Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Luận văn ý thức chính trị của sinh viên nước ta hiện nay thực trạng và những v...

Tài liệu Luận văn ý thức chính trị của sinh viên nước ta hiện nay thực trạng và những vấn đề đặt ra

.PDF
193
445
67

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM ĐÌNH KHUÊ Ý THỨC CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN Ở NƢỚC TA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số: 62 22 03 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Viết Thông Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là đáng tin cậy. Kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Phạm Đình Khuê MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN................................................................................ 7 1.1. Tình hình nghiên cứu về ý thức chính trị và công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên .................................................................................... 7 1.1.1. Quan niệm về ý thức chính trị ................................................................ 7 1.1.2. Quan niệm về ý thức chính trị của sinh viên ....................................... 12 1.1.3. Bàn về thực trạng và giải pháp nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên...15 1.2. Khái quát kết quả và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu ........... 22 1.2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu............................................................... 22 1.2.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu ................................................. 24 Chƣơng 2. Ý THỨC CHÍNH TRỊ VÀ Ý THỨC CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM ........................................................................................ 27 2.1. Ý thức chính trị ..................................................................................... 27 2.2. Sinh viên và những phƣơng thức thể hiện ý thức chính trị của sinh viên ................................................................................................................. 41 2.2.1. Sinh viên và ý thức chính trị của sinh viên .......................................... 41 2.2.2. Những phương thức thể hiện ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam 46 2.3. Sự cần thiết phải nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên ................ 55 2.3.1. Nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên xuất phát từ vị trí và vai trò của sinh viên trong xã hội ..................................................................................... 55 2.3.2. Góp phần giáo dục - đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc...................... 58 2.3.3. Nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên góp phần đấu tranh với những quan điểm sai trái và âm mưu, hoạt động “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch ........................................................................................................... 62 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG Ý THỨC CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ........................................ 69 3.1. Những yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam ................................................................................ 69 3.1.1. Kinh tế của Việt Nam và toàn cầu hóa hiện nay .................................. 69 3.1.2. Sự tác động của môi trường chính trị - xã hội ..................................... 71 3.1.3. Yếu tố văn hóa, giáo dục ...................................................................... 74 3.1.4. Những đặc điểm, tâm sinh lý lứa tuổi của sinh viên Việt Nam ........... 77 3.2. Thực trạng ý thức chính trị của sinh viên hiện nay ........................... 80 3.2.1. Thái độ trong việc học tập, nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ........................................................................................ 80 3.2.2. Niềm tin đối với sự nghiệp đổi mới và định hướng lý tưởng chính trị của bản thân trong quá trình học tập, rèn luyện trên giảng đường đại học .... 84 3.2.3. Thái độ trong việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc ...................................................................................................... 91 3.2.4. Nhận thức và ý chí chính trị trong việc thực hiện đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước................................................................. 96 3.2.5. Hành vi chính trị của sinh viên được biểu hiện trong hoạt động đoàn thể chính trị - xã hội hiện nay ............................................................................ 103 3.3. Nguyên nhân thực trạng ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay ....................................................................................................... 108 3.3.1. Nguyên nhân của những mặt tích cực ................................................ 108 3.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................... 112 Chƣơng 4 NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM NÂNG CAO Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN VIỆT NAM.................................................................................................. 117 4.1. Một số vấn đề đặt ra đối với việc nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay .............................................................................. 117 4.1.1. Mâu thuẫn giữa việc phát huy yếu tố tích cực chính trị, với sự thiếu quan tâm tự giác, biểu hiện sai lệch về ý thức chính trị của sinh viên hiện nay ....... 117 4.1.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao ý thức chính trị của chủ thể giáo dục với những hạn chế, bất cập trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng và tính đa dạng, phức tạp của thực tiễn đời sống kinh tế, xã hội hiện nay.................................. 120 4.1.3. Mâu thuẫn giữa chính sách đào tạo, việc làm và các chính sách khác góp phần nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên với những bất cập trong việc thực hiện những chính sách đó..................................................................... 123 4.2. Những giải pháp nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam giai đoạn hiện nay....................................................................................... 124 4.2.1. Nhóm giải pháp về kinh tế ................................................................. 124 4.2.2. Nhóm giải pháp về chính trị - tư tưởng.............................................. 128 4.2.3. Nhóm giải pháp về văn hóa - xã hội .................................................. 141 4.2.4. Giải pháp tăng cường giáo dục kết hợp với tự rèn luyện ý thức chính trị của sinh viên ................................................................................................. 145 C. KẾT LUẬN ............................................................................................ 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ ...................................................................................... 151 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BCHTW Ban chấp hành Trung ương CTQG Chính trị Quốc gia CNXH Chủ nghĩa xã hội CNH-HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá ĐTN Đoàn thanh niên HĐND Hội đồng nhân dân HSV Hội sinh viên KHXH Khoa học xã hội NXB Nhà xuất bản TNCS Thanh niên cộng sản TTXVN Thông tấn xã Việt Nam TW Trung ương XHCN Xã hội chủ nghĩa 1 A. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đang trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đây là một sự nghiệp khó khăn, gian khổ, đòi hỏi sự đóng góp của toàn Đảng, toàn dân. Bên cạnh các giai cấp, các tầng lớp cơ bản trong xã hội, lực lượng thanh niên, sinh viên có vai trò vô cùng quan trọng. Bởi lẽ, họ là người có tri thức về khoa học - kỹ thuật, có tinh thần và nhiệt huyết tuổi trẻ, dám nghĩ, dám làm, dám chấp nhận khó khăn, hy sinh, cống hiến; họ sẽ là chủ nhân tương lai của đất nước. Chính vì vậy, lực lượng sinh viên luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, bồi dưỡng. Văn kiện Đại hội thứ XI của Đảng đã chỉ rõ: “Làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, truyền thống, lý tưởng, đạo đức và lối sống; tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thế hệ trẻ... hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa” [38; tr 243]. Đại hội lần thứ XII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Đổi mới nội dung, phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng, lý tưởng, truyền thống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, lòng yêu nước, xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh, ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật cho thế hệ trẻ…phát huy vai trò của thế hệ trẻ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc” [39; tr 162]. Có thể nói đây là chủ trương đúng đắn bảo đảm cho mỗi sinh viên có niềm tin vững chắc vào sự nghiệp đổi mới do Đảng ta lãnh đạo, là yếu tố quyết định tạo ra động lực để mỗi sinh viên phát huy được khả năng của mình trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 2 Sự nghiệp đổi mới ở nước ta ngày càng đi vào chiều sâu, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng được khẳng định trên thực tế, việc mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế, đang là cơ hội cho mọi người Việt Nam nói chung và sinh viên Việt Nam nói riêng, học tập, nâng cao ý thức chính trị, đem tài năng và trí tuệ của mình ra phục vụ đất nước. Nhưng, bên cạnh đó vẫn còn một bộ phận sinh viên sống buông thả, thực dụng, xuống cấp về đạo đức, phai nhạt về lý tưởng, thờ ơ với những vấn đề chính trị - xã hội của đất nước… đây là một thách thức đặt ra phải quan tâm giải quyết. Đặc biệt ngày nay, các thế lực thù địch đang không ngừng chống phá cách mạng nước ta, thông qua chiến lược "diễn biến hoà bình" trên lĩnh vực tư tưởng văn hoá, chúng vu cáo, nói xấu Đảng và Nhà nước ta; dựng lên cái gọi là "vấn đề nhân quyền", "vấn đề dân chủ", "vấn đề tôn giáo", "tự quyết dân tộc"; kích động bạo loạn chính trị… chúng hô hào xóa bỏ chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vai trò lãnh đạo của Đảng, phủ nhận con đường đi lên CNXH ở Việt Nam. Trước sự chống phá quyết liệt của kẻ thù, có không ít sinh viên bị mất phương hướng, dao động, hoài nghi, có một bộ phận sinh viên do không theo kịp những diễn biến nhanh và phức tạp của thời cuộc trở nên lẫn lộn, mơ hồ về chính trị, thờ ơ, lãnh đạm với chủ nghĩa xã hội, thiếu tin tưởng vào thắng lợi của công cuộc đổi mới, thiếu quan tâm đến các vấn đề chính trị - xã hội và thậm chí dao động về mục tiêu, lý tưởng phấn đấu. Bên cạnh đó còn một bộ phận sinh viên ngày nay dường như ngại học tập chính trị, thờ ơ với những vấn đề chính trị và lảng tránh những quan hệ xã hội - chính trị. Đây là điều trái ngược hẳn với truyền thống dân tộc Việt Nam trong lịch sử. Thực trạng công tác giáo dục chính trị cho sinh viên hiện nay cũng đang có vấn đề. Hạn chế lớn nhất là công tác giáo dục chính trị cho sinh viên còn thiếu chủ động, nhạy bén, nội dung giáo dục chậm đổi mới, không theo kịp những 3 thông tin cập nhật, nhất là đối với những vấn đề chính trị phức tạp, nhạy cảm đang nảy sinh trong tình hình hiện nay. Phương pháp giáo dục chính trị còn đơn điệu, cứng nhắc, chưa khơi dậy được đặc tính ham hiểu biết của tuổi trẻ. Trong chương trình đào tạo của một số nhà trường, nội dung giáo dục chính trị bị giản lược đến mức tối thiểu, hoặc bị biến thành các kiến thức giáo dục công dân. Trong hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội, kể cả tổ chức đoàn thanh niên, hội sinh viên…, các cuộc sinh hoạt chính trị dần dần vắng bóng. Những bất cập, hạn chế nêu trên đặt ra cho sự nghiệp giáo dục nhiệm vụ hàng đầu không chỉ là đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ mà còn cần thiết phải giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên, bảo đảm họ thật sự là nguồn nhân lực chất lượng cao - cơ sở để đất nước có sự tăng trưởng về kinh tế và ổn định, bền vững về mặt chính trị - xã hội. Đây là lý do chúng tôi chọn đề tài “Ý thức chính trị của sinh viên ở nước ta hiện nay - thực trạng và những vấn đề đặt ra” vừa là vấn đề cơ bản vừa hết sức cấp thiết. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu ý thức chính trị của sinh viên ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Về phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu diễn biến ý thức chính trị của sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng từ năm 1991 đến nay. - Về không gian nghiên cứu: Một số trường đại học, cao đẳng của Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh. 3. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 3.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn - Đề tài dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về chính trị và giáo dục ý thức chính trị, tư tưởng chính trị. 4 - Cơ sở thực tiễn của đề tài là thực tiễn ý thức chính trị sinh viên trong một số trường đại học, cao đẳng tiêu biểu ở nước ta từ năm 1991 đến nay. 3.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin là phương pháp luận chung nhất. Ngoài ra, còn sử dụng các phương pháp cụ thể khác như: - Phương pháp phân tích tài liệu Phân tích tài liệu thực chất là cải biến những thông tin có sẵn trong tài liệu để rút ra những thông tin cần thiết cho một vấn đề nhất định. Để phục vụ cho đề tài nghiên cứu này chúng tôi đã tiến hành tìm kiếm và phân tích một số nguồn tài liệu sau: + Những báo cáo có liên quan đến sinh viên, ý thức chính trị, đạo đức lối sống của Trung ương Đoàn, Ban Tuyên giáo Trung ương, Thành đoàn một số thành phố và các nghị quyết của Đảng về thanh viên, sinh viên . + Luận án, luận văn, đề tài khoa học, bài viết trên báo và các tạp chí có liên quan đến chính trị và ý thức chính trị của sinh viên. Từ những nguồn tư liệu này chúng tôi phân tích và rút ra những thông tin cần thiết để phục vụ cho đề tài của mình. - Phương pháp phỏng vấn sâu Phỏng vấn là phương pháp thu thập thông tin của nghiên cứu xã hội học thông qua việc tác động tâm lý - xã hội trực tiếp của người đi hỏi và người được hỏi nhằm thu thập thông tin phù hợp với mục đích nghiên cứu. Việc sử dụng phương pháp này trong nghiên cứu nhằm tìm hiểu sâu về các đặc tính, tính chất của đối tượng nghiên cứu dựa trên những nhận định đánh giá của người được phỏng vấn. Để phục vụ cho đề tài nghiên cứu chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn sâu các đối tượng sau: sinh viên, các nhà hoạch định chính sách cho sinh viên, vv... 5 - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Trong xã hội học việc điều tra bằng bảng hỏi với tư cách là thu thập thông tin sơ cấp nhưng chiếm một vị trí chủ đạo trong nghiên cứu bởi tính ưu việt của nó. Đây là một trong những phương pháp được đề tài vận dụng và triển khai theo quy trình phù hợp với chuyên ngành. Để có kết quả và thông tin mang tính đại diện, khách quan, khoa học, chính xác nhóm nghiên cứu sẽ tiến hành chọn ngẫu nhiên đối với các đối tượng sinh viên một số trường đại học, cao đẳng. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về ý thức chính trị của sinh viên, thực trạng ý thức chính trị của sinh viên, luận án đưa ra những giải pháp nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích trên luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ cơ bản sau: - Tổng quan các công trình có liên quan đến đề tài luận án. - Làm rõ những vấn đề lý luận về ý thức chính trị và ý thức chính trị của sinh viên. - Phân tích thực trạng ý thức chính trị của sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Làm rõ những vấn đề đặt ra về ý thức chính trị trong sinh viên, đưa ra những giải pháp cơ bản góp phần nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên. 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án - Trên cơ sở hệ thống hoá, làm rõ khái niệm về ý thức chính trị, ý thức chính trị sinh viên, tác giả luận án đưa ra những phương thức những biểu hiện ý thức chính trị của sinh viên, trong đó nhấn mạnh tư tưởng yêu nước, tính 6 tích cực hoạt động chính trị - xã hội, thái độ với truyền thống dân tộc, tư tưởng lập thân, lập nghiệp, hợp tác, khát vọng được cống hiến cho đất nước trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa là đặc trưng nổi bật về ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay. - Trên cơ sở khảo sát và đánh giá một cách khoa học thực trạng ý thức chính trị của sinh viên trong các trường cao đẳng, đại học. Luận án đã đề xuất được các giải pháp nhằm nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên Việt Nam trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Luận án góp phần nâng cao nhận thức việc xây dựng ý thức chính trị cho sinh viên nói riêng và cho thế hệ trẻ Việt Nam nói chung. - Cung cấp luận cứ khoa học cho các ngành, các cấp trong việc hoạch định chính sách xây dựng ý thức chính trị cho sinh viên ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Kết quả của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy các chuyên đề liên quan đến giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương và 10 tiết. 7 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu về ý thức chính trị và công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Ý thức chính trị của sinh viên từ lâu đã là trung tâm chú ý của Đảng và Nhà nước cũng như các đoàn thể chính trị - xã hội và nhiều nhà khoa học ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Trên cơ sở khảo cứu các công trình liên quan đến ý thức chính trị, ý thức chính trị của sinh viên có thể khái quát thành các vấn đề cơ bản sau: 1.1.1. Quan niệm về ý thức chính trị Liên quan đến ý thức chính trị có thể kể đến một loạt các công trình: “Ý thức chính trị của giai cấp công nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà Nội trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS Phan Thanh Khôi, Nxb Chính trị, năm 2003; “Những yếu tố động lực trong hệ thống chính trị ở Việt Nam” GS.TS Nguyễn Duy Gia, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 1994; Dương Thị Thanh Xuân: “Ý thức chính trị của công nhân trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta hiện nay”, Luận án Tiến sĩ triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, năm 2007; “Tuyên truyền, giáo dục ý thức chính trị cho công nhân thuộc các doanh nghiệp ngoài quốc doanh” của Vũ Quang Vinh; “Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa nguồn sức mạnh tinh thần của nhân dân ta” của GS Đỗ Tư (1992); đề tài: “Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong xã hội và Quân đội thời kỳ đổi mới” của GS.TS Lê Văn Quang (2001); đề tài “Bản chất quá trình phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của sĩ quan cấp phân đội Quân đội nhân dân Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ của Trần Văn Bình, Học viện Chính trị Quân sự, Hà Nội, 1997; đề tài: “Quá trình phát triển ý thức chính trị của học viên sĩ quan 8 pháo binh hiện nay”, Luận văn thạc sĩ của Phùng Văn Ngọc, Học viện Chính trị Quân sự, Hà Nội, 1997. Trong các công trình nêu trên đáng chú ý là công trình: “Những yếu tố động lực trong hệ thống chính trị ở Việt Nam”, GS.TS Nguyễn Duy Gia cho rằng: “ Ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, tồn tại trong xã hội một cách khách quan do nhu cầu phát triển xã hội... xét về mặt nội dung, ý thức chính trị là một phạm trù chính trị được biểu hiện qua các yếu tố tư duy chính trị, tư tưởng, quan niệm của từng cá nhân và của giai cấp về những vấn đề chính trị” [51; tr 43]. Theo tác giả nội dung của ý thức chính trị thuộc thượng tầng kiến trúc của xã hội, nó có kết cấu phức tạp, bao gồm tư duy chính trị, học thuyết chính trị, thái độ tình cảm, niềm tin chính trị cá nhân, tầng lớp và giai cấp trong xã hội. Tác giả cho rằng ý thức chính trị ở dạng phổ quát nhất được phân chia thành hai mức độ: mức độ tư duy lý luận chính trị và mức độ tâm lý chính trị [51; tr 46]. “Giáo trình Triết học Mác- Lênin”, do Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình Quốc gia các môn Khoa học Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (2004), coi ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, tuy không đưa ra khái niệm nhưng công trình đã chỉ ra ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội, nó xuất hiện trong các xã hội có giai cấp và nhà nước. Nó phán ánh các quan hệ chính trị, kinh tế, xã hội giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia, cũng như thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà nước. Đặc trưng của ý thức chính trị là thể hiện trực tiếp và tập trung lợi ích của giai cấp [52; tr 587]. Cuốn sách khẳng định ý thức chính trị (đặc biệt là hệ tư tưởng chính trị) có vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội thông qua tổ chức nhà nước nó tác động trở lại cơ sở kinh tế và “có thể, trong những giới hạn nhất 9 định thay đổi cơ sở kinh tế”. Trong ý thức chính trị của giai cấp công nhân thì hệ tư tưởng chính đó là chủ nghĩa Mác - Lênin, đây là hệ tư tưởng triệt để, cách mạng và thật sự khoa học. Đối lập với hệ tư tưởng tư sản, hệ tư tưởng Mác - Lênin dẫn dắt giai cấp công nhân và nhân dân lao động tiến hành cuộc đấu tranh tự giác xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xây dựng xã hội mới tốt đẹp, công bằng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với quy luật lịch sử [52; tr 588]. Tiếp tục khẳng định ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa có vai trò quan trọng trong công tác lãnh đạo của đảng cộng sản, trong cuốn:“Đảng lãnh đạo quân đội Liên Xô, Cu ba, Cộng hòa Dân chủ Đức, Triều Tiên” mặc dù các tác giả chưa đưa ra quan quan niệm về ý thức chính trị, nhưng cuốn sách cũng khẳng định: “Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa, đó chính là chủ nghĩa Mác Lênin, các nghị quyết của Đảng, phải làm cho những người lính xã hội chủ nghĩa tin tưởng vào nó, từ đó xây dựng ý thức giai cấp, ý thức dân tộc và tinh thần chiến đấu độc lập” [49; tr 42]. Trong đề tài nghiên cứu:“Các biện pháp quản lý nhằm tăng cường giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên Trường Cao đẳng Kinh tế - Tài chính tỉnh Thái Nguyên”, tác giả Chu Mạnh Cường quan niệm: ý thức chính trị là sự phản ánh các quan hệ trong xã hội, phản ánh những lợi ích căn bản và địa vị của các giai cấp và mối quan hệ giữa các giai cấp đó trong quản lý đất nước [18; tr 9]. Theo tác giả ý thức chính trị gồm: Ý thức về quyền dân tộc, sự toàn vẹn lãnh thổ, sự giàu mạnh của đất nước; ý thức về thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, về chiến lược phát triển đất nước; ý thức về quyền lợi là nghĩa vụ công dân được thể hiện trong cuộc sống học tập, lao động và hoạt động chính trị - xã hội về sự giàu mạnh của đất nước và hạnh phúc của nhân dân; ý thức về nghĩa vụ quân sự xây dựng và bảo vệ Tổ quốc chống mọi âm mưu thủ đoạn xâm phạm đến trật tự, an ninh, chủ quyền của quốc gia [ 18; tr 9]. 10 Ý thức chính trị trong học viên các trường quân sự cũng luôn được quan tâm, vì thế đề tài: “Đặc điểm ý thức chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam và vận dụng trong xây dựng ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 hiện nay”, tác giả Vương Hồng Sơn quan niệm: ý thức chính trị là hệ thống các quan điểm, tư tưởng, lý luận, tâm lý và tình cảm của một giai cấp về địa vị vai trò lịch sử, về mục tiêu và nhiệm vụ chính trị, về đường lối chiến lược và sách lược của giai cấp đó trong một giai đoạn nhất định của lịch sử [118; tr 9]. Trong đề tài: “Công đoàn trong việc nâng cao ý thức chính trị của giai cấp công nhân ở nước ta hiện nay”, tác giả Nguyễn Cao Tiến cho rằng: ý thức chính trị chính là sự hiểu biết, sự quan tâm đến những vấn đề chính trị. Cụ thể hơn, ý thức chính trị là sự phản ánh các quan hệ kinh tế - xã hội, phản ánh những lợi ích cơ bản và địa vị của các giai cấp và mối quan hệ giữa các giai cấp đó trong việc giành hoặc duy trì quyền điều hành nhà nước. Theo tác giả ý thức chính trị rất phong phú nhưng cái cốt lõi của nó là những hiểu biết, những nhận thức của một giai cấp về địa vị lịch sử, về đường lối, chiến lược, sách lược, những nhiệm vụ của giai cấp mình trong sự phát triển của lịch sử [103; tr 8]. Trong đề tài: “Nâng cao ý thức chính trị cho đội ngũ công nhân tỉnh Yên Bái trong thời kỳ đổi mới hiện nay”, tác giả Nguyễn Anh Tuấn đã đưa ra quan niệm: “Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội, phản ánh mọi mặt của đời sống xã hội, vì nó phản ánh mọi mặt của đời sống chính trị, đời sống xã hội nên phải có cách nhìn nhận đánh giá về mức độ dân chủ, về cơ chế hoạt động của nhà nước, ý thức chính trị cũng là sự nhìn nhận, thái độ, đánh giá cơ cấu cơ chế hoạt động của nhà nước, hoạt động của các giai cấp( nhà nước bao giờ cũng là của một giai cấp nhất định, chịu sự chi phối của một đảng phái nào đó)” [104; tr 7]. 11 Trong các công trình về ý thức chính trị, thì công trình “ Ý thức chính trị và sự biểu hiện của nó trong thực tiễn ý thức chính trị của giai cấp công nhân nước ta hiện nay” của PGS.TS Phan Thanh Khôi là công trình công phu hơn cả, tác giả đã trình bày rất chặt chẽ về ý thức và chính trị, từ đó đưa ra khái niệm về ý thức chính trị. Theo tác giả: “Ý thức chính trị là thái độ đối với các thể chế chính trị lớn (nhà nước, đảng phái...) là nhận thức về những nội dung chính trị quan trọng (chế độ chính trị, đường lối, chính sách...phát triển quốc gia); là sự hiểu biết về mình với tính cách là một giai cấp trong mối quan hệ với các giai cấp, tầng lớp cơ bản ( kẻ thù, bạn đồng minh...), dân tộc... nảy sinh trong quá trình xây dựng một chế độ chính trị xã hội của một đất nước” [69; tr 14]. Cùng chung quan điểm với PGS.TS Phan Thanh Khôi, trong đề tài: “Xây dựng ý thức chính trị cho học sinh phổ thông trung học ở tỉnh Hoà Bình hiện nay”, tác giả Nguyễn Thị Thìn cũng cho rằng: ý thức chính trị là nhận thức thái độ của một giai cấp, tầng lớp đối với các vấn đề chính trị lớn của đất nước, là biểu hiện quan điểm đối với những chính sách, đường lối của Đảng và Nhà nước. Theo tác giả ý thức chính trị được tạo thành trong sự thống nhất bởi những thành tố cơ bản, một là tri thức chính trị, hai là tình cảm và niềm tin chính trị, ba là lý tưởng chính trị (lý lưởng xã hội) [114; tr 17-22]. Nói tóm lại, các quan niệm của các tác giả đều cho rằng ý thức chính trị là một bộ phận của ý thức xã hội, nó xuất hiện cùng với giai cấp và nhà nước, nó là sự tham gia vào các công việc của nhà nước, cũng như bất kỳ các hình thái ý thức khác, thuộc phạm trù ý thức xã hội, ý thức chính trị không hoàn toàn phản ánh thụ động đời sống chính trị mà trong quá trình phát triển của mình, bằng cách này hay cách khác nó tác động trở lại đối với đời sống chính trị, kinh tế, xã hội vv... Ý thức chính trị chia thành hai cấp độ, ý thức 12 chính trị lý luận và ý thức chính trị mang tính thực tiễn, đây là một trong những nội dung quan trọng để nghiên cứu và làm sảng tỏ trong luận án. 1.1.2. Quan niệm về ý thức chính trị của sinh viên Trong cuốn sách: “V.I.Lênin, các học sinh và cuộc cách mạng”, tác giả Ninel Olessitch và Victor Privalov cho rằng ý thức chính trị của sinh viên Nga không ai có thể phủ nhận, họ là lớp người có khả năng cách mạng lớn lao, họ hăng hái tham gia vào các sự kiện cách mạng dân chủ tư sản ở Nga lần thứ nhất (1905-1907). Để chứng minh nhận định đó, V.I.Lênin và Đảng Cộng sản Bônsêvích Nga đã tìm cách đưa lực lượng sinh viên cách mạng vào hàng ngũ đồng minh với giai cấp công nhân trong các cuộc cách mạng và đã chứng minh được tính đúng đắn của nó. Bởi sinh viên Nga có nghị lực khát khao vươn tới những giá trị mới, họ có ý thức chính trị tốt nếu như định hướng ngay từ đầu cho họ, họ sẽ là lực lượng đồng minh đáng tin cậy của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống chế độ cũ [82]. Vào những năm 80 của thế kỷ XX vấn đề thanh niên sinh viên trở thành mối quan tâm hàng đầu của Viện nghiên cứu thế giới của Nhật Bản. Trong công trình: “Nghiên cứu về sự phát triển ý thức của thanh niên đo lường những chỉ báo về đời sống cá nhân, lao động, thái độ đối với những vấn đề chính trị- xã hội; thu thập những chỉ báo về đời sống và lợi ích cá nhân”, Viện nghiên cứu thế giới của Nhật bản đã chỉ đạo phòng nghiên cứu thanh niên tiến hành khảo sát lấy mẫu 11 nước theo lứa tuổi từ 18-24: Bao gồm Nhật Bản, Mỹ, Anh, Cộng hòa Dân chủ Đức, Pháp, Thụy Sĩ, Thụy Điển, Nam Tư, Philippin, Hàn Quốc, Brazin, qua nghiên cứu người ta thấy rằng, thanh niên hiện nay đóng vai trò có ý nghĩa trong việc ủng hộ, hướng dẫn các phong trào xã hội vốn đã có cơ sở rộng rãi ở khắp các nước. Đó là một lực lượng tiềm tàng để động viên tuổi trẻ và rất quan trọng đối với việc giải quyết tình trạnh bất ổn trong tương lai [124; tr 15]. 13 Dưới góc nhìn là một sỹ quan quân đội trong đề tài: “Đặc điểm ý thức chính trị trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam và vận dụng trong xây dựng ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho học viên ở Trường Quân sự Quân khu 5 hiện nay”, tác giả Vương Hồng Sơn viết: “ Ý thức chính trị của học viên Trường Quân sự Quân khu 5 là hệ thống những tri thức, nhận thức về chính trị, sự giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhiệm vụ chính trị quân đội, của quân khu và của nhà trường trong quá trình giáo dục rèn luyện để trở thành người cán bộ, người chỉ huy cấp trung đội, tiểu đội, bảo đảm cho người học viên thực sự là một chủ thể chính trị độc lập, có khả năng nhận thức đúng đắn bản chất, mặt chính trị của các sự kiện, trong đời sống và trong hoạt động thực tiễn, quân sự của học viên. Sự hiểu biết nắm bắt bản chất cách mạng, khoa học chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sự giác ngộ lý tưởng và nhiệm vụ của quân đội, nhà trường, nhiệm vụ học tập của người học viên, để đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội ta nói chung và các đơn vị trong Quân khu nói riêng, trong tình hình hiện nay” [118; tr 20]. Tác giả nhận định ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên trường Quân sự Quân khu 5 là một quá trình tổ chức các hoạt động huấn luyện giáo dục nhằm biến nhu cầu khách quan của nhiệm vụ đào tạo cán bộ trung đội và hạ sĩ quan chỉ huy thành nhu cầu ý thức chính trị, ý chí và hành động tích cực trong học tập, rèn luyện của người học viên nhằm thực hiện tốt mục tiêu, yêu cầu đào tạo của nhà trường. Đó cũng chính là quá trình chuyển hoá từ đào tạo thành quá trình tự đào tạo, nâng cao trình độ ý thức chính trị của học viên. Người học viên vừa là khách thể của quá trình đào tạo, vừa là chủ thể tích cực, chủ động trong quá trình đào tạo, biến quá trình đào tạo của nhà trường thành quá trình tự đào tạo của bản thân. Đây là sự kết hợp hữu cơ, chuyển hoá giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, giữa điều kiện bên ngoài 14 và yếu tố bên trong của mỗi người học viên.Trong quá trình đào tạo, mục tiêu, yêu cầu đạt được về các phẩm chất nhân cách nói chung, ý thức chính trị nói riêng, nội dung, phương pháp hoạt động của các lực lượng sư phạm trong nhà trường và các điều kiện khác là nhân tố khách quan giữ vai trò chủ đạo trong quá trình hình thành phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của người học viên. Trong đề tài: “Phát triển ý thức chính trị của sinh viên trường Đại học Hàng hải Việt Nam”, tác giả Bùi Quốc Hưng, đã quan niệm: thứ nhất, ý thức chính trị của sinh viên được thể hiện ở hệ thống tri thức về chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta; thứ hai, ý thức chính trị của sinh viên được thể hiện ở trình độ giác ngộ giai cấp, giác ngộ dân tộc, có niềm tin vào chế độ xã hội chủ nghĩa, vào con đường cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đang xây dựng; thứ ba, ý thức chính trị của sinh viên được thể hiện ở động cơ, thái độ học tập đúng đắn, có ý thức và xu hướng nghề nghiệp rõ ràng, ham học cầu tiến bộ, không dung hòa với những thói hư tật xấu [66; tr 13-14]. Từ những phân tích trên tác giả đưa ra nhận định: “Ý thức chính trị của sinh viên Trường Đại học Hàng Hải Việt Nam là toàn bộ những tri thức, ý chí, tình cảm của sinh viên về quyền lợi, địa vị của giai cấp công nhân, và nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; phản ánh sự giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta; về nhiệm vụ của trường và của mỗi sinh viên trong quá trình học tập rèn luyện của họ tại Trường Đại học Hàng hải Việt Nam” [66; tr 15]. Các công trình trên đã cung cấp một cách cụ thể về ý thức chính trị của sinh viên, tuy nhiên vì đối tượng và phạm vi nghiên cứu khác nhau cho nên nó không tránh khỏi cái nhìn đặc thù, nhưng những quan niệm của các tác giả
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất