Tài liệu Lý luận chung về lãi suất

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lêi më ®Çu Trong công cuộc đổi mới đất nƣớc , với chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, Đảng và Nhà nƣớc ta đã thấy đƣợc lợi thế to lớn ở cả hai khu vực: kinh tế nhà nƣớc và kinh tế ngoài quốc doanh đem lại. Thóc ®Èy c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i ho¸, ®-a ®Êt n-íc ph¸t triÓn vµ héi nhËp víi céng ®ång quèc tÕ lµ tiÕn tr×nh ®-îc -u tiªn hµng ®Çu cña ®¶ng vµ nhµ n-íc ta hiÖn nay. ViÖc më cöa vµ tù do hãa th-¬ng m¹i hoµn toµn, tiÕn tíi tõng b-íc tù do ho¸ tµi chÝnh trong khu«n khæ vµ c¸c chÕ tµi kiÓm so¸t chÆt chÏ theo h-íng thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc lµ b-íc quan träng nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, ®-a ®Êt n-íc hoµ nhËp víi sù ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ quèc tÕ. Do vËy, vấn đề xử lý lãi suất và điÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ®-îc xem lµ vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m. ®-îc hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn hÕt søc quan t©m. §Æc biÖt trong bèi c¶nh n-íc ta hiÖn nay, viÖc sö lý l·i suÊt vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ®ang lµ vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, khã kh¨n vµ cÊp b¸ch nh»m môc tiªu thóc ®Èy t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. L·i suÊt võa lµ c«ng cô hÕt søc quan träng vµ nh¹y c¶m trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, võa lµ gi¸ c¶ sö dông vèn trong ho¹t ®éng tÝn dông. Nã cã t¸c ®éng to lín ®èi víi viÖc t¨ng hay gi¶m khèi l-îng tiÒn trong l-u th«ng, thu hÑp hay më r«ng tÝn dông, khÝch lÖ hay h¹n chÕ huy ®éng vèn, kÝch thÝch hay c¶n trë ®Çu t-, t¹o thuËn lîi hay khã kh¨n cho ho¹t ®éng ng©n hµng. Vai trß ®ã ngµy cµng quan träng vµ phøc t¹p cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng ngµy cµng ph¸t triÓn s©u s¾c. Nh- vËy, l·i suÊt ng©n hµng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cã tÝnh chÊt hai mÆt, NÕu x¸c ®Þnh l·i suÊt hîp lý sÏ lµ ®ßn bÈy quan träng thóc ®Èy sản xuÊt l-u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ ng-îc l¹i. Bëi vËy,l·i suÊt ng©n hµng võa lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc, võa lµ c«ng cô ®iÌu hµnh vi m« cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. Nh- vËy cÇn cã mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp, cã hiÖu lùc cao vµ ®-îc ¸p dông nhÊt qu¸n trong ph¹m vi c¶ n-íc. Song chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i đ-îc ng©n hµng nhµ n-íc ®iÒu chØnh chÆt chÏ, mÒm dÎo cho phï hîp víi tõng thêi kú, phï hîp víi nhu cÇu huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n chóng nh»m phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ,®ång thêi đ¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i thùc sù cã hiÖu qu¶. 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I lý luËn chung vÒ l·i suÊt I. l·i suÊt – kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt 1. C¸c lý thuyÕt kinh tÕ vÒ b¶n chÊt cña l·i suÊt. 1.1. Lý thuyÕt cña J.M.KEYNES vÒ l·i suÊt. J.M.KEYNES (1883-1964) nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng ng-êi Anh cho r»ng l·i suÊt kh«ng ph¶i lµ sè tiÒn tr¶ cho c«ng viÖc tiÕt kiÖm hay nhÞn chi tiªu v× khi tÝch tr÷ tiÒn mÆt ng-êi ta kh«ng nhËn ®-îc mét kho¶n tr¶ c«ng nµo, ngay c¶ tr-êng hîp tÝch tr÷ rÊt nhiÒu trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã. V× vËy, l·i suÊt chÝnh lµ sù tr¶ c«ng cho sè tiÒn vay, lµ phÇn th-ëng “ cho së thÝch chi tiªu t- b¶n” . Tõ sù ph©n tÝch trªn ta thÊy, l-îng tiÒn l-u th«ng nã phô thuéc vµo l·i suÊt. NÕu l·i suÊt cao th× ng-êi d©n sÏ göu tiÒn nhiÒu h¬n dÉn ®Õn l-îng tiÒn trong l-u th«ng gi¶m v× lóc nµy th× chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn t¨ng lªn. Ng-îc l¹i, khi l·i suÊt thÊp ®ång nghÜa víi viÖc chi phÝ cña viÖc gi÷ tiÒn gi¶m th× ng-êi d©n sÏ sử dông tiÒn nhiÒu h¬n vµo viÖc chi tiªu hay ®Çu t- vµo môc ®Ých kh¸c cã kh¶ n¨ng sinh lêi lín h¬n. 1.2. Lý thuyÕt cña C. Mac vÒ l·i suÊt. C. Mac ®· nghiªn cøu nguån gèc vµ b¶n chÊt cña l·i suÊt ë trong x· héi tb¶n chủ nghÜa vµ c¶ trong x· héi chñ nghÜa x· héi vµ «ng ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn rÊt cã gi¸ trÞ. 1.2.1 Lý thuyÕt cña C.Mac vÒ nguån gốc vµ b¶n chÊt cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ hà ng ho¸ T- B¶n Chò NghÜa. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu b¶n chÊt cña x· héi t- b¶n, C. Mac ®· tìm ra qui luËt gi¸ trÞ thÆng d-_Tøc lµ gi¸ trÞ do lao đéng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra. §©y lµ qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chò nghÜa t- b¶n vµ là nguån gèc cña mäi lo¹i l·i suÊt ®Òu xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ thÆng d-. Theo C.Mac khi x· héi ph¸t triÓn th× t- b¶n tµi s¶n t¸ch rêi t- b¶n chøc n¨ng, tøc lµ quyÒn së h÷u t- b¶n t¸ch rêi quyÒn sö dông t- b¶n. Nh-ng môc ®Ých cña t- b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d- th× kh«ng thay ®æi. V× vËy, khi trong x· héi ph¸t sinh mèi quan hÖ ®i vay vµ cho vay, ®· lµ t- b¶n th× sau mét thêi gian giao cho nhµ t- b¶n ®i vay sö dung, t- b¶n cho vay ®-îc hoµn tr¶ l¹i cho chñ së h÷u cña nã kÌm theo mét gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ «ng gäi ®ã lµ lîi tøc. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Vậy thùc chÊt lîi tøc chØ lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ thÆng d- mµ nhµ t- b¶n ®i vay tr¶ cho nhµ t- b¶n cho vay. Trong thùc tÕ nã lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn b×nh qu©n mµ c¸c nhµ t- b¶n c«ng _th-¬ng _nghiªp ®i vay ph¶i chia cho c¸c nhµ t- b¶n cho vay. 1.2.2 Lý thuyÕt cña C.Mac vÒ l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ X· Héi Chò NghÜa C¸c nhµ kinh tÕ häc Mac_Xit nh×n nhËn trong nÒn kinh tÕ XHCN cïng víi tÝn dông, sù tån t¹i vµ t¸c ®éng cña nã ®· do môc đích kh¸c quyÕt ®Þnh, ®ã lµ môc ®Ých thoả m·n ®Çy ®ñ nhÊt c¸c yªu cÇu cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi. L·i suÊt kh«ng chØ lµ ®éng lùc cña tÝn dông cña nã đối víi nÒn kinh tÕ ph¶i b¸m s¸t c¸c môc tiªu kinh tÕ. Qua sù ph©n tich nh- trªn ta cã thÓ ®-a ra kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt nh- sau: “ L·i suÊt là giá cả của quyền được sử dụng vốn vay trong một thời gian nhất định mà người sử dụng trả cho người sở hữu nó.” Ta có công thức: Lợi tức (tiền vay) Lãi suất = ---------------------------- x 100% Số vốn bỏ ra ban đầu 2. Ph©n lo¹i l·i suÊt. Trong ho¹t ®éng tÝn dông th× cã nhiÒu lo¹i l·i suÊt khac nhau, tïy theo tõng nghiÖp vô cô thÓ th× cã tõng lo¹i l·i suÊt t-¬ng øng víi nã. Sau ®©y lµ mét sè lo¹i lai suÊt c¬ b¶n: 2.1 Lãi suất tiền gửi. Lãi suất tiền gửi là lãi suất đƣợc áp dụng để tính tiền lãi phải trả cho ngƣời gửi tiền. Lãi suất tiền gửi có nhiều mức khác nhau tuỳ thuộc vào thời hạn và quy mô tiền gửi. Sự biến động lãi suất tiền gửi ở mức độ lớn không chỉ ảnh hƣởng tới quy mô nguồn vốn của các ngân hàng mà còn ảnh hƣởng mạnh tới khối tiền M 1 và qua đó tới lạm phát. Chính vì vậy, việc áp dụng chính sách tăng mạnh lãi suất có hiệu quả cao trong kiềm chế , đẩy lùi lạm phát . 2.2 Lãi suất tiền vay. Lãi suất tiền vay là lãi suất đƣợc áp dụng để tính lãi tiền vay mà khách hàng phải trả ngân hàng. Mức lãi suất tiền vay bình quân phải cao hơn mức lãi suất tiền gửi bình quân, và có sự phân biệt giữa các khoản vay với thời hạn khác nhau cũng nhƣ mức rủi ro khác nhau. 2.3 L·i suÊt danh nghÜa. L·i suÊt danh nghÜa lµ lãi suất tính theo giá trị danh nghĩa của tiền tệ vào thời điểm nghiên cứu, hay nói cách khác là loại lãi suất chƣa loại trừ đi tỷ lệ lạm phát. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lãi suất danh nghĩa thƣờng đƣợc thông báo chính thức trong các quan hệ tín dụng. Theo Irving Fisher «ng ®-a ra ph-¬ng tr×nh tÝnh l·i suÊt danh nghÜa nh- sau: L·i suÊt danh nghÜa= L·i suÊt thùc tÕ + Tû lÖ l¹m ph¸t 2.4 L·i suÊt thùc. L·i suÊt thùc lµ l·i suÊt danh nghÜa ®-îc ®iÒu chØnh l¹i cho ®óng theo nh÷ng thay ®æi dù tÝnh vÒ møc gi¸ thÓ hiÖn ë møc thay ®æi cña l·i suÊt theo sè l-îng hµng ho¸ - dich vô, do ®ã nã ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n chi phÝ thËt cña tiÒn vay. Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i th× l¹m ph¸t lµ mét c¨n bÖnh kinh niªn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, mµ ta biÕt khi trong mét nÒn kinh tÕ mµ cã l¹m ph¸t th× nã dÉn ®Õn lµm t¨ng møc gi¸ chung cña c¸c lo¹i hµng ho¸-dich vô. Khi ®ã phÇn l·i suÊt ta thu ®-îc tõ c¸c kho¶n cho vay dïng ®Ó mua hµng ho¸- dich vô cã thÓ mua ®-îc mét l-îng nhiÒu h¬n hoÆc Ýt ®i tuú theo sù t¨ng hay gi¶m cña tû lÖ l¹m ph¸t. Vµ ta hiÓu ®©y chÝnh lµ “ l·i suÊt thùc tÕ ” . Tõ công thức lãi suất danh nghĩa ta có công thức của lãi suất thực tế: L·i suÊt thùc tÕ = L·i suÊt danh nghÜa – Tû lÖ l¹m ph¸t 2.5 L·i suÊt hoµn vèn. L·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt lµm c©n b»ng gi¸ trÞ hiện tại của tiền thu nhập nhận đƣợc trong tƣơng lai từ một khoản đầu tƣ với giá trị hôm nay của khoản đầu tƣ đó. Ta thÊy ®©y lµ phÐp ®o l·i suÊt chÝnh x¸c nhÊt. Nguyªn lý nµy chØ ra r»ng l·i suÊt cµng t¨ng th× gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña mãn tiÒn trong t-¬ng lai cµng gi¶m vµ ng-îc l¹i. 2.6 Lãi suất cơ bản. Lãi suất cơ bản là lãi suất đƣợc các ngân hàng sử dụng làm cơ sở để ấn định mức lãi suất kinh doanh của mình. Lãi suất cơ bản đƣợc hình thành khác nhau tuỳ từng nƣớc, nó có thể do Ngân hàng Trung ƣơng ấn định hoạc có thể do bản thân các ngân hàng tự xác định căn cứ vào tình hình hoạt động cụ thể của ngân hàng mình. Ph©n biÖt l·i suÊt víi tỷ suất lợi tức. Tỷ suất lợi tức là tỷ lệ (%) giữa tổng thu nhập mà ngƣời đầu tƣ nhận đƣợc từ một khoản đầu tƣ so với giá trị của khoản vốn đầu tƣ ban đầu. Thu nhập đầu tƣ hình thành từ hai nguồn: lãi suất và sự thay đổi giá của công cụ đầu tƣ. Trong trƣờng hợp đầu tƣ vào chứng khoán nợ, nếu thời gian đáo hạn của chứng khoán và thời gian lƣu giữ chứng khoán nhƣ nhau thì tỷ suất lợi tức mà ngƣời cho vay đƣợc hƣởng cũng chính bằng lãi suất của khoản vay, còn nếu thời 3. 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 gian lƣu giữ ngắn hơn thời gian đáo hạn của chứng khoán thì tỷ suất lợi tức mà ngƣời sở hữu chứng khoán thu đƣợc khi bán chứng khoán của mình có thể khác với lãi suất của chứng khoán bởi sự thay đổi giá chứng khoán vào thời điểm bán so với thời điểm mua chứng khoán. Ví dụ1: Một trái phiếu mệnh giá 1 triệu đồng, lãi suất coupon 10%/năm. Trái phiếu đƣợc mua với giá 1 triệu đồng. Ngƣời mua giữ đƣợc 1 năm sau đó bán đi với giá 1.200.000 đ. Tỷ suất lợi tức mà ngƣời này thu đƣợc nhƣ sau: Tỷ suất Tiền lãi coupon 1 năm + Chênh lệch giá bán so với giá mua Lợi tức = --------------------------------------------------------------------------- x 100% Gía mua 1.000 000 x 10% x 1 năm + (1.200.000 – 1.000.000) = ------------------------------------------------------------------ x 100% 1.000.0000 Tỷ suất lợi tức = 0,3 = 30% Trong ví dụ trên, tỷ suất lợi tức mà ngƣời này thu đƣợc sau 1 năm là 30% lớn hơn so với lãi suất coupon của trái phiếu. Ví dụ 2: Vẫn giống ví dụ 1 nhƣng ta thay đổi giá bán chứng khoán. Gía bán là 800.000 thấp hơn giá mua. Tỷ suất lợi tức trong trƣờng hợp này là: 1.000.000 x 10% x 1 năm + (800.000 – 1.000.000) Tỷ suất = ------------------------------------------------------------------ x 100% lợi tức 1.000.000 Tỷ suất lợi tức = - 0,1 = - 10% Trong ví dụ 2, ngƣời sở hữu chứng khoán hƣởng tỷ suất lợi tức âm (10%). Điều này có nghĩa là ngƣời này chẳng những không kiếm thêm đƣợc 1 chút thu nhập nào mà còn bị thua thiệt về vốn (lỗ 100.000 đ). Nhƣ vậy, qua 2 ví dụ trên cho ta thấy tỷ suất lợi tức của 1 chứng khoán không nhất thiết phải bằng lãi suất của chứng khoán đó.Chúng chỉ bằng nhau khi thời gian lƣu giữ và thời hạn thanh toán của chứng khoán là nhƣ nhau. Tỷ suất lợi tức phản ánh cho ngƣời sở hữu chứng khoán biết rằng họ thực sự đƣợc hay không đƣợc thêm thu nhập khi lƣu giữ chứng khoán, còn lãi suất không phản ánh đầy đủ điều đó. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 II. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn l·i suÊt. L·i suÊt lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, cho nªn trong nÒn kinh tÕ nã chÞu sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nh©n tè sau: 1. L-îng tiÒn cung øng. Mét sù t¨ng lªn cña l-îng tiÒn cung øng (do sù níi láng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ) sÏ lµm cho l-îng tiÒn cã trong t¨ng lªn, lµm cho c¸c c¸ nh©n, c¸c hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp... dÔ tiÕp cËn víi nguån vèn h¬n tõ ®ã sÏ lµm cho gi¸ c¶ tiÒn vay gi¶m xuèng hay l·i suÊt tiÒn vay gi¶m xuèng (gi¶ sö c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi ). 2. Sù thay ®æi cña møc gi¸. Khi møc gi¸ t¨ng, th× gi¸ trÞ cña tiÒn tÝnh theo nh÷ng g× mµ nè cã thÓ mua ®-îc so víi tr-íc kia sÏ thÊp h¬n. §Ó kh«i phôc tµi s¶n tiÒn cña m×nh theo møc cò th× d©n chóng sÏ muèn n¾m gi÷ mét l-îng tiÒn danh nghÜa lín h¬n. Khi ®ã, nÕu l-îng tiÒn cung øng vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c kh«ng ®æi th× gi¸ c¶ t¨ng sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 3. Sù thay ®æi cña thu nhËp. Khi thu nhËp t¨ng lªn trong thêi kú ph¸t ®¹t cña chu kú kinh doanh th× con ng-êi cã nhu cÇu cao h¬n trong viÖc thoả m·n ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn, nªn hä cÇn n¾m gi÷ mét l-îng tiÒn lín h¬n ®Ó chi tiªu, ®iÒu nµy lµm cho l-îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng lªn,. NÕu trong tr-êng hîp l-îng cung tiÒn vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c kh«ng ®æi th× nã sÏ lµm cho l·i suÊt tiÒn vay t¨ng lªn. 4. Møc l¹m ph¸t dù tÝnh. Ta biÕt chi phÝ thùc cña tiÒn vay ®-îc ®o mét c¸ch chÝnh x¸c b»ng l·i suÊt thùc tÕ. Theo Irving Fisher th× l·i suÊt thùc tÕ b»ng l·i suÊt danh nghÜa trõ tû lÖ l¹m ph¸t dù tÝnh. Do ®ã víi mét møc l·i suÊt cho tr-íc, nÕu l¹m ph¸t t¨ng lªn th× chi phÝ cña viÖc vay tiÒn gi¶m xuèng cho nªn l-îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng lªn. MÆt kh¸c, khi l¹m ph¸t dù tÝnh t¨ng lªn th× lîi tøc dù tÝnh cña nh÷ng kho¶n tiÒn göi gi¶m xuèng lóc ®ã ng-êi d©n sÏ t×m mäi c¸ch ®Ó chuyÓn vèn vµo c¸c thÞ tr-êng kh¸c( nh- mua vµng, mua ngo¹i tÖ, mua bÊt ®éng s¶n,...) lµm cho l-îng cung tb¶n cho vay gi¶m. Tõ ®ã, ta thÊy khi cung gi¶m, cÇu t¨ng lªn sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 5. Kh¶ n¨ng sinh lêi cña c¸c c¬ héi ®Çu t-. NÕu cµng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu t- sinh lêi mµ doanh nghiÖp dù tÝnh cã thÓ lµm th× doanh nghiÖp cµng cã nhiÒu ý ®Þnh vay vèn vµ t¨ng sè d- vay nî nh»m tµi trî cho c¸c cuéc ®Çu t- nµy. Nh- vËy lóc nµy l-îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng, nÕu trong tr-êng hîp cung tiÒn vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi th× l·i suÊt sÏ t¨ng. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ngoµi ra l·i suÊt cßn chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh-: cña c·i, kh¶ n¨ng sinh lêi dù tÝnh cña c¸c c¬ héi ®Çu t-, thÞ tr-êng vèn quèc tÕ, ho¹t ®éng thu chi ng©n s¸ch,... 6. Tû gi¸ hèi ®o¸i. Khi tû gi¸ gi¶m th× gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ gi¶m, ®iÒu nµy lµm cho xuÊt khÈu t¨ng lªn cho nªn nguån thu ngo¹i tÖ t¨ng lªn, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ cÇu néi tÖ t¨ng lªn. NÕu trong tr-êng hîp cung tiÒn néi tÖ vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi th× khi tû gi¸ hèi ®o¸i gi¶m sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn II CƠ CHẾ ĐIỀU HÀNH LÃI SUẤT – LÃI SUẤT CƠ BẢN CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC L·i suÊt lµ mét trong nh÷ng c«ng cô rÊt quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Tuú theo nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, møc ®é æn ®Þnh tiÒn tÖ cña mçi n-íc ®Ó cã néi dung, ph-¬ng ph¸p ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý l·i suÊt ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §èi víi ®Êt n-íc ta, ®Õn nay ®· tiÕn mét b-íc dµi, rÊt quan träng trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý l·i suÊt. B-íc tiÕn cña viÖc ®iÒu hµnh c«ng cô l·i suÊt nh- hiÖn nay ®· thÓ hiÖn mét b-íc tiÕn cña mét nÒn kinh tÕ trong viÖc chuyÓn m×nh tõ c¸ch qu¶n lý theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang qu¶n lý theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc. Sù kiÖn nµy ®-îc b¾t ®Çu tõ khi cã nghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/03/1988 vµ tiÕp ®Õn lµ hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng 10/1999 tõ ®ó ngµnh ng©n hµng ®· tr·i qua h¬n 10 n¨m ®æi míi, trong thêi gian ®ã còng lµ h¬n 10 n¨m kh«ng ngõng ®æi míi chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt cña ng©n hµng nhµ n-íc, theo tõng b-íc tiÕn dÇn ®Õn mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÞ tr-êng khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ tiÒn tÖ cho phÐp. Sau ®©y xin ®iÓm qua c¸c b-íc ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt theo giai ®o¹n ®Ó chóng ta cã thÓ h×nh dung mét c¸ch râ nÐt nhÊt c¸c b-íc ®i trong lé tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt cña chóng ta trong thêi gian qua vµ tõ ®ã cã thÓ ®Þnh h-íng mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi phï hîp h¬n trong giai ®o¹n míi. I. Qu¸ tr×nh ĐiÒu hµnh l·i suÊt CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC trong thêi gian qua. 1. Giai ®o¹n trước tháng 6 năm 1992- Lµ thêi kú l·i suÊt ©m. Khi ®Êt n-íc ®ang ®i vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ ®æi míi ®Êt n-íc, ®Ó cho c«ng cuéc nµy ®-îc th¾ng lîi th× hÖ thèng ng©n hµng cã vai trß rÊt quan träng. Trong giai ®o¹n nµy nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc kinh doanh th× chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 53/H§BT vµ hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng ®Ó t¸ch hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp thµnh hai cÊp, tõng b-íc chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang c¬ chÕ thÞ tr-êng. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy l¹m ph¸t ®ang ë møc cao nªn chÝnh s¸ch l·i suÊt ch-a thùc hiÖn ®-îc l·i suÊt d-¬ng mµ vÉn theo l·i suÊt ©m. Ng©n hµng nhµ n-íc (NHNN) chØ qui ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay ®Ó c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i (NHTM) thùc hiÖn. Ta thÊy l·i suÊt ©m cã c¸c ®Æc ®iÓm nh- sau: + L·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. + L·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy, nã ®· g©y ra cho hÖ thèng l·i suÊt ©m nµy rÊt nhiÒu tiªu cùc, cô thÓ: 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i ®«i víi yªu cÇu rót bít tiÒn trong l-u th«ng ®· g©y ¸p lùc lªn gi¸ c¶ hµng ho¸. + Nhu cÇu vay vèn ph¸t triÓn lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho ng©n hµng. + Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, lµm cho ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ mét c¸ch b×nh th-êng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng. 2. Giai ®o¹n cuèi tháng 6 n¨m 1992 – 1995. Đây là giai đoạn chuyển từ lãi suất âm sang lãi suất dương, đồng thời vừa quy định các mức lãi suất tiền gửi và cho vay cụ thể, vừa cho vay theo lãi suất thỏa thuận. Khi mµ l¹m ph¸t ®· ®-¬c k×m chÕ vµ ®· bÞ ®Èy lïi t-¬ng ®èi thÊp th× míi cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn l·i suÊt d-¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t. Th¸ng 10/1992 NHNN b¾t ®Çu tõng b-íc thùc hiÖn l·i suÊt d-¬ng vµ ®Õn th¸ng 3/1993 th× thùc hiÖn l·i suÊt d-¬ng hoµn toµn, nh-ng NHNN vÉn qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi, tiÒn l·i cho vay cô thÓ vµ cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh-: cho vay ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc thÊp h¬n doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n, l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cao h¬n l·i tiÒn göi c¸c tæ chøc kinh tÕ. Tõ ®ã g©y ra sù c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiệp. Ngµy 01/10/1993 NHNN qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ. Theo ®ã NHNN cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông(TCTD) cho vay theo l·i suÊt thâa thuËn v-ît møc cho vay cô thÓ (QuyÕt §Þnh 184/Q§ ngµy 28/09/93): + L·i suÊt cho vay ®èi víi dãanh nghiÖp nhµ n-íc lµ 1,8%/th¸ng, l·i suÊt cho vay ®èi víi khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cao nhÊt lµ 2,1%/th¸ng. + L·i suÊt cho vay thâa thuËn gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng: NÕu vèn huy ®éng tiÒn tiÕt kiÖm vµ tiÒn göi theo c¸c møc l·i suÊt qui ®Þnh mµ kh«ng ®ñ ®Ó cho vay th× c¸c tæ chøc tÝn dông ®-îc phÐp ph¸t hµnh kú phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng kú h¹n tèi ®a lµ 0,2%/th¸ng vµ cho vay víi møc l·i suÊt cao h¬n møc 2,1%/th¸ng trªn c¬ së thâa thuËn víi kh¸ch hµng theo ph-¬ng ch©m: ng©n hµng kinh doanh ®-îc vµ ng-êi vay chÊp nhËn ®-îc. C¬ chÕ l·i suÊt cho vay thâa thuËn cã ng-êi gäi ®ã lµ ” Tù do ho¸ l·i suÊt mét nửa” Trong l·i suÊt thỏa thuËn, møc chªnh lÖch gi÷a sµn (tiÒn göi) vµ trÇn (cho vay) rÊt lín kho¶ng tõ 0,7%-1,0%/th¸ng, lµm cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cã møc lîi nhuËn qu¸ cao trong khi doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n (chiÕm kho¶ng 30-60% tæng d- nî) gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tõ thùc tÕ nµy, t¹i kú häp lÇn thø 8, Quèc héi kho¸ IX (08/95) ®· ®i ®Õn thèng nhÊt cïng víi viÖc bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®· yªu cÇu ng©n hµng tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lªch gi÷a l·i suÊt huy ®äng vèn vµ l·i suÊt cho 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 vay b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng. §©y lµ duyªn cí ®ể ra ®êi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn hoµn toµn vµ b·i bá l·i suÊt cho vay thỏa thuËn tõ ngµy 01/01/96. 3. Giai đoạn từ 1996 - lµ giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch trÇn l·i suÊt. Trªn c¬ së nghÞ quyÕt cña quèc héi vÒ viÖc bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông, cïng víi viÖc yªu cÇu ng©n hµng gi¶m chi phÝ ®Ó h¹ l·i suÊt cho vay vµ khèng chÕ chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng ë møc 0,35%/th¸ng nªn NHNN ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn l·i suÊt nh»m khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ c¸c NHTM chØ ®-îc h-ëng chªnh lÖch 0,35%/th¸ng bao gåm c¶ chi phÝ, thuÕ, lîi nhuËn thay cho viÖc quyÕt ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay thâa thuËn. TrÇn l·i suÊt cho vay ®-îc qui ®Þnh ë nhiÒu møc kh¸c nhau do c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cã nhiÒu lo¹i h×nh TCTD ho¹t ®éng kh¸c nhau nªn quyÕt ®Þnh nhiÒu møc trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau. Ban ®Çu cã 4 trÇn l·i suÊt: +TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n (¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ ). +TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n (Cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n). +TrÇn l·i suÊt ¸p dông cho c¸c TCTD cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n (cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n – trung – dµi h¹n ). +TrÇn l·i suÊt cho vay cña Qòi TÝn Dông Nh©n D©n ®èi víi mäi thµnh viªn (Cao h¬n 3 trÇn l·i suÊt trªn ). Gi÷a c¸c lo¹i l·i suÊt nµy lóc ®Çu cã sù chªnh lÖch kh¸ xa, nh-ng sau nay cø mçi lÇn ®iÒu chØnh ®· rót ng¾n dÇn kho¶ng c¸ch vµ chØ cßn chªnh lÖch rÊt Ýt. Cô thÓ lµ tõ ngµy 21/01/98 ®Õn nay, t¹i kú häp lÇn thø 2, Quèc héi kho¸ IX (12/97) quèc héi ®· cho phÐp bá møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng, ®ång thêi ®Ó thu hÑp sù c¸ch biÖt gi÷a l·i suÊt cho vay gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, NHNN ®· qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt míi “ Rót tõ 4 trÇn xuèng cßn 3 trÇn” vµ kh«ng cßn qui ®Þnh møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng n÷a. *. Nh÷ng -u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn. + §iÒu hµnh l·i suÊt theo trÇn lµ NHNN qu¶n lý l·i suÊt cho vay tèi ®a, tõng b-íc tù do ho¸ l·i suÊt theo ®Þnh h-íng cña nghÞ quyÕt TW 4. Trong ph¹m vi trÇn l·i suÊt ®· qui ®Þnh, c¸c tæ chøc tÝn dông ®· tù do Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay vµ tiÒn göi cô thÓ mét c¸ch linh ho¹t, phï hîp víi t×nh h×nh cung-cÇu vÒ vèn, chÝnh s¸ch kh¸ch hµng vµ c¹nh tranh cña tõng TCTD vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm, chi phÝ ho¹t ®éng cña ng©n hµng gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. + §iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn khuyÕn khÝch c¸c TCTD trong viÖc c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ t¨ng c-êng vai trß tù chñ trong kinh doanh tiÒn tÖ, chñ ®éng trong viÖc ®iÒu hßa quan hÖ cung-cÇu trªn thÞ tr-êng vÒ vèn kinh doanh b»ng c«ng cô l·i suÊt mét c¸ch linh ho¹t nh¹y bÐn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng. + ViÖc qui ®Þnh cho vay theo trÇn l·i suÊt t¹o ra mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt trong ph¹m vi c¶ n-íc, xo¸ bá t×nh tr¹ng cho vay theo l·i suÊt thâa thuËn, v-ît xa c¸c møc l·i suÊt do NHNN qui dÞnh tr-íc ®ã. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + C¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng cho vay víi l·i suÊt v-ît trÇn, b¶o vÖ lîi Ých cña ng-êi vay, t¹o mÆt b»ng vÒ ph©n phèi lîi nhuËn gi÷ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ng-êi göi tiÒn. + §¶m b¶o ®-îc vai trß qu¶n lý nhµ n-íc cña NHNN vÒ l·i suÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN. * Nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn. Bªn c¹nh nh÷ng -u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn, th× chóng ta còng ph¶i nh×n th¼ng vµo vÊn ®Ò ®Ó t×m ra nh÷ng khuyÕt tËt cña nã ®Ó tõ ®ã t×m ra gi¶i ph¸p ®óng ®¾n nh»m ngµy cµng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó nã ngµy cµng cã hiÖu lùc m¹nh h¬n. + Qu¶n lý l·i suÊt trÇn lµ c¸ch qu¶n lý ” cøng” trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, ch-a ph¸t huy hÕt mÆt tÝch cùc vµ nh¹y c¶m cña nã. Lîi dông møc khèng chÕ “ cøng” , nhiÒu TCTD cho vay ngay theo møc tèi ®a, ®ông trÇn l·i suÊt ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao. Nã Ýt linh ho¹t, kh«ng ph©n biÖt ®-îc c¸c møc l·i suÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi-khã kh¨n. + ViÖc qui ®Þnh chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng lµ 0,35%/th¸ng trong thêi kú ®Çu ®· t¹o gß bã, cøng nh¾c, lµm triÖt tiªu tÝnh c¹nh tranh, tÝnh chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c TCTD. 4. C¸c môc tiªu h-íng tíi. Nh- chóng ta ®· ph©n tÝch ở trên, th× h¬n 10 n¨m ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt chóng ta ®· gÆt h¸i ®-îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh nh-ng bªn c¹nh ®ã cßn cã nh÷ng h¹n chÕ. ĐÓ phôc vô cho công cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay chúng ta cÇn cã mét l·i suÊt míi ®Ó: + Lµm t¨ng mÆt b»ng l·i suÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD huy ®éng vèn trong n-íc lÉn ngoµi n-íc víi hiÖu qu¶ cao nhÊt ®Ó ®¶m b¶o vèn cho t¨ng tr-ëng kinh tÕ, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®èi néi, ®èi ngo¹i cña ®ång ViÖt Nam. + T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD vµ kh¸ch hµng göi vµ vay vèn cã thÓ thâa thuËn ®Ó lùa chän l·i suÊt cè ®Þnh hoÆc l·i suÊt cã ®iÒu chØnh ®Ó cã lîi cho c¸c bªn, khuyÕn khÝch c¸c TCTD huy ®éng c¶ cho vay vèn trung vµ dµi h¹n..Riªng l·i suÊt cho vay b»ng ngoai tÖ tuy ®· tiÕp cËn dÇn víi th«ng lÖ quèc tÕ nh-ng nªn thÊp h¬n mÆt b»ng trªn thÞ tr-êng quèc tÕ ®Ó phï hîp víi quan hÖ cung-cÇu vèn ngoai tÖ ë thÞ tr-êng trong n-íc hiÖn nay, cã lîi cho c¶ doanh nghiÖp vµ NHTM, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó NHTM cho vay b»ng ngo¹i tÖ, h¹n chÕ viÖc rót vèn ngo¹i tÖ ë n-íc ngoµi. + T¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn linh ho¹t cho c¸c TCTD khi ¸p dông l·i suÊt phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng vïng víi møc ®é rñi ro theo thêi h¹n cho vay vµ ®èi t-îng kh¸ch hµng vay nh-ng ph¶i lµm sao ®Ó NHNN vÉn kiÓm so¸t ®-îc l·i suÊt ®Ó tr¸nh viÖc c¸c TCTD t¨ng l·i suÊt cho vay qu¸ møc lµm ¶nh h-ëng ®Õn ®Çu tcña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy ph©n bæ tÝn dông linh ho¹t gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, phï hîp víi sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña thÞ tr-êng tµi chÝnh ë n-íc ta hiÖn nay. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + Lµm cho mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt VND-Tû gi¸- l·i suÊt ngo¹i tÖ linh ho¹t h¬n, ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n cung-cÇu vÒ vèn, ngo¹i tÖ, tõ ®ã t¹o c¬ së cho NHNN khi cÇn thiÕt cã thÓ can thiÖp ®Ó æn ®Þnh thÞ tr-êng. Nh×n thÊy ®-îc nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt trong h¬n 10 n¨m ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt, v× vËy trong giai ®o¹n míi thùc tiÔn ®Æt ra lµ ph¶i t×m ra mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi ®Ó cã thÓ ®iÒu hµnh tèt chÝnh s¸ch l·i suÊt, gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ViÖc t×m kiÕm mét møc l·i suÊt hîp lý trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt sao cho phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, phï hîp víi tr×nh ®é c«ng nghÖ ng©n hµng, phï hîp víi tinh thÇn cña luËt NHNN vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña nÒn kinh tÕ còng nh- ®Æc thï cña hÖ thèng tµi chÝnh ë n-íc ta hiÖn nay lµ vÊn ®Ò cam go ®-îc ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHT¦. Qua nhiÒu cuéc tranh luËn nªn ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt nµo trong giai ®o¹n hiÖn nay thi cuèi cïng ®Õn ngµy 05/08/2000 chóng ta ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi ®ã lµ “ l·i suÊt c¬ b¶n” _Nh- vËy l·i suÊt c¬ b¶n lµ g× ?, vai trß cña nã nh- thÕ nµo ?, viÖc ®iÒu hµnh nã ®-îc tiÕn hµnh ra sao ?,... §ã chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng ta cÇn quan t©m ! II. tæng quan vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. 1. LÞch sö cña kh¸i niÖm l·i suÊt c¬ b¶n. Kh¸i niÖm l·i suÊt c¬ b¶n xuÊt hiÖn kho¶ng 60 n¨m tr-íc ®©y, nhiÒu ng©n hµng lín trªn thÕ giíi ®· thiÕt lËp mét ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay víi tªn gäi lµ ” L·i suÊt c¬ b¶n” (Base rate) _ lµ møc l·i suÊt ng©n hµng cho vay ng¾n h¹n ®èi víi c¸c kh¸ch hµng cã uy tÝn tÝn dông tèt nhÊt. Cßn theo ®Þnh nghÜa cña tõ ®iÓn b¸ch khoa Tµi chÝnh-Ng©n hµng cña Charless J. Woelfel n¨m 1994, th× l·i suÊt c¬ b¶n (Prime rate) lµ l·i suÊt ®Çu t- víi møc rñi ro gÇn nh- b»ng kh«ng. Theo ®ã l·i suÊt tr¸i phiÕu cña chÝnh phñ ®-îc xem nh- lµ l·i suÊt c¬ b¶n, trong ®ã ®· bao gåm møc lîi nhuËn mong muèn cña ng©n hµng vµ kÓ c¶ chi phÝ ho¹t ®éng vµ qu¶n lý ng©n hµng. 2. C¸c quan ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Trong thêi gian võa qua ë n-íc ta ®· cã nhiÒu quan ®iÓm ph©n t¸n vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Cã quan diÓm cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n cã thÓ lµ: l·i suÊt sµn (tiÒn göi), l·i suÊt trÇn (cho vay), hoÆc lµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn, hoÆc cã thÓ lµ mét møc l·i suÊt cô thÓ céng víi mét biªn ®é giao ®éng cho phÐp,... Tuy nhiªn qua tham kh¶o mét sè tõ ®iÓn thuËt ng÷ chuyªn ngµnh xuÊt b¶n ë trong n-íc vµ mét sè tµi liÖu n-íc ngoµi th× cã thÓ thÊy r»ng hÇu nh- ®· cã sù thèng nhÊt vÒ mÆt kh¸i niÖm chung, cô thÓ lµ: +Theo tõ ®iÓn kinh tÕ cña Ph¹m §¨ng B×nh & NguyÔn V¨n LËp (Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc Hµ Néi), th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “ l·i suÊt ®-îc c¸c NHTM ¸p dông víi kho¶n tiÒn vayng¾n h¹n cho nh÷ng c«ng ty ®i vay thuéc lo¹i rñi ro h¹ng nhÊt” . 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 +Theo thuËt ng÷ Tµi ChÝnh-TÝn Dông cña viÖn nghiªn cøu tµi chÝnh xuÊt b¶n n¨m 1996 th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “ l·i suÊt do mét ng©n hµng nµo ®ã Ên ®Þnh ®Ó trªn c¬ së ®ã tÝnh l·i cña nhiÒu lo¹i tÝn dông kh¸c nhau. VÝ Dô, l·i suÊt cña dông kh«ng cã b¶o ®¶m lµ l·i suÊt c¬ b¶n giao ®éng trong møc tõ (-1,2%-> +1,2%) VÒ lý thuyÕt th× mçi ng©n hµng tù do Ên ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh. Nh-ng trªn thùc tÕ, l¹i cã mét sù nhÊt trÝ nµo ®ã gi÷a c¸c ng©n hµng do cã sù th-¬ng l-îng chÆt chÏ gi÷a c¸c ng©n hµng m¹nh. +Theo Colin D. Caampbell, Rose Mary G. campbell vµ Ewin D. Dolan ®ång t¸c gi¶ cña cuèn s¸ch:” TiÒn tÖ Ng©n hµng vµ ChÝnh s¸ch TiÒn TÖ” th× hä cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “ l·i suÊt c«ng bè cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i lín ¸p dông víi c¸c kho¶n vay ng¾ h¹n cho nh÷ng kh¸ch hµng tÝn nhiÖm nhÊt (l·i suÊt ®èi víi c¸c kho¶n vay tèt nhÊt th× cã møc ®é rñi ro tèi thiÓu) Tuy vËy, l·i suÊt c¬ b¶n kh«ng nªn xem lµ l·i suÊt tèi thiÓu, mµ lµ møc l·i suÊt khëi ®iÓm bëi v× c¸c NHTM th-êng cÊp c¸c kho¶n tÝn dông, ®Æc biÖt lµ c¸c kho¶n vay ng¾n h¹n víi møc l·i suÊt thÊp h¬n l·i suÊt c¬ b¶n. Khi mét ng©n hµng lín thay ®æi møc l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh th× c¸c ng©n hµng kh¸c còng sÏ thay ®æi theo. MÆc dï vÒ b¶n chÊt møc l·i suÊt c¬ b¶n cña c¸c ng©n hµng lín kh«ng nhÊt thiÕt nh- nhau. Cßn phÇn lín c¸c Ng©n Hµng nhá th-êng x¸c ®Þnh møc luÊt suÊt cho vay cña hä theo sù biÕn ®éng cña l·i suÊt c¬ b¶n. +Theo Stuart I. Green baun & Anjan V. Thakor: ” Contemporary Financial Intermidiation” , The Dryden Press,USA,1995 th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “ l·i suÊt do ng©n hµng th«ng b¸o ¸p dông cho nh÷ng kho¶n vay ng¾n, trung vµ dµi h¹n ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng cã ®é tÝn nhiÖm bËc nhÊt, th-êng lµ nh÷ng tËp ®oµn, c«ng ty co thø h¹ng tÝn dông cao nhÊt” . §èi víi chóng ta, t¹i ®iÒu 18 luËt ng©n hµnh nhµ n-íc qui ®Þnh:” NHNN x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn” . Vµ t¹i kho¶n 12, ®iÒu 9 luËt NHNN ViÖt Nam ®· gi¶i thÝch:” lãi suÊt c¬ b¶n do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c TCTD Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh” . Nh- vËy ta cã thÓ ®-a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ l·i suÊt c¬ b¶n theo tinh thÇn cña NHNN ViÖt Nam nh- sau: “ L·i suÊt c¬ b¶n lµ møc l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh” Do ®ã, theo quyÕt ®Þnh cña luËt NHNN vÒ l·i suÊt c¬ b¶n th× ®©y lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng vµ rÊt dÔ vËn dôngcho sù ®iÒu hanh l·i suÊt cña NHNN trong c¸c giai ®o¹n thÝch hîp. MÆt kh¸c, dùa theo ®Þnh nghÜa nµu ta thÊy nã cã ý nghÜa trªn c¶ hai mÆt, cô thÓ: +Mét mÆt, kh¼ng ®Þnh râ vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt, kh«ng lóc nµo bu«ng láng sù qu¶n lý cña nhµ n-íc mµ c¬ quan cã thÈm quyÒn lµ NHNN. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc vÒ l·i suÊt ph¶i ®-îc thÓ hiÖn nh»m môc tiªu: “ B¶o ®¶m an toµn hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông, b¶o vÖ quyÒn lîi mét c¸ch hµi hoµ gi÷a c¸c bªn:ng-êi göi, ng-êi vay vµ TCTD.Sö dông c«ng cô l·i suÊt lµm ®ßn bÈy ®Ó kÝch thÝch huy ®éng vèn vµ ®iÒu hoµ vèn tõ n¬i 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thõa sang n¬i thiÕu, gãp phÇn thóc ®Èy sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ võa dïng lµm c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ” . +MÆt kh¸c, cã rÊt nhiÒu lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n mµ NHNN c«ng bè võa lµm phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña nøơc ta trong tõng thêi kú võa ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t theo quan hÖ cung - cÇu vèn trong c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c TCTD. §Æc điểm cña l·i suÊt c¬ b¶n. Qua sù ph©n tÝch s¬ l-îc vÒ l·i suÊt c¬ b¶n ta cã thÓ rót ra mét sè ®Æc điểm cña l·i suÊt c¬ b¶n nh- sau: +L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt ®-îc ®iÒu hµnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp lªn l·i suÊt thÞ tr-êng. D-íi sù qu¶n lý vèn cña NHNN, th× l·i suÊt c¬ b¶n ®ãng vai trß nhlµ ng-êi dÉn ®-êng cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, møc gi¸ c¶ cña vèn vay ph¶i xoay quanh l·i suÊt c¬ b¶n. +L·i suÊt c¬ b¶n do NHTM x¸c ®Þnh vµ c«ng bè kh«ng ph¶i lµ tù h×nh thµnh trªn thÞ tr-êng, v× l·i suÊt lµ c«ng cô quan träng trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, mµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ l¹i t¸c ®éng ®Õn hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« kh¸c,tøc lµ th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lÉi suÊt t¸c ®éng mét c¸ch gi¸n tiÕp ®Õn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®ã.Do vËy, nã ph¶i ®-îc theo l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc mµ c¬ quan cã thÈm quyÒn trong viÖc ®iÒu hµnh nµy lµ NHNN. +Lãi suất cơ bản cã ý nghÜa b¾t buéc ®èi víi c¸c TCTD ph¶i chÊp hµnh v« ®iÒu kiÖn. BiÕt r»ng l·i suÊt ph¶i lu«n lu«n ®iÒu chØnh ®Ó thÝch øng víi quan hÖ cung-cÇu trªn thÞ tr-êng. Cho nªn c¸c TCTD cã thÓ c¹nh tranh víi nhau ®Ó thu hót kh¸ch hµng b»ng c¸ch h¹ thÓ h¹ thÊp l·i suÊt hoÆc cã thÓ v× môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhËn, c¸c TCTD ®Æt ra kho¶ng c¸ch cao gi÷a l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay... Nh÷ng viÖc lµm nh- thÕ nµy g©y ra rèi lo¹n thÞ tr-êng vèn vµ thÞ tr-êng tiÒn tÖ,tõ ®ã lµm ¶nh h-ëng chung tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. 3. 4. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña l·i suÊt c¬ b¶n. Theo luËt NHNN ®· c«ng bè t¹i kho¶n 12, ®iÒu 9 th× ta nhËn thÊy r»ng l·i suÊt c¬ b¶n cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n sau: +Lµ c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Th«ng qua l·i suÊt c¬ b¶n NHNN t¸c ®éng vµo thÞ tr-êng tiÒn tÖ lµm thóc ®Èy hay thu hÑp tÝn dông vµ tæng c¸c ph-¬ng tiÖn thanh to¸n, gi÷ møc gi¸ t-¬ng quan cÇn thiÕt gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu tiÒn tÖ, ®¶m b¶o æn ®Þnh gi¸ c¶. Tõ ®ã lµm thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh l-u th«ng hµng ho¸, t¹o ®µ cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn gãp phÇn tÝch cùc ®Èy nhanh tiÕn ®é c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. +Lµ gi¸ sử dông vèn trong ho¹t ®éng tÝn dông, kinh doanh tiÒn tÖ. NHNN v¹ch ®Þnh ra møc l·i suÊt c¬ b¶n lµm nÒn t¶ng ®Ó th«ng qua ®ã cho phÐp c¸c TCTD qui ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh cña m×nh dao ®éng trong mét biªn ®é 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nhÊt ®Þnh (do NHNN qui ®Þnh). Tõ ®ã lµm dung hoµ mét c¸ch tù nhiªn lîi Ých cña ng-êi göi tiÒn ng-êi vay vèn vµ c¸c TCTD. III. C¬ së x¸c ®Þnh vµ ®Þnh h-íng ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. 1. Lé tr×nh vµ b-íc ®i tíi chÕ ®é l·i suÊt c¬ b¶n. Tr-íc hÕt cÇn cã nh÷ng quan ®iÓ râ rµng vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Lý thuyÕt vÒ sù c©n b»ng cung – cÇu trong®iÒu kiÖn cã liªn hÖ víi nh÷ng yÕu tè kh¸c cña thÞ tr-êng cho phÐp ®Þnh d¹ng l·i suÊt nh- sau: 1) l·i suÊt c¬ b¶n vÒ mÆt lý thuyÕt lµ chua cã sù ph©n biÖt nµo bÊt cø vÒ l-îng tiÒn cung øng cña NHNN, hay l-îng tuÒn göi dïng ®Ó cho vay ra cña c¸c NHTM.Qua sù minh ho¹ cña biÓu ®å chØ ra t¹i mét thêi ®iÓm Eo mµ t¹i ®ã ®-êng cung vèn(Ms) gÆp ®-êng cÇu vÒ vèn(Md),khi ®ã ta cã l·i suÊt c¬ b¶n (Lci).Cã nghÜa ®ã lµ gi¸ vèn(gi¸ c¶ tÝn dông) chung nhÊt mµ bÊt cø quan hÖ vay m-în nµo trªn thÞ tr-êng còng ph¶i tÝng ®Õn. Lci ch-a cã ph©n biÖt l·i suÊt cho vay(Lli) hay l·i suÊt ®i vay (Ldi).NghÜa lµ viÖc cho vay vµ huy ®éng vèn cña tõng ng©n hµng th× cßn cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc l·i suÊt cô thÓ, cßn riªng ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ th× ®¹t ®-îc c©n b»ng Lli vµ Ldi(®Ó cã Lli=Ldi) lµ hÕt søc ngÉu nhiªn. §iÓm c©n b»ng cung cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ chØ cã thÞ tr-êng míi quyÕt ®Þnh ®-îc. Khi thÞ tr-êng tiÒn tÖ cµng ph¸t triÓn cµng cho phÐp nhanh chãng ®¹t ®Õn Lci vµ ®ã lµ kÕt qña cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt, cña sù tuyÖt ®èi tu©n thñ qui luËt cung- cÇu trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ. Tõ ph¸c ®å lý thuyÕt nhvËy, ta cã thÓ rót ra vÒ mÆt thùc tiÔn: + Lli ph¶i lín h¬n Lci vµ Ldi ph¶i nhá h¬n Lci hay Ldi < Lci < Lli, nh- vËy míi ®¶ b¶o cho sù vËn hµnh b×nh th-êng c¸c ho¹t ®éng huy ®éng vèn, nhËn tiÒ göi vµ cho vay trong nÒn kinh tÕ. Cã nghÜa, bÊt kú ng©n hµng nµo t×m ®-îc c¬ héi tr¶ l·i tiÒn göi thÊp h¬n/hoÆc b»ng l·i suÊt c¬ b¶n vµ cho vay cao h¬n/ hoÆc b»ng l·i suÊt c¬ b¶n th× kh«ng bao giê bÞ lç thËm chÝ cã l·i. +Mäi chi phÝ nhËn tiÒn göi, huy ®éng vµ cho vay vèn (chi phÝ nghiÖp cña ng©n hµng)®Òu cã xu h-íng ®Ó Lli vµ Ldi kh«ng tho¸t ly qu¸ xa Lci. Nãi kh¸c ®i,®Ó c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng, ®iÒu tiªn quyÕt lµ c¸c ng©n hµng ph¶i lu«n phÊn ®Êu gi¶m chi phÝ nghiÖp vô. Thµnh thö Lci chÝnh lµ l·i suÊt giíi h¹n hay cßn gäi lµ chi phÝ cËn biªn trong ho¹t ®éng ng©n hµng. +Kho¶ng chi phÝ cËn biªn ®-îc hîp thµnh tõ v« sè kh¶ n¨ng ®¹t ®-îc Lci (d¹ng biÕn cè ngÉu nhiªn) chÝnh lµ d- ®Þa cho sù vËn hµnh tÝn dông ng©n hµng. NghÜa lµ lu«n lu«n cã kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh gi÷a cung-cÇu vèn,khi ®ã kho¶ng chi phÝ cËn biªn sÏ h×nh thµnh khung l·i suÊt c¬ b¶n,chø kh«ng ph¶i chØ cã l·i suÊt c¬ b¶n ®-îc h×nh thµnh t¹i mét ®iÓm Eo duy nhÊt. 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 L·i suÊt (i) H¹n møc tÝn dông Cung vèn (Ms) Lli TrÇn l·i suÊt E1 Lci E0 Sµn l·i suÊt CÇu vèn (Md) Ldi Q Q1 Q0 Huy ®éng cho vay §iÒu ®ã cho thÊy sù chªnh lÖch l·i suÊt (Lli-Ldi) nhÊt thiÕt ph¶i ®¶m b¶o bï ®¾p ®-îc chi phÝ cËn biªn vµ tr¸nh cho ho¹t ®éng tÝn dông l©m vµo rñi ro vÒ mÆt nghiÖp vô. +Tæng l-îng tÝn dông (Qi*) lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh kÝch cì chªnh lÖch l·i suÊt (Lli-Ldi)’ . Lu«n cã mét Q’ nhá h¬n Q* (Q’ - Xem thêm -