Tài liệu Luận vănquản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện định hóa, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THỊ HỒNG PHƯỢNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THỊ HỒNG PHƯỢNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS BÙI QUANG TUẤN THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Bùi Thị Hồng Phượng ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Bùi Quang Tuấn, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Kinh tế, khoa Sau Đại học - Trường Đại học Kinh tế & Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên Đại học Thái Nguyên đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban lãnh đạo, các bạn bè đồng nghiệp, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Do bản thân còn nhiều hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Bùi Thị Hồng Phượng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 4. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 3 5. Bố cục của đề tài ........................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ ĐỊA PHƯƠNG ......................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế ................................................................................................................ 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 5 1.1.2. Mối quan hệ giữa đào tạo nghề và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............ 12 1.1.3. Nội dung công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế ....................................................................................................... 16 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế .............................................................................. 19 1.1.5. Vai trò của đào tạo nghề trong phát triển kinh tế - xã hội .................... 22 1.2. Kinh nghiệm về quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch kinh tế của một số địa phương .................................................................................... 27 1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước ................................. 27 1.2.2. Bài học cho huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .................................. 32 iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 34 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 34 2.2.1. Khung phân tích đề tài .......................................................................... 34 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 35 2.2.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin ...................................... 36 2.2.4. Công cụ phân tích thông tin .................................................................. 39 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 40 2.3.1. Nhóm các chỉ tiêu vể phát triển kinh tế xã hội huyện Định Hóa .......... 40 2.3.2. Nhóm các chỉ tiêu đánh giá công tác đào tạo nghề tại huyện Định Hóa .... 41 Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỊNH HOÁ, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................. 47 3.1 Giới thiệu tổng quan về huyện Định Hóa - tỉnh Thái Nguyên.................. 47 3.1.1. Về điều kiện tự nhiên ............................................................................ 47 3.1.2. Về tăng trưởng kinh tế .......................................................................... 50 3.1.3. Về địa bàn và dân cư ............................................................................. 56 3.1.4. Nhận xét và đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Định Hóa .............................................................................................. 57 3.2. Thực trạng công tác quản lý đào tạo nghề trên địa bàn huyện Định Hoá ..... 59 3.2.1. Thực trạng về dân số, lao động - việc làm của lao động nông thôn ..... 59 3.2.2. Tình hình công tác quản lý đào tạo nghề trên địa bàn huyện Định Hoá .... 63 3.3.3. Tình hình quản lý đào tạo nghề gắn với CDCCKT huyện Định Hóa ........ 75 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .................... 80 3.3.1. Nhóm yếu tố chủ quan .......................................................................... 80 3.3.2. Nhóm yếu tố khách quan....................................................................... 85 v 3.4. Đánh giá về tình hình quản lý đào tạo nghề với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .......................... 90 3.4.1. Những thành tựu đạt được..................................................................... 90 3.4.2. Những hạn chế, khó khăn...................................................................... 91 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 93 Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆNĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN ..................................................................................... 95 4.1. Quan điểm và mục tiêu công tác quản lý đào tạo nghề và chuyển dịch CCKT huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ............................................ 95 4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 95 4.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 96 4.2. Các giải pháp hoàn thiện quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên .................... 97 4.2.1. Quy hoạch mạng lưới dạy nghề trên địa bàn huyện ............................. 97 4.2.2. Nâng cao chất lượng hoạt động định hướng nghề nghiệp .................... 98 4.2.3. Nâng cao chất lượng đào tạo nghề ........................................................ 98 4.2.4. Nâng cao năng lực trung tâm giới thiệu việc làm ............................... 102 4.3. Một số kiến nghị..................................................................................... 104 4.3.1. Đối với Nhà nước, Chính phủ ............................................................. 104 4.3.2. Đối với Bộ Lao động - Thương binh và xã hội, Tổng cục Dạy nghề . 104 4.3.3. Đối với UBND tỉnh Thái Nguyên ....................................................... 104 4.3.4. Đối với UBND huyện Định Hóa......................................................... 105 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 109 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 111 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CCKT Cơ cấu kinh tế CDCCKT Chuyển dịch cơ cấu kinh tế CĐ Cao đẳng CN-TTCN Công nghiệp-Tiểu thủ công nghiệp CNH-HĐH Công nghiệp hóa-Hiện đại hóa DN Doanh nghiệp ĐA Đề án ĐH Đại học GTSX Giá trị sản xuất HĐQT Hội đồng quản trị KT-XH Kinh tế-xã hội KHCN Khoa học công nghệ LĐTB Lao động thương binh LĐTBXH Lao động thương binh xã hội LLSX Lực lượng sản xuất ND Nông dân NĐ-CP Nghị định-Chính phủ N-L-NN Nông-Lâm-Ngư nghiệp QĐ-TTg Quyết định - Thủ tướng chính phủ QHSX Quan hệ sản xuất TB&XH Thương binh & Xã hội TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT-BTC Thông tư-Bộ tài chính UBND Ủy ban nhân dân XH Xã hội vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thang đo của bảng hỏi ................................................................ 37 Bảng 3.1: Kết quả phát triển ngành trồng trọt tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn từ năm 2014-2016 ................................. 51 Bảng 3.2: Một số kết quả chăn nuôi chủ yếu của huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên qua các năm 2014-2016 ........................................ 52 Bảng 3.3: Một số kết quả phát triển thủy sản của huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên qua các năm 2014-2016 ........................................ 53 Bảng 3.4: Một số kết quả phát triển lâm nghiệp của huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên qua các năm 2014-2016 ................................. 54 Bảng 3.5: Tình hình dân số, lao động và việc làm tại huyện Định Hóa qua các năm 2014-2016 .............................................................. 59 Bảng 3.6: Kết quả đánh giá mục tiêu của đào tạo nghề tại huyện Định Hóa .... 63 Bảng 3.7: Danh mục nghề được cấp chứng nhận đăng ký hoạt động dạy nghề tại trên địa bàn huyện Định Hóa ........................................ 65 Bảng 3.8: Kết quả đánh giá về nội dung của đào tạo nghề tại huyện ......... 67 Bảng 3.9: Các phương pháp đào tạo cho lao động nông thôn ..................... 69 Bảng 3.10: Kết quả đánh giá về phương pháp đào tạo nghề tại huyện Định Hóa ..................................................................................... 70 Bảng 3.11: Các lớp dạy nghề do Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa tổ chức trong giai đoạn 2014-2016 ................................................. 72 Bảng 3.12: Kinh phí thực hiện giai đoạn 2014-2016 .................................... 73 Bảng 3.13: Kết quả đánh giá về nguồn kinh phí hỗ trợ cho người học tại huyện Định Hóa .......................................................................... 74 Bảng 3.14. Kết quả học tập của học viên trong giai đoạn 2014-2016 .......... 75 viii Bảng 3.15. Một số chỉ tiêu chủ yếu phản ánh hiệu quả của đào tạo nghề đối với chuyển dịch CCKT trên địa bàn huyện Định Hóa qua các năm 2014-2016 ..................................................................... 77 Bảng 3.16: Kết quả đánh giá về công tác đào tạo nghề tại huyện Định Hóa....... 80 Bảng 3.17: Khả năng huy động vốn cho quá trình đào tạo nghề tại huyện Định Hóa qua các năm 2014-2016.............................................. 81 Bảng 3.18: Kết quả có việc làm sau đào tạo tại huyện Định Hóa năm 2014-2016 ................................................................................... 82 Bảng 3.19: Khả năng chi ngân sách của địa phương cho hoạt động đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Định Hóa .. 84 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Định Hóa là một huyện miền núi phía tây bắc tỉnh Thái Nguyên, được biết đến với di tích quốc gia đặc biệt An toàn khu Định Hóa. Định Hóa giáp tỉnh Bắc Kạn về phía bắc và phía đông; giáp tỉnh Tuyên Quang về phía tây; giáp huyện Đại Từ và huyện Phú Lương về phía nam. Diện tích tự nhiên 52.075,4 ha với dân số 87.089 người. Huyện có 24 đơn vị hành chính gồm 1 thị trấn và 23 xã. Với số lượng lao động trên địa bàn huyện gần 56.607 người, tuy nhiên qua điều tra thì số lao động đã qua đào tạo chiếm tỷ lệ chưa cao, điều này cho thấy chất lượng lao động của huyện chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn và cả trong việc cung ứng thị trường lao động. Phần lớn lao động của huyện chưa qua đào tạo, đặc biệt là lao động nông thôn, đây là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng tìm được việc làm nhưng thu nhập thấp (chỉ thực hiện được công việc giản đơn), điều này tạo ra những khó khăn nhất định cho bản thân người lao động, gia đình và xã hội. Xác định công tác đào tạo nghề có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần nâng cao năng suất lao động, tạo cơ hội việc làm, thu nhập đáp ứng nguồn nhân lực cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong thời gian qua, công tác đào tạo nghề trên địa bàn huyện đã được cấp uỷ đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội quan tâm và tổ chức thực hiện hiệu quả các đề án, chương trình đào tạo nghề của Trung ương, của tỉnh cho lao động nói chung và lao động nông thôn nói riêng. Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được vẫn còn những bất cập và hạn chế đó là: tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp so với yêu cầu của huyện; chất lượng và hiệu quả đào tạo chưa cao; đào tạo chưa gắn liền với giải quyết việc làm, nhất là trong việc chuyển đổi nghề nghiệp khi Nhà nước thu hồi đất, giải 2 toả, tái định cư để thực hiện quy hoạch và các dự án đầu tư trên địa bàn huyện; cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa phù hợp với thực tiễn, nhu cầu sử dụng lao động của các doanh nghiệp; việc huy động nguồn lực xã hội cho công tác đào tạo nghề chưa nhiều... Trước tình hình đó, để đạt được mục tiếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo Nghị quyết của Đảng bộ huyện và HĐND huyện đã đề ra, đáp ứng nhu cầu phát triển các khu vực sản xuất công nghiệp, dịch vụ và nông nghiệp hiện đại, thì việc nâng cao chất lượng đội ngũ lao động của huyện là việc làm cần thiết và cấp bách. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, đề tài: “Quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa - tỉnh Thái Nguyên” nhằm góp phần vào việc phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của huyện trong thời gian tới. 2. Mục đích nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa giai đoạn 2014 2016, luận văn đề xuất một số giải pháp quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa - Thái Nguyên trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá các vấn đề lý luận cơ bản về quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế; - Đánh giá thực trạng quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài làcông tác quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận văn nghiên cứu trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu giai đoạn từ năm 2014-2016, số liệu sơ cấp thu thập trong năm 2017. - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các chính sách quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn gắn với định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương theo hướng CNH, HĐH từ năm 2014-2016 và đề xuất giải pháp trong giai đoạn từ nay đến năm 2022. 4. Đóng góp của đề tài * Ý nghĩa khoa học: luận văn làm rõ thêm một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương, góp phần nâng cao nhận thức về vấn đề này. * Ý nghĩa thực tiễn: đánh giá được thực trạng, chỉ ra được những thành công, những hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong công tác công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại huyện Định Hóa thời gian qua, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện công tác đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại huyện Định Hóa trong thời gian tới. Luận văn là tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách trên địa bàn huyện Định Hóa và tỉnh Thái nguyên, các cơ quan chức năng quản lý trên địa bàn trong việc đưa ra các giải pháp quản lý đào tạo nghề gắn với CDCCKT trong thời gian tới. 4 5. Bố cục của đề tài Ngoài mục lục, lời mở đầu, danh mục chữ viết tắt, bảng biểu, kết luận và các tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 4 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương Chương 2. Phương pháp nghiên cứu. Chương 3.Thực trạng công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Chương 4. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ GẮN VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ ĐỊA PHƯƠNG 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý đào tạo nghề gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm, hình thức đào tạo nghề a. Khái niệm đào tạo nghề Hiện nay, trong các văn bản quy phạm pháp luật mới chỉ có khái niệm về dạy nghề, chưa có khái niệm về đào tạo nghề. Tuy nhiên trong thực tế sử dụng, hai từ này chưa có sự phân biệt rõ ràng, đôi khi vẫn được sử dụng thay thế cho nhau và người đọc vẫn hiểu theo một nghĩa. Theo quy định tại Khoản 1, Điều 5 Luật Dạy nghề số 76/2006/QH11. “Dạy nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khoá học” [11] - Đào tạo nghề là những hoạt động nhằm mục đích nâng cao tay nghề, kỹ năng của mỗi cá nhân đối với công việc hiện tại và tương lai. Theo giáo trình Kinh tế lao động của trường Đại học kinh tế quốc dân Hà Nội thì: “Đào tạo nghề là đào tạo nguồn nhân lực, là quá trình trang bị kiến thức nhất định về chuyên môn nghiệp vụ cho người lao động, để họ có thể đảm nhận được một số công việc nhất định”.[12] “Đào tạo nghề là hoạt động nhằm trang bị cho người lao động những kiến thức, kỹ năng và thái độ lao động cần thiết để người lao động sau khi hoàn thành khoá học hành được một nghề trong xã hội”[5] Như vậy, các khái niệm trên đã không chỉ dừng lại ở trang bị những kiến thức, kỹ năng cơ bản mà còn đề cập đến thái độ lao động cơ bản. Điều này thể hiện tính nhân văn, tinh thần xã hội chủ nghĩa, đề cao người lao 6 động ngay trong quan niệm về lao động chứ không chỉ coi lao động là một nguồn vốn nhân lực, coi công nhân như cái máy sản xuất với công nghệ và kỹ thuật tiến tiến hiện nay. Thực tế, trong các văn bản pháp quy chính thức, cũng như trong đời sống xã hội, các thuật ngữ “dạy nghề” hoặc “đào tạo nghề” được dùng khá phổ biến, còn thuật ngữ “đào tạo lao động kỹ thuật” chỉ mới xuất hiện gần đây. Đây cũng chính là bước phát triển mới về tư duy nhằm làm rõ hơn và nâng lên tầm cao mới hệ thống giáo dục nghề nghiệp so với quan niệm truyền thống trước đây coi đào tạo nghề chỉ là đào tạo lực lượng lao động chân tay, mang tính cơ bắp, trong quá trình lao động chủ yếu sử dụng lao động cơ bắp của con người. Quan niệm này về dạy nghề không còn phù hợp với nền sản xuất hiện đại. Khái niệm dạy nghề theo quan niệm mới phải phù hợp với điều kiện kỹ thuật- công nghệ phát triển, sử dụng trong sản xuất ngày càng phổ biến hệ thống máy móc, thiết bị hiện đại, tự động hoá. Bới vậy, thực chất hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo định hướng mới là hệ thống đào tạo lao động kỹ thuật trong thời kỳ mới. Hệ thống này có nhiệm vụ đào tạo người lao động về kiến thức, kỹ năng thực hành nghề, nhân cách ở các cấp trình độ, có đủ khả năng tìm việc làm và năng lực tự tạo việc làm, năng lực thích ứng với sự biến đổi nhanh chóng của công nghệ và thực tế sản xuất kinh doanh, gắn kết chặt chẽ với việc làm trong xã hội, liên thông với các trình độ đào tạo khác. Và như vậy, khái niệm dạy nghề hoặc đào tạo nghề là những khái niệm được sử dụng theo quan niệm truyền thống và có ý nghĩa hạn hẹp, không hàm chứa được bản chất và các nội dung mới của đào tạo nghề nghiệp trong thời kỳ đẩy mạnh CNH - HĐH và Hội nhập của phát triển nền kinh tế tri thức. Hiện nay chúng ta phải thống nhất dùng khái niệm “đào tạo lao động kỹ thuật” thay thế cho khái niệm “dạy nghề” hoặc “đào tạo nghề” trong các văn bản pháp qui và trong đời sống xã hội. Trong trường hợp còn sử dụng thuật ngữ “dạy nghề” hoặc “đào tạo nghề” thì phải hiểu với nội dung mới, đó là “đào tạo lao động kỹ thuật” trong hệ thống đào tạo kỹ thuật thực hành. 7 Như vậy, quan niệm đào tạo nghề của tác giả đào tạo lao động kỹ thuật, là quá trình hoạt động đào tạo có mục đích, có tổ chức và có kế hoạch trong hệ thống đào tạo kỹ thuật thực hành nhằm hình thành và phát triển kiến thức, kỹ năng, thái độ cho mỗi cá nhân người lao động ở các cấp trình độ để có thể hành nghề, làm công việc phức tạp với năng suất và hiệu quả cao, đồng thời có năng lực thích ứng với sự biến đổi nhanh chóng của kỹ thuật và công nghệ trong thực tế. Đào tạo nghề gồm hai quá trình có quan hệ hữu cơ với nhau: (i) Dạy nghề là quá trình giảng viên truyền bá những kiến thức về lý thuyết và thực hành để các học viên có được một trình độ, kỹ năng thành thục nhất định về nghề nghiệp. (ii) Học nghề là quá trình tiếp thu những kiến thức lý thuyết và thực hành của người lao động để đạt được một trình độ nghề nghiệp nhất định. b. Hình thức đào tạo nghề Các hình thức đào tạo nghề bao gồm: - Đào tạo ngắn hạn (Sơ cấp nghề và dạy nghề dưới 3 tháng): Là loại hình đào tạo nghề có thời gian đào tạo dưới một năm, chủ yếu áp dụng đối với phổ cập nghề. Loại hình này có ưu điểm là có thể tập hợp được đông đảo lực lượng lao động ở mọi lứa tuổi, những người không có điều kiện học tập tập trung vẫn có thể tiếp thu được tri thức ngay tại chỗ, với sự hỗ trợ đắc lực của các cơ quan đoàn thể, địa phương, Nhà nước về mặt giáo trình, giảng viên… - Đào tạo dài hạn (Trung cấp nghề và Cao đẳng nghề): Là loại hình đào tạo nghề có thời gian đào tạo từ một năm trở lên, chủ yếu áp dụng đối với đào tạo công nhân kỹ thuật và nhân viên nghiệp vụ. Đào tạo nghề dài hạn thường có chất lượng cao hơn các lớp đào tạo ngắn hạn. - Đào tạo mới: Là loại hình đào tạo nghề áp dụng cho những người chưa có nghề (đào tạo mới là để đáp ứng yêu cầu tăng thêm lao động có nghề). - Đào tạo lại: Là quá trình đào tạo nghề áp dụng với những người đã có nghề song vì lý do nào đó, kiến thức và kỹ năng của họ không còn phù hợp nữa, không còn đáp ứng được trước những thay đổi của công nghệ mới hay của thị trường. 8 - Đào tạo nâng cao: Là quá trình bồi dưỡng nâng cao kiến thức và kinh nghiệm làm việc để người lao động có thể đảm nhận được những công việc phức tạp hơn. Đào tạo nghề được phân thành các cấp đào tạo khác nhau. Các cấp trình độ đào tạo nghề bao gồm mức độ phức tạp của lao động và năng lực thực hiện nghề nghiệp. Các cấp trình độ đào tạo nghề là sự phân hóa mục tiêu đào tạo nghề theo chiều sâu. Các cấp trình độ đào tạo nghề được hình thành từ sắp xếp các cấp trình độ theo hệ thống từ đơn giản đến phức tạp: - Công nhân bán lành nghề: công nhân tại cấp độ này thực hiện các hoạt động có tính lặp lại, và thực hiện công việc được phân công khi có người giám sát. - Công nhân lành nghề: công nhân tại cấp độ này có thể làm việc trong những điều kiện phù hợp với các tiêu chuẩn nhất quán. Nhiệm vụ của họ là biết thực hiện công việc một cách độc lập, quyết định quy trình làm việc theo các tiêu chuẩn hiện hành. - Công nhân lành nghề trình độ cao: công nhân tại cấp độ này có thể thực hiện công việc với kỹ năng cao. Họ có năng lực giải quyết các vấn đề, ra quyết định, giúp đỡ công nhân bậc thấp hơn, biết một nghề khác ở mức độ trung bình. Trong một số ngành nghề, công nhân phải có trình độ kỹ thuật viên (kiến thức tương đương với kỹ sư thực hành). Kỹ thuật viên hay trình độ lành nghề cao là yêu cầu khách quan nhằm thích ứng với những biến động nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, công nghệ sản xuất trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Đây cũng là nguồn nhân lực chúng ta đang rất cần trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. [4] 1.1.1.2. Khái niệm quản lý đào tạo nghề Thực chất là quản lí các yếu tố sau theo một trình tự, qui trình vừa khoa học, vừa phù hợp với các điều kiện thực tế của cơ sở dạy nghề, đem lại hiệu quả trong công tác đào tạo. Các yếu tố đó là: 9 + Mục tiêu đào tạo nghề + Nội dung đào tạo nghề + Hình thức tổ chức đào tạo nghề + Hoạt động dạy nghề (chủ thể là thầy, cô giáo) + Hoạt động học nghề (chủ thể là học trò) + Cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện đào tạo nghề + Môi trường đào tạo nghề + Tổ chức thực hiện Quy chế đào tạo nghề trong kiểm tra, đánh giá + Tổ chức bộ máy đào tạo nghề Các thành tố này có mối quan hệ chặt chẽ và có tác động qua lại lẫn nhau. Để thực hiện có hiệu quả công tác quản lý đào tạo nghề cần tiến hành các bước theo quy trình như quản lí giáo dục, kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá. Trong quản lý công tác đào tạo các yếu tố trên luôn luôn vận động và tác động qua lại lẫn nhau làm nảy sinh những tình huống quản lý. Do vậy, nhà quản lí phải thường xuyên theo dõi, đánh giá, xử lý các sai lệch để kịp thời điều chỉnh nhằm làm cho công tác giáo dục, đào tạo và nhà trường phát triển liên tục. Nhiệm vụ của quản lý đào tạo nghề chính là ổn định duy trì quá trình đào tạo đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế xã hội trong từng giai đoạn phát triển của đất nước và đổi mới phát triển quá trình đào tạo đón đầu những tiến bộ khoa học kỹ thuật đem lại hiệu quả kinh tế, chính trị, xã hội. [4,12] 1.1.1.3. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế a. Khái niệm cơ cấu kinh tế Cơ cấu là cách tổ chức các thành phần nhằm thực hiện một chức năng của chỉnh thể. Cơ cấu là một phạm trù triết học thể hiện cấu trúc bên trong cũng như tỉ lệ và mối quan hệ giữa các bộ phận cấu thành một hệ thống. Cơ cấu là thuộc tính của một hệ thống nhất định. Nền kinh tế của một quốc gia được xem xét như một hệ thống với nhiều bộ phận hợp thành. Các bộ phận 10 này có quan hệ mật thiết với nhau theo một trật tự nào đó trong một giai đoạn lịch sử cụ thể. Nói một cách đơn giản, có thể coi đó là bộ khung của khái niệm cơ cấu kinh tế [14] Cơ cấu của nền kinh tế quốc dân là tổng thể những mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế: các lĩnh vực (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng), các ngành kinh tế quốc dân (công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải, y tế, giáo dục...), các thành phần kinh tế xã hội (kinh tế nhà nước, tư nhân, cá thể tiểu chủ, nước ngoài...), các vùng kinh tế. Việc phát triển nền kinh tế có hiệu quả là mục tiêu phấn đấu của mỗi quốc gia. Muốn đạt được mục tiêu trên đòi hỏi phải có một CCKT hợp lý xét trên góc độ các ngành kinh tế, các vùng kinh tế và các thành phần kinh tế. Các yếu tố hợp thành CCKT phải được thể hiện cả về số lượng cũng như về chất lượng và được xác định trong những giai đoạn nhất định, phù hợp với những đặc điểm tự nhiên, KT-XH cụ thể của mỗi quốc gia (vùng, hoặc địa phương) qua từng thời kỳ. Cơ cấu kinh tế không phải là một hệ thống tĩnh, bất biến, mà luôn vận động chuyển dịch cần thiết, thích hợp với những biến động của điều kiện tự nhiên, KT- XH. Do đó sự duy trì quá lâu hoặc thay đổi quá nhanh chóng của CCKT mà không tính đến sự phù hợp với những biến đổi của tự nhiên, KTXH đều có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của nền kinh tế. Vì vậy việc duy trì hay thay đổi CCKT không phải là mục tiêu, mà chỉ là phương tiện của việc tăng trưởng và phát triển kinh tế. Cơ cấu kinh tế trong quá trình vận động chuyển dịch nhanh hay chậm không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan mà phụ thuộc vào các điều kiện cần thiết cho sự chuyển đổi, sự vận động và phát triển của LLSX xã hội, các mục tiêu KT-XH sẽ đạt được như thế nào. Nói cách khác CCKT biến đổi chính là kết quả của quá trình phân công lao động xã hội, CCKT phản ánh mối quan hệ LLSX và QHSX của nền kinh tế.