Tài liệu Lý luận chung về lợi nhuận của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường.

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu NÒn kinh tÕ ViÖt nam tõ sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø IV ®· cã nhiÒu thay ®æi nhanh chãng, chuyÓn h-íng nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN. D-íi sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc. Sù chuyÓn h-íng nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, nh-ng nã còng ®Æt ra nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ hµng ngµn c¸c doanh nghiÖp n-íc ta nãi riªng. Hoµ nhËp nÒn kinh tÕ n-íc ta vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng c¸c doanh nghiÖp kÓ c¶ doanh nghiÖp nhµ nø¬c vµ doanh nghiÖp t- nh©n ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ ®Òu ph¶i thay ®æi môc tiªu lîi nhuËn.Mét doanh nghiÖp muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i cã l·i, l·i lµ môc tiªu cuèi cïng mµ c¸c doanh nghiÖp cÇn h-íng tíi. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®-îc coi lµ cã l·i (cã hiÖu qu¶ kinh tÕ) khi thu nhËp khi thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i lín h¬n tæng chi phÝ mµ doanh nghiÖp bá ra. Cã lîi nhuËn doanh nghiÖp míi cã thÓ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, chiÕm lÜnh thÞ tr-êng tiªu thô, n©ng cao uy tÝn th-¬ng m¹i, lîi nhuËn vµ gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nhan viªn, lµ ®éng lùc trùc tiÕp thóc ®Èy, khuyÕn khÝch tinh thÇn lao ®éng h¨ng say, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ngoµi ra ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n víi nhµ n-íc vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ kh¸c, gãp phÇn quan träng ®Ó t¸i thiÕt nÒn kinh tÕ quèc d©n th«ng qua viÖc ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch nhµ n-íc. Nh- vËy lîi nhuËn lµ ®éng lùc, lµ môc tiªu hµng ®Çu, lµ ®Ých cuèi cïng mµ doanh nghiÖp ph¶i h-íng tíi, nh»m ®¶m b¶o sù sinh tån, ph¸t triÓn vµ thÞnh v-îng cña m×nh. MÆt kh¸c, lîi nhuËn ®-îc t¹o ra lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¶ doanh nghiÖp, lµ kÕt qu¶ cña viÖc kÕt hîp hµi hoµ gi÷a 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 c¸c kh©u, c¸c c«ng ®o¹n, c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, lµ s¶n phÈm cña sù t×m tßi vµ s¸ng t¹o, m¹o hiÓm, linh ho¹t cña c¸c nhµ qu¶n trÞ. Nã ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp ph¶i cã sù ph¸t triÓn toµn diÖn kh¶ n¨ng t- duy, nh¹y bÐn vµ n¨ng ®éng. V× vËy ®i s©u t×m hiÓu nghiªn cøu vÒ lîi nhuËn gióp chóng ta cã c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vÒ qu¶n trÞ kinh doanh vµ ®Æc biÖt lµ gi¸ trÞ tµi chÝnh sao cho ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt. Ho¹t ®«ng sao cho cã hiªu qu¶ vµ t×m mäi biÖn ph¸p nh»m t¨ng lîi nhuËn lu«n lµ vÊn ®Ò bøc b¸ch cña c¸c doanh nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ suy nghÜ trªn vµ sù gióp ®ì tËn t×nh cña ThÇy gi¸o – TiÕn sÜ Vâ Duy Hµo vµ c¸c c« chó trong ban gi¸m ®èc c«ng ty TNHH Th-¬ng m¹i Ngäc Thanh. Em ®· chän ®Ò tµi “ Gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp t¨ng lîi nhuËn t¹i C«ng ty TNHH Th-¬ng M¹i Ngäc Thanh” . ®ay lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu nghiªn cøu vµ vËn dông lý luËn vµo t×m hiÓu thùc tr¹ng lîi nhuËn cña c«ng ty. Em hi väng r»ng c¸c gi¶i ph¸p nµy lµ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp nhá bÐ cña em gãp phÇn trong viÖc t¨ng lîi nhuËn cña c«ng ty. Néi dung cña luËn v¨n nµy ®-îc tr×nh bµy lµm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng I: Lý luËn chung vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Ch-¬ng II: T×nh h×nh lîi nhuËn vµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng lîi nhuËn ë c«ng ty TNHH Th-¬ng m¹i Ngäc Thanh. Ch-¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng thu nhËp, t¨ng lîi nhuËn ë c«ng ty TNHH Th-¬ng m¹i Ngäc Thanh. Trong bµi chuyªn ®Ò nµy kh«ng tr¸nh khái mét sè sai sãt nhÊt ®Þnh, em rÊt mong nhËn ®-îc sù ®ãng gãp ch©n thµnh cña c¸c thÇy c« gi¸o, cña c¸c c« chó trong ban gi¸m ®èc c«ng ty. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng I Lý LUËN CHUNG VÒ Lîi NHUËN CñA DOANH NGHiÖP TRONG NÒN KINH TÕ THÞ TR¦êNG I- Vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh nghiÖptrong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng 1. Kh¸i niÖm vµ nguån gèc cña lîi nhuËn: Tr-íc khi nghlªn cøu, t×m hiÓu nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn ta ph¶i t×m hiÒu lîi nhuËn lµ g×? 1.1. Kh¸i niÖm lîi nhuËn: Lîi nhuËn lµ mét kh¸i niÖm t-ëng chõng ®¬n gi¶n nh-ng l¹i phøc t¹p. Nãi mét c¸ch -íc lÖ tæng thu ®-îc tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh ®oanh trõ ®i tæng chi phÝ cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®ã gäi lµ lîi nhuËn. C¸ch hiÓu nh- vËy thËt ®¬n gi¶n. Nh-ng b¶n th©n kh¸i niÖm vµ trong thùc tÕ h×nh thµnh nªn 1·i suÊt kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. Kh¸i niÖm lîi nhuËn lµ kh¸i niÖm môc ®Ých, lµ kh¸i niÖm träng t©m vµ lµ kh¸i niÖm phøc t¹p nhÊt cña kinh doanh. Lîi nhuËn chñ yÕu lµ th«ng qua kinh doanh, nh-ng ë møc ®é nµo ®ã lîi nhuËn còng cã thÓ kh«ng ph¶i tõ kinh doanh mµ ra; nh-ng ®ã lµ ®Ó chØ tÝnh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, cßn trong tæng thÓ x· héi th× lîi nhuËn chñ yÕu ®-îc sinh ra trong kinh doanh. Kh¸i niÖm lîi nhuËn kh¸ phøc t¹p, ®Ó cã mét kh¸i niÖm lîi nhuËn nhngµy nay chÝnh lµ sù ®Êu tranh, nghiªn cøu gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ häc qua c¸c thêi ®¹i. Bëi vËy khi xem xÐt ®¸nh gi¸ ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau, c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau mµ mçi nhµ kinh tÕ l¹i cã mét c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Tõ xa x-a c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn tr-íc M¸c khi nh×n nhËn lîi nhuËn hä ®Òu cho r»ng '' c¸i phÇn tréi lªn n»m trong gi¸ b¸n so víi chi phÝ s¶n 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 xuÊt'' lµ lîi nhuËn. Hä ch-a hiÓu ®-îc nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn ®-îc sinh ra tõ ®©u, mµ hä chØ hiÓu ®-îc vÒ mÆt l-îng, ch-a hiÓu ®-îc vÒ mÆt chÊt cña 1îi nhuËn. - Theo C. M¸c, ng-êi cã mét c¸i nh×n tinh tÕ h¬n vÒ lîi nhuËn d-íi gãc ®é khoa häc h¬n, ''th× lîi nhuËn ®-îc hiÓu'' lµ gi¸ trÞ thÆng d- hay c¸i phÇn tréi 1ªn trong toµn bé gi¸ trÞ cña hµng ho¸, trong ®ã lao ®éng thÆng d- hay 1ao ®éng kh«ng ®-îc tr¶ l-¬ng cña c«ng nh©n ®· ®-îc vËt ho¸. ¤ng ®· nh×n lîi nhuËn, hiÓu ®-îc nguån gèc còng nh- b¶n chÊt cña lîi nhuËn. - C¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i nh- Samuesdson vµ V.D.Nordhous cho r»ng ''Lîi nhuËn lµ mét kho¶n thu nhËp d«i ra b»ng tæng thu vÒ trõ ®i tæng chi ra" hay cô thÓ h¬n "Lîi nhuËn ®-îc ®Þnh nghÜa 1µ sù chªnh lÖch gi÷a tæng thu nhËp cña doanh nghiÖp vµ tæng chi phÝ". - Theo David Begg, Ftaniey Fisher vµ RudigewDoven Bush th× "Lîi nhuËn lµ l-îng d«i ra cña doanh thu so víi chi phÝ". §èi víi n-íc ta hiÖn nay ®øng trªn gãc ®é ®oanh nghiÖp cã thÓ thÊy r»ng lîi nhuËn cña qu¸ tr×nh kinh doanh lµ kh¬¶n tiÒn chªnh lÖch gi÷a thu nhËp vµ chi phÝ mµ ®oanh nghiÖp bá ra ®Ó ®¹t ®-îc thu nhËp ®ã tõ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®-a l¹i trong khu«n khæ ph¸p luËt quy ®Þnh. Nh- vËy ®øng vÒ mÆt l-îng mµ xÐt, th× tÊt c¶ c¸c ®Þnh nghÜa trªn ®Òu thèng nhÊt ë mét quan ®iÓm "Lîi nhuËn lµ sè thu d«i ra so víi sè chi phÝ bá ra". Lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cuèi cïng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, 1µ chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1.2. Nguån gèc cña lîi nhuËn: C¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc nhiÒu tr-êng ph¸i kh¸c nhau ®· ®-a ra nhiÒu ý kiÕn tranh luËn kh¸c nhau vÒ nguån gèc cña lîi nhuËn ë c¸c gãc ®é vµ quan ®iÓm riªng cña hä. 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - Theo ph¸i träng th-¬ng hä cho r»ng ''Lîi nhuËn ®-îc t¹o ra trong lÜnh vùc l-u th«ng". - Theo ph¸i träng n«ng mµ ®¹i biÓu næi tiÕng lµ Kªnª l¹i cho r»ng ''Gi¸ trÞ thÆng d- hay s¶n phÈm thuÇn tóy lµ quµ tÆng vËt chÊt cña thiªn nhiªn vµ ngµnh n«ng nghiÖp lµ ngµnh duy nhÊt t¹o ra s¶n phÈm thuÇn tuý". - Theo ph¸i cæ ®iÓn, næi tiÕng nh- Adam Smith lµ ng-êi ®Çu tiªn tuyªn bè r»ng "lao ®éng lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d-'' vµ chÝnh «ng l¹i kh¼ng ®Þnh "Gi¸ trÞ thÆng d- bao gåm tiÒn c«ng, lîi nhuËn vµ ®Þa t«". Cßn David Ricarddo th× 1¹i cho r»ng ''Gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra lµ nguån gèc sinh ra tiÒn l-¬ng còng nh- 1îi nhuËn vµ ®Þa t«". Nh- vËy c¶ Smith vµ Ricar®®o ®Òu nhÇm lÉn gi÷a gi¸ trÞ thÆng d- víi lîi nhuËn. KÕ thõa nh÷ng g× tinh tÕ nhÊt do c¸c nhµ kinh tÕ häc t- s¶n ®Ó l¹i, kÕt hîp víi viÖc nghiªn cøu s©u s¾c nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt 1µ nhê cã lý luËn v« gi¸ vÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng nªn C. M¸c ®· ®-a ra mét sè kÕt luËn mét c¸ch ®øng ®¾n vµ khoa häc: «ng cho r»ng "Gi¸ trÞ thÆng d- ®-îc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t- b¶n øng tr-íc, nh- vËy mang h×nh th¸i biÕn t-íng lµ lîi nhuËn thuÇn tuý". Dùa vµo lý luËn vÒ lîi nhuËn cña C.M¸c, kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c vÒ nguån 1îi nhuËn cña doanh nghiÖp. Lîi nhuËn lu«n lµ môc tiªu, 1µ c¸i ®Ých mµ c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i cã chiÕn l-îc vµ môc tiªu cô thÓ trong tõng giai ®o¹n cô thÓ. Doanh nghiÖp nµo còng lu«n h-íng tíi lµm sao thu ®-îc lîi nhuËn cao nhÊt nÕu cã thÓ trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. Do vËy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i biÕt nh×n nhËn m×nh, ph¶i nh×n thÊy nh÷ng c¬ héi mµ ng-êi kh¸c bá qua, ph¶i lu«n cã chiÕn l-îc chÝnh s¸ch nghiªn cøu ph¸t hiÖn ra s¶n phÈm míi, t×m ra ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt míi tèt h¬n ®Ó cã chi phÝ thÊp nhÊt hoÆc ph¶i liÒu lÜnh m¹o hiÓm. Nãi chung tiÕn hµnh tèt tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng, c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, nh»m tèi thiÓu ho¸ chi phÝ, tèi ®a hãa lîi nhuËn, chÝnh lµ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh-ng thùc tÕ lîi nhuËn kinh tÕ cßn ®-îc xem nh- mét phÇn th-ëng dµnh cho c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o, ®æi míi vµ m¹o hiÓm ®Ó tæ chøc kinh doanh nh÷ng thø mµ thÞ tr-êng cÇn vµ ®¸p øng ®-îc nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng. Ngoµi ra, còng cã nh÷ng doanh nghiÖp thu ®-îc lîi nhuËn cao h¬n nhê kiÓm s¬¸t, tæ chøc vµ qu¶n lý tèt c¸c qu¸ tr×nh, c¸c s¶n phÈm hoÆc c¸c thÞ tr-êng ®Æc biÖt, t×nh h×nh vÒ mét lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô thuéc thÕ m¹nh cña h·ng. Nh- vËy nguån gèc cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp bao gåm: - Thu nhËp mÆc nhiªn cña c¸c nguån 1ùc mµ c¸c doanh nghiÖp ®· ®Çu t- kinh doanh; - PhÇn th-ëng cho sù m¹o hiÓm, s¸ng t¹o ®æi míi trong doanh nghiÖp - Thu nhËp ®éc quyÒn. 2. Vai trß cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp C¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ ®Ó kiÕm lîi nhuËn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, lîi nhuËn lµ môc tiªu cña kinh doanh, lµ th-íc ®o hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh ®oanh, lµ ®éng 1ùc kinh tÕ thóc ®Èy c¸c ®oanh nghiÖp còng nh- mçi ng-êi lao ®éng kh«ng ngõng sö ®ông hîp lý, tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh, cung cÊp hµng ho¸ ®Þch vô ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr-êng vµ ng-êi tiªu dïng th× nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh kinh doanh. Hä ph¶i thuª ®Êt ®ai, lao ®éng vµ tiÒn vèn ®Ó mua c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸ dÞch vô. Hä mong muèn hµng hãa dÞch vô cña hä ®-îc mua víi gi¸ Ýt nhÊt lµ ®ñ ®Ó bï ®¾p l¹i phÇn chi phÝ mµ hä bá ra, cã nghÜa lµ gi¸ b¸n thÊp nhÊt lµ t¹i ®iÓm hoµ vèn. Ngoµi ra ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh nµo mµ ch¼ng muèn cã phÇn thõa ra ®Ó më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, nép thuÕ, tr¶ cæ tøc, th-ëng cho c¸c nhµ qu¶n lý, cho c«ng nh©n viªn vµ cho cæ ®éng. Ng-îc l¹i khi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¶n xuÊt kinh doanh mµ kh«ng cã lîi nhuËn th× hä còng kh«ng s½n sµng cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô cho thÞ tr-êng vµ ng-êi tiªu dïng nh- hä mong muèn. Do ®ã lîi nhuËn ®ãng mét vai trß kh¸ quan trong ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Trong mçi giai ®o¹n kh¸c nhau, trong tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®oanh nghiÖp mµ ®Æt ra môc tiªu lîi nhuËn kh¸c nhau, nh-ng cuèi cïng ®Òu h-íng tíi môc tiªu ®ã lµ lîi nhuËn. ChÝnh v× vËy ®éng c¬ lîi nhuËn lµ mét bé phËn hîp thµnh quyÕt ®Þnh t¹o ra sù th¾ng lîi cña thÞ tr-êng s¶n phÈm. Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ cña quy tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, kÓ tõ khi b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ tr-êng, nghiªn cøu thÞ tr-êng, ph©n ®o¹n thÞ tr-êng, cho ®Õn khi chuÈn bÞ s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc b¸n hµng ho¸, dÞch vô theo gi¸ c¶ thÞ tr-êng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt l-îng vµ mÆt chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh. Kinh doanh tèt sÏ cho lîi nhuËn nhiÒu; khi cã 1îi nhuËn nhiÒu sÏ t¹o kh¶ n¨ng t¸i ®Çu t-, t¸i s¶n xuÊt më réng, ph¸t triÓn quy m« s¶n xuÊt kinh doanh c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, tiÕp tôc ph¸t triÓn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ cao h¬n. Ng-îc 1¹i, lµm ¨n kÐm tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn thua lç vµ ph¸ s¶n. V× vËy cã thÓ nãi lîi nhuËn tèi ®a lµ môc tiªu hµng ®Çu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh ®oanh cña mäi doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng c¹nh tranh kh¾c nghiÖt. Muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®-îc th× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i cã lîi nhuËn, cã nghÜa lµ ph¶i sinh lêi. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp 1µ bé phËn quan träng cña thu nhËp thuÇn tuý cña doanh nghiÖp, lµ nguån thu quan träng cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc vµ 1µ c¬ së ®Ó t¨ng thu nhËp quèc d©n cña mçi n-íc. Nh- vËy ë khÝa c¹nh nµy ta l¹i thÊy ®-îc vai trß cña lîi nhuËn kh«ng nh÷ng quan träng ®èi víi b¶n th©n doanh nghiÖp- cã lîi nhuËn th× míi t¸i s¶n xuÊt, më réng quy m« s¶n xuÊt, ph¸t triÓn ®Çu t- m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn, ®Ó lu«n t¹o ra ®-îc s¶n phÈm míi ®¸p øng nhu cÇu, còng nh- thÞ hiÕu cña ng-êi 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tiªu dïng, t¨ng søc c¹nh tranh, t¹o uy tÝn th-¬ng m¹i, ®ång thêi bæ sung c¸c nguån quü phóc lîi khen th-ëng, quü nguån vèn kinh doanh, n©ng cao ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng- mµ nã cßn gi÷ vai trß quan träng ®èi víi x· héi. Lîi nhuËn gãp phÇn vµo viÖc nép thuÕ thu nhËp cho ng©n s¸ch nhµ n-íc th«ng qua viÖc doanh nghiÖp nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, lµ nguån tÝch luü c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp cã quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt kh¸c nh- chØ tiªu vÒ ®Çu t-, s¶n xuÊt, sö dông c¸c ®Çu vµo, chØ tiªu chi phÝ vµ gi¸ thµnh, chØ tiªu c¸c ®Çu ra vµ c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia. .. Trong nh÷ng n¨m võa qua tõ khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn d-íi sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n-íc, m«i tr-êng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã nhiÒu thay ®æi. Nhµ n-íc ®· ®-a ra nhiÒu chÝnh s¸ch, chñ ch-¬ng nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý, t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ n-íc ®· buéc c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp, lÊy thu bï chi vµ cã l·i theo chÕ ®é chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh. Thùc tÕ cho thÊy khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, cã rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®· n¨ng ®éng, linh ho¹t, kÞp thêi thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn m«i tr-êng kinh doanh míi, tù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ ®øng v÷ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng c¹nh tranh khèc liÖt. C¸c doanh nghiÖp nµy lu«n quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, t×m kiÕm lîi nhuËn ng¹ch, lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu vµ ®éng lùc cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh. Ng-îc l¹i cã nhiÒu c¸c doanh nghiÖp tõ nhá ®Õn lín biÕn mÊt träng cuéc c¹nh tranh trªn th-¬ng tr-êng do kh«ng t×m ®-îc ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ®Çu t- thÝch hîp, kh«ng cã hiÖu qu¶, lóng tóng trong viÖc th¸o gì khã kh¨n, khã thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr-êng, do ¶nh h-ëng nhiÒu cña phong c¸ch kinh ®oanh cò, t©m lý û 1¹i, tr«ng chê vµo Nhµ n-íc, kÐm n¨ng ®éng, linh ho¹t tr-íc nh÷ng biÕn ®æi cña thÞ tr-êng. HËu qu¶ lµm cho c¸c doanh nghiÖp nµy lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, thua lç kÐo dµi triÒn miªn, thËm chÝ cên ®Én ®Õn ph¶i ngõng s¶n xuÊt, gi¶i thÓ doanh nghiÖp. 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §iÒu nµy g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho x· héi- ng-êi lao ®éng kh«ng cã viÖc 1µm, ®êi sèng gÆp nhiÒu khã kh¨n n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. Nh- vËy trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vÊn ®Ò lîi nhuËn kh«ng chØ lµ môc tiªu hµng ®Çu mµ cßn lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp mµ lµ c¬ së ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. 3. KÕt cÊu cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp Nh- chóng ta ®· biÕt, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, tèi ®a ho¸ lîi nhuËn th× c¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh mét lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh mµ c¸c doanh nghiÖp lu«n ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. C¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô theo ®óng ngµnh nghÒ kinh doanh mµ víi nguån vèn cã h¹n doanh nghiÖp ph¶i sö dông tèi ®a nguån vèn vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt. V× thÕ mµ c¸c doanh nghiÖp cßn tiÕn hµnh nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c mang tÝnh chÊt kh«ng th-êng xuyªn vµ kh«ng chñ yÕu. §ã lµ c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ c¸c ho¹t ®éng bÊt th-êng. §Ó x¸c ®Þnh ®-îc hiÖu qu¶ cña tõng ho¹t ®éng, doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc c¸c chØ tiªu thu nhËp vµ chi phÝ cña tõng m¶ng t-¬ng øng. Tæng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp sÏ 1µ tæng cña c¸c bé phËn lîi nhuËn theo tõng m¶ng ho¹t ®éng. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp th-êng ®-îc cÊu thµnh bëi ba bé phËn lîi nhuËn sau ®©y: - Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh ®oanh. - Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh - Lîi nhuËn bÊt th-êng. 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Tû träng cña mçi bé phËn lîi nhuËn trong tæng 1îi nhuËn doanh nghiÖp cã sù kh¸c nhau gl÷¹ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c lÜnh vùc kmh doanh kh¸c nhau vµ thuéc m«i tr-êng kinh tÕ kh¸c nhau. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn nh- sau: Thø nhÊt: C¬ cÊu 1îi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh th«ng th-êng kh¸c víi doanh nghiÖp kinh doanh trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng. Víi c¸c doanh nghiÖp th«ng th-êng ho¹t ®éng tµi chÝnh t¸ch biÖt víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong c¬ cÊu cña lîi nhuËn doanh nghiÖp th«ng th-êng th× lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ bé phËn lîi nhuËn chiÕm tû träng lín trong toµn bé lîi nhuËn. Kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp th«ng th-êng th× c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝn dông ng©n hµng chØ gåm hai bé phËn lîi nhuËn- ®ã lµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng bÊt th-êng. ë c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng tµi chÝnh còng lµ ho¹t ®éng t¸i s¶n xuÊt kinh ®oanh cña hä, bëi lÏ hä thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh mÆt hµng ®Æc biÖt- kinh doanh tiÒn tÖ. Thø hai: Trong m«i tr-êng kinh tÕ kh¸c nhau, c¸c doanh nghiÖp cïng lo¹i cã sù kh¸c biÖt vÒ tû träng trong c¸c bé phËn 1îi nhuËn trong tæng lîi nhuËn cña m×nh. §iÒu nµy phô thuéc rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, hay m«i tr-êng kinh doanh cña ®oanh nghiÖp. MÆt kh¸c nã cßn biÓu hiÖn ë chøc n¨ng, nhiÖm vô cña doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo ph¹m vi ngµnh nghÒ ho¹t ®éng cña m×nh hay kh«ng, cã ®ñ uy tÝn còng nh- nguån vèn ®Ó ®Çu t- vµo tõng lÜnh vùc hay kh«ng. Nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau ®em l¹i hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn c¬ cÊu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp kh¸c nhau. Nh-ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao víi thÞ tr-êng vèn ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao vµ hoµn chØnh, c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ th× ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp còng sÏ ph¸t triÓn víi c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng vÒ ®Çu t- tµi chÝnh. Khi ®ã lîi nhuËn ®em l¹i tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh sÏ chiÕm tû träng ®¸ng kÓ kh«ng kÐm g× lîi nhuËn ®em l¹i tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ng-îc l¹i trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp, thÞ tr-êng vèn ch-a ph¸t triÓn hoµn h¶o, ho¹t 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®éng cña thÞ tr-êng tµi chÝnh, thÞ tr-êng chøng kho¸n ch-a h¬µn thiÖn, ch-a ph¸t triÓn vµ phæ biÕn trong c¸c doanh nghiÖp th× m¶ng ho¹t ®éng tµi chÝnh trong doanh nghiÖp cßn h¹n chÕ. Doanh nghiÖp kh«ng cã c¬ héi ®Çu t- tµi chÝnh, thËm chÝ kh«ng cã kh¶ n¨ng vÒ vèn ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®Çu ttµi chÝnh ®ã. Trong tr-êng hîp nµy, 1îi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh 1u«n tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña toµn doanh nghiÖp. Tãm l¹i, c¬ cÊu lîi nhuËn cña d¬anh nghiÖp th«ng th-êng ®-îc cÊu thµnh tõ ba bé phËn 1îi nhuËn bao gåm lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng kinh doanh, tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ tõ ho¹t ®éng bÊt th-êng. Nh-ng nh×n chung lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh (®èi víi c¸c ng©n hµng tæ chøc tÝn dông lµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh) lu«n lu«n chiÕm mét tû träng 1ín vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tr¬ng tæng 1îi nhuËn doanh nghiÖp. VÒ nguyªn t¾c, khi ph©n tÝch lîi nhuËn cña ®oanh nghiÖp, chóng ta ph¶i ph©n tÝch mét c¸ch chÝnh x¸c kh¸ch quan tõng bé phËn cÊu thµnh 1îi nhuËn cña doanh nghiÖp, tõ ®ã míi ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c t×nh h×nh t¨ng gi¶m 1îi nhuËn cña c«ng ty trong tõng m¶ng, lÜnh vùc kinh doanh, ®ång thêi míi thÊy ®-îc c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng tíi 1îi nhuËn cña doanh nghiÖp; gióp nhµ doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ ®-îc t×nh h×nh sö dông vèn còng nh- hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp vµo lÜnh vùc nµo lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt, lÜnh vùc nµo nªn ®Çu t- më réng hay kh«ng nªn ®Çu t- ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nh-ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï, ®«i khi nguyªn t¾c ®ã cã thÓ bÞ ph¸ vì. §iÒu kiÖn ®ã 1µ ph©n tÝch lîi nhuËn thùc hiÖn víi doanh nghiÖp kinh doanh th«ng th-êng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp th× ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong lÜnh vùc tµi chÝnh cßn rÊt h¹n chÕ, còng nh- ë ph¹m vi hÑp víi lîi nhuËn Ýt. Cßn lîi nhuËn ë ho¹t ®éng bÊt th-êng th× Ýt quan träng, gièng nh- 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 b¶n chÊt cña nã. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o, lîi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh lµ lîi nhuËn c¬ b¶n cña doanh nghiÖp chiÕm tû träng lín, cÊu thµnh cña lîi nhuËn, lµ nguån thu nhËp chñ yÕu cña doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, sÏ thiÕt thùc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch lîi nhuËn doanh nghiÖp chñ yÕu dùa trªn bé phËn 1îi nhuËn kinh doanh nh»m t×m ra gi¶i ph¸p t¨ng lîi nhuËn cho doanh nghiÖp. §ã chÝnh lµ mét 1ý do lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng kinh doanh ®-îc quan t©m h¬n trong ®Ò tµi nµy. II. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh lîi nhuËn VËy lîi nhuËn thùc hiÖn trong kú lµ kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp bao gåm lîi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh, lîi nhuËn ho¹t ®éng tµi chÝnh, lîi nhuËn ho¹t ®éng bÊt th-êng. Lîi nhuËn doanh nghiÖp = LN H§ KD + LN H§ TC + LN BT Muèn x¸c ®Þnh ®-îc lîi nhuËn cña doanh nghiÖp chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ ta ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c doanh thu vµ chi phÝ cña doanh nghiÖp theo tõng ho¹t ®éng kinh doanh th× míi cho ta ®-îc mét kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh trong kú chÝnh x¸c. NÕu kh«ng x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n chi phÝ mµ doanh nghiÖp ®· bá ra phôc vô qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh ®oanh trong kú th× cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng l·i gi¶, lç thËt. Nh-ng chi phÝ l¹i lµ mét ph¹m trï phøc t¹p, nã ®ßi hái ph¶i cã ph-¬ng ph¸p tËp hîp mét c¸ch khoa häc vµ chÝnh x¸c ®Ó kh«ng dÉn ®Õn tÝnh nhÇm hay bá sãt. Do vËy cã thÓ nãi chi phÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ biÓu hiÖn b»ng t¬µn bé c¸c hao phÝ vÒ vËt chÊt, vÒ lao ®éng mµ doanh nghiÖp bá ra ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. C¸c chi phÝ nµy ph¸t sinh th-êng xuyªn vµ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®Æc ®iÓm chi phÝ s¶n xuÊt lµ ph¸t sinh hµng ngµy, g¾n liÒn víi tõng vÞ trÝ s¶n xuÊt, tõng s¶n phÈm, tõng 1o¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng nh- tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng, v× thÕ viÖc tÝnh to¸n ph¶i ®-îc thùc hiÖn trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, kh«ng ph©n biÖt 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¶n phÈm hoµn thµnh hay ch-a hoµn thµnh mµ ph©n bæ theo tiªu thøc hîp lý mµ x¸c ®Þnh ®-îc kÕt qu¶ kinh doanh trong kú chÝnh x¸c. 1. X¸c ®Þnh lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn thu ®-îc do tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®-îc x¸c ®Þnh lµ chªnh 1Öch gi÷a doanh thu b¸n hµng thuÇn víi tæng chi phÝ t-¬ng øng víi sè s¶n phÈm hµng ho¸ lao vô ®· tiªu thô. Nã ®-îc thÓ hiÖn qua c«ng thøc. LN =  QiPi - (QiZi + QiCPi + Qi Ti) =  QiPi-Fi Trong ®ã: - LN lµ lîi nhuËn cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh - Qi, lµ khèi l-îng s¶n phÈm hµng ho¸ tiªu thô, - Pi lµ gi¸ b¸n ®¬n vÞ - Fi 1µ chi phÝ kinh doanh. - CPi lµ chi phÝ qu¶n lý vµ chi phÝ b¸n hµng - Zi 1µ gi¸ vèn hay gi¸ thµnh s¶n phÈm. - Ti 1µ thuÕ doanh thu (VAT), thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. Tæng Hµng ThuÕ doanh Gi¸ vèn Chi phÝ Lîi nhuËn Gi¶m gi¸ Chi phÝ = doanh thu - b¸n bÞ thu - hµng - b¸n H§SXKD hµng b¸n qu¶n lý b¸n hµng tr¶ l¹i (VAT, TT§B) b¸n hµng LNH§SXKD = DT thuÇn - Gi¸ vèn hµng b¸n - Chi phÝ b¸n - Chi phÝ qu¶n 1ý LNH§SXKD = L·i gép - Chi phÝ b¸n hµng - Chi phÝ qu¶n lý 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - Doanh thu tõ ho¹t ®«ng kinh doanh lµ toµn bé tiÒn b¸n s¶n phÈm, hµng ho¸, cung øng ®Þch vô sau khi trõ c¸c kho¶n doanh thu b¸n hµng bÞ tr¶ l¹i, gݶm gi¸ hµng b¸n vµ ®-îc kh¸ch hµng chÊp nhËn thanh to¸n. * X¸c ®Þnh doanh thu thuÇn: DT thuÇn tõ H§SXKD = Tæng DT tõ H§SXKD - Tæng c¸c kho¶n gi¶m trõ - Doanh thu thuÇn lµ sè chªnh 1Öch gi÷a doanh thu b¸n hµng víi c¸c kho¶n gi¶m trõ. - Tæng ®oanh thu (doanh thu b¸n hµng) Lµ tæng sè gi¸ trÞ ®-îc thùc hiÖn do viÖc b¸n hµng ho¸, s¶n phÈm cung øng lao vô, dÞch vô cho kh¸ch hµng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. - Tæng c¸c kho¶n gi¶m trõ + Gi¶m gi¸ hµng b¸n lµ sè tiÒn gi¶m trõ cho kh¸ch hµng ngoµi ho¸ ®¬n hay hîp ®ång cung cÊp dÞch vô do c¸c nguyªn nh©n ®Æc biÖt nh- hµng kÐm phÈm chÊt, kh«ng ®óng quy c¸ch, gi¶m gi¸ hµng b¸n gåm 3 bé phËn. + Bít gi¸ lµ sè tiÒn th-ëng cho kh¸ch hµng tÝnh trªn gi¸ b¸n th«ng th-êng do mua mét khèi l-îng lín hµng ho¸ trong mét ®ît. + Håi khÊu lµ sè tiÒn th-ëng cho kh¸ch hµng do mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®· mua mét khèi l-îng lín hµng ho¸ (TÝnh theo tæng sè hµng ®· mua trong thêl gian ®ã). + Gi¶m gi¸ thùc sù lµ sè tiÒn ph¶i gi¶m trõ cho kh¸ch hµng ngoµi ho¸ ®¬n hay hîp ®ång cung cÊp dÞch vô do c¸c nguyªn nh©n ®Æc biÖt nh- hµng kÐm phÈm chÊt, kh«ng ®óng quy c¸ch, giao sai thêi gian, ®Þa ®iÓm quy ®Þnh. Bít gi¸ vµ håi khÊu mÆc dï lµm gi¶m doanh thu thuÇn nh-ng cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng-êi mua, t¨ng ®-îc s¶n l-îng hµng ho¸ b¸n ra, do ®ã xÐt tæng thÓ sÏ gãp phÇn t¨ng lîi nhuËn. §èi víi c¸c kho¶n gi¶m trõ gi¸ thùc sù, cÇn gi¶m tíi møc tèi ®a bëi v× kho¶n nµy ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt khiÕm khuyÕt cña doanh nghiÖp trong viÖc chØ ®¹o tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh, qu¶n lý chÊt l-îng... 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + Doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i ph¶n ¸nh doanh thu cña sè hµng ®· tiªu thô bÞ tr¶ 1¹i trong kú. Hµng bÞ tr¶ l¹i th-êng lµ hµng kÐm phÈm chÊt, kh«ng ®¶m b¶o chÊt l-îng hoÆc giao kh«ng ®óng chñng lo¹i, thêi gian, giao thõa. Nh©n tè nµy ph¶n ¸nh nh÷ng yÕu kÐm cña doanh nghiÖp trong viÖc qu¶n lý chÊt l-îng còng nh- tæ chøc tiªu thô. + ThuÕ tiªu thô ph¶i nép (ThuÕ tiªu thô, thuÕ doanh thu, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ VAT, thuÕ xuÊt khÈu) còng lµ nh©n tè 1µm gi¶m doanh thu vµ do ®ã lµm gi¶m 1îi nhuËn. Tuy nhiªn ®©y lµ nh©n tè kh¸ch quan do nhµ n-íc quy ®Þnh. * X¸c ®Þnh tæng chi phÝ: Tæng chi phÝ t-¬ng øng víi l-îng hµng ho¸, s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô tiªu thô trong kú ®-îc x¸c ®Þnh. - Chi phÝ b¸n hµng ph©n bæ cho l-îng Tæng chi phÝ = TrÞ gi¸ vèn Chi phÝ b¸n hµng + ph©n bæ cho + l-îng tiªu thô Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bæ cho l-îng hµng tiªu thô - TrÞ gi¸ vèn hµng tiªu thô + Trong tr-êng häp doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ th-¬ng m¹i Lµ trÞ gi¸ mua cña hµng tiªu thô cïng víi phÝ mua ph©n bæ cho hµng tiªu thô. Gi¸ vèn hµng tiªu thô = Gi¸ mua cña hµng ®· tiªu thô + Chi phÝ trùc tiÕp thu mua quan s¬ chÕ, vËn chuyÓn ph©n bæ cho l-îng hµng ®· tiªu thô + Trong tr-êng hîp doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô Gi¸ vèn hµng b¸n lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt thùc tÕ (cßn gäi lµ gi¸ thµnh c«ng x-ëng thùc tÕ) 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Gi¸ vèn hµng tiªu thô = Gi¸ thµnh s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm * Sè l-îng ®¬n vÞ s¶n phÈm ®· tiªu thô Trong ®ã gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®¬n vÞ ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua qu¸ tr×nh h¹ch to¸n gi¸ thµnh s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt bao gåm 3 yÕu tè chi phÝ- chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. - Chi phÝ b¸n hµng lµ kho¶n chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô trong kú. Nã bao gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu, c«ng cô dông cô, chi phÝ nh©n c«ng cña bé phËn b¸n hµng, chi phÝ khÊu hao TSC§ dïng trong bé phËn b¸n hµng, c¸c chi phÝ kh¸c, qu¶ng c¸o tiÕp thÞ, chµo hµng. .. nh»m môc ®Ých thóc ®Èy viÖc tiªu thô hµng ho¸ ®Þch vô. - Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiªp lµ nh÷ng chi phÝ cã liªn quan tíi viÖc tæ chøc, qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh ®oanh vµ qu¶n lý hµnh chÝnh. §©y lµ nh÷ng chi phÝ chi cho bé phËn gi¸n tiÕp trong doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th-êng, nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy t-¬ng ®èi æn ®Þnh qua c¸c thêi kú kinh doanh. Tuy nhiªn ®Ó ph¶n ¸nh ®óng qu¸ tr×nh lîi nhuËn, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp còng ®-îc ph©n bæ t-¬ng øng cho 1-îng hµng ho¸ ®· tiªu thô. Nh- vËy, ®Ó x¸c ®Þnh 1îi nhuËn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, chóng ta ph¶i c¨n cø vµo toµn bé sè liÖu trªn sæ s¸ch kÕ to¸n cña kú s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái, kÕ to¸n ph¶i tiÕn hµnh tËp hîp toµn bé thu chi mét c¸ch chÝnh x¸c nÕu kh«ng th× viÖc x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp bÞ sai lÖch, kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng kinh ®oanh cña doanh nghiÖp vµ viÖc l·i gi¶ 1ç thËt ë doanh nghiÖp rÊt cã thÓ x¶y ra mµ kh«ng thÓ nhËn biÕt chÝnh x¸c ®-îc. 2. X¸c ®Þnh lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ lîi nhuËn thu ®-îc tõ c¸c ho¹t ®éng nh- tham gia gãp vèn liªn doanh, ho¹t ®éng ®Çu t-, mua b¸n chøng kho¸n 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ng¾n, dµi h¹n, cho thuª tµi s¶n, c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- kh¸c, do chªnh lÖch l·i tiÒn göi ng©n hµng vµ 1·i tiÒn vay ng©n hµng, cho vay vèn, b¸n ngo¹i tÖ, hoµn nhËp kho¶n dù phßng gi¶m gi¸ chøng kho¸n... Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh ®-îc x¸c ®Þnh b»ng chªnh lÖch gi÷a thu nhËp ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh. Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh = Tæng sè thu nhËp thuÇn Tæng sè chi phÝ thuéc tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh ho¹t ®éng tµi chÝnh - Thu nhËp thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng kho¶n thu do ho¹t ®éng ®Çu t- tµi chÝnh hoÆc kinh doanh vÒ vèn ®-a l¹i bao gåm c¸c kho¶n thu, gãp vèn liªn doanh, mua b¸n chøng kho¸n ng¾n dµi h¹n, cho thuª tµi s¶n, c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- kh¸c. - Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu ttµi chÝnh vµ c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng vÒ vèn gåm chi phÝ vÒ gãp vèn liªn doanh kh«ng tÝnh vµo trÞ gi¸ vèn gãp; lç liªn doanh; lç do b¸n chøng kho¸n; chi phÝ ®Çu t- tµi chÝnh; c¸c kho¶n chiÕt khÊu b¸n hµng thùc sù ®ång ý cho kh¸ch hµng ®-îc h-ëng hiÖn nay theo quy ®Þnh cña bé tµi chÝnh ban hµnh míi ®-îc ¸p dông vµo n¨m 2000- kho¶n chiÕt khÊu nµy ®-îc ho¹ch to¸n vµo tµi kho¶n 811; chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh; chi phÝ liªn quan tíi vay vèn. .. 3. X¸c ®Þnh lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng bÊt th-êng (Thu nhËp ®Æc biÖt) Lîi nhuËn ho¹t ®éng bÊt th-êng lµ kho¶n thu mµ doanh nghiÖp kh«ng dù tÝnh tr-íc hoÆc nh÷ng kho¶n thu bÊt th-êng kh«ng x¶y ra mét c¸ch ®Òu ®Æn th-êng xuyªn, c¸c kho¶n thu cña doanh nghiÖp cã thÓ do chñ quan cña doanh nghiÖp hay kh¸ch quan ®-a tíi bao gåm: + Thu vÒ thanh lý, nh-îng, b¸n TSC§ + Thu tiÒn ®-îc ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång + Thu c¸c kho¶n nî khã ®ßi ®· xö lý xo¸ sæ. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + Thu kho¶n thu nhËp kinh d¬anh cña n¨m tr-íc bÞ bá sãt hay quªn ch-a ghi sæ, n¨m nay míi ph¸t hiÖn ra. + Hoµn nhËp dù phßng, gi¶m gi¸, hµng tån kho vµ ph¶i thu khã ®ßi. Chi phÝ bÊt th-êng lµ nh÷ng kho¶n lç do c¸c nghiÖp vô riªng biÖt víi nh÷ng ho¹t ®éng th«ng th-êng cña doanh nghiÖp. Nh÷ng kho¶n chi phÝ bÊt th-êng cã thÓ do nguyªn nh©n kh¸ch quan hoÆc nguyªn nh©n chñ quan ®-a tíi bao gåm: + Gi¸ trÞ cßn l¹i cña TSC§ khi thanh lý, nh-îng, b¸n. + Chi phÝ thanh lý, nh-îng b¸n TSC§ + TiÒn bÞ ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång. + BÞ ph¹t thuÕ, nép thuÕ. + C¸c kho¶n chi phÝ kÕ to¸n ghi nhÇm hay bá sãt khi vµo sæ. + Chªnh lÖch ph¶i thu khã ®ßi vµ dù phßng ph¶i thu khã ®ßi (kh«ng ®ñ hoÆc kho¶n thu khã ®ßi mÊt ngay ch¾c ch¾n ch-a lËp dù phßng). Lîi nhuËn bÊt th-êng = Tæng sè thu nhËp ho¹t ®éng bÊt th-êng - Tæng chi phÝ ho¹t ®éng bÊt th-êng Nh×n chung viÖc x¸c ®Þnh thu nhËp vµ chi phÝ cña ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng bÊt th-êng t-¬ng ®èi ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu so víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. §ã chØ ®¬n thuÇn lµ c¸c dßng tiÒn kh«ng th-êng xuyªn. Mäi ph¸t sinh thu nhËp chi phÝ cña ho¹t ®éng nµy ®-îc h¹ch to¸n gän trong mét kú kinh doanh. ViÖc x¸c ®Þnh lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong mét kú kinh ®oanh ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc x¸c ®Þnh lîi nhuËn bé phËn cña doanh nghiÖp. Nh-ng doanh nghiÖp lµ mét bé phËn ®éc lËp víi m«i tr-êng vµ thèng nhÊt trong néi bé, bëi vËy viÖc ph©n bæ chi phÝ chung còng nh- viÖc ph©n ®Þnh chi phÝ riªng cho tõng bé phËn ho¹t ®éng thùc sù lµ c«ng viÖc khã kh¨n nhÊt trong viÖc x¸c ®Þnh lîi nhuËn. NÕu kh«ng sÏ dÉn tíi sù ph¶n ¸nh kh«ng trung thùc chi phÝ 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¶n xuÊt kinh doanh (trïng 1Æp hoÆc bá sãt) lµm sai lÖch chØ tiªu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. 4. Tû suÊt lîi nhuËn Lîi nhuËn lµ chØ tiªu tæng hîp nãi lªn kÕt qu¶ cña toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh-ng kh«ng v× thÕ mµ nã lµ chØ tiªu duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ còng kh«ng thÓ chØ dïng nã ®Ó so s¸nh hiÖu qu¶ cña c¸c ®oanh nghiÖp víi nhau, bëi v×: - Lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cuèi cïng, nã chÞu ¶nh h-ëng bëi nhiÒu nh©n tè- nh©n tè chñ quan, nh©n tè kh¸ch quan- vµ cã sù bï trõ lÉn nhau. - C¸c ®oanh nghiÖp cïng lo¹i nÕu quy m« s¶n xuÊt kh¸c nhau th× lîi nhuËn thu ®-îc kh¸c nhau. ë nh÷ng doanh nghiÖp lín, vèn lín th× lîi nhuËn lín; nh-ng ch-a thÓ kÕt luËn r»ng s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp cã quy m« nhá vèn Ýt h¬n l¹i cã lîi nhuËn thÊp. Do vËy kh«ng nªn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp b»ng mét chØ tiªu lîi nhuËn mµ ph¶i sö dông nhiÒu chØ tiªu kh¸c. V× vËy ®Ó ®¸nh gi¸ so s¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, ngoµi chØ tiªu 1îi nhuËn tuyÖt ®èi, cßn ph¶i dïng chØ tiªu lîi nhuËn t-¬ng ®èi, ®ã lµ tû suÊt lîi nhuËn (hoÆc doanh lîi) Tû suÊt lîi nhuËn cao cho thÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ ng-îc l¹i. H¬n n÷a tû suÊt lîi nhuËn cßn cho hai mÆt. + Mét lµ tæng lîi nhuËn t¹o ra c¸c t¸c ®éng cña toµn bé chi phÝ ®· bá ra lµ tèt hay xÊu. + Hai lµ lîi nhuËn t¹o ra trªn mét ®¬n vÞ chi phÝ cao hay thÊp. Do yªu cÇu nghiªn cøu ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ kh¸c nhau ®èi víi tõng doanh nghiÖp mµ cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p tÝnh tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. Sau ®©y lµ mét sè chØ tiªu phæ biÕn th-êng sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ SXKD cña doanh nghiÖp: 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 a) HÖ sè ®oanh thu tiªu thô s¶n phÈm hay cßn gîi 1µ tû suÊt lîi nhuËn doanh thu b¸n hµng ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch chia lîi nhuËn thuÇn cho doanh thu thuÇn. C«ng thøc tÝnh: HÖ sè doanh lîi = Lỗi! Tû suÊt doanh lîi doanh thu thÓ hlÖn trong mét ®ång doanh thu mµ doanh nghiÖp thùc hiÖn trong kú cã mÊy ®ång lîi nhuËn. b) Tû suÊt lîi nhuËn gi¸ thµnh: ChØ tiªu nµy ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch lÊy lîi nhuËn tr-íc thuÕ chia cho gi¸ thµnh t¬µn bé cña s¶n phÈm hµng ho¸ tiªu thô. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh hiÖt qu¶ cña chi phÝ bá vµo s¶n xuÊt. Cô thÒ 100 ® chi phÝ th× sÏ mang l¹i bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Tû suÊt lîi nhuËn gi¸ thµnh = Lỗi! Tû suÊt lîi nhuËn gi¸ thµnh cµng cao cµng tèt. Nã thÓ hiÖn doanh nghiÖp qu¶n lý tiÕt kiÖm chi phÝ lµm t¨ng lîi nhuËn. c) Doanh lîi vèn tù cã: ChØ tiªu doanh lîi vèn tù cã ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch chia lîi nhuËn sau thuÕ cho vèn tù cã: HÖ sè doanh lîi vèn chñ së h÷u = Lỗi! C¨n cø vµo chØ tiªu nµy nhµ qu¶n trÞ cã thÓ ra quyÕt ®Þnh hay kh«ng ra quyÕt ®Þnh bá vèn tiÕp tôc hay kh«ng tiÕp tôc vµo mét lÜnh vùc nµo ®ã. §©y còng lµ chØ tiªu quan träng ®¸nh gi¸ ®-îc hiÖu qu¶ cña vèn. d) Doanh lîi vèn cña vèn kinh doanh. ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång vèn kinh doanh ®em l¹i mÊy ®ång lîi nhuËn. C¸ch tÝnh nh- sau: HÖ sè sinh lîi cña vèn KD = 20 Lỗi!