Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ
I - Sù tÊt yÕu kh¸ch quan h×nh thµnh chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ
1 . Sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi trªn thÕ giíi.
“ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi
ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng , mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung
nh»m d¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä , gãp phÇn ®¶m b¶o
an toµn x· héi ”.
Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt trªn thÕ giíi, BHXH ngµy cµng trë thµnh nhu cÇu thêng xuyªn, tù nguyÖn vµ
chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng. Ngay tõ thÕ kû XVI nh÷ng ngêi n«ng d©n ë vïng
Anper ®· nhËn thÊy ®Ó trî cÊp cho trêng hîp mét sè ngêi bÞ èm ®au hay tai n¹n.
Hä ®· thµnh lËp héi t¬ng hç víi c¸ch thøc mçi ngêi ®Òu trÝch ra mét phÇn thu
nhËp ®Ó ®ãng gãp chung vµo mét quü, phßng khi cã ai bÞ ®au èm hay tai n¹n th×
dïng quü ®ã ®Ó gióp ®ì. H×nh thøc s¬ khai nµy ®îc BHXH ph¸t triÓn dÇn nªn,
ph¹m vi ®îc më réng ra ®Ó cã thªm nhiÒu ngêi tham gia, më thªm c¸c lo¹i trî
cÊp bæ sung.
Nguyªn t¾c chung trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm nµy lµ g¾n liÒn quyÒn lîi ®îc hëng víi nghÜa vô ®ãng gãp. Tuy vËy BHXH chØ thùc sù trë thµnh mét lÜnh vùc
ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt vµ ý nghÜa x· héi s©u s¾c tõ ®Çu thÕ kû 19. Qu¸ tr×nh
®ã g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ thÞ
trêng søc lao ®éng mµ trong ®ã cã quan hÖ chñ thî trong lao ®éng ®îc trë nªn
phæ biÕn.
Mét bé luËt ®Çu tiªn vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm trong lÞch sö ®îc h×nh thµnh ë níc
Anh vµo n¨m 1819. Bé luËt nµy cã tªn lµ bé luËt nhµ m¸y. Néi dung c¬ b¶n
trong luËt nµy lµ b¶o hiÓm cho lao ®éng trong c¸c xëng thî. ë mét níc c«ng
nghiÖp kh¸c, níc §øc ®· ban hµnh luËt b¶o hiÓm èm ®au vµo n¨m 1883, luËt tai
n¹n lao ®éng n¨m 1884 vµ luËt b¶o hiÓm ngêi giµ vµ ngêi tµn tËt do lao ®éng vµo
n¨m 1889. Sù ra ®êi c¸c bé luËt chÝnh thøc ®Çu tiªn ®ã ph¶n ¸nh mét yªu cÇu tÊt
yÕu kh¸ch quan cña BHXH.
Sang thÕ kû 20, hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi mµ tríc hÕt lµ c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn ë mét tr×nh ®é cao ®Òu ban hµnh vµ thùc hiÖn ®iÒu luËt vÒ
BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. Víi sù ph¸t triÓn nh vËy, BHXH ®· trë thµnh mét
lÜnh vùc mang tÝnh quèc tÕ réng lín. HiÖn nay cã h¬n 160 quèc gio trªn thÕ giíi
thùc hiÖn BHXH
2 . C¬ së h×nh thµnh chÕ ®é hu trÝ trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH :
§Ó ®¸p øng nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ngêi ph¶i lao ®éng ®Ó t¹o ra cña
c¶i vËt chÊt. Nhng cïng víi thêi gian, con ngêi sÏ bÞ giµ ®i, søc khoÎ cña hä bÞ
gi¶m sót kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng tù ®¸p øng nhu cÇu
cho cuéc sèng.Lóc ®ã kho¶n thu nhËp mµ hä cã thÓ sinh sèng hoÆc lµ do tÝch gãp
trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc do con ch¸u nu«i dìng... Nh÷ng nguån thu nhËp
nµy kh«ng thêng xuyÒn vµ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng ngêi. §Ó ®¶m b¶o
1
lîi Ých cho ngêi lao ®éng khi hä hÕt tuæi lao ®éng vµ gióp hä cã nguån thu nhËp
thêng xuyªn, æn ®Þnh, nhµ níc ®· thùc hiÖn chÕ ®é BHXH hu trÝ.
VËy b¶o hiÓm hu trÝ lµ h×nh thøc b¶o ®¶m thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi
hÕt tuæi lao ®éng. Ngêi lao ®éng t¹o ra thu nhËp ®Ó nu«i sèng chÝnh hä trong qu¸
tr×nh lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra ngay trong c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, ®¬n vÞ
kinh tÕ, hµnh chÝnh s nghiÖp trong lÜnh vùc quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh.
Trong qu¸ tr×nh ®ã, hä cèng hiÕn søc lao ®éng ®Ó x©y dùng ®Êt níc b»ng c¸ch t¹o
ra thu nhËp cho x· héi vµ cho c¶ chÝnh hä n÷a. Do ®ã ®Õn khi hä kh«ng cßn kh¶
n¨ng lao ®éng n÷a th× hä ph¶i ®îc sù quan t©m ngîc l¹i tõ phÝa x· héi. §ã chÝnh
lµ kho¶n tiÒn trî cÊp hu trÝ hµng th¸ng phï hîp víi sè phÝ BHXH mµ hä ®· ®ãng
gãp trong suèt qu¸ tr×nh lao ®éng. Nguån trî cÊp nµy tuy Ýt h¬n so víi lóc ®ang
lµm viÖc nhng nã rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt gióp cho ngêi vÒ hu æn ®Þnh vÒ mÆt
vËt chÊt còng nh tinh thÇn trong cuéc sèng, t¹o cho hä cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó cèng
hiÕn cho x· héi nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt mµ
hä ®· tÝch luü ®îc nh»m x©y dùng ®Êt níc ngµy cµng phån vinh h¬n.
B¶o hiÓm hu trÝ b¶o ®¶m quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng gióp hä tù b¶o vÖ m×nh
khi hÕt tuæi lao ®éng, tù lo cho chÝnh m×nh mét c¸ch hîp lý nhÊt nhê vµo viÖc hä
®· cèng hiÕn søc lao ®éng cña m×nh ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi tríc ®ã.
Ngêi lao ®éng chØ cÇn trÝch ra mét tû lÖ % tiÒn l¬ng t¬ng ®èi nhá khi cßn ®ang
lµm viÖc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. §Õn khi hÕt tuæi lao ®éng ph¶i nghØ viÖc
hä sÏ cã ®îc sù b¶o ®¶m cña x· héi lµm gi¶m bít phÇn nµo khã kh¨n vÒ mÆt tµi
chÝnh do thu nhËp thÊp v× kh«ng cßn lao ®éng ®îc n÷a.
Nh vËy b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chÕ ®é mang tÝnh x· héi hãa cao ®îc thùc hiÖn
mét c¸ch thêng xuyªn vµ ®Òu ®Æn, kÕ tiÕp tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Nãi
c¸ch kh¸c, chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ lÊy ®ãng gãp cña thÕ hÖ sau chi tr¶ cho c¸c thÕ
hÖ tríc. V× vËy, nã t¹o ra sù rµng buéc vµ ®oµn kÕt gi÷a c¸c thÕ hÖ, lµm cho mäi
ngêi trong x· héi quan t©m vµ g¾n bã víi nhau h¬n thÓ hiÖn mèi quan t©m s©u
s¾c gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi .
3 . Vai trß cña chÕ ®é hu trÝ trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH
Trong mét hÖ thèng BHXH thêng bao gåm nhiÒu chÕ ®é kh¸c nhau. Sè lîng
c¸c chÕ ®é BHXH ®îc x©y dùng vµ thùc hiÖn phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ
môc tiªu cô thÓ cña hÖ thèng BHXH trong tõng thêi kú cña mçi níc. Tuy nhiªn,
trong bÊt cø hÖ thèng BHXH nµo còng cã nh÷ng chÕ ®é chÝnh thÓ hiÖn ®Æc trng
2
nh÷ng môc tiªu chñ yÕu cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. Mét trong nh÷ng chÕ ®é
®ã lµ chÕ ®é hu trÝ hay chÕ ®é b¶o hiÓm tuæi giµ cho ngêi lao ®éng .
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng chÕ ®é hu trÝ lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é b¶o hiÓm ®îc
thùc hiÖn sím nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi. Theo quy ®Þnh
cña ILO th× chÕ ®é nµy lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é b¾t buéc, lµ chÕ ®é chÝnh s¸ch
khi mçi quèc gia muèn x©y dùng cho m×nh mét hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. Theo
thèng kª cña ILO, trong tæng sè 163 níc trªn thÕ giíi cã hÖ thèng BHXH (1993)
th× cã tíi 155 níc cã thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ chiÕm tû lÖ 95,1%. §iÒu ®ã chøng tá
chÕ ®é hu trÝ rÊt ®îc c¸c níc còng nh ngêi lao ®éng quan t©m
Trªn thùc tÕ, tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia vµo BHXH ®Òu cã mong muèn tham
gia vµo chÕ ®é hu trÝ. Trong phÇn ®ãng gãp phÝ BHXH nãi chung th× phÇn chñ
yÕu lµ ®ãng cho chÕ ®é nµy. §èi víi hÖ thèng BHXH th× ho¹t ®éng cña ngµnh
nµy tËp trung chñ yÕu vµo chÕ ®é hu trÝ cho ngêi lao ®éng. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn
cô thÓ trong c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña b¶o hiÓm x· héi. Ch¼ng h¹n ë ViÖt
Nam, chÕ ®é hu trÝ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng víi ngêi tham gia b¶o hiÓm x·
héi. ChÕ ®é nµy ®îc quy ®Þnh vµ ®a vµo thùc hiÖn ngay tõ khi hÖ thèng BHXH
míi ®îc thµnh lËp ( 1947). Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh th× tû lÖ giµnh cho b¶o
hiÓm hu trÝ vµ c¸c chÕ ®é kh¸c cã liªn quan tíi ngêi vÒ hu lµ 75% ( phÝ b¶o hiÓm
lµ 20% tæng quü tiÒn l¬ng th× giµnh tíi 15% ®ãng cho hu trÝ ). Do ®ã thu cho chÕ
®é hu trÝ còng chiÕm tû träng chñ yÕu trong tæng thu cña b¶o hiÓm x· héi,
kho¶ng tõ 60-80%. T¬ng tù nh vËy trong tæng chi cña BHXH th× viÖc chi cho chÕ
®é nµy còng rÊt lín. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tiÒn chi cho chÕ ®é hu trÝ chiÕm
kho¶ng trªn 70% tæng chi cho BHXH . Nh vËy, ho¹t ®éng thu chi cña chÕ ®é hu
trÝ cã ¶nh hëng sèng cßn tíi toµn bé ho¹t ®éng cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, ¶nh
hëng ®Õn sù æn ®Þnh cña BHXH nãi riªng còng nh c¶ x· héi nãi chung.
Mét vÊn ®Ò n÷a ®Æt ra lµ xu híng giµ ho¸ cña d©n sè thÕ giíi dÉn ®Õn sè lîng
ngêi nghØ hu ngµy cµng t¨ng. §iÒu ®ã cho thÊy râ vai trß ngµy cµng quan träng
cña chÕ ®é hu trÝ trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia. H¬n n÷a, chÕ ®é
b¶o hiÓm hu trÝ cßn thÓ hiÖn ®îc sù quan t©m ch¨m sãc cña Nhµ níc, ngêi sö
dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng, vµ nã cßn thÓ hiÖn ®¹o lý cña d©n téc ®ång
thêi cßn ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh cña mét chÕ ®é x· héi .
4. T¸c dông vµ ®Æc trng cña b¶o hiÓm hu trÝ :
4.1 T¸c dông cña b¶o hiÓm hu trÝ :
3
b¶o hiÓm hu trÝ gióp ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi hä vÒ hu do ®ã
gióp cho x· héi æn ®Þnh vµ g¾n bã. Ngµy nay, tû lÖ ngêi giµ trong d©n sè cµng
t¨ng do ®ã æn ®Þnh ®êi sèng cho bé phËn nµy lµ rÊt quan träng. MÆt kh¸c, khi
nghØ hu ngêi lao ®éng ®îc sèng tho¶i m¸i h¬n vµ an nhµn h¬n. §èi víi ngêi cã
tr×nh ®é cã kh¶ n¨ng hä l¹i tiÕp tôc cèng hiÕn, truyÒn ®¹t kinh nghiÖm cho thÕ hÖ
sau.
Ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng hä cã ®îc sù b¶o ®¶m ch¾c ch¾n vÒ
phÇn thu nhËp khi hä nghØ hu, lµm cho hä yªn t©m chó ý, kh«ng lo nghÜ vÒ ®iÒu
kiÖn sèng khi nghØ hu do ®ã cã thÓ lµm viÖc víi n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao h¬n.
Gióp ngêi lao ®éng tiÕt kiÖm cho b¶n th©n m×nh ngay trong qu¸ tr×nh lao ®éng
®Ó b¶o ®¶m ®êi sèng khi nghØ hu, gi¶m bít phÇn nµo g¸nh nÆng cho ngêi th©n,
gia ®×nh vµ x· héi .
4.2 §Æc trng cña chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ :
b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chÕ ®é BHXH dµi h¹n n»m ngoµi qóa tr×nh lao ®éng.
§Æc trng nµy thÓ hiÖn c¶ trong qu¸ tr×nh ®ãng vµ hëng b¶o hiÓm hu trÝ. Ngêi lao
®éng tham gia ®ãng phÝ BHXH trong mét thêi gian kh¸ dµi. Thêi gian ®ã liªn tôc
®ñ lín theo quy ®Þnh th× sÏ ®ñ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng b¶o hiÓm
hu trÝ. Khi ®· ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn th× ngêi lao ®éng sÏ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ trong
kho¶ng thêi gian tÝnh tõ lóc vÒ hu cho ®Õn khi ngêi lao ®éng chÕt. Qu¸ tr×nh hëng
nµy dµi ng¾n bao nhiªu tuú thuéc vµo tuæi thä cña tõng ngêi vµ nh÷ng ngêi hëng
b¶o hiÓm hu trÝ lµ nh÷ng ngêi ®· kÕt thóc qu¸ tr×nh lµm viÖc cña m×nh mµ theo
quy ®Þnh ®îc nghØ ë nhµ vµ hëng l¬ng hu.
Trong chÕ ®é hu trÝ cã sù t¸ch biÖt gi÷a ®ãng vµ hëng. V× ®©y lµ mét chÕ ®é
n»m ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng, cho nªn ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ khi vÒ hu th×
ngêi lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng phÝ ngµy trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Trong suèt
qu¸ tr×nh lao ®éng, sè tiÒn ngêi lao ®éng ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm hu trÝ dïng
®Ó chi tr¶ l¬ng hu ( trî cÊp tuæi giµ ) cho thÕ hÖ tríc. Nh vËy cã sù kÕ thõa gi÷a
c¸c thÕ hÖ lao ®éng trong viÖc h×nh thµnh quü b¶o hiÓm hu trÝ, qua ®ã thÓ hiÖn
nguyªn t¾c lÊy sè ®«ng bï sè Ýt cña b¶o hiÓm .
Phô thuéc chÆt chÏ vµo quan hÖ sö dông lao ®éng. Ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng cã mèi quan hÖ víi nhau. Ngêi sö dông lao ®éng muèn æn ®Þnh vµ
ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh th× ngoµi viÖc ®Çu t cho thiÕt bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i
,cßn ph¶i ch¨m lo tíi ®êi sèng ngêi lao ®éng mµ m×nh ®ang sö dông, t¹o cho hä
viÖc lµm, ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä khi hÕt tuæi lao ®éng b»ng viÖc ®ãng BHXH
4
cho ngêi lao ®éng. Tõ nh÷ng t¸c dông vµ ®Æc trng trªn, quü b¶o hiÓm hu trÝ
chiÕm tû träng t¬ng ®èi lín trong quü b¶o hiÓm hu trÝ. Do ®ã bé phËn qu¶n lý
quü cã thÓ sö dông phÇn quü b¶o hiÓm hu trÝ nhµn rçi ®Ó ®Çu t sinh lêi nh»m æn
®Þnh, b¶o ®¶m c©n b»ng vµ t¨ng trëng quü. Tõ ®ã gãp phÇn thóc ®Èy ®Çu t t¨ng trëng vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, gãp phÇn
h¹n chÕ n¹n thÊt nghiÖp hiÖn nay.
II. Néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é hu trÝ
Hu trÝ lµ mét chÕ ®é nh»m b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn lîi hîp ph¸p cña c«ng
d©n sau khi ®· hoµn thµnh nghÜa vô lao ®éng ®èi víi x· héi. ChÕ ®é nµy nh»m
b¶o ®¶m æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng khi hä ®· hÕt tuæi lao ®éng( kh«ng
cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ) vÒ nghØ hu an dìng lóc tuæi giµ. Nh vËy, chÕ ®é hu trÝ lµ
mét chÕ ®é cã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu mÆt trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn. Do
vËy, cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó ®i ®Õn x¸c lËp mét
chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ. Sau ®©y lµ mét sè néi dung c¬ b¶n:
1 . §iÒu kiÖn ®Ó hëng b¶o hiÓm hu trÝ.
§é tuæi hëng chÕ ®é BHXH dµi h¹n nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªn ®ãng
mét vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh chi phÝ cña hÖ thèng chÕ ®é. Tuæi hëng chÕ ®é hu trÝ cã thÓ ®îc Ên ®Þnh theo mét lo¹t c¸c c©n nh¾c nh:
- Kh¶ n¨ng lµm viÖc tæng thÓ cña ngêi cao tuæi
- VÞ thÕ cña ngêi cao tuæi trong thÞ trêng lao ®éng
- Kh¶ n¨ng kinh tÕ cña chÕ ®é hu trÝ
§iÒu quan träng lµ ph¶i c©n ®èi tõ gi¸c ®é møc hëng tho¶ m·n ®ãng vµ chi phÝ
liªn quan ®Õn tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi cao tuæi. MÆc kh¸c, khi quy ®Þnh tuæi
vÒ hu cßn ph¶i dùa vµo quy luËt sinh -l·o - tö vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi
níc.
Ngoµi ra, tuæi nghØ hu cßn ®îc quy ®Þnh h¹ thÊp so víi ®é tuæi b×nh qu©n ®èi
víi nh÷ng ngêi lµm nh÷ng c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng nÆng
nhäc, nguy hiÓm ®· cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh lµm suy gi¶m mét phÇn kh¶ n¨ng lao
®éng so víi b×nh thêng hay nh÷ng ngêi cã thÓ chÊt yÕu kh«ng ®ñ søc ®¶m ®¬ng
c«ng viÖc .
2 .Thêi gian ®ãng b¶o hiÓm ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ
5
Thêi gian ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ lµ tæng sè ®¬n vÞ thêi gian cã ®ãng phÝ b¶o
hiÓm ®Ó ®îc hëng chÕ ®é nµy. ViÖc quy ®Þnh thêi gian ®ãng phÝ BHXH nh»m x¸c
®Þnh sù cèng hiÕn vÒ mÆt lao ®éng cña mçi ngêi víi x· héi nãi chung vµ phÇn
®ãng gãp vµ BHXH nãi riªng. Thêi gian ®ãng BHXH lµ mét trong nh÷ng c¨n cø
®Ó ®·i ngé ( chi tr¶ ) ®èi víi ngêi lao ®éng nh theo luËt ®Þnh nh»m b¶o ®¶m sù
c«ng b»ng, b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi, thùc hiÖn mét
trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña BHXH .
ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian ®ãng phÝ BHXH ®îc dùa trªn c¨n cø: ®é tuæi vÒ hu, tû
lÖ ®ãng gãp , tuæi thä cña nh÷ng ngêi vÒ hu, møc ®îc hëng... tãm l¹i tuú thuéc
vµo kh¶ n¨ng tµi chÝnh vÒ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng vµ BHXH nãi chung... VÒ
nguyªn t¾c nÕu xuÊt ph¸t tõ viÖc ®ãng BHXH ®Ó h×nh thµnh quü sö dông cho chÕ
®é hu trÝ th× ph¶i tÝnh ®Õn tæng sè thêi gian ®ãng phÝ BHXH thùc tÕ. Cßn trong trêng hîp ngêi lao ®éng lµm viÖc trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt nh ngêi lao ®éng
lµm viÖc ë n¬i ®éc h¹i, vïng s©u, vïng xa... ®îc ph¸p luËt BHXH quy ®Þnh sè
thêi gian nµy ®îc lµm c¨n cø ®Ó gi¶m tuæi ®êi khi nghØ hu.
Trong c¸c chÕ ®é BHXH b¾t buéc, ®èi víi chÕ ®é hu trÝ hÇu hÕt c¸c níc ®Òu
quy ®Þnh ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng chÕ ®é phô thuéc hai yÕu tè ®ã lµ ®é tuæi x¸c
®Þnh vµ sè n¨m ®ãng BHXH .
3 . PhÝ b¶o hiÓm hu trÝ
Còng nh tÊt c¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm kh¸c, chÕ ®é hu trÝ liªn quan ®Õn møc phÝ
thu cho chÕ ®é nµy. Trong thùc tÕ cã møc thu cho chÕ ®é nµy ®îc x¸c ®Þnh riªng
theo mét tû lÖ nµo ®ã so víi thu nhËp hay tiÒn l¬ng dïng ®Ó tÝnh BHXH vµ b¶o
hiÓm hu trÝ. §èi víi ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng th× thu nhËp nµy thêng lµ
tiÒn l¬ng. Trong mét sè trêng hîp møc thu cho chÕ ®é hu trÝ kh«ng x¸c ®Þnh
riªng mµ ®îc gép chung vµo mét møc thu gäi lµ thu BHXH nãi chung. ë ViÖt
Nam hiÖn nay thùc hiÖn thu chung mét møc phÝ BHXH cho tÊt c¶ c¸c chÕ ®é
BHXH ®ang ®îc thùc hiÖn mÆc dï trong ®ã cã ®Þnh lîng phÇn giµnh cho c¸c chÕ
®é b¶o hiÓm dµi h¹n b¶o hiÓm hu trÝ.
Trong trêng hîp nh vËy phÝ hu trÝ ®îc x¸c lËp riªng th× phÝ ®îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc sau ®©y:
P = T * TBH * L
Trong ®ã : P
: Møc phÝ ®ãng cho chÕ ®é hu trÝ
TBH : Tû lÖ thu BHXH tÝnh theo thu nhËp hay tiÒn l¬ng
6
L
: TiÒn l¬ng hay thu nhËp dïng ®Ó tÝnh phÝ BHXH vµ chÕ ®é
hu trÝ
T
: Tû lÖ % ®ãng BHXH hu trÝ nãi chung
ViÖc x¸c ®Þnh phÝ nép cho chÕ ®é hu trÝ riªng ra hay gép chung nh nãi ë trªn
tuú thuéc ®iÒu kiÖn vµ m« h×nh hay ph¬ng thøc tæ chøc ho¹t ®éng ë tõng níc.
NÕu phÝ cho chÕ ®é hu trÝ ®îc x¸c ®Þnh riªng th× sÏ t¹o thuËn lîi cho viÖc tÝnh
to¸n vµ qu¶n lý cho chÕ ®é nµy, nhÊt lµ khi nã ®îc më réng ra nh÷ng khu vùc
kh¸c nhau mµ ngêi lao ®éng ë ®ã cã h×nh thøc thu nhËp kh«ng ®ång nhÊt nh thu
nhËp b»ng tiÒn. T¸ch riªng nh vËy còng t¹o ra sù linh ho¹t h¬n cho ngêi tham gia
chÕ ®é nµy.
Tuy nhiªn, nÕu t¸ch riªng nh vËy còng cã nghÜa lµ c¸c chÕ ®é kh¸c còng ®îc
t¸ch riªng ra ®iÒu nµy lµm cho ho¹t ®éng qu¶n lý BHXH nãi chung ph¶i phøc
t¹p h¬n. Cßn trong trêng hîp kh«ng x¸c ®Þnh riªng møc thu phÝ cho tõng chÕ ®é
th× cã thÓ c«ng viÖc qu¶n lý Ýt phøc t¹p h¬n nhng l¹i phøc t¹p khi ph¶i x¸c ®Þnh
phÝ ®ãng cho b¶o hiÓm khi ¸p dông cho ngêi lao ®éng cã c¸c h×nh thøc thu nhËp
kh¸c nhau.
4 . Møc hëng hay tiÒn l¬ng hu
Møc hëng lµ sè tiÒn mµ mét ngêi vÒ hu nhËn ®îc hµng th¸ng kÓ tõ khi nghØ hu. HiÖn nay ®ang cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ møc hëng. VÒ c¬ b¶n cã hai
quan ®iÓmm chÝnh. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng tiÒn l¬ng hu lµ ®Ó b¶o ®¶m
møc sèng tèi thiÓu cña ngêi nghØ hu theo tiªu chuÈn sèng cña quèc gia. Cßn theo
quan ®iÓm thø hai th× l¹i lµ tiÒn l¬ng hu ph¶i cã gi¸ trÞ b¶o ®¶m cho ngêi vÒ hu cã
møc sèng cao, thËm chÝ trªn møc trung b×nh cña x· héi. Sù kh¸c nhau nµy tÊt
nhiªn sÏ dÉn ®Õn møc ®ãng t¬ng øng tríc khi ®îc hëng còng kh¸c nhau.
Trong thùc tÕ, khuynh híng nµo còng cã lý khi gi¶i thÝch nh÷ng nÕu xÐt vÒ
møc sèng cña ngêi vÒ hu vµ ®Æt trong quan hÖ víi sù ph¸t triÓn vµ ý nghÜa vÒ sù
hÊp dÉn cña BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng th× khuynh híng thø hai cã søc thuyÕt
phôc h¬n. Nh÷ng dï lµ møc hëng ®îc x¸c ®Þnh theo quan ®iÓm nµo th× vÉn ph¶i
®¶m b¶o yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c lµ tiÒn l¬ng hu ph¶i thÊp h¬n tiÒn l¬ng khi
lµm viÖc.
TiÒn l¬ng ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
LH = T * L
Trong ®ã: LH : TiÒn l¬ng hu ®îc hëng
T : Tû lÖ % dïng ®Ó tÝnh l¬ng hu
L : TiÒn l¬ng hay thu nhËp dïng ®Ó tÝnh l¬ng hu
7
Ngoµi ra, tuú theo luËt ph¸p cña tõng níc vÒ chÕ ®é nµy mµ ngêi nghØ hu ®îc
hëng thªm c¸c quyÒn lîi nh trî cÊp mét lÇn khi nghØ hu, hay ®èi víi nh÷ng ngêi
lao ®éng nghØ viÖc cha ®ñ tuæi ®Ó hëng chÕ ®é hu hµng th¸ng còng nhËn ®îc trî
cÊp mét lÇn vµ ngoµi l¬ng hu hµng th¸ng, ngêi nghØ hu cßn ®îc b¶o hiÓm y tÕ do
quü BHXH ®µi thä , khi chÕt gia ®×nh ®îc hëng chÕ ®é tö tuÊt.
5 . Thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ
Thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ ®îc hiÓu lµ thêi gian kÓ tõ khi nghØ hu cho ®Õn
khi qua ®êi. Víi mçi ngêi th× thêi gian hëng l¬ng hu th«ng thêng lµ cã kh¸c nhau
v× tuæi nghØ hu vµ tuæi thä kh«ng gièng nhau. Vµ do mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã
tÝnh x· héi, tÝnh bï trõ ... trong BHXH nªn trong qu¶n lý thêng lÊy sè b×nh qu©n
chung thêi gian hëng tiÒn l¬ng hu cña ngêi nghØ hu trong cïng mét hÖ thèng
BHXH ®Ó tÝnh to¸n cho c¸c chØ tiªu kh¸c.
Thêi gian hëng tiÒn hu ph¶i ng¾n h¬n thêi gian ®ãng BHXH cho chÕ ®é hu trÝ.
Tuy vËy, thêi gian nghØ hu ®Ó hëng tiÒn l¬ng hu cã thÓ kh¸c nhau trong khi thùc
hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm nµy.§iÒu ®ã phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh tuæi ®êi khi nghØ
hu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi nghØ hu. Nh÷ng yÕu
tè nµy l¹i phô thuéc vµo chÝnh s¸ch lao ®éng vµ BHXH trong tõng giai ®o¹n, vµo
møc sèng vµ ®iÒu kiÖn sèng cña d©n c.
Trong thùc tÕ, tuæi nghØ hu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt thêng æn ®Þnh trong
mét thêi gian dµi vµ nÕu cã thay ®æi th× còng ë trong kho¶ng tõ 55 ®Õn 60 tuæi
®èi víi ngêi lao ®éng b×nh thêng trong x· héi. Trong trêng hîp ®Æc biÖt cã thÓ cã
nh÷ng ®iÒu chØnh nhng còng dùa trªn nh÷ng ®é tuæi ®ã. Khi tuæi thä b×nh qu©n
ngµy cµng t¨ng lªn th× thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ còng cã xu híng t¨ng lªn.
VÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt nµy buéc c¸c nhµ nghiªn cøu c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch vÒ
lao ®éng vµ BHXH ph¶i tÝnh ®Õn ®Ó ®iÒu chØnh tuæi vÒ hu cho phï hîp.
6 . C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña chÕ ®é hu trÝ .
BHXH nãi chung còng nh chÕ ®é hu trÝ nãi riªng lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ
tæng hîp, ph¶n ¸nh rÊt nhiÒu mÆt trong ®êi sèng x· héi. Do vËy, viÖc h×nh thanh
hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n v× khã cã
thÓ cã ®îc mét hÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña lÜnh
vùc nµy.
Tuy nhiªn viÖc x©y dùng c¸c chØ tiªu nµy thùc sù cÇn thiÕt vµ ®ã lµ c¬ së cho
viÖc ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ kÕt qu¶ cña BHXH trong ®êi sèng x· héi.
8
Th«ng thêng viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ hay hiÖu qu¶ cña mçi ho¹t ®éng nµo ®ã chóng
ta ph¶i so s¸nh víi ®Þnh híng, môc tiªu ®Ò ra. TÝnh hiÖu qu¶ do vËy ph¶n ¸nh
trong møc ®é ®¹t ®îc so víi c¸c môc tiªu ®Æt ra ®ã
Trong BHXH nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng , môc tiªu cao nhÊt lµ ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn cña ngµnh BHXH vµ b¶o ®¶m ®êi sèng ngêi vÒ hi trªn c¬ së cña
tiÒn l¬ng hu trÝ ( cßn gäi lµ thu nhËp thay thÕ ) mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc tõ quü
b¶o hiÓm x· héi. Gãp phÇn b¶o ®¶m an sinh vµ æn ®Þnh x· héi. C¸c chØ tiªu ®¸nh
gi¸ hiÖu qu¶ còng ph¶i xoay quanh môc tiªu nµy. Trong chÕ ®é hu trÝ, do tÝnh
phøc t¹p cña chÕ ®é nµy mµ hÖ thèng c¸c chØ tiªu ph¶i bao gåmÊt c¶ c¸c chØ tiªu
®Þnh tÝnh vµ c¸c chØ tiªu ®Þnh lîng
Theo quan ®iÓm vÒ hiÖu qu¶ nh trªn ta thÊy cã thÓ cã ba nhãm chØ tiªu hiÖu
qu¶ cña ho¹t ®éng BHXH ®ã lµ :
Nhãm 1: C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm hu trÝ
Nhãm 2 : C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm hu trÝ
Nhãm 3 : C¸c chØ tiªu ®¶m b¶o lîi Ých vÒ kinh tÕ x· héi cña ngêi vÒ hu
Sau ®©y lµ sù x¸c ®Þnh cô thÓ trong tõng nhãm chØ tiªu
6.1. C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm hu trÝ
BHXH tËp trung vµo ba ho¹t ®éng chÝnh ®ã lµ thu BHXH, qu¶n lý quü BHXH
vµ chi tr¶ BHXH. Trong mçi ho¹t ®éng ®ã cã c¸c chØ tiªu cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ møc
®é hiÖu qu¶ cô thÓ:
Thu b¶o hiÓm hu trÝ
Thu b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chØ tiªu tæng hîp vµ hiÖu qu¶ cña nã ®îc ®¸nh gi¸
trªn c¸c mÆt chñ yÕu sau:
- TØ lÖ vÒ sè ngêi ®ãng BHXH
Sè ngêi ®ãng
TØ lÖ % ngêi ®ãng =
* 100
Sè ngêi ph¶i ®ãng.
9
Thùc chÊt lµ thùc hiÖn thu ®óng vµ ®ñ sè ngêi ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ. Thu ®óng
ë ®©y chñ yÕu lµ thu ®óng ®èi tîng ph¶i thu. Sè ®èi tîng ph¶i thu hiÖn nay lµ sè
ngêi lao ®éng thuéc diÖn ®ãng BHXH b¾t buéc, ®¨ng kÝ tham gia ®ãng b¶o hiÓm
hu trÝ. Hä ph¶i ®ãng BHXH trong ®ã cã chÕ ®é hu trÝ. Sè ngêi nµy thêng thay ®æi
do cã sù thay ®æi cña c¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh kinh doanhµ níc, nhÊt lµ
sè ngêi lao ®éng lµm viÖc ë khu vùc ngoµi quèc doanh. ViÖc thu ®óng thu ®ñ lµ
rÊt cÇn thiÕt ®Ó BHXH võa ®¶m b¶o lîi Ých cho ngêi lao ®éng, võa ®¶m b¶o cã
nh÷ng t¸c dông tÝch cùc víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp
còng nh víi nÒn kinh tÕ nãi chung. Môc tiªu thu ë ®©y lµ ®¶m b¶o thu 100% ®èi
tîng thuéc diÖn ph¶i ®ãng BHXH vµ hu trÝ.
ChØ tiªu nµy cã thÓ ¸p dông më réng ra cho tÊt c¶ sè ngêi lao ®éng cã nhu cÇu
tham gia b¶o hiÓm hu trÝ, vµ réng h¬n n÷a lµ toµn bé sè ngêi lao ®éng trong x·
héi.
- Thu ®ñ sè tiÒn theo quy ®Þnh cho chÕ ®é hu trÝ.
Sè tiÒn thu ®îc
Tû lÖ % tiÒn thu ®îc =
* 100
Sè tiÒn ph¶i thu
Sè tiÒn thu ®îc nµy phô thuéc vµo møc thu theo luËt ®Þnh vµ sè lîng ngêi mµ
c¸c c¬ quan BHXH ®· thu ®îc, hay sè ngêi trùc tiÕp ®ãng b¶o hiÓm x· héi. Thu
®ñ lµ rÊt quan träng kh«ng chØ v× nh ®· ®Ò cËp ë trªn mµ ®ã cßn lµ b¶o ®¶m mét
sù chñ ®éng vÒ nguån tµi chÝnh, lµm cho nguån quü BHXH ®îc æn ®Þnh, gióp
duy tr× c¸c ho¹t ®éng b×nh thêng vµ ngµy c¸ng ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ
- Thu ®óng thêi gian :
§ã lµ thêi gian mµ c¸c ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n ph¶i ®ãng BHXH theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt hiÖn hµnh. NÕu kh«ng thu ®óng thêi gian sÏ ¶nh hëng ®Õn kÕ ho¹ch tµi
chÝnh trùc tiÕp cña chÕ ®é hu trÝ. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é hu trÝ ¸p dông
theo c¬ chÕ thu cña ngêi ®ãng tr¶ cho ngêi hëng. Cßn trong chÕ ®é hu trÝ theo c¬
chÕ cña ®Çu t øng tríc th× thu kÞp thêi lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó æn ®Þnh vµ
ph¸t triÓn quü hu trÝ trong t¬ng lai trªn c¬ së c¸c kÕ ho¹ch sö dông quü ®Ó ®Çu t
sinh lêi
Chi tr¶ BHXH
Trong ho¹t ®éng chi tr¶, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ còng tËp trung vµo c¸c
néi dung chñ yÕu sau ®©y:
- Chi tr¶ ®óng ®èi tîng
10
§¶m b¶o tiÒn hu ph¶i ®Õn ®óng ngêi ®îc hëng.§ã ph¶i lµ nh÷ng ngêi héi ®ñ
®îc ®iÒu kiÖn rµng buéc ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ. §iÒu nµy cã liªn quan ®Õn
c«ng t¸c qu¶n lý ®èi tîng hëng chÕ ®é hu trÝ. Kh¸c víi ngêi lao ®éng khi tham
gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi, sù di chuyÓn hay thay ®æi n¬i ë cña tõng ngêi vÒ hu
phô thuéc vµo kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn sèng mµ hä lùa chän. Khi ®ã c«ng t¸c qu¶n
lý ph¶i cã sù linh ho¹t tèt ®Ó kh«ng chØ qu¶n lý tèt mµ cßn ®îc thùc hiÖn chi tr¶
thuËn lîi ®óng ®èi tîng ®îc hëng chÕ ®é nµy.
- Chi tr¶ ®ñ vÒ sè lîng
ChØ tiªu chi tr¶ ®ñ vÒ sè lîng ph¶n ¸nh vÒ sè tiÒn chi tr¶ ®ñ cho mäi ®èi tîng
®îc hëng hu trÝ theo quy ®Þnh. §©y lµ yªu cÇu ph¸p lý, ®îc luËt ®Þnh thµnh c¸c
møc tiÒn hu ®îc hëng. Chi tr¶ ®ñ cho ngêi vÒ hu ph¶i ®îc ®¶m b¶o trªn c¬ së sè
tiÒn mµ quü hu trÝ cã ®îc dïn ®Ó thanh to¸n vµ sù an toµn cña sè tiÒn nµy trong
qu¸ tr×nh chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ
- Chi tr¶ kÞp thêi gian
Chi tr¶ kÞp thêi gian chÝnh lµ viÖc b¶o ®¶m ngêi vÒ hu ph¶i ®îc nhËn l¬ng hu
®óng theo thêi gian quy ®Þnh. §©y lµ ®iÒu rÊt quan träng v× tiÒn hu lµ mét lo¹i thu
nhËp thêng xuyªn cña ngêi vÒ hu. §èi víi c¸c ®èi tîng nµy viÖc nhËn l¬ng hu
®óng h¹n sÏ gióp cho hä cã thÓ æn ®Þnh ®îc ®êi sèng. §èi víi c¸c c¬ quan b¶o
hiÓm ®iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt lín trong qu¶n lý nãi chung vµ thanh quyÕt to¸n cho
chÕ ®é hu trÝ nãi riªng.
C¸c chØ tiªu rÊt quan träng trong qu¶n lý qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH ë ViÖt
Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi mµ BHXH ®ang cßn cã nhiÒu thay ®æi cho phï
hîp víi qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ x· héi ë níc ta.
Qu¶n lý quü hu trÝ
ChØ tiªu cña ho¹t ®éng nµy ph¶n ¸nh qua qu¶n lý sè lîng tiÒn hay quy m« quü
b¶o hiÓm hu trÝ nh»m b¶o toµn gi¸ trÞ cña quü hu trÝ c¶ vÒ gi¸ trÞ danh nghÜa vµ
gi¸ trÞ thùc tÕ. §ång thêi ®ã cßn lµ viÖc sö dông quü nµy vµo c¸c ho¹t ®éng kh¸c
nhau, lµm ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ n©ng cao kh¶ n¨ng thanh to¸n cña quü hu
trÝ. §ã chÝnh lµ sù t¨ng cêng nguån lùc tµi chÝnh cña chÕ ®é hu trÝ. ë ®©y cã
nhiÒu chØ tiªu cô thÓ:
- B¶o toµn gi¸ trÞ cña quü b¶o hiÓm hu trÝ
ChØ tiªu vÒ b¶o toµn gi¸ trÞ cña quü b¶o hiÓm hu trÝ lµ b¶o toµn gi¸ trÞ thùc tÕ
cña quü hu trÝ trong c¸c thêi kú quyÕt to¸n tr¸nh ®îc nh÷ng t¸c ®éng lµm cho gi¸
trÞ cña quü nµy gi¶m ®i. Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý quü, cã thÓ cã c¸c trêng hîp lµm
cho quü hu trÝ gi¶m ®i nh:
11
+ TiÒn quü bÞ tæn thÊt, mÊt m¸t
+ TiÒn quü bÞ mÊt gi¸ do l¹m ph¸t
+ TiÒn quü ®Çu t kh«ng thu håi ®îc
+ TiÒn quü kh«ng thu håi ®îc ( nî, nép chËm... )
+ C¸c thÊt tho¸t kh¸c...
- Møc vµ tû lÖ t¨ng cña quü hu trÝ qua c¸c thêi kú
Møc vµ tû lÖ t¨ng cña quü hu trÝ qua c¸c thêi ký lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu
quan träng nhÊt trong qu¶n lý quü b¶o hiÓm hu trÝ hiÖn nay. §Ó b¶o ®¶m cho mét
tiÒm lùc tµi chÝnh æn ®Þnh vµ v÷ng m¹nh, quü hu trÝ ph¶i t¨ng lªn kh«ng ngõng.
Sù t¨ng lªn nµy chñ yÕu tõ hai nguån lµ :
+ T¨ng thªm sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ
+ Sö dông quü hu trÝ ®Çu t vµo c¸c ho¹t ®éng mang l¹i lîi nhuËn mét c¸ch
an toµn
Tèc ®é t¨ng thùc tÕ cña quü hu trÝ nh vËy ph¶i cao h¬n tèc ®é t¨ng cña sè ngêi
tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ vµ tÊt nhiªn ph¶i t¨ng víi tèc ®é cao h¬n tèc ®é t¨ng
cña chi tr¶ cho chÕ ®é nµy. Cã nh vËy míi t¹o ®îc sù v÷ng ch¾c, æn ®Þnh vµ ph¸t
triÓn kh«ng ngõng cña chÕ ®é hu trÝ
- Kh¶ n¨ng c©n ®èi thu chi cña quü BHXH
ChØ tiªu kh¶ n¨ng c©n ®èi thu chi quü b¶o hiÓm hu trÝ ph¶n ¸nh ®é an toµn cña
quü hu trÝ nãi riªng vµ sù tån t¹i chÕ ®é hu trÝ nãi chung. §Ó b¶o ®¶m tr¸nh
nh÷ng rñi ro, th× quü tiÒn hu ph¶i ®ñ ®¶m b¶o chi tr¶ c¸c kho¶n chi cña chÕ ®é
nµy chñ yÕu bao gåm chi tiÒn l¬ng hu cho ngêi nghØ hu vµ chi cho ho¹t ®éng
qu¶n lý. §©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt bÊt kÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p cô thÓ nµo ®Ó t¹o
lËp quü
Tæng thu thùc tÕ > Tæng chi
Tæng thu vµ tæng chi trong biÓu thøc ®iÒu kiÖn trªn ®îc x¸c ®Þnh vµ so s¸nh
t¹i mét thêi ®iÓm tÝnh to¸n. Tæng thu vµ tæng chi cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau
tuú theo ph¬ng ph¸p t¹o quü ®îc ¸p dông trong hÖ thèng hu trÝ. V× theo c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau cã thÓ c¬ cÊu thu vµ chi còng sÏ kh¸c nhau
6.2. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ
Më réng ph¹m vi ®èi tîng tham gia chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ
ChØ tiªu më réng ph¹m vi ®èi tîng tham gia chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ ®îc tÝnh
qua tû lÖ ngêi lao ®éng trong x· héi thùc hiÖn vµo chÕ ®é hu trÝ trong tæng sè lao
12
®éng nãi chung. §©y lµ chi tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ thùc hiÖn môc tiªu më réng
ph¹m vi ho¹t ®éng cña chÕ ®é hu trÝ. Trong ®iÒu kiÖn ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ
kÐm ph¸t triÓn, sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ kh«ng nhiÒu th× chØ tiªu nµy ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ quy m« vµ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ qua c¸c thêi kú.
Theo ®uæi môc tiªu mäi ngêi ®Òu cã quyÒn vµ ®îc tham gia vµo BHXH ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ nªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng sè
ngêi tham gia vµo chÕ ®é nµy ph¶i t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng x·
héi. Tû lÖ t¨ng sè lîng ngêi tham gia chÕ ®é hu trÝ ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së môc
tiªu më réng cña chÕ ®é nµy. ë ®©y cã thÓ lîng ho¸ chØ tiªu nµy qua tû lÖ phÇn
tr¨m sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ vµ tèc ®é t¨ng cña tû lÖ nµy qua
c¸c n¨m. Ngoµi ra, còng cã thÓ tÝnh thªm chØ tiªu tû lÖ t¨ng t¬ng ®èi so víi tû lÖ
t¨ng lao ®éng x· héi .
Më réng c¸c h×nh thøc tham gia chÕ ®é hu trÝ
Më réng c¸c h×nh thøc tham gia chÕ ®é hu trÝ lµ chØ tiªu chñ yÕu ph¶n ¸nh sù
t¨ng thªm c¸c h×nh thøc míi trong viÖc ®ãng phÝ b¶o hiÓm vµ hëng chÕ ®é hu.
ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vÒ tæ chøc hÖ thèng vµ c¸c ho¹t ®éng cña chÕ
®é hu trÝ, qua ®ã t¨ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng ®Ó mäi ngêi cã thÓ tham gia vµo chÕ ®é
nµy. HiÖn nay ë ViÖt Nam chóng ta míi ¸p dông mét h×nh thøc ®ãng ®Ó hëng chÕ
®é hu trÝ trong ®ã dùa chñ yÕu vµo thêi gian ®ãng vµ tuæi ®êi khi nghØ hu.
Tuy nhiªn sù khèng chÕ vÒ sè n¨m ®ãng tèi thiÓu nh luËt ®Þnh hiÖn nay lµ 15
n¨m kÌm víi ®iÒu kiÖn tuæi ®êi chØ thÝch hîp víi ngêi cã c«ng viÖc lµm vµ thu
nhËp æn ®Þnh ®Ó ®ãng b¶o hiÓm x· héi, nhÊt lµ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh
nghiÖp thuéc së h÷u Nhµ níc ViÖc linh ho¹t vÒ thêi gian ®ãng BHXH lµm cho
nhiÒu ngêi cã nhu cÇu cã thªm c¬ héi ®Ó tham gia vµo chÕ ®é nµy .
XÐt trªn mét gãc ®é kh¸c, møc ®ãng cè ®Þnh chØ phô thuéc vµo møc thu nhËp
hay tiÒn l¬ng ®Ó tÝnh BHXH còng sÏ lµm gi¶m søc hÊp dÉn cña chÕ ®é nµy khi
nhiÒu ngêi muèn ®ãng thªm trªn møc b×nh thêng ®Ó sau ®ã ®îc hëng møc tiÒn
cao h¬n .
6.3. C¸c chØ tiªu b¶o ®¶m quyÒn lîi kinh tÕ vµ x· héi cña ngêi vÒ hu
QuyÒn lîi vÒ kinh tÕ x· héi cho ngêi vÒ hu ph¶i ®îc ph¶n ¸nh trong thùc tÕ
®êi sèng kinh tÕ x· héi . Cã thÓ dïng c¸c chØ tiªu sau ®©y ®Ó ®¸nh gi¸ :
Møc b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn sèng cña ngêi vÒ hu
13
ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh qua møc l¬ng cña ngêi vÒ hu nhËn ®îc vµ møc b¶o ®¶m
thùc tÕ cho cuéc sèng cña ngêi vÒ hu qua tiÒn hu. Khi tÝnh to¸n cô thÓ , møc b¶o
®¶m cña tiÒn l¬ng hu ph¶i ®îc tÝnh ®Õn c¸c mÆt nh :
- Møc tiÒn l¬ng : møc tiÒn l¬ng ph¶i b¶o ®¶m ®Çy ®ñ duy tr× cuéc sèng cña ngêi hëng l¬ng hu. ë ®©y võa ph¶i b¶o ®¶m gi¸ trÞ tiÒn l¬ng danh nghÜa võa b¶o
®¶m c¶ gi¸ trÞ thùc tÕ lµ søc mua cña tiÒn l¬ng. NghÜa lµ khi cã nh÷ng t¸c ®éng
lµm mÊt gi¸ trÞ cña tiÒn l¬ng hu nh t¸c ®éng cña l¹m ph¸t th× cÇn ph¶i ®îc ®iÒu
chØnh kÞp thêi .
- TiÒn l¬ng hu hîp lý:
TiÒn l¬ng hu hîp lý muèn nãi ®Õn t¬ng quan so s¸nh gi÷a l¬ng ha víi c¸c lo¹i
l¬ng kh¸c trong x· héi. VÒ nguyªn t¾c th× tiÒn l¬ng hu kh«ng thÓ cao h¬n tiÒn
cña ngêi vÒ hu khi ®ang cßn lµm viÖc, trõ trêng hîp ngêi vÒ hu tham gia thªm
h×nh thøc b¶o hiÓm tuæi giµ kh¸c ngoµi c¸c h×nh thøc vµ chÕ ®é hu trÝ th«ng thêng. Nhng tiÒn l¬ng hu kh«ng thÓ thÊp h¬n tiªn l¬ng tèi thiÓu. Sù so s¸nh ®ã
nh»m ®¸nh gi¸ t¬ng quan vÒ møc sèng gi÷a nh÷ng ngêi vÒ hu víi c¸c tÇng líp
kh¸c trong x· héi .
§¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi gi÷a nh÷ng ngêi nghØ hu
§¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi gi÷a nh÷ng ngêi nghØ hu ph¶i ®îc so s¸nh ®¸nh
gi¸ gi÷a ®ãng gãp vµ hëng thô, theo nguyªn t¾c ®ãng nhiÒu hëng nhiÒu, ®ãng Ýt
hëng Ýt. Kh¸c víi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm ng¾n h¹n, ®iÒu nµy rÊt cÇn ®èi víi chÕ ®é
hu trÝ v× viÖc ®ãng phÝ vµ hëng trong chÕ ®é hu trÝ liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n
tiÒn rÊt lín trong thu vµ chi tr¶. Vµ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn cuéc sèng cña c¸c ®èi
tîng tham gia c¶ trong khi ®ãng vµ hëng theo chÕ ®é nµy. Sù c«ng b»ng còng cã
nghÜa tham gia chÕ ®é hu trÝ nh nhau th× quyÒn lîi ®îc hëng còng ph¶i nh nhau .
T¨ng sù t¸c ®éng tÝch cùc cña chÕ ®é hu trÝ ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sö
dông cã hiÖu qu¶ lùc lîng lao ®éng x· héi
Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn
®Þnh x· héi lµ mét chØ tiªu mang tÝnh ®Þnh tÝnh khã lîng ho¸. Nhng ®©y lµ mét
chØ tiªu rÊt quan träng v× cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn kh«ng chØ ngêi vÒ hu mµ b¶n
th©n ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc ®· vµ cã thÓ sÏ tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ. ChÕ
14
®é hu trÝ ph¶i gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ x· héi th«ng qua viÖc sö dông cã hiÖu
qu¶ lùc lîng lao ®éng ®ang lµm viÖc trong x· héi. Ch¼ng h¹n mét chÕ ®é hu trÝ
tèt lµm cho lao ®éng trong x· héi ®îc ®iÒu hoµ hîp lý, c©n ®èi h¬n gi÷a c¸c khu
vùc vµ thµnh phÇn kinh tÕ, qua ®ã nguån lùc lao ®éng ®îc khai th¸c vµ huy ®éng
®óng môc ®Ých. ViÖc sö dông lùc lîng lao ®éng sÏ hiÖu qu¶ h¬n. §¶m b¶o t¸i s¶n
xuÊt søc lao ®éng x· héi, an toµn x· héi ...
III - Kinh nghiÖm x©y dùng c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi
nghØ hu.
1. VÒ ®iÒu kiÖn tuæi ®êi
ë c¸c níc kh¸c nhau, tuú theo c¸c nh©n tè d©n sè vµ kinh tÕ x· héi mµ cã sù
quy ®Þnh tuái ®êi kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm níc vµ kh¸c nhau gi÷a nam vµ n÷
trong cïng mét níc. Cã thÓ cã mét sè níc quy ®Þnh ®é tuæi nam vµ n÷ nh nh©u
nhng cã mét sè níc kh¸c l¹i quy ®Þnh tuæi nghØ hu cña n÷ thÊp h¬n nam. X¸c
®Þnh tuæi nghØ hu phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè kÓ c¶ phô thuéc vµo níc cã d©n sè
giµ hay trÎ. §èi víi níc cã d©n dè giµ, sè ngêi nghØ hu lín, v× vËy hä phai n©ng
tuæi nghØ hu thêng cao h¬n so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Theo sè liÖu cña v¨n
phßng lao ®éng quèc tÕ trong 24 níc thuéc tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ
vµ trong 40 níc ®ang ph¸t triÓn th× tuæi nghØ hu ®èi víi nam n÷ nh sau :
B¶ng 1: C¬ cÊu tuæi nghØ hu ë mét sè níc
§é tuæi
nghØ hu
50
55
57
60
65
67
Tæng
Níc dang ph¸t triÓn
Sè níc
%
0
1
25
1
417
13
325
0
1
25
3
125
18
45
16
6667
7
175
4
166
0
24
100
40
100
( Nguån: BHXH ViÖt Nam )
Ngoµi ra c¸c níc cßn quy ®Þnh h¹ tuæi nghØ hu so víi tuái nghØ hu b×nh thêng
®èi nh÷ng ngêi lµm nh÷ng ngµnh nghÒ c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn lao ®éng nÆng
nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm...
Sè níc
OCDE
%
§iÒu kiÖn vÒ tuæi ®êi ë mét sè níc ®îc thÓ hiÖn :
- Nhãm T©y ¢u vµ B¾c Mü.
+ Mü, Canada : 65 tuæi ( chung cho c¶ hai giíi ).
+ Anh : 65 tuæi (nam) vµ 60 tuæi (n÷).
+ Ph¸p : 60 tuæi ( tèi ®a lµ 65 tuæi).
+ §øc : 65 tuæi (nam) vµ 63 tuæi (n÷).
- Nhãm c¸c níc Ch©u ¸ ( Ngoµi ASEAN ).
+ Trung Quèc : 60 tuæi (nam) vµ 55 tuæi (n÷).
+ NhËt B¶n
: 60 tuæi(nam) vµ 55 tuæi (n÷)
+ Ên ®é
: 55 tuæi(chung cho c¶ hai giíi).
- Nhãm c¸c níc ASEAN.
15
+ Indonesia: 55 tuæi (cho c¶ hai giíi).
+ Malaysia : 55 tuæi(cho c¶ hai giíi).
+ Xingapo : 55 tuæi (cho c¶ hai giíi).
+ Philipin : 60 tuæi (cho c¶ hai giíi).
Nh vËy cã thÓ thÊy tuæi nghØ hu cña c¸c níc giao ®éng trong kho¶ng tõ 55 ®Õn
65 tuæi vµ cã ph©n biÖt giíi tÝnh. Qua thèng kª cho thÊy chØ cã 34.62% sè níc cã
quy ®Þnh tuæi nghØ hu ë c¶ nam vµ n÷ lµ nh nhau. §a sè c¸c níc ASEAN quy
®Þnh tuæi nghØ hu chung c¶ nam vµ n÷ lµ 55 tuæi.
2 . VÒ viÖc x¸c ®Þnh sè n¨m ®ãng gãp BHXH
Sè n¨m dãng gãp BHXH cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong c«ng viÖc x¸c
lËp chÕ ®é hu trÝ. V× vËy sè thêi gian ®ãng BHXH lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó
®îc hëng trî cÊp hu. ë nhiÒu níc cã quy ®Þnh ph¶i cã mét sè n¨m ®ãng tèi thiÓu.
Qua thèng kª cho thÊy sè n¨m ®ãng BHXH dao ®éng tõ 15 ®Õn 45 n¨m. Mét
nguyªn t¾c ®Æt ra trong chÕ ®é hu lµ ®é tuæi ®îc hëng chÕ ®é hu x¸c ®Þnh cao th×
®ßi hái sè n¨m b¾t buéc ph¶i ®ãng BHXH ph¶i cao. Sè n¨m ®ãng BHXH thÊp
(nhng kh«ng ®îc thÊp h¬n sè n¨m tèi thiÓu) th× møc trî cÊp thÊp h¬n.
Quy ®Þnh thêi gian ®ãng BHXH (tèi thiÓu) cña mét sè níc nh sau :
- Mü, Anh : §ãng gãp 52 tuÇn liªn tôc céng víi 9/10 tæng sè n¨m lµm viÖc.
- Ph¸p
: ngêi tham gia BHXH ph¶i ®ãng gãp 150 quü.
- §øc
: 15 n¨m ®Õn 35 n¨m.
- Liªn X« : Nam(20 n¨m), N÷(20 n¨m).
- Ba Lan : Nam(20 n¨m), N÷(15 n¨m).
- Hungari : 20 n¨m(cho c¶ hai giíi)
- Ên ®é
: 15 n¨m.
- Trung quèc : 10 n¨m liªn tôc.
- NhËt
: 20 n¨m.
- Philipin : 120 th¸ng liªn tôc.
ë mét sè níc ë §«ng Nam ¸ kh«ng quy ®Þnh cô thÓ thêi gian ®ãng phÝ
BHXH.
3 . VÒ møc trî cÊp hu trÝ.
Cã rÊt nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh møc trî cÊp hu trÝ. Mét sè níc x¸c ®Þnh møc ®ång
®Òu, coi lµ møc tèi thiÓu thÝch hîp víi mÆt b»ng chung cña quèc gia. NhiÒu níc
x¸c ®Þnh møc trî cÊp theo thu nhËp ®· tõng cã cña ngoiõ lao ®éng khi nghØ hu.
Mét sè nhãm níc kh¸c kÕt hîp c¶ hai c¸ch.
Trong phÇn trî cÊp cã phÇn nÒn(c¬ b¶n) lµ mét møc ®ång nhÊt céng thªm
phÇn tû lÖ thu nhËp. Tuy nhiªn xu híng chung lµ trî cÊp theo møc thu nhËp ®·
tõng cã cña ngêi lao ®éng tríc khi nghØ hu, phï hîp víi ®a ssè trêng hîp lµ ®ãng
gãp BHXH theo thu nhËp.
Møc trî cÊp hu cña mét sè níc:
Mü : Møc trî cÊp hu ®ång nhÊt, tèi ®a lµ 11280USD/th¸ng, tÝnh
trªn thu nhËp ®îc b¶o hiÓm cho tíi khi nghØ hu.
- Anh : 32.85 B¶ng/tuÇn céng 12% thu nhËp ®îc b¶o hiÓm trong níc.
16
- Ph¸p : 50% thu nhËp b×nh qu©n trong vßng 10 n¨m cao nhÊt. L¬ng ®îc
tÝnh theo c¸c lÇn thay ®æi l¬ng.
- §øc : 1,5% “l¬ng íc tÝnh” lµ tû lÖ gi÷a thu nhËp cña ngêi lao ®éng so víi
móc l¬ng trung b×nh cña c¶ níc nh©n víi “c¬ së tÝnh to¸n chung”
hiÖn thêi.
- Ba lan : 100% thu nhËp b×nh qu©n cña møc díi 3000 ZLOTY mét th¸ng
cña 12 th¸ng gÇn nhÊt céng víi 55% cña phÇn cßn l¹i vµ t¨ng 4%
trî cÊp tÝnh theo trî cÊp c¬ b¶n cho mçi n¨m c«ng t¸c trªn 20 n¨m.
- Trung quèc : 60 ®Õn 90% thu nhËp trong th¸ng cuèi, phô thuéc vµo thêi
gian c«ng t¸c.
- Ên ®é: Tr¶ mét lÇn t¬ng øng víi sè ®ãng gãp cña chñ vµ thî ®· tr¶ céng víi
7.58& l·i.
- Indonexia : Ngêi nghØ hu ®îc nhËn mét kho¶n trî cÊp mét lÇn t¬ng ®¬ng
víi møc mµ ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®· ®ãng
gãp trong suèt qu¸ tr×nh tham gia BHXH, céng víi kho¶n tiÒn
l·i t¨ng thªm.
- Malaysia : T¬ng tù nh INDONEXIA.
- Philipines : 1.5% l¬ng b×nh qu©n cña 120 th¸ng cuèi céng víi tõ 42 ®Õn
102% cña tiÒn l¬ng b×nh qu©n cña 10 th¸ng l¬ng.
4 . VÒ møc ®ãng gãp
Møc ®ãng gãp cho chÕ ®é hu còng cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm níc. Tuy
nhiªn ë hÇu hÕt c¸c níc ®Òu cã sù ph©n chia ®ãng gãp gi÷a giíi chñ vµ giíi thî
vµ ®ãng riªng cho chÕ ®é hu chø kh«ng gép vµo c¸c chÕ ®é kh¸c ch¼ng h¹n:
- Mü: Ngêi lao ®éng ®ãng 6.2% tiÒn l¬ng ( nÕu lµ lao ®éng ®éc lËp ph¶i
®ãng 12.4% ), ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 6.2 % tæng quü l¬ng.
TiÒn l¬ng cao nhÊt ®îc dïng lµm c¨n cø ®Ó ®ãng BHXH lµ 57000
USD/ n¨m .
- Anh : Ngêi lao ®éng ®ãng 2 % cña 54 B¶ng / tuÇn ®Çu tiªn céng thªm 9%
l¬ng tuÇn cña tiÒn l¬ng tõ 54 ®Õn 405 B¶ng. Ngêi sö dông lao ®éng
®ãng tõ 4.6 % ®Õn 10.4 % .
- ph¸p : Ngêi lao ®éng ®ãng 6.54 % trong thu nhËp ®îc tÝnh BHXH cña
m×nh, ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 8.2 % tiÒn l¬ng tèi ®a ®Ó ®ãng
BHXH lµ 12360 FRANCS mét th¸ng .
- §øc : Ngêi lao ®éng ®ãng 8.75 % tiÒn l¬ng, nÕu ngêi lao ®éng cã thu nhËp
díi 610 DM / th¸ng th× kh«ng ph¶i ®ãng BHXH. Ngêi lao ®éng ®éc
lËp ph¶i ®ãng 15.7%. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 8.75 % quü l¬ng
vµ ®ãng 7.5% nÕu trong doanh nghiÖp cã ngêi lao ®éng cã thu nhËp
thÊp h¬n 610 DM / th¸ng .
5. Mét sè kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ ë mét sè níc
trªn thÕ giíi.
Qua nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh tæ chøc vµ thùc hiÖn hÖ thèng hu trÝ cña mét sè níc trªn thÕ giíi cã thÓ rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm sau:
17
- Trong tÊt c¶ níc, vai trß cña nhµ níc cña chÝnh phñ trong hÖ thèng hu trÝ lµ rÊt
quan träng. Nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi ®Ò ra ®Þnh híng cho sù ho¹t ®éng hu trÝ vµ
lµ mét sù b¶o trî rÊt quan träng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng nµy. §Æc
biÖt lµ b¶o trî vÒ tµi chÝnh ë c¸c møc ®é vµ h×nh thøc kh¸c nhau .
- Xu híng ®a d¹ng ho¸ vÒ tæ chøc thùc hiÖn, vÒ néi dung vµ ph¬ng thøc tiÕn
hµnh trong chÕ ®é hu trÝ lµ phæ biÕn. MÆc dï vai trß cña nhµ níc lµ rÊt quan träng
nh ®· nªu ë trªn nhng tham gia ho¹t ®éng trong hÖ thèng hu trÝ kh«ng chØ cã c¸c
tæ chøc cña nhµ níc, c¸c tæ chøc kh¸c ngoµi khu vùc nhµ níc còng cã thÓ tham
gia víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ ®óng nh÷ng quy ®Þnh trong luËt BHXH vµ hu trÝ. §©y
lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®Ó mäi thµnh viªn trong x· héi cã
nhu cÇu ®Òu cã thÓ tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ .
- BHXH còng nh b¶o hiÓm hu trÝ lµ vÊn ®Ò cña con ngêi nãi chung vµ ®Òu tu©n
thñ nh÷ng nguyªn t¾c phæ biÕn cña lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn mçi níc cã nh÷ng
®Æc trng riªng vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, t×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng
mµ cã nh÷ng vËn dông cô thÓ vµo x©y dùng cho m×nh mét hÖ thèng hu trÝ phï
hîp vÒ néi dung vµ h×nh thøc thùc hiÖn. C¸c yÕu tè quan träng ®Ó x¸c lËp chÕ ®é
hu trÝ ë c¸c níc kh¸c nhau còng kh¸c nhau ch¼ng h¹n tuæi ®êi, møc sèng, møc
®ãng gãp... Trong ®ã ph¶i ®¶m b¶o ®îc lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ngêi tham gia chÕ
®é hu trÝ vµ duy tr× sù æn ®Þnh, ®¶m b¶o cho hÖ thèng hu trÝ ph¸t triÓn .
- Trong tÊt c¶ c¸c níc, hÖ thèng hu trÝ lµ cèt lâi cña hÖ thèng BHXH nãi chung.
Trong khi c¸c hÖ thèng BHXH kh¸c cã thÓ thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc b¶o hiÓm
kh¸c nhau, (nh b¶o hiÓm th¬ng m¹i vÒ con ngêi ) th× b¶o hiÓm hu trÝ chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn trong hÖ thèng BHXH. C¶i c¸ch hÖ thèng BHXH chñ yÕu vµ thùc
chÊt lµ c¶i c¸ch chÕ ®é hu trÝ.
- HÖ thèng hu trÝ theo ph¬ng ph¸p PAYGO ®· tõng ®îc thùc hiÖn trªn hÇu hÕt
c¸c níc cã hÖ th«ng BHXH nhng ®Õn nay hÖ thãng nµy béc lé nhiÒu nhîc ®iÓm
vµ cÇn ph¶i ®îc thay thÕ b»ng hÖ thèng kh¸c. HÖ thãng míi nµ c¸c níc thùc hiÖn
nay ®ang chuyÓn sang thùc hiÖn lµ hÖ thèng hu trÝ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p ®Çu
t øng tríc. Nhng ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi trong mét thêi gian dµi.
- Tríc khi hÖ thèng cò ®îc thay thÕ hoµn toµn b»ng hÖ thèng míi th× cã tån t¹i
sù song song ho¹t ®éng cña hai hÖ thèng trong thêi kú qu¸ ®é.
Nh vËy cã thÓ nãi BHXH vµ chÕ ®é hu trÝ ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x·
héi quan t©m rÊt lín, cã ý nghÜa kinh tÕ vµ chÝnh trÞ rÊt quan träng. NhËn thøc
®óng vÒ b¶n chÊt chøc n¨ng cña BHXH vµ chÕ ®é hu trÝ ®ang cßn lµ mét qu¸
tr×nh. ChÕ ®é hu trÝ ®· ®îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u vµ cã vai trß ngµy cµng quan träng
trong x· héi nhng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn còng lµ qu¸ tr×nh tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ®æi
míi, hoµn thiÖn kh«ng ngõng .
§Ó cã ®îc mét chÕ ®é hu trÝ th× nhËn thøc ®óng b¶n chÊt cña chÕ dé nµy lµ
®iÒu rÊt quan träng . Cïng víi ®ã ph¶i hiÓu vµ vËn dông ®óng nh÷ng nguyªn t¾c
cña chÕ ®é nµy trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ nh÷ng néi dung cña chÕ ®é vµ tæ chøc hÖ
thèng ho¹t ®éng . Trong ®ã cã c¸c yÕu tè c¬ b¶n nh møc phÝ ®ãng b¶o hiÓm, thêi
gian ®ãng cÇn thiÕt, tuæi ®êi khi nghØ hu, c¸c møc l¬ng... ph¶i ®îc nghiªn cøu cã
c¨n cø khoa häc míi cã thÓ ®¶m b¶o cho chÕ ®é nµy ph¸t triÓn ®îc. Mét hÖ thèng
hu trÝ ph¸t triÓn ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia tríc hÕt lµ ngêi lao
®éng víi t c¸ch lµ ®èi tîng tham gia vµ hëng b¶o hiÓm hu trÝ, sau ®ã lµ c¸c tæ
chøc, c¸c doanh nghiÖp vµ toµn x· héi trong ®ã cã Nhµ níc.
18
Ch¬ng II : Thùc tr¹ng chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ t¹i
BHXH ViÖt Nam
I . Thùc tr¹ng vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm hu trÝ
ChÕ ®é hu trÝ lµ mét chÕ ®ä cã vai trß to lín trong hÖ thèng BHXH cña mçi
quèc gia , bëi lÏ chÕ ®é hu trÝ cã ¶nh hëng lín nhÊt ®Õn cuéc ®êi nh÷ng ngêi
tham gia BHXH . ChÕ ®é hu trÝ còng lµ mét ph¬ng tiÖn cã thÓ æn ®Þnh ®îc phÇn
nµo ®êi sèng ngêi vÒ hu , ®Æc biÖt trong sè ®ã lµ hu c« ®¬n kh«ng n¬i l¬ng tùa
hoÆc nh÷ng ngêi ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®Æc biÖt cho x· héi. Thùc hiÖn tèt chÕ ®é
hu trÝ trong hÖ thèng BHXH sÏ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng x· héi gi¶m bít khã
kh¨n cho ngêi vÒ hu còng nh khã kh¨n chung cho bé phËn d©n c kh¸c, n©ng cao
uy tÝn cña BHXH vµ c¸c chÕ ®é kh¸c. Cã thÓ nãi trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é
BHXH, chÕ ®é hu trÝ lµ chÕ ®é quan träng hµng ®Çu. Nã ®·, ®ang vµ sÏ lµ mét
chÕ ®é BHXH cã quy m« ho¹t ®éng to lín vÒ c¶ sè lîng vµ chÊt lîng.
ChÝnh s¸ch BHXH nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng khi ¸p dông ë níc ta
®· cã vai trß rÊt to lín nhng còng béc lé mét sè nhîc ®iÓm qua c¸c thêi kú.
1. Giai ®o¹n tríc n¨m 1995.
§iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH n¨m 1961
Ngay sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945 , nhµ níc Céng hoµ X· héi chñ
nghÜa ViÖt Nam, lóc ®ã lµ nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®· thùc hiÖn c¸c
chÕ ®é BHXH cho c«ng nh©n viªn chøc. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn qua viÖc ban hµnh
s¾c lÖnh sè 29/SL ngµy 12/3/1947 thùc hiÖn b¶o hiÓm èm ®au, b¶o hiÓm tai n¹n
lao ®éng vµ b¶o hiÓm hu trÝ .Cïng víi s¾c lÖnh 29/SL, mét sè s¾c lÖnh kh¸c nh
19
s¾c lÖnh 76/SL ngµy 20/5/1950 vµ s¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/5/1950 còng ®îc ban
hµnh sau ®ã, nh»m thùc hiÖn tèt h¬n c¸c chÕ ®é cho ngêi tham gia b¶o hiÓm x·
héi.
C¸c chÕ ®é nµy ®îc thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan
cña chÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n
Ph¸p (1945-1954). Song c¸c chÕ ®é nµy v·n cßn nhiÒu h¹n chÕ , mét phÇn do
thùc hiÖn trong thêi kú kh¸ng chiÕn , ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn khã kh¨n thiÕu thèn ,
tÊt c¶ mäi ngêi cha quan tam ®Õn viÖc hëng chÕ ®é , ttÊt c¶ ph¶i lo cho t×nh h×nh
kh¸ng chiÕn .
Sau nµy khi hoµ b×nh lËp l¹i trªn miÒn B¾c, c¸c chÕ ®é ®ã míi chØ ®¸p øng côc
bé nh÷ng ®ßi hái trong tõng giai ®o¹n vµ tõng ngµnh ho¹t ®éng , chØ nh»m gi¶i
quyÕt c¸c nhu cÇu tríc m¾t nªn cha ®ång bé , toµn diÖn vµ l©u dµi .
Tríc t×nh h×nh kinh tÕ , chÝnh trÞ cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cïng víi
viÖc thay ®æi l¹i chÕ ®é tiÒn l¬ng . Qu¸n triÖt dÇn nguyªn t¾c “ ph©n phèi theo lao
®éng Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 218/CP ngµy 27/12/1961
vÒ “ §iÒu lÖ t¹m thêi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH thèng nhÊt trong c¶ níc .
C¸c chÕ ®é nµy ®îc chÝnh thøc thi hµnh tõ ngµy 1/1/1962 trªn c¬ së h×nh thµnh vµ
sö dông quü BHXH tËp trung, do sù ®ãng gãp cña c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp vµ c¸c
c¬ quan Nhµ níc. Quü BHXH ®îc qu¶n lý vµ sö dông v× lîi Ých cña c«ng nh©n
viªn chøc lµm viÖc trong khu vùc Nhµ níc. ViÖc qu¶n lý BHXH do hai c¬ quan
qu¶n lý ®ã lµ: Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý 3 chÕ ®é ng¾n h¹n lµ:
èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, cßn Bé Lao ®éng - Th¬ng binh - X· héi qu¶n lý 3 chÕ ®é dµi h¹n lµ hu trÝ, tö tuÊt, mÊt søc lao ®éng.
§iÒu lÖ nµy thùc hiÖn 6 chÕ ®é BHXH cho ngêi lao ®éng trong ®ã cã quy ®Þnh cô
thÓ vÒ chÕ ®é hu trÝ .
Trong ®iÒu lÖ, tõ ®iÒu 42 ®Õn ®iÒu 53 cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é hu trÝ nh
quy ®Þnh vÒ thêi gian c«ng t¸c, tuæi ®êi vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng cña c«ng nh©n viªn
chøc Nhµ níc. Cô thÓ :
- Quy ®Þnh tuæi nghØ hu ®èi víi nam lµ 60 tuæi vµ n÷ lµ 55 tuæi. Sè n¨m c«ng
t¸c quy ®Þnh chung lµ 25 n¨m, ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc ë
nh÷ng ngµnh nghÒ ®éc h¹i nguy hiÓm th× gi¶m 5 n¨m so víi quy ®Þnh .
- Nh÷ng ngêi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc ®Æc biÖt, hoÆc ë trong qu©n
ngò th× thêi gian c«ng t¸c cña hä ®îc quy ®æi theo hÖ sè.
20
- Xem thêm -