña mét nghÒ nµo ®ã lu«n lu«n lín h¬n hoÆc b»ng møc l-¬ng tèi thiÓu. - Tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt: Lµ v¨n b¶n quy ®Þnh møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc vµ yªu cÇu vÒ tr×nh ®é lµnh nghÒ cña c«ng nh©n ë mét bËc nµo ®ã ph¶i cã sù hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ mÆt kiÕn thøc lý thuyÕt vµ ph¶i lµm ®-îc nh÷ng c«ng viÖc nhÊt ®Þnh trong thùc hµnh. Tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt lµ thÓ hiÖn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a cÊp bËc c«ng viÖc vµ cÊp bËc c«ng nh©n. Ba yÕu tè trªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau.Mçi yÕu tè cã t¸c ®éng riªng ®èi víi tõng c«ng viÖc, nã x¸c ®Þnh chÊt l-îng lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng cña c«ng nh©n. Nã lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó vËn dông tr¶ l-¬ng cho tõng lo¹i lao ®éng kh¸c nhau trong mét thµnh phÇn kinh tÕ. 2. ChÕ ®é tiÒn l-¬ng chøc vô ChÕ ®é tiÒn l-¬ng chøc vô lµ toµn bé nh÷ng quy ®Þnh cña Nhµ n-íc mµ c¸c tæ chøc qu¶n lý nhµ n-íc, c¸c tæ chøc kinh tÕ, x· héi vµ c¸c doanh nghiÖp ¸p dông ®Ó tr¶ l-¬ng cho lao ®éng qu¶n lý. 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Kh¸c víi c«ng nh©n, nh÷ng ng-êi lao ®éng trùc tiÕp, lao ®éng qu¶n lý tuy kh«ng trùc tiÕp t¹o ra s¶n phÈm nh-ng l¹i ®ãng vai trß rÊt quan träng trong lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒu hµnh, kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. PhÇn lín lao ®éng qu¶n lý lµm viÖc b»ng trÝ ãc, cÊp qu¶n lý cµng cao th× ®ßi hái s¸ng t¹o nhiÒu. Lao ®éng qu¶n lý kÕt hîp c¶ yÕu tè khoa häc vµ nghÖ thuËt. Lao ®éng qu¶n lý kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n mµ cßn gi¶i quyÕt rÊt nhiÒu c¸c quan hÖ con ng-êi trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. §Æc ®iÓm nµy lµm cho viÖc tÝnh to¸n ®Ó x©y dùng thang l-¬ng ,b¶ng l-¬ng cho lao ®éng qu¶n lý rÊt phøc t¹p. ChÕ ®é tiÒn l-¬ng chøc vô ®-îc thùc hiÖn th«ng qua b¶ng l-¬ng chøc vô do nhµ n-íc quy ®Þnh. B¶ng l-¬ng chøc vô gåm cã nhãm chøc vô kh¸c nhau, bËc l-¬ng, hÖ sè l-¬ng vµ møc l-¬ng c¬ b¶n. IV. C¸c h×nh thøc tr¶ l-¬ng 1. H×nh thøc tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm Tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tr¶ l-¬ng cho ng-êi lao ®éng dùa trùc tiÕp vµo sè l-îng vµ chÊt l-îng s¶n phÈm hay dÞch vô mµ hä ®· hoµn thµnh. §©y lµ h×nh thøc tr¶ l-¬ng ®-îc ¸p dông réng r·i ë c¸c do¹nh nghiÖp nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm. 1.1. ý nghÜa vµ ®iÒu kiÖn cña tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm - H×nh thøc tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm cã nh÷ng -u ®iÓm vµ ý nghÜa sau: + Qu¸n triÖt tèt nguyªn t¾c tr¶ l-¬ng theo lao ®éng bëi v× tiÒn l-¬ng mµ ng-êi lao ®éng nhËn ®-îc phô thuéc vµo sè l-îng vµ chÊt l-îng s¶n phÈm ®· hoµn thµnh. §iÒu nµy sÏ cã t¸c dông lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña ng-êi lao ®éng. + Tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm cã t¸c dông trùc tiªp khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng ra søc häc tËp n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ, tÝch luü kinh nghiÖm, rÌn luyÖn kü n¨ng, ph¸t huy s¸ng t¹o.. ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng lµm viÖc vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + Tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm cßn cã ý nghÜa to lín trong viÖc n©ng cao vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý, n©ng cao tÝnh tù chñ , chñ ®éng trong lµm viÖc cña ng-êi lao ®éng. - §Ó h×nh thøc tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm thùc sù ph¸t huy t¸c dông cña nã, c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®-îc c¸c ®iÒu kiÖn sau: + Ph¶i x©y dùng ®-îc ®Þnh møc lao ®éng cã c¨n cø khoa häc. §©y lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng lµm c¬ së ®Ó tÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng, x©y dùng kÕ ho¹ch quü l-¬ng vµ sö dông hîp lý, cã hiÖu qu¶ tiÒn l-¬ng cña doanh nghiÑp. + §¶m b¶o tæ chøc vµ phôc vô tèt n¬i lµm viÖc. Tæ chøc phôc vô n¬i lµm viÖc nh»m ®¶m b¶o cho ng-êi lao ®éng cã thÓ hoµn thµnh vµ hoµn thµnh v-ît møc n¨ng suÊt lao ®éng nhê vµo gi¶m bít thêi gian tæn thÊt do phôc vô tæ chøc vµ phôc vô kü thuËt.. + Lµm tèt c«ng t¸c kiÓm tra, nghiÖm thu s¶n phÈm. KiÓm tra, nghiÖm thu nh»m ®¶m b¶o s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra theo ®óng chÊt l-îng ®· quy ®Þnh, tr¸nh hiÖn t-îng sè l-îng ®¬n thuÇn. Qua ®ã, tiÒn l-¬ng ®-îc tÝnh ®óng vµ ®ñ víi kÕt qu¶ thùc tÕ. + Gi¸o dôc tèt ý thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña ng-êi lao ®éng ®Ó hä võa phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, ®¶m b¶o chÊt l-îng s¶n phÈm, ®ång thêi tiÕt kiÖm vËt t-, nguyªn liÖu vµ sö dông hiÖu qu¶ nhÊt m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c trang bÞ lµm viÖc kh¸c. 1.2. C¸c chÕ ®é tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm a. C¸c chÕ ®é tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n ChÕ ®é tr¶ l-¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n ®-îc ¸p dông réng r·i ®èi víi ng-êi trùc tiÕp s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng cña hä mang tÝnh chÊt ®éc lËp t-¬ng ®èi, cã thÓ ®Þnh møc, kiÓm tra vµ nghiÖm thu s¶n phÈm mét c¸ch cô thÓ vµ riªng biÖt. +TÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng: 20