Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Lêi nãi ®Çu
Ban Mai b¸o hiÖu nh÷ng tia s¸ng ,còng nh hoµng h«n sÏ ®a ®ªn
bãng ®ªm,con ngêi sinh ra råi chÕt ®i …vv §ã lµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kh¸ch
quan mµ hµnh tinh nay ban tÆng cho thÕ giíi nµy. Theo vßng quay cña
®Êt trêi, khi mïa ®«ng qua ®i lµ mïa xu©n l¹i tíi mu«n loµi l¹i thªm mét
tuæi. Con ngêi còng vËy, c¸i vßng Sinh-L·o-BÖnh-Tö dï muèn hay kh«ng
còng ph¶i tr¶i qua. Còng v× vËy mµ con ngêi lu«n lu«n tån t¹i vµ ph¸t
triÓn, cã ngêi sinh ra vµ còng cã ngêi chÕt ®i, kh«ng ai cã thÓ xo¸ bá quy
luËt Sinh-Tö mu«n ®êi cña tù nhiªn. Cã thÓ nãi: B¶o hiÓm x· héi
(BHXH) lµ ngêi b¹n ''t¬ng trî'' theo suèt cuéc ®êi (sinh, l·o, bÖnh, tö)
cña ngêi lao ®éng, tõ lóc cßn trong bông mÑ ®îc hëng chÕ ®é trî cÊp thai
s¶n, ®Õn khi trëng thµnh lµ ngêi lao ®éng ®îc hëng trî cÊp khi èm ®au,
tai n¹n, thÊt nghiÖp, lóc tuæi giµ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ vµ ®Õn khi qua
®êi ®îc BHXH lo toan chu ®¸o tiÒn mai t¸ng phÝ, tiÒn tö tuÊt. BHXHchÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc víi b¶n chÊt nh©n v¨n s©u s¾c v×
cuéc sèng an lµnh, Êm no, tù do vµ h¹nh phóc cña con ngêi. Tõ ®ã gãp
phÇn thùc hiÖn môc ®Ých phôc vô cuéc sèng con ngêi, v× d©n sinh h¹nh
phóc, v× d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
ë ViÖt Nam, chÝnh s¸ch BHXH ®· ®îc thùc hiÖn tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60
cña thÕ kû 20. Cïng víi hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi vµ phóc lîi x· héi
kh¸c, chÝnh s¸ch BHXH ®· gãp phÇn rÊt to lín vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng
ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä.
Bíc sang thêi kú chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng theo ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa, mét lo¹t c¸c v¨n b¶n cña BHXH ®îc ban hµnh
®Æc biÖt lµ NghÞ ®Þnh 12/CP (26/1/1995), NghÞ ®Þnh 45/CP (15/7/1995),
NghÞ ®Þnh 19/CP (16/2/1995).
Níc ta tõ khi triÓn khai ®iÒu lÖ BHXH theo Bé luËt lao ®éng, ®îc sù chØ
®¹o cña c¸c cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn, hÖ thèng BHXH ®· nhanh chãng
x©y dùng, tæ chøc, bé m¸y, thùc hiÖn ®óng c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi
ngêi tham gia vµ ngêi ®îc hëng BHXH, tæ chøc thu ®¹t kÕt qu¶ cao, chi
tr¶ kÞp thêi cho c¸c ®èi tîng vµ bíc ®Çu ®· h×nh thµnh ®îc quü BHXH tËp
trung ®éc lËp víi Ng©n s¸ch Nhµ níc. Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ó hoµn
thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ BHXH cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng.
C«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é cã thÓ coi lµ mét kh©u träng yÕu trong viÖc
thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH. C«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH nÕu
®îc thùc hiÖn tèt sÏ gi¸n tiÕp t¹o ®µ cho c«ng t¸c thu BHXH, ®iÒu ®ã
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 1 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
còng cã nghÜa lµ lµm cho ho¹t ®éng BHXH ph¸t triÓn, tõ ®ã gãp phÇn
lµm cho môc ®Ých cña chÝnh s¸ch BHXH ph¸t huy t¸c dông h¬n n÷a ®iÒu
nµy trî gióp mét phÇn cho c¸c nhµ qu¶n lý nhµ níc ,qu¶n lý kinh tÕ x·
héi mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n trong môc tiªu ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸
,hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc . VËy ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c chi tr¶ ®îc tèt h¬n Em
xin phÐp ®îc nªu ra mét sè ý kiÕn cña b¶n th©n qua viÖc nghiªn cøu ®Ò
tµi: “thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH
ë ViÖt Nam hiÖn nay”
KÕt cÊu cña ®Ò tµi nµy bao gåm:
Lêi nãi ®Çu
Ch¬ng1: Lý luËn chung vÒ BHXH vµ c«ng t¸c chi tr¶
BHXH
Ch¬ng2: Thùc tr¹ng c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH ë
ViÖt Nam hiÖn nay
Ch¬ng3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é
BHXH
KÕt luËn.
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 2 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Ch¬ng 1
Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi
vµ c«ng t¸c chi tr¶ BHXH
1.1Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña BHXH trong ®êi sèng kinh tÕ
x· héi.
Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i ®îc tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu ¨n, mÆc, ë... Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn kh«ng cã s½n trong tù
nhiªn mµ ®Ó cã ®îc nã, ngêi ta lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm cÇn thiÕt. Vµ
khi s¶n phÈm t¹o ra cµng nhiÒu th× ®êi sèng con ngêi ngµy cµng hoµn
thiÖn vµ x· héi v¨n minh h¬n. Nhng trong thùc tÕ, cuéc sèng cña con ngêi kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ñ søc khoÎ vµ c¬ héi lao ®éng ®Ó t¹o ra thu
nhËp vµ cã ®iÒu kiÖn sèng b×nh thêng v× rÊt nhiÒu trêng hîp gÆp ph¶i
hoµn c¶nh khã kh¨n, bÊt lîi lµm gi¶m hoÆc mÊt nguån thu nhËp ¶nh hëng
®Õn ®iÒu kiÖn sinh sèng do bÞ bÊt ngê èm ®au, tai n¹n, mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng vµ khi vÒ giµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng. Trong khi ®ã con ngêi
lu«n lu«n cÇn ph¶i cã nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh
thÇn. V× vËy, mçi ngêi lao ®éng cÇn thiÕt ph¶i cã mét nguån lùc tµi chÝnh
dù tr÷ ®Ó kÞp thêi cung cÊp ®¸p øng nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn
kh«ng nh÷ng cho b¶n th©n m×nh mµ cho c¶ nh÷ng ngêi m×nh ph¶i trùc
tiÕp nu«i dìng vµ cho nh÷ng ngêi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè rñi ro (kÓ c¶
ngÉu nhiªn vµ tÊt yÕu) ®Ó bï ®¾p vµo sù thiÕu hôt thu nhËp do kh¶ n¨ng
lao ®éng bÞ gi¶m sót, nh»m gi¶m bít khã kh¨n trong cuéc sèng, duy tr×
vµ æn ®Þnh cuéc sèng cho chÝnh hä vµ gia ®×nh hä.
X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, nhËn thøc cña con ngêi ngµy cµng ®îc
n©ng cao th× c¸ch gi¶i quyÕt nµy cµng ®îc söa ®æi, bæ sung hîp lý vµ nã
ngµy cµng ph¸t triÓn theo kh«ng gian, néi dung còng nh ph¬ng thøc thùc
hiÖn. DÇn dÇn c¸ch gi¶i quyÕt chung nhÊt mµ cho ®Õn b©y giê vÉn ®îc sö
dông, ®ã lµ BHXH nh ta vÉn gäi ngµy nay.
Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ BHXH nhng vÒ néi dung th× c¬ b¶n lµ
gièng nhau. Ta cã thÓ tiÕp cËn BHXH theo kh¸i niÖm sau: ''BHXH lµ sù
®¶m b¶o ®êi sèng vËt chÊt cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã
nguy c¬ mÊt an toµn vÒ kinh tÕ do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng, mÊt viÖc lµm th«ng qua sö dông nguån quü huy ®éng tõ ngêi
tham gia vµ sù tµi trî cña Nhµ níc''
BHXH kh«ng chØ lµ nhu cÇu cña ngêi lao ®éng mµ cßn lµ chÝnh
s¸ch lín cña mçi quèc gia vÒ thùc hiÖn BHXH sÏ gãp phÇn æn ®Þnh x·
héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ ph¸t triÓn. Thùc hiÖn BHXH sÏ h×nh thµnh
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 3 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
nªn quü tiÒn tÖ tËp trung cã thÓ ®Çu t mét phÇn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ
®Ó sinh lêi, t¨ng thªm nguån thu cho quü BHXH. Kho¶n ®Çu t nµy gãp
phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¶o ®¶m an toµn cho quü BHXH khái bÞ mÊt gi¸
®Ó chi tr¶ trî cÊp BHXH cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä.
Nh vËy cã thÓ nãi r»ng, BHXH ra ®êi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan
nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã khã
kh¨n vÒ kinh tÕ. §iÒu ®ã ®· lµm cho ngêi lao ®éng yªn t©m trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn
vµ t¨ng trëng nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.
- §èi víi ngêi lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n
th©n ngêi lao ®éng còng nh gia ®×nh hä khi gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc
gi¶m thu nhËp, tõ ®ã t¹o ra t©m lý yªn t©m æn ®Þnh trong cuéc sèng còng
nh trong lao ®éng, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cho x· héi.
- §èi víi ngêi sö dông lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt
kinh doanh, gióp ngêi sö dông lao ®éng ®ì ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín,
nhiÒu khi lµ rÊt lín ®Ó thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi ngêi lao
®éng khi hä gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng, tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh m«i
trêng lao ®éng, æn ®Þnh x· héi, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ngêi lao ®éng,
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.
- §èi víi Nhµ níc: BHXH lµ c«ng cô quan träng gióp Nhµ níc thùc
hiÖn chøc n¨ng x· héi ®îc tèt h¬n nh»m ®¹t tíi môc tiªu c«ng b»ng vµ
tiÕn bé x· héi: Th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng
vµ ngêi sö dông lao ®éng, Nhµ níc thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt lîi Ých, quyÒn
lîi cña c¸c bªn. Nãi c¸ch kh¸c, Nhµ níc sö dông ph¸p luËt ®Ó can thiÖp
vµo mèi quan hÖ chñ- thî, ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn lîi x· héi cho ngêi lao
®éng t¹o sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c«ng d©n,
ph©n phèi l¹i thu nhËp, tõ ®ã ph¸t huy tèt nh©n tè con ngêi, kÕt hîp tèt
gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi.
BHXH kh«ng nh÷ng trî gióp ®¾c lùc cho Nhµ níc ph©n phèi l¹i thu
nhËp, ®iÒu tiÕt lîi Ých c¸c bªn, mµ BHXH cßn lµ kªnh huy ®éng vèn cã
hiÖu qu¶ cung cÊp nguån tiÒn tÖ lín cho viÖc ®Çu t ph¸t triÓn ®èi víi nÒn
kinh tÕ vµ còng chÝnh ®iÒu nµy lµ sù ®¶m b¶o cho quü BHXH ®îc b¶o
toµn vµ ph¸t triÓn tr¸nh sù trît gi¸ cña ®ång tiÒn theo thêi gian.
Chóng ta cã thÓ ch¾c ch¾n mét ®iÒu r»ng: Sù tån t¹i cña BHXH lµ
mét tÊt yÕu kh¸ch quan ë bÊt cø quèc gia nµo trªn thÕ giíi trong ®iÒu
kiÖn kinh tÕ x· héi hiÖn nay. §iÒu nµy ®îc ph¸p luËt nhiÒu níc c«ng nhËn
vµ ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ngêi ®îc ghi nhËn trong
tuyªn ng«n nh©n quyÒn ngµy 10/12/1948: '' TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 4 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
thµnh viªn cña x· héi ®Òu cã quyÒn hëng BHXH. QuyÒn ®ã ®îc ®Æt trªn
c¬ së quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cÇn cho nh©n c¸ch vµ tù do
ph¸t triÓn cña con ngêi''. §ång thêi, ë cÊp ®é chung nhÊt, mèi quan hÖ
gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ BHXH ®· ®îc §¶ng ta x¸c ®Þnh:'' T¨ng trëng
kinh tÕ t¹o c¬ së vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn x· héi; ngîc l¹i,
ph¸t triÓn x· héi lµ ®éng lùc, lµ môc tiªu cuèi cïng cña ph¸t triÓn kinh
tÕ''; ''Mçi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Òu ph¶i nh»m môc tiªu ph¸t triÓn x· héi;
Mçi chÝnh s¸ch x· héi ®Òu bao chøa néi dung vµ ý nghÜa kinh tÕ, dï trùc
tiÕp hay gi¸n tiÕp, dï tríc m¾t hay l©u dµi''.
1.2. Sù ra ®êi cña BHXH.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giai cÊp c«ng nh©n ngµy cµng
®«ng ®¶o, c¬ chÕ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¶m thu nhËp cò ®· kh«ng cßn phï
hîp, søc Ðp vÒ chÝnh trÞ ngµy cµng lín lµm ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng chÝnh
trÞ x· héi cña c¸c quèc gia, bëi lîi Ých gi÷a c¸c bªn (ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng) kh«ng thÓ ®iÒu hoµ theo c¬ chÕ cò ®îc n÷a. §Ó æn
®Þnh l¹i trËt tù m«i trêng x· héi vµ b¶o vÖ lîi Ých c¸c bªn, ChÝnh phñ c¸c
níc ®Æc biÖt lµ c¸c níc c«ng nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn t×nh
c¶nh cña ngêi lao ®éng, do ®ã, Nhµ níc ®· ph¶i can thiÖp ®Ó t¹o ra chÕ
®é vµ h×nh thøc thÝch hîp h¬n nh»m tá ra ch¨m sãc tíi ngêi lao ®éng. Vµ
tõ n¨m 1850 ®Õn n¨m 1889, mét hÖ thèng BHXH lín ®Çu tiªn ®· ra ®êi
víi sù tham gia b¾t buéc cña nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng, theo nguyªn
t¾c nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm x· héi vµ cã sù hç
trî thªm cña Nhµ níc vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng. §ång
thêi c¶ 3 thµnh viªn x· héi nµy lµ ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng
vµ Nhµ níc ®Òu cã vÞ trÝ, tr¸ch nhiÖm trong viÖc qu¶n lý hÖ thèng BHXH.
N¨m 1950 díi thêi thñ tíng Bis-m¸c, nhiÒu bang cña §øc ®· gióp c¸c ®Þa
ph¬ng thµnh lËp quü b¶o hiÓm èm ®au. ChÕ ®é èm ®au nµy ®îc phæ cËp
trong toµn níc §øc vµo n¨m 1883 do c¸c héi t¬ng tÕ lóc bÊy giê cña
c«ng nh©n qu¶n lý. N¨m 1884 xuÊt hiÖn tiÕp chÕ ®é b¶o hiÓm c¸c rñi ro
nghÒ nghiÖp (tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp) do c¸c hiÖp héi chñ
doanh nghiÖp qu¶n lý. N¨m 1889 l¹i xuÊt hiÖn tiÕp chÕ ®é b¶o hiÓm tuæi
giµ vµ b¶o hiÓm tµn tËt do chÝnh quyÒn c¸c tØnh qu¶n lý.
TiÕp theo §øc, n¨m 1981, Ph¸p thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi phæ cËp
trong c¶ níc nhng kh«ng thµnh c«ng. N¨m 1930, Ph¸p th«ng qua ®¹o
luËt thø 2 vÒ BHXH, ¸p dông chñ yÕu cho ngµnh c«ng nghiÖp vµ th¬ng
m¹i. Sau ®ã, b¾t ®Çu nh÷ng thËp kû 30 thÕ kû XX, liªn tiÕp c¸c níc Mü la
tinh, Hoa kú, Cana®a ®Òu ¸p dông. Tõ sau thÕ chiÕn thø 2, tÇm quan
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 5 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
träng cña BHXH tiÕp tôc ®îc nhiÒu níc Ch©u Phi, Ch©u ¸ vµ vïng
Caribe c«ng nhËn vµ thi hµnh.
§Ó b×nh æn x· héi, gióp ngêi lao ®éng yªn t©m s¶n xuÊt vµ ®¸p øng
nh÷ng nguyÖn väng s©u s¾c nhÊt, chung nhÊt cña nh©n d©n toµn thÕ giíi.
Ngµy 28/6/1952 Héi nghÞ toµn thÓ cña Tæ chøc lao ®éng Quèc tÕ (ILO)
®· th«ng qua c«ng íc sè 102 vÒ an toµn x· héi trong ®ã cã BHXH lµ c¬
chÕ chñ yÕu, gióp c¸c níc ®Þnh híng trong viÖc x©y dùng hÖ thèng
BHXH víi 9 chÕ ®é BHXH.
BHXH, tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, nã lu«n ®îc hoµn thiÖn vµ chøng
tá sù phï hîp víi x· héi ®¬ng thêi th«ng qua sù vËn ®éng hµi hoµ c¸c
mèi quan hÖ gi÷a 3 bªn: ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Qua thùc tÕ vµ lý luËn cho thÊy BHXH cã nh÷ng t¸c dông rÊt to lín
gióp gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng æn ®Þnh trËt tù vµ trî gióp ph¸t triÓn x· héi.
1.3. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH.
1.3.1. B¶n chÊt, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña BHXH.
1.3.1.1. B¶n chÊt cña BHXH.
* B¶n chÊt kinh tÕ cña BHXH.
Th«ng qua BHXH, ngêi lao ®éng chØ cÇn ®ãng hµng th¸ng mét tû lÖ
nhá phÇn tr¨m so víi tiÒn l¬ng cña m×nh cïng víi sù hç trî cña Ng©n
s¸ch Nhµ níc ®Ó t¹o ra mét quü BHXH, quü nµy lµ sù tËp hîp cña sè
®«ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH ®Ó bï ®¾p cho sè Ýt ngêi tham gia bÞ
rñi ro. Khi rñi ro x¶y ra, b»ng h×nh thøc lÊy sè ®«ng bï sè Ýt ngêi bÞ rñi ro
sÏ gióp kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong ®êi sèng c¸ nh©n tõng lao ®éng
do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp,BHXH kh«ng ph¶i lµ dÞch vô s¶n xuÊt mµ
nã lµ dÞch vô tµi chÝnh nh»m ph©n phèi l¹i nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt
cña ngêi lao ®éng khi gÆp sù cè trong cuéc sèng.
* B¶n chÊt x· héi cña BHXH:
B¶n chÊt x· héi cña BHXH lµ sù san sÎ rñi ro gi÷a tËp thÓ ngêi lao
®éng. Qua ®ã còng thÓ hiÖn râ tr¸ch nhiÖm x· héi gi÷a chñ sö dông lao
®éng víi ngêi lao ®éng, cña ngêi lao ®éng víi nhau vµ sù quan t©m cña
Nhµ níc tíi sù cèng hiÕn cho lîi Ých x· héi cña ngêi lao ®éng.
* B¶n chÊt ph¸p lý cña BHXH:
Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn tham gia BHXH ®îc quy ®Þnh, ®iÒu
chØnh th«ng qua bé luËt BHXH hoÆc c¸c v¨n b¶n BHXH díi luËt hoÆc
phÇn quy ®Þnh vÒ BHXH ë mét bé luËt kh¸c (VD: ë Bé LuËt lao ®éng),
do ®ã nã rµng buéc rÊt chÆt chÏ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña c¸c bªn cã
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 6 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
liªn quan vµ ë ®©y tr¸ch nhiÖm lín nhÊt cña ngêi lao ®éng vµ cña ngêi sö
dông lao ®éng lµ ®ãng phÝ BHXH cho c¸c c¬ quan BHXH, quyÒn lîi lín
nhÊt cña ngêi lao ®éng lµ ®îc chi tr¶ BHXH khi cã sù cè theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt.
Thùc chÊt, BHXH lµ b¶n cam kÕt gi÷a c¬ quan BHXH, ngêi sö
dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng vÒ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña mçi bªn
th«ng qua c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ vÒ
BHXH.
1.3.1.2. C¸c chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña BHXH
* Chøc n¨ng cña BHXH:
- Thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng tham
gia b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng hoÆc mÊt viÖc lµm, tõ ®ã ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng- kinh tÕ cho
ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
Suy cho cïng, sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ
x¶y ra v×: mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng sÏ ®Õn víi tÊt c¶ mäi ngêi lao ®éng khi
hÕt tuæi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña BHXH; Cßn mÊt viÖc
lµm vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ngêi lao ®éng còng sÏ ®îc hëng trî cÊp BHXH víi møc hëng phô thuéc vµo
c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi h¹n vµ thêi ®iÓm ®îc hëng ph¶i ®óng qui
®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH, nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô
tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc, ho¹t ®éng cña BHXH.
- Thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao
®éng tham gia BHXH.
Chøc n¨ng nµy ®îc thÓ hiÖn râ nÐt vµ ®îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸
tr×nh lËp vµ sö dông quü BHXH. Quü BHXH do ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng ®ãng gãp cïng víi sù hç trî cña Nhµ níc víi môc ®Ých
trang tr¶i khã kh¨n cho ngêi lao ®éng. VÒ nguyªn t¾c, ngêi lao ®éng cã
quyÒn ®îc hëng trî cÊp BHXH, nhng ph¶i lu ý ®Õn nh÷ng ®iÓm sau:
+ Ph©n phèi trong BHXH lµ ph©n phèi kh«ng ®Òu, nghÜa lµ kh«ng
ph¶i ai tham gia BHXH còng ®îc ph©n phèi víi sè tiÒn gièng nhau mµ
møc hëng vµ thêi h¹n hëng cßn ph¶i phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c
nhau.
+ Ph©n phèi trong BHXH võa mang tÝnh båi hoµn võa kh«ng mang
tÝnh båi hoµn. Nh÷ng biÕn cè x¶y ra mang tÝnh tÊt nhiªn ®èi víi con ngêi
lµ thai s¶n (®èi víi lao ®éng n÷), tuæi giµ vµ chÕt, trong trêng hîp nµy,
BHXH ph©n phèi mang tÝnh båi hoµn v× ngêi lao ®éng ®ãng BHXH ch¾c
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 7 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
ch¾n ®îc hëng kho¶n trî cÊp ®ã. Cßn trî cÊp do nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m
hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, nh÷ng rñi ro x¶y ra tr¸i ngîc
víi ý muèn cña con ngêi nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ
nghiÖp... th× míi ®îc hëng kho¶n trî cÊp ®ã. Sè lîng nµy thêng chiÕm tû
lÖ rÊt nhá trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp.
Nh vËy, quü BHXH ®îc lËp do sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ngêi lao
®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ cã thÓ cã sù hç trî cña Nhµ níc nhng chØ
dïng ®Ó ph©n phèi l¹i cho mét sè Ýt ngêi lao ®éng kh«ng may bÞ rñi ro,
thiÖt h¹i trong thu nhËp. Theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn
ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu däc, gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao vµ thÊp h¬n, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm
viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc... ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ BHXH
gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
- Gãp phÇn kÝch thÝch, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao
®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao
®éng x· héi , ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra liªn
tôc, ®Òu ®Æn.
Ngêi lao ®éng khi khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt ®îc chñ
sö dông lao ®éng tr¶ tiÒn c«ng; Khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng,
tuæi giµ... ®· cã BHXH ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp
bÞ mÊt, do ®ã, ®êi sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc ®¶m b¶o æn
®Þnh vµ cã chç dùa. ChÝnh ®iÒu ®ã sÏ lµm cho hä g¾n bã víi c«ng viÖc,
víi n¬i lµm viÖc. Tõ ®ã, hä rÊt tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, gãp phÇn t¨ng
n¨ng suÊt lao ®éng còng nh t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ. §ång thêi, nhê nh÷ng
kho¶n trî cÊp BHXH, ngêi lao ®éng nhanh chãng ®îc phôc håi c¶ vÒ mÆt
thÓ x¸c còng nh mÆt tinh thÇn, tõ ®ã cã thÓ tham gia tiÕp tôc vµo qu¸
tr×nh s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn tèt diÔn ra b×nh thêng, æn ®Þnh. Chøc n¨ng
nµy biÓu hiÖn nh mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi lao ®éng n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
- G¾n bã lîi Ých gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng
vµ Nhµ níc.
Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng,
thêi gian lao ®éng... Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, viÖc
thuª mín nh©n c«ng trë lªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶
c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau d· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi
lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu
thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n, thai s¶n... Còng cã khi c¸c
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 8 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi chñ kh«ng ph¶i chi mét ®ång nµo;
Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i bá ra mét lóc mét kho¶n
tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ m©u thuÉn chñ- thî ph¸t sinh, giíi
thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ ph¶i thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu
tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi
sèng kinh tÕ x· héi. Do ®ã, Nhµ níc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp gi¶i quyÕt
vµ ®iÒu hoµ nh÷ng m©u thuÉn ®ã th«ng qua BHXH, vµ nh thÕ c¶ hai bªn
®Òu c¶m thÊy m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ, tõ ®ã lµm cho hä hiÓu nhau h¬n
vµ g¾n bã lîi Ých ®îc víi nhau. B»ng ph¬ng thøc dµn tr¶i rñi ro thiÖt h¹i
theo c¶ thêi gian vµ kh«ng gian, BHXH ®· gi¶m tèi thiÓu thiÖt h¹i cho sè
®«ng ngêi trong x· héi, ®ång thêi lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt rñi ro,
khã kh¨n cña nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm víi mét tæng dù
tr÷ Ýt nhÊt, nhng vÉn gi¶i quyÕt tèt nhÊt nh÷ng rñi ro, khã kh¨n vÒ ®êi
sèng vµ gia ®×nh hä nhê c¶ sù hç trî thªm cña Nhµ níc vµ tr¸ch nhiÖm
cña ngêi sö dông lao ®éng. Víi ngêi sö dông lao ®éng, tr¸ch nhiÖm cña
hä ®èi víi ngêi lao ®éng còng v× thÕ mµ ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch thuËn
lîi nhÊt, cã lîi cho c¶ hai bªn. Víi Nhµ níc, quü BHXH lµ nguån vèn lín
cung cÊp cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc, ®ång thêi qua ®ã còng lµm
t¨ng thªm nguån thu cho quü. Tõ ®ã, nã gióp viÖc chi tr¶ cho ngêi lao
®éng ®îc dÔ dµng h¬n. Nh vËy, lîi Ých cña 3 bªn tham gia BHXH nhê
th«ng qua BHXH ngµy cµng trë nªn g¾n bã víi nhau chÆt chÏ h¬n kÓ c¶
vÒ lîi Ých tríc m¾t vµ l©u dµi.
* NhiÖm vô cña b¶o hiÓm x· héi:
Víi chøc n¨ng quan träng nh vËy, BHXH cÇn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng
nhiÖm vô sau ®©y:
- Nghiªn cøu vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi
phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi tõng thêi kú.
ChÝnh s¸ch BHXH lµ ®Þnh híng quan träng nhÊt cho ho¹t ®éng
BHXH. Do ®ã, nghiªn cøu vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH
phï hîp lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt trong c¸c nhiÖm vô cña BHXH. Sù
phï hîp cña chÝnh s¸ch lµ c¬ së tån t¹i cña chÝnh nã, mét chÝnh s¸ch
BHXH ®óng ®¾n ®îc ¸p dông lµ ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho viÖc n©ng cao,
ph¸t huy hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng BHXH. §Ó cã ®îc ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch BHXH cÇn dùa trªn c¬ së, ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ ®Æc
®iÓm d©n sè, kinh tÕ, lao ®éng vµ x· héi... tõ ®ã míi cã thÓ t¹o ra sù tån
t¹i, søc sèng thùc tÕ cña chÝnh s¸ch BHXH.
- Thu hót ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng trong mäi thµnh phÇn kinh tÕ
tham gia b¶o hiÓm x· héi.
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 9 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
BHXH còng nh mäi lÜnh vùc b¶o hiÓm kh¸c- ho¹t ®éng trªn nguyªn
t¾c: ''lÊy sè ®«ng bï sè Ýt''. Sè ngêi tham gia BHXH sÏ lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh ®Õn thu cña BHXH. Thu cña BHXH ngµy cµng lín th× kh¶ n¨ng
chi, tøc kh¶ n¨ng ®¸p øng chÕ ®é cµng cao, ®em l¹i sù ®¶m b¶o vÒ vËt
chÊt tèt h¬n cho sè Ýt ngêi lao ®éng gÆp rñi ro ®îc hëng BHXH. §ång
thêi, sù tham gia ®«ng ®¶o cña ngêi lao ®éng lµ ®iÒu quan träng ®Ó
BHXH ®¹t ®îc môc tiªu x· héi cña m×nh, ®¶m b¶o c«ng b»ng, æn ®Þnh
cho sù ph¸t triÓn x· héi vµ ®iÒu ®ã còng phï hîp víi xu híng x· héi ho¸
BHXH cña thÕ giíi.
- Tæ chøc tèt mäi ho¹t ®éng cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi.
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, BHXH cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc nh:
chØ ®¹o, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t viÖc thu chi qu¶n lý quü; quyÕt ®Þnh c¸c
biÖn ph¸p ®Ó b¶o tån vµ t¨ng trëng quü BHXH; thÈm tra vµ quyÕt to¸n
th«ng qua dù to¸n hµng n¨m; kiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ vµ c¬ quan Nhµ níc cã liªn quan bæ sung, söa ®æi t¹o sù phï hîp vÒ chÝnh s¸ch BHXH; ®Ò
xuÊt, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸n bé qu¶n lý cña c¸c ®¬n vÞ BHXH c¸c
cÊp. Ngoµi ra, cßn ph¶i híng dÉn, chØ ®¹o thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, chÕ
®é BHXH thèng nhÊt trong toµn quèc, toµn bé hÖ thèng BHXH.
1.3.2. Quü B¶o hiÓm x· héi.
1.3.2.1. Nguån h×nh thµnh quü BHXH:
BHXH ®îc thùc hiÖn sÏ h×nh thµnh nªn quü BHXH- lµ mét quü tµi
chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ níc. §©y lµ mét trong
nh÷ng yÕu tè quan träng bËc nhÊt trong toµn bé quy tr×nh thùc hiÖn chÝnh
s¸ch BHXH. Theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh theo NghÞ ®Þnh
12/CP ngµy 26/1/1995 th× quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau:
* Sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña
nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ, trong ®ã, 10% ®Ó chi c¸c chÕ
®é hu trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao
®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
- Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é
hu trÝ, tö tuÊt.
* Nhµ níc ®ãng vµ hç trî: §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH
®èi víi ngêi lao ®éng, hµng th¸ng, Bé Tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch Nhµ
níc sè tiÒn bæ sung vµo quü BHXH ®ñ chi tr¶ c¸c kho¶n thuéc vÒ BHXH
nh sau:
- Chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao
®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt cho tÊt c¶ c¸c ®èi tîng ®îc thô hëng chÕ
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 10 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
®é BHXH tríc ngµy thi hµnh ''§iÒu lÖ BHXH'' ®îc ban hµnh kÌm theo
NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 cña ChÝnh phñ.
- Hç trî thªm cho quü BHXH ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é
BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc khu vùc Nhµ níc ban hµnh sau ngµy
ban hµnh ''§iÒu lÖ BHXH''
- §ãng toµn bé B¶o hiÓm y tÕ cho c¸c ®èi tîng ®ang ®îc thô hëng
chÕ ®é BHXH.
* C¸c nguån thu kh¸c: Bao gåm c¸c nguån thu chñ yÕu sau ®©y:
- TiÒn l·i, tiÒn sinh lêi tõ viÖc thùc hiÖn c¸c ph¬ng ¸n b¶o tån vµ
ph¸t triÓn quü BHXH.
- C¸c nguån tµi trî, viÖn trî kh¸c cña céng ®ång quèc tÕ vµ trong níc, kÓ c¶ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ hoÆc c¸c c¸ nh©n h¶o t©m... Tuy
nhiªn, nguån nµy kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng nhiÒu nhÊt lµ ho¹t ®éng
BHXH cña níc ta cßn cha ph¸t triÓn.
- Gi¸ trÞ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña BHXH ®îc ®¸nh gi¸ l¹i theo quy
®Þnh cña ChÝnh phñ.
- C¸c nguån thu kh¸c: ph¹t tiÒn do nép BHXH chËm so víi thêi
gian quy ®Þnh, tiÒn truy thu khi c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ngêi lao
®éng ®ãng thiÕu tiÒn BHXH hoÆc nhËn thõa so víi chÕ ®é BHXH ®îc hëng thô...
1.3.2.2 Sö dông nguån quü BHXH:
Quü BHXH ®îc sö dông chñ yÕu cho 2 môc ®Ých sau ®©y:
a- Chi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi tham gia BHXH:
Kho¶n chi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi tham gia BHXH lµ
kho¶n chi chñ yÕu, chiÕm mét tû träng lín trong tæng chi cña hÖ thèng
BHXH. ë ViÖt nam thùc hiÖn chi cho 5 chÕ ®é:
- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
- ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n:
- ChÕ ®é trî cÊp TNL§- BNN :
- ChÕ ®é hu trÝ :
- ChÕ ®é tö tuÊt
b- Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 11 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Kinh phÝ chi ho¹t ®éng bé m¸y cña hÖ thèng BHXH ViÖt nam lµ
kho¶n kinh phÝ dïng ®Ó chi cho toµn bé ho¹t ®éng qu¶n lý cña hÖ
thèng BHXH VN. Chi phÝ ho¹t ®éng qu¶n lý cña hÖ thèng BHXH VN
gåm rÊt nhiÒu néi dung chi nhng xÐt theo tÝnh chÊt vµ chu kú chi phÝ,
cã thÓ chia thµnh 2 nhãm néi dung chi, ®ã lµ chi ho¹t ®éng qu¶n lý thêng xuyªn vµ chi ®Çu t c¬ së vËt chÊt.
* Chi ho¹t ®éng thêng xuyªn: §ã lµ nh÷ng chi phÝ nh»m duy tr× ho¹t
®éng qu¶n lý thêng xuyªn cña bé m¸y qu¶n lý BHXH. C«ng t¸c qu¶n lý
chi ho¹t ®éng thêng xuyªn cña hÖ thèng BHXH ViÖt nam tËp trung vµo
mét sè néi dung cô thÓ, ®ã lµ:
- Qu¶n lý lao ®éng (c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc) vµ quü tiÒn l¬ng ®èi
víi tõng ®¬n vÞ dù to¸n cÊp 2 vµ cÊp 3.
- Qu¶n lý chi ho¹t ®éng nghiÖp vô: Chi phÝ cho c«ng t¸c thu BHXH, chi
cho c«ng t¸c chi BHXH, héi nghÞ, tiÕp kh¸ch, chi v¨n phßng phÈm, ®iÖn,
níc, ®iÖn tho¹i, söa ch÷a nhá, mua s¾m tµi s¶n...
- Qu¶n lý kinh phÝ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc: ®èi
tîng ®i ®µo t¹o l¹i, néi dung ®µo t¹o, kinh phÝ chi cho tõng ®èi tîng, tõng
líp ®µo t¹o...
- Qu¶n lý chi th«ng tin, tuyªn truyÒn vÒ chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH.
- Qu¶n lý chi ®oµn ra, ®oµn vµo, hîp t¸c quèc tÕ.
* Chi ®Çu t c¬ së vËt chÊt: §ã lµ nh÷ng chi phÝ nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu
kiÖn, ph¬ng tiÖn lµm viÖc cho c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc cña hÖ thèng,
gåm cã: chi ®Çu t x©y dùng trô së lµm viÖc, trang bÞ ph¬ng tiÖn lµm viÖc
nh hÖ thèng m¸y vi tÝnh (gåm c¶ ch¬ng tr×nh phÇn mÒm qu¶n lý), « t«,
bµn ghÕ, tñ hå s¬...
Néi dung qu¶n lý chi ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña hÖ thèng
BHXH VN tËp trung vµo mét sè néi dung cô thÓ, ®ã lµ:
- VÒ trô së lµm viÖc: quy m« ®Çu t (diÖn tÝch lµm viÖc, cÊp c«ng tr×nh),
tæng møc ®Çu t ®èi víi tõng dù ¸n ®Çu t x©y dùng cña tõng cÊp (TW, tØnh,
huyÖn), phï hîp víi kiÕn tróc vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña tõng ®Þa ph¬ng.
Chó träng qu¶n lý chÊt lîng vµ gi¸ trÞ quyÕt to¸n c«ng tr×nh, ®¶m b¶o
®óng quy tr×nh, quy ph¹m cña Nhµ níc quy ®Þnh.
- VÒ ph¬ng tiÖn lµm viÖc: ph¶i ®¶m b¶o theo tiªu chuÈn kinh tÕ- kü
thuËt vµ ®Þnh møc trang bÞ, sö dông do Nhµ níc quy ®Þnh.
1.3.3. VÊn ®Ò chi tr¶ BHXH.
1.3.3.1. C¸c m« h×nh chi tr¶ BHXH
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 12 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Chi tr¶ trî cÊp BHXH lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña
c¸c tØnh, thµnh phè vµ cña toµn ngµnh. ViÖc chi tr¶ ®Çy ®ñ, ®óng ®èi tîng
hëng BHXH kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt x· héi mµ cßn cã ý nghÜa kinh
tÕ vµ chÝnh trÞ rÊt to lín, nã kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o cuéc sèng hµng ngµy
cña ®èi tîng mµ cßn gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®¶m b¶o trËt tù an toµn
x· héi.
C«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH liªn quan ®Õn ®èi tîng ®îc coi
lµ thíc ®o ®Ó ®¸nh gi¸ sù quan t©m ch¨m lo cña ngµnh, cña Nhµ níc ®èi
víi ®èi tîng, lµ hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ ®îc
giao.
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô chi tr¶ vµ trî cÊp BHXH cho ®èi tîng hëng
c¸c chÕ ®é BHXH ë níc ta ®· ¸p dông 2 m« h×nh chñ yÕu lµ: M« h×nh
chi tr¶ gi¸n tiÕp vµ m« h×nh chi tr¶ trùc tiÕp.
a. M« h×nh chi tr¶ gi¸n tiÕp
M« h×nh chi tr¶ gi¸n tiÕp lµ m« h×nh chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng hëng
c¸c chÕ ®é BHXH ®îc thùc hiÖn bëi sù uû quyÒn cña c¬ quan BHXH c¸c
cÊp cho c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng hoÆc c¸c ®¹i ®iÖn ph¸p nh©n thuéc
Uû ban nh©n d©n c¸c phêng, x· chi tr¶ hé (c¸c ®¹i lý chi tr¶).
b. M« h×nh chi tr¶ trùc tiÕp
M« h×nh chi tr¶ trùc tiÕp lµ lµ h×nh thøc chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng hëng c¸c chÕ ®é BHXH ®îc thùc hiÖn trùc tiÕp do c¸n bé, c«ng chøc, viªn
chøc cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi chi tr¶ hay nãi mét c¸ch kh¸c: M«
h×nh chi tr¶ trùc tiÕp lµ h×nh thøc chi tr¶ cho ngêi ®îc hëng c¸c chÕ ®é
BHXH kh«ng th«ng qua kh©u trung gian.
1.3.3.2. Tæ chøc thùc hiÖn
VÒ c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn c¸c m« h×nh chi tr¶ BHXH ®îc thùc hiÖn
nh sau:
M« h×nh chi tr¶ gi¸n tiÕp thùc hiÖn th«ng qua ký hîp ®ång uû
th¸c gi÷a c¬ quan BHXH huyÖn víi ®¹i lý chi tr¶ ë x·, thÞ trÊn vµ chi tr¶
cho c¸c ®èi tîng èm ®au, thai s¶n th«ng qua ®¬n vÞ sö dông lao ®éng.
VÒ c¬ b¶n, h×nh thøc chi tr¶ nµy ®îc thùc hiÖn nh sau: C¬ quan Bhxh
cÊp quËn, huyÖn, thÞ x· ký hîp ®ång tr¸ch nhiÖm víi mét sè c¸ nh©n
thuéc x·, phêng, thÞ trÊn ®Ó h×nh thµnh ®¹i lý chi tr¶ (nh÷ng c¸ nh©n nµy
thêng lµ nh÷ng ngêi ®ang hëng chÕ ®é BHXH, cã tr¸ch nhiÖm, cã uy tÝn,
ë ®Þa ph¬ng vµ ®îc Uû ban nh©n d©n x·, phêng, thÞ trÊn giíi thiÖu). Hµng
th¸ng ®¹i lý chi tr¶ nhËn danh s¸ch ®èi tîng vµ tiÒn tõ c¬ quan BHXH
cÊp quËn, huyÖn, thÞ x·, hoÆc nhËn tay ba t¹i Kho b¹c Nhµ níc, ®Ó tiÕn
hµnh chi tr¶, sau mçi kú chi tr¶, ®¹i lý chi tr¶ cã tr¸ch nhiÖm thanh, quyÕt
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 13 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
to¸n víi c¬ quan BHXH. Cßn ®èi víi c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng, c¬
quan BHXH chuyÓn kho¶n qua tµi kho¶n cña ®¬n vÞ hoÆc ®¬n vÞ nhËn
tiÒn mÆt trùc tiÕp t¹i c¬ quan BHXH ®Ó chi tr¶ cho ngêi lao ®éng.
M« h×nh chi tr¶ trùc tiÕp xuÊt hiÖn tõ khi cã tæ chøc BHXH ViÖt
Nam. VÒ c¬ b¶n m« h×nh nµy ®îc thùc hiÖn nh sau: Mçi c¸n bé lµm c«ng
t¸c chi tr¶ cña c¬ quan BHXH chÞu tr¸ch nhiÖm chi tr¶ cho ®èi tîng hëng
BHXH ë mét sè x·, phêng vµ ®¬n vÞ sö dông lao ®éng cã trong quËn,
huyÖn, thÞ x·); c¸n bé lµm c«ng t¸c chi tr¶ cã tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ mäi
c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn viÖc chi tr¶ tõ kh©u nhËn danh s¸ch ®èi tîng
do BHXH tØnh chuyÓn xuèng, lªn kÕ ho¹ch vµ th«ng b¸o thêi gian chi tr¶
cho tõng x·, phêng ®îc ph©n c«ng phô tr¸ch, chuÈn bÞ tiÒn chi tr¶ ®Õn
kh©u thanh, quyÕt to¸n sau khi chi tr¶. M« h×nh nµy chñ yÕu ¸p dông cho
c¸c ®èi tîng hëng c¸c chÕ ®é dµi h¹n. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh chi tr¶,
c¸n bé cña c¬ quan BHXH kh«ng lµm viÖc ®éc lËp mµ vÉn ph¶i cã sù
gióp ®ì cña ®¹i biÓu c¸c tæ chøc hu trÝ ë x·, phêng, thÞ trÊn.
ViÖc ¸p dông m« h×nh nµo lµ tèt h¬n hay kÕt hîp c¶ hai m« h×nh lµ
tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng. Ph¶i ¸p dông ph¬ng
thøc qu¶n lý vµ chi tr¶ cho phï hîp víi tõng lo¹i ®èi tîng vµ tõng lo¹i trî
cÊp, sao cho ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c chi tr¶:
- §óng ®èi tîng
- §óng chÕ ®é
- §Çy ®ñ
- KÞp thêi
- ChÝnh x¸c
- An toµn
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 14 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Ch¬ng 2
Thùc tr¹ng c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH ë ViÖt
Nam hiÖn nay
2.1. Vµi nÐt vÒ chÝnh s¸ch BHXH ë ViÖt Nam
2.1.1. Tríc n¨m 1995
BHXH theo nghÜa hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1930, ®ã lµ c¸c
chÕ ®é trî cÊp do chÝnh quyÒn cña thùc d©n Ph¸p thùc hiÖn ®èi víi c«ng
chøc vµ qu©n nh©n ViÖt nam hëng l¬ng phôc vô trong bé m¸y hµnh chÝnh
vµ lùc lîng vò trang cña Ph¸p ë §«ng D¬ng bÞ èm ®au, tuæi giµ hoÆc
chÕt.
Sau C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng, níc ViÖt Nam D©n
chñ Céng hoµ ra ®êi, §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· sím th«ng qua S¾c lÖnh
54/SL ngµy 1/11/1945 Ên ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc ®Ó hä yªn
t©m víi viÖc ch¨m sãc, c¶i thiÖn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng. V× vËy,
ChÝnh phñ ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ BHXH nh:
- S¾c lÖnh 105/SL ngµy 14/6/1946 Ên ®Þnh viÖc cÊp hu bæng cho c«ng
chøc.
- S¾c lÖnh 76/SL ngµy 20/5/1950 Ên ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é trî cÊp hu
trÝ, thai s¶n, ch¨m sãc y tÕ, thÊt nghiÖp vµ tiÒn tuÊt ®èi víi c«ng chøc.
- Trong khu vùc s¶n xuÊt lóc nµy cha lËp quü BHXH nhng S¾c lÖnh
29/SL ngµy 12/3/1947 vµ S¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/5/1950 ®· Ên ®Þnh cô
thÓ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, TNL§- BNN, mÊt søc lao ®éng,
hu trÝ vµ tö tuÊt ®èi víi c«ng nh©n. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c chÕ ®é cã tÝnh
chÊt BHXH ®· ban hµnh vµ thùc hiÖn trong thêi gian nµy cha ®îc x©y
dùng trªn nguyªn t¾c thèng nhÊt.
Sau hoµ b×nh lËp l¹i ë MiÒn B¾c, ngµy 27/12/1961 Héi ®ång
ChÝnh phñ ®· ban hµnh “§iÒu lÖ t¹m thêi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH
®èi víi c«ng nh©n viªn chøc” kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/CP vµ ®îc thi
hµnh tõ ngµy 1/1/1962 bao gåm 6 lo¹i trî cÊp : èm ®au, thai s¶n, TNL§BNN, mÊt søc lao ®éng, hu trÝ vµ tö tuÊt. Trªn c¬ së thùc tÕ cã thÓ coi ®©y
lµ V¨n b¶n ph¸p luËt gèc quy ®Þnh c¸c chÕ ®é BHXH ë ViÖt nam. NghÞ
®Þnh 218/CP cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:
* §èi tîng tham gia BHXH
- C«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc.
- Lùc lîng vò trang (qu©n ®éi, c«ng an).
- Ngêi lµm viÖc trong c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, tæ chøc X· héi thuéc hÖ
thèng chÝnh trÞ cña §¶ng vµ Nhµ níc .
- Ngêi lµm viÖc trong c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh .
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 15 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
Nh÷ng ngêi lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc
doanh cha ®îc ¸p dông c¸c chÕ ®é BHXH.
* C¬ chÕ h×nh thµnh quü BHXH:
Quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng nguån chÝnh sau ®©y:
- TiÒn do c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ, c¸c xÝ nghiÖp, c«ng trêng, n«ng trêng vµ l©m trêng... cña Nhµ níc nép hµng th¸ng vµo quü
BHXH lµ 4,7% quü tiÒn l¬ng cña CNVC Nhµ níc.
- TiÒn trî cÊp hµng th¸ng cña Nhµ níc cho quü BHXH
- C¸c kho¶n thu kh¸c (tÆng phÈm, tiÒn ñng hé...)
* C¸c chÕ ®é BHXH
Trong thêi kú nµy, BHXH thùc hiÖn 6 chÕ ®é:
1/- ChÕ ®é èm ®au
2/- ChÕ ®é thai s¶n
3/- ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng(TNL§), bÖnh nghÒ nghiÖp (BNN)
4/- ChÕ ®é mÊt søc lao ®éng
5/- ChÕ ®é hu trÝ
6/- ChÕ ®é tö tuÊt
* Môc ®Ých chi tr¶: Chi tr¶ cho 6 chÕ ®é vµ chi phÝ vÒ c«ng t¸c
qu¶n lý quü BHXH vµ qu¶n lý sù nghiÖp BHXH. Quü BHXH Nhµ níc ®îc §¶ng vµ ChÝnh phñ giao cho Tæng C«ng ®oµn ViÖt nam qu¶n lý cïng
víi tr¸ch nhiÖm qu¶n lý toµn bé sù nghiÖp BHXH. Quü BHXH Nhµ níc
kh«ng kÕt d. NÕu qu¶n lý tèt mµ hµng n¨m cßn thõa tiÒn th× ®îc dïng sè
tiÒn thõa ®ã chi vµo viÖc x©y dùng thªm c¸c sù nghiÖp BHXH.
- Trî cÊp khi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc èm ®au: CNVC Nhµ níc
khi èm ®au ®îc kh¸m bÖnh, thuèc men vµ båi dìng do Nhµ níc ®µi thä.
- Trî cÊp khi CNVC Nhµ níc sinh ®Î, sÈy thai, mÊt s÷a: N÷ c«ng nh©n
viªn chøc Nhµ níc ®îc hëng quyÒn lîi khi kh¸m thai ë c¸c c¬ së y tÕ
Nhµ níc, ®îc nghØ tríc vµ sau khi ®Î tÊt c¶ lµ 60 ngµy (kÓ c¶ chñ nhËt vµ
ngµy lÔ). NÕu sinh ®«i th× ®îc nghØ thªm 10 ngµy, sinh 3 th× ®îc nghØ
thªm 20 ngµy. Nhµ níc còng quan t©m ®Æc biÖt ®Õn CNVC Nhµ níc lµm
viÖc ë nh÷ng ®iÒu kiÖn nÆng nhäc, ®éc h¹i.
- Trî cÊp khi CNVC Nhµ níc bÞ TNL§- BNN: NÕu bÞ tai n¹n lµ ®éng
th× sÏ ®îc thanh to¸n c¸c lo¹i chi phÝ ®iÒu trÞ (kÓ c¶ thêi gian nghØ ®iÒu trÞ
khi vÕt th¬ng t¸i ph¸t), nÕu bÞ th¬ng tËt th× ®îc hëng trî cÊp th¬ng tËt víi
møc trî cÊp th¬ng tËt phô thuéc vµo tû lÖ th¬ng tËt. Tû lÖ nµy do Bé Lao
®éng vµ Bé Néi vô quy ®Þnh cô thÓ.
- Trî cÊp khi CNVC Nhµ níc mÊt søc lao ®éng: Khi CNVC Nhµ níc bÞ
th«i viÖc v× èm, v× tai n¹n lao ®éng kh«ng thuéc diÖn hëng chÕ ®é trî cÊp
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 16 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
vÒ tai n¹n lao ®éng, hoÆc v× giµ yÕu nhng kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn hëng chÕ
®é trî cÊp hu trÝ, khi ®· c«ng t¸c tõ 5 n¨m trë lªn th× ®îc hëng trî cÊp
MSL§.
- ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ: Khi CNVC Nhµ níc ®Õn tuæi nghØ hu (n¨m ®ñ
60 tuæi, n÷ ®ñ 55 tuæi, n¨m thêi gian c«ng t¸c nãi chung lµ 25 n¨m trong
®ã thêi gian c«ng t¸c liªn tôc 5 n¨m) th× ®îc hëng chÕ ®é trî cÊp hu trÝ,
cã møc trî cÊp u tiªn cho nh÷ng CNVC Nhµ níc ®· tõng lµm viÖc ë ®iÒu
kiÖn nÆng nhäc, ®éc h¹i.
- ChÕ ®é trî cÊp ch«n cÊt vµ trî cÊp mÊt ngêi chñ gia ®×nh (trî cÊp tiÒn
tuÊt): Khi CNVC Nhµ níc chÕt th× th©n nh©n cña hä ®îc cÊp mét kho¶n
tiÒn cÊp tuÊt hµng th¸ng. Tuú vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ th©n nh©n cña hä
sÏ ®îc hëng ë nh÷ng møc kh¸c nhau.
* Bé m¸y qu¶n lý thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH.
- Nhµ níc giao Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng VN qu¶n lý thùc hiÖn c¸c
chÕ ®é trî cÊp:
+ èm ®au
+ Thai s¶n
+ Tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp
- Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi qu¶n lý thùc hiÖn c¸c chÕ ®é.
+ Hu trÝ
+ MÊt søc lao ®éng.
+ Tö tuÊt
- Bé Tµi chÝnh cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch cho Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ
X· héi vµ Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng VN ®Ó chi BHXH.
* VÒ tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn BHXH.
Do NSNN bao cÊp nªn c¸c kho¶n chi BHXH lu«n bÞ h¹n chÕ vµ
cã lóc, cã n¬i chËm tr¶ l¬ng hu 2-3 th¸ng vµ viÖc chi BHXH cµng ngµy
cµng t¨ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khã kh¨n cho NSNN (b×nh qu©n mçi n¨m
kho¶ng 5000 tû).
2.1.2. Thêi kú n¨m 1995 ®Õn nay.
§Ó phï hîp víi t×nh h×nh ®æi míi vÒ kinh tÕ XH vµ kh¾c phôc nh÷ng
tån t¹i vÒ BHXH, ngµy 16/1/1995 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/CP
vµ §iÒu lÖ BHXH kÌm theo ®· lµm cho BHXH ViÖt nam cã sù thay ®æi
vÒ chÊt. MÆt kh¸c NghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 12/6/1995 ®· ra ®êi víi môc
®Ých thµnh lËp BHXH ViÖt nam ®Ó t¹o ra mét bíc tiÕn tíi hoµn thiÖn c¬
cÊu tæ chøc vµ hÖ thèng ho¹t ®éng cña BHXH VN.
§iÒu lÖ BHXH ®îc ChÝnh phñ ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP
ngµy 26/1/1995 ®· cô thÓ ho¸ néi dung c«ng t¸c BHXH ®îc quy ®Þnh
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 17 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
trong Bé luËt Lao ®éng, néi dung c¬ b¶n cña NghÞ ®Þnh nµy ®îc quy ®Þnh
nh sau:
* §èi tîng tham gia:
+ Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù
nghiÖp thuéc khu vùc Nhµ níc.
+ Ngêi lao ®éng lµm trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn.
+ Ngêi lao ®éng lµm trong c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ, c¸c héi...
hëng kinh phÝ tõ NSNN.
+ Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc thuéc
lùc lîng vò trang.
+ Ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan Nhµ níc, doanh nghiÖp cña
c¸c ®oµn thÓ, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi, khu chÕ xuÊt, khu
c«ng nghiÖp...
+ Ngêi gi÷ chøc vô d©n cö, bÇu cö lµm viÖc trong c¸c c¬ quan
hµnh chÝnh sù nghiÖp, ngêi lµm trong c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc,
§¶ng, ®oµn thÓ tõ Trung ¬ng ®Õn cÊp huyÖn.
C¸c ®èi tîng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c, ®iÒu dìng trong vµ
ngoµi níc mµ vÉn hëng tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng th× còng thuéc ®èi tîng
thùc hiÖn BHXH b¾t buéc.
C¸c ®èi tîng trªn gäi chung lµ ngêi lao ®éng.
Nh vËy kÓ tõ ngµy 1/1/1995 trë ®i kh«ng cßn ph©n biÖt gi÷a trong
biªn chÕ Nhµ níc hay ngoµi biªn chÕ. TÊt c¶ ngêi lao ®éng thuéc ®èi tîng qui ®Þnh ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH. ViÖc më réng c¸c ®èi tîng
tham gia BHXH ®· ®éng viªn mäi ngêi lao ®éng yªn t©m lµm viÖc ë c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, thóc ®Èy thÞ trêng lao ®éng ph¸t triÓn,
®ång thêi còng t¹o nªn sù c«ng b»ng trong SXKD gi÷a c¸c doanh nghiÖp
cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Do më réng ®èi tîng tham gia, nªn sè ngêi
®ãng BHXH ngµy cµng t¨ng.
* C¸c chÕ ®é BHXH:
Theo NghÞ ®Þnh 12/CP, BHXH níc ta hiÖn nay bao gåm 5 chÕ ®é: ChÕ
®é trî cÊp èm ®au, chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, chÕ ®é tai n¹n lao ®éng
(TNL§)- bÖnh nghÒ nghiÖp (BNN), chÕ ®é hu trÝ, chÕ ®é tö tuÊt.
+ ChÕ ®é trî cÊp èm ®au: ChÕ ®é nµy gióp cho ngêi lao ®éng cã ®îc
kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc khi èm ®au.
§Ó ®îc hëng chÕ ®é nµy, ph¶i cã x¸c nhËn cña tæ chøc y tÕ do Bé y tÕ lµ
hä ph¶i ®îc nghØ viÖc v× èm ®au hay tai n¹n rñi ro. Thêi gian nghØ tèi ®a
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 18 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ møc ®é ®éc h¹i cña m«i trêng lµm
viÖc.
Ngoµi ra, ngêi lao ®éng cßn ®îc hëng trî cÊp èm ®au nÕu hä ph¶i
nghØ viÖc ®Ó ch¨m sãc con díi 7 tuæi bÞ èm ®au (con thø nhÊt, thø hai kÓ
c¶ con nu«i hîp ph¸p) theo yªu cÇu cña tæ chøc y tÕ, nghØ do thùc hiÖn
c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè (cã quy ®Þnh riªng cho nh÷ng trêng
hîp ph¶i nghØ ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh dµi h¹n).
+ ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n: Thùc hiÖn ®èi víi lao ®éng n÷ cã thai, sinh
con thø nhÊt, thø hai. Thêi gian nghØ vµ møc trî cÊp ®îc quy ®Þnh riªng
cho ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng lµm viÖc kh¸c nhau, trong thêi gian cã thai ®îc nghØ viÖc ®Ó kh¸m thai 3 lÇn, mçi lÇn mét ngµy. NÕu xa c¬ së y tÕ th×
®îc nghØ 2 ngµy cho mét lÇn kh¸m thai.
+ ChÕ ®é TNL§- BNN: §îc thùc hiÖn sau ngêi bÞ tai n¹n hoÆc bÖnh
nghÒ nghiÖp ®· ®îc ngêi sö dông lao ®éng cho ®i ®iÒu trÞ khái vÕt th¬ng
hoÆc æn ®Þnh bÖnh tËt ®îc Héi ®ång y khoa x¸c ®Þnh tû lÖ % suy gi¶m
kh¶ n¨ng lao ®éng. Nh vËy thêi gian ngêi lao ®éng ®iÒu trÞ vÕt th¬ng
hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp mäi chi phÝ ®iÒu trÞ vµ tiÒn l¬ng ngêi sö dông lao
®éng ph¶i tr¶ 100%. BHXH chØ thùc hiÖn trî cÊp theo møc quy ®Þnh khi
cã kÕt luËn cña Héi ®ång gi¸m ®Þnh y khoa vÒ tû lÖ % bÞ suy gi¶m kh¶
n¨ng lao ®éng.
Tãm l¹i, 3 chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, TNL§-BNN hëng trong
thêi gian ®ang tham gia ®ãng BHXH (ngõng ®ãng lµ ngõng hëng), riªng
chÕ ®é TNL§- BNN ®îc hëng sau khi cã gi¸m ®Þnh cña Héi ®ång y khoa
vÒ tû lÖ mÊt søc lao ®éng do tai n¹n lao ®éng g©y ra.
+ ChÕ ®é hu trÝ:
§iÒu kiÖn hëng hu gåm cã:
Thêi gian ®ãng BHXH tèi thiÓu 15 n¨m; tuæi ®êi nam ®ñ 60, n÷ ®ñ
55 tuæi;
Thêi gian ®ãng BHXH tõ 20 n¨m trë lªn, tuæi ®êi vÒ hu cã thÓ gi¶m
møc hëng 1% mçi n¨m vÒ tríc (nÕu cã 15 n¨m lµm nghÒ nÆng nhäc, ®éc
h¹i gi¶m 5% kh«ng ph¶i trõ møc hëng); hoÆc cã 30 n¨m ®ãng BHXH.
Nam ®ñ 55 tuæi, n÷ ®ñ 50 tuæi tù nguyÖn vÒ hu kh«ng ph¶i trõ 1% møc
hëng BHXH(theo NghÞ ®Þnh 93/CP ngµy 12/11/1998 cña Thñ tíng ChÝnh
phñ).
NÕu ngêi lao ®éng ®ñ n¨m ®ãng BHXH nhng cha ®ñ tuæi ®êi ®îc chê
®Õn khi ®ñ tuæi hëng hu; ®ñ tuæi ®êi vÒ hu nhng cha ®ñ n¨m ®ãng BHXH
hëng trî cÊp mét lÇn mçi n¨m ®ãng BHXH hëng 1 th¸ng l¬ng b×nh qu©n
5 n¨m cuèi.
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 19 -
Häc viÖn tµi chÝnh
Khoa tµi chÝnh c«ng
+ ChÕ ®é tö tuÊt: Thanh to¸n tiÒn mai t¸ng phÝ vµ trî cÊp cho ngêi cßn
sèng nh»m gióp cho th©n nh©n ngêi chÕt cã ®îc kho¶n trî cÊp bï ®¾p
mét phÇn thiÕu hôt thu nhËp cña gia ®×nh do ngêi lao ®éng ®ã bÞ chÕt.
Theo quy ®Þnh nh÷ng th©n nh©n do ngêi lao ®éng trùc tiÕp nu«i dìng sau
®îc hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng: con cha ®ñ 15 tuæi (nÕu cßn ®i häc th× ®îc
hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng ®Õn n¨m 18 tuæi); bè mÑ (c¶ bªn vî vµ chång);
vî hoÆc chång; ngêi nu«i dìng hîp ph¸p ®· hÕt tuæi lao ®éng (nam ®ñ 60
trë lªn, n÷ ®ñ 55 tuæi trë lªn). Tuy nhiªn, sè th©n nh©n ®îc hëng tiÒn tuÊt
hµng th¸ng kh«ng qu¸ 4 ngêi).
* Quü BHXH: ®îc h×nh thµnh tõ 3 nguån chñ yÕu lµ: sù ®ãng gãp cña
ngêi lao ®éng (®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng cña m×nh); sù ®ãng gãp
cña chñ sö dông lao ®éng (b»ng 15% tæng quü l¬ng cña nh÷ng ngêi tham
gia BHXH trong ®¬n vÞ); NSNN hç trî thªm ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c
chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng.
Quü BHXH ®îc qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt, trong toµn hÖ thèng
BHXH ViÖt nam theo quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Nhµ níc, h¹ch to¸n
®éc lËpvíi NSNN vµ ®îc Nhµ níc b¶o hé. Quü ®îc thùc hiÖn c¸c biÖn
ph¸p ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ.
ViÖc h×nh thµnh quü BHXH thèng nhÊt, tËp trung vµ giao cho
BHXH VN qu¶n lý ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt trong c¶i c¸ch BHXH ë níc
ta. MÆt kh¸c, quü cßn ®éc lËp víi NSNN ®îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ tù
qu¶n cña 3 bªn tham gia ®ãng gãp (Nhµ níc, chñ sö dông lao ®éng vµ
ngêi lao ®éng) lµ phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña níc ta. M« h×nh nµy
còng lµ m« h×nh chung cña hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi ®ang thùc hiÖn.
§¬ng nhiªn, quü h¹ch to¸n ®éc lËp vÉn ®îc sù b¶o hé cña Nhµ níc trong c¸c trêng hîp bÞ mÊt c©n ®èi kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, ®Ó
b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng tham gia BHXH.
Tõ khi quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt, h¹ch to¸n ®«c lËp sè
thu cña quü ngµy mét t¨ng, n¨m sau t¨ng h¬n n¨m tríc, ®ång thêi còng
gi¶m dÇn tõ nguån chi cña NSNN, sè thu cña quü trong 5 n¨m 19951998 ®Òu lín h¬n sè chi, phÇn quü BHXH t¹m thêi nhµn rçi ®· bíc ®Çu
thùc hiÖn ®Çu t cã hiÖu qu¶.
Ngµy 16/2/1995, nghi ®Þnh sè 19/CP ra ®êi quy ®Þnh vÒ viÖc
thµnh lËp BHXH ViÖt nam ®Ó phï hîp h¬n víi t×nh h×nh thùc tÕ níc ta.
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp
Mai Duy Trung - K 38 01- 04
- 20 -
- Xem thêm -
.DOC 
58 
130 
147 
