Chuyên đề tốt nghiệp
LỜI MỞ ĐẦU
Trªn thÕ giíi BHXH ®· xuÊt hiÖn c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m. Ngµy nay
BHXH ®· trë thµnh mét c«ng cô h÷u hiÖu, mang tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c ®Ó
gióp con ngêi vît qua nh÷ng khã kh¨n, rñi ro ph¸t sinh trong cuéc sèng vµ
trong qu¸ tr×nh lao ®éng nh bÞ èm ®au, ch¨m sãc y tÕ, thai s¶n, tai n¹n lao
®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt viÖc lµm, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, giµ c¶ hoÆc bÞ
chÕt, b»ng viÖc lËp c¸c quü BHXH tõ sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia
BHXH vµ Nhµ níc ®Ó trî gióp cho hä khi gÆp c¸c rñi ro trªn. V× thÕ BHXH lµ
nÒn t¶ng c¬ b¶n cho hÖ thèng an sinh x· héi cña mçi quèc gia, vµ ®îc thùc
hiÖn ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi.
Năm 1995 Chính phủ ban hành Nghị định 12/CP cùng với việc thành lập
cơ quan chuyên trách về lĩnh vực BHXH là BHXH Việt Nam, quỹ BHXH
cũng được tách ra khỏi Ngân sách Nhà nước, trở thành quỹ tài chính tập
trung, hạch toán độc lập và được quản lý thống nhất.
Qua 12 năm thực hiện BHXH trên cả nước đã từng bước phát triển, hoàn
thiện; đặc biệt trong công tác thu, chi và quản lý quỹ, giải quyết các chế độ
chính sách cho đối tượng tham gia BHXH ngày một đi vào nề nếp, góp phần
ổn định đời sống cho người hưởng BHXH. Việc thu quỹ Bảo hiểm xã hội là
trọng tâm hàng đầu, quyết định sự tồn tại và phát triển của sự nghiệp BHXH.
Trên thực tế thu và chi BHXH là thách thức không nhỏ đối với các cơ
quan BHXH. Thường xuyên xảy ra tình trạng nợ đọng quỹ BHXH của các
doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, trốn đóng hoặc
không đóng đầy đủ số lượng và quỹ tiền lương của đơn vị, khai báo thiếu
chính xác.
Sau gần 10 năm thực hiện chỉ thị 15/CT-TW ngày 26/5/1997 của Bộ
chính trị, được sự chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền, hệ thống BHXH
đã nhanh chóng xây dựng bộ máy, thực hiện đúng chế độ, chính sách, dần
từng bước hội nhập với những thông lệ và nguyên tắc cơ bản của hệ thống
Ngô Phương Đông
1
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
BHXH thế giới. Công tác chi trả và giải quyết các chế độ, chính sách cho
người lao động đi vào nề nếp và kịp thời đáp ứng các quyền lợi cho người lao
động. Đặc biệt, công tác chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn có tác động rất rõ
ràng và mạnh mẽ tới người lao động. Tuy nhiên cũng không thể bỏ qua những
bất cập trong thực tiễn bởi cơ chế thị trường còn mới mẻ, các chính sách
BHXH còn nhiều vấn đề chưa hợp lý, mà lực lượng lao động lại có những
thay đổi thường xuyên và rất phức tạp.
Tất cả đều ảnh hưởng đến quá trình thu và chi quỹ BHXH và cản trở
việc thực hiện các chế độ BHXH đối với người lao động. Từ những vấn đề
nêu trên, trong quá trình thực tập tốt nghiệp tại cơ quan BHXH tỉnh Hà Nam
em đã chọn đề tài “ Thực trạng công tác thu chi BHXH của BHXH Hà Nam
trong giai đoạn 2003 – 2007” để nghiên cứu. Môc ®Ých cña chuyªn ®Ò lµ xem
xÐt ®¸nh gi¸ c«ng t¸c thu, chi quü BHXH ë c¬ quan BHXH tỉnh Hà Nam tõ ®ã
®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c thu, chi t¹i BHXH
tỉnh trong thêi gian tíi.
Đề tài được hoàn thiện với sự giúp đỡ tận tình của cô Tôn Thị Thanh
Huyền cùng với các anh chi trong cơ quan BHXH tỉnh Hà Nam. Do trình độ
còn hạn chế không chánh khỏi những thiếu sót, rất mong được sự góp ý của
các thầy cô và các bạn.
CHƯƠNG I:LÝ THUYẾT CƠ BẢN VỀ BHXH VÀ THU-CHI BHXH
I.Bản chất và chức năng của BHXH
Ngô Phương Đông
2
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
1.Bản chất của BHXH
Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tríc hÕt ph¶i ¨n, mÆc, ë vµ ®i l¹i …
§Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ngêi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra
nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm ®îc t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× ®êi
sèng con ngêi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh
h¬n. Nh vËy, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ngêi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nhng trong thùc tÕ, kh«ng
ph¶i lóc nµo con ngêi còng chØ gÆp thuËn lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu
kiÖn sinh sèng b×nh thêng. Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu trêng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt
nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ngêi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc
c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n
trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng
tù phôc vô bÞ suy gi¶m v.v…Khi r¬i vµo nh÷ng trêng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn
thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cã c¸i cßn t¨ng lªn, thËm
chÝ cßn xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi nh: CÇn ®îc kh¸m ch÷a bÖnh vµ
®iÒu trÞ khi èm ®au; tai n¹n th¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ngêi ch¨m sãc nu«i dìng v.v…Bëi vËy, muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con ngêi vµ x· héi loµi
ngêi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh: San
sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång; ®i vay, ®i xin hoÆc dùa vµo sù
cøu trî cña Nhµ níc v.v…Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng vµ
kh«ng ch¾c ch¾n.
Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë nªn
phæ biÕn th× mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi lao ®éng lµm thuª vµ giíi chñ còng
trë lªn phøc t¹p.Ban ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau
®· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt
®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai
n¹n, thai s¶n v.v…Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ
ngêi chñ kh«ng ph¶i chi ra mét ®ång nµo. Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp,
buéc hä ph¶i bá ra mét lóc nhiÒu kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ,
m©u thuÉn chñ - thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ thùc
hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng
nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ – x· héi. Do vËy, Nhµ níc ®· ph¶i ®øng ra
can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng ®îc vai
Ngô Phương Đông
3
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
trß cña Nhµ níc, mÆt kh¸c buéc c¶ giíi thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt
®Þnh hµng th¸ng ®îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra
®èi víi ngêi lµm thuª. Sè tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü
tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi quèc gia. Quü nµy cßn ®îc bæ sung tõ ng©n s¸ch
Nhµ níc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i
nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro,
bÊt lîi cña ngêi lao ®éng ®îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia
®×nh hä ngµy cµng ®îc ®¶m b¶o æn ®Þnh. Giíi chñ còng cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ,
s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh thêng, tr¸nh ®îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn
thiÕt. V× vËy, nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc thiÕt lËp ngµy cµng lín vµ nhanh
chãng. Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o.
Toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng víi nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ trªn ®îc
thÕ giíi quan niÖm lµ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng. Nh vËy, BHXH
lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng
khi hä gÆp nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm
trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi
sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi.
B¶n chÊt cña BHXH ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y:
- BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi nhÊt lµ
trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan
hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn
th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng
cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi níc.
- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao
®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH, bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm
vô BHXH) th«ng thêng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî.
Bªn ®îc BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng
buéc cÇn thiÕt.
- Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm
trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña
con ngêi nh èm ®au, TNL§ - BNN…HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y
ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n …§ång thêi nh÷ng biÕn
cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng.
Ngô Phương Đông
4
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
- PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i
nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp
trung ®îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ
yÕu, ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî tõ phÝa Nhµ níc.
- Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc
tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc ILO cô thÓ ho¸ nh sau:
+ §Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o
nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä.
+ Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt.
+ X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ngêi giµ,
ngêi tµn tËt vµ trÎ em.
BHXH ra ®êi vµo nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû 19, khi nÒn c«ng nghiÖp vµ
kinh tÕ hµng ho¸ ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë c¸c níc ch©u ¢u. Tõ n¨m
1883, á níc Phæ (CHLB §øc ngµy nay) ®· ban hµnh luËt b¶o hiÓm y tÕ. Mét
sè níc ch©u ¢u vµ B¾c Mü m·i ®Õn cuèi n¨m 1920 míi cã ®¹o luËt vÒ BHXH.
Tuy ra ®êi l©u nh vËy, nhng ®èi tîng cña BHXH vÉn cßn nhiÒu quan
®iÓm cha thèng nhÊt. §«i khi cßn cã sù nhÇm lÉn gi÷a ®èi tîng BHXH víi ®èi
tîng tham gia BHXH.
Chóng ta ®Òu biÕt, BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ
gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng,
mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh èm ®au, tai n¹n, giµ yÕu v.v…ChÝnh v×
vËy, ®èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÒn ®éng
gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña
nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH.
§èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Tuy
vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña mçi níc mµ ®èi tîng
nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ngêi lao ®éng nµo ®ã.
HÇu hÕt c¸c níc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi
víi c¸c viªn chøc Nhµ níc, nh÷ng ngêi lµm c«ng hëng l¬ng. ViÖt Nam còng
kh«ng vît ra khái thùc tÕ nµy, mÆc dï biÕt r»ng nh vËy lµ cha b×nh ®¼ng gi÷a
tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng.
NÕu xem xÐt trªn mèi quan hÖ rµng buéc trong BHXH, ngoµi ngêi lao
®éng cßn cã ngêi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH, díi sù b¶o trî cña Nhµ
Ngô Phương Đông
5
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
níc. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp vµo quü BHXH lµ tr¸ch nhiÖm cña hä
®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ hä sö dông. Cßn c¬ quan BHXH nhËn sù
®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm
qu¶n lý, sö dông quü ®Ó thùc hiÖn mäi c«ng viÖc vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao
®éng. Mèi quan hÖ rµng buéc nµy chÝnh lµ ®Æc trng riªng cã cña BHXH. Nã
quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña BHXH mét c¸ch æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng
2.Chức năng của BHXH
BHXH cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau ®©y
- BHXH thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi
hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm. Sù
b¶o ®¶m thay thÕ, bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra v× suy cho cïng, mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng sÏ ®Õn víi tÊt c¶ mäi ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng theo
c¸c ®iÒu kiÖn cña BHXH. Cßn mÊt viÖc lµm vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m
thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ngêi lao ®éng còng sÏ ®îc hëng trî cÊp
BHXH víi møc hëng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi ®iÓm vµ thêi
h¹n ®îc hëng ph¶i ®óng quy ®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH,
nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH.
- TiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi tham
gia BHXH.
Tham gia BHXH bao gåm nh÷ng ngêi lao ®éng vµ sö dông lao ®éng, hä
thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn
kinh tÕ. C¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH, quü nµy dïng ®Ó
trî cÊp cho mét sè ngêi lao ®éng tham gia khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp.
Sè lîng nh÷ng ngêi nµy thêng chiÕm tû träng nhá trong tæng sè nh÷ng ngêi
tham gia ®ãng gãp. Nh vËy, theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn
ph©n phèi l¹i thu nhËp theo tÊt c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang. Ph©n phèi l¹i gi÷a
nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc…
Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy cã nghÜa lµ BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x·
héi.
- BHXH gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt,
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
Khi khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng ®îc chñ sö
dông lao ®éng tr¶ l¬ng hoÆc tiÒn c«ng. Khi bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao
Ngô Phương Đông
6
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
®éng, hoÆc khi vÒ giµ ®· cã BHXH trî cÊp thay thÕ nguån thu nhËp bÞ mÊt. V×
thÕ cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ cã chç dùa.
Do ®ã, ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m, tËn t×nh víi c«ng viÖc, víi n¬i lµm viÖc.
Tõ ®ã hä rÊt tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu
qu¶ kinh tÕ. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn nh mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi
lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao
®éng x· héi.
- BHXH g¾n bã lîi Ých gi÷a ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng,
gi÷a ngêi lao ®éng víi x· héi.
Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng
vèn cã nh÷ng m©u thuÉn nhÊt ®Þnh vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao
®éng…Th«ng qua BHXH, nh÷ng m©u thuÉn ®ã sÏ ®îc ®iÒu hoµ vµ gi¶i quyÕt.
Bëi v× th«ng qua quü tiÒn tÖ tËp trung mµ ngêi lao ®éng vµ chñ sö dông lao
®éng ®ãng gãp th× rñi ro, bÊt lîi cña ngêi lao ®éng ®îc dµn tr¶i ®¶m b¶o cuéc
sèng æn ®Þnh vµ giíi chñ còng cã lîi, tr¸nh ®îc nh÷ng x¸o trén ¶nh hëng ®Õn
qu¸ tr×nh kinh doanh v× ph¶i chi ra nh÷ng kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn
do rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng. Nh vËy c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng ®Òu thÊy cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ khi tham gia BHXH. Tõ ®ã gióp
hä hiÓu nhau h¬n vµ g¾n bã lîi Ých ®îc víi nhau. §èi víi Nhµ níc vµ x· héi,
chi cho BHXH lµ c¸ch thøc ph¶i chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt nhng vÉn gi¶i
quyÕt ®îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn
lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi ®îc ph¸t triÓn vµ an toµn
h¬n.
Ngô Phương Đông
7
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
3.Sơ lược lịch sử phát triển của BHXH
3.1 Trên thế giới.
BHXH đã xuất hiện từ rất lâu mà mầm mống của nó từ thế kỷ XIII ở
Nam Âu khi nền công nghiệp và kinh tế hàng hoá đã bắt đầu phát triển. Tuy
nhiên ban đầu BHXH chỉ mang tính chất sơ khai, với phạm vi nhỏ hẹp. Từ thế
kỷ XVI đến thế kỷ XVIII một số nghiệp đoàn thợ thủ công ra đời, để bảo vệ
lẫn nhau trong hoạt động nghề nghiệp họ đã thành lập nên các quỹ tương trợ
để giúp đỡ lẫn nhau (ở Anh năm 1973 đã thành lập hội “bằng hữu” để giúp đỡ
các hội viên khi bị ốm đau, tai nạn nghề nghiệp).
Năm 1883, nước Phổ (Cộng hoà liên bang Đức ngày nay) đã ban hành
luật bảo hiểm ốm đau đầu tiên trên thế giới, đánh dấu sự ra đời của bảo hiểm
xã hội. Bảo hiểm xã hội đã trở thành một trong những quyền của con người
và được xã hội thừa nhận. Tuyên ngôn nhân quyền của Liên Hợp Quốc
(10/12/1948) đã ghi: “Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội
có quyền hưởng bảo hiểm xã hội” Ngày 4/6/1952, Tổ chức lao động quốc tế
(ILO) đã ký công ước Giơnevơ (102) về “Bảo hiểm xã hội cho người lao
động” đã khẳng định tất yếu các nước phải tiến hành bảo hiểm xã hội cho
người lao động và gia đình họ. Theo Công ước 102 tháng 6 năm 1952 tại
Giơnevơ của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) phạm vi của BHXH là trợ cấp
cho 9 chế độ sau:
- Chăm sóc y tế
- Trợ cấp ốm đau
- Trợ cấp thất nghiệp
- Trợ cấp tuổi già
- Trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
Ngô Phương Đông
8
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
- Trợ cấp gia đình
- Trợ cấp thai sản
- Trợ cấp khi tàn phế
- Trợ cấp cho người còn sống( trợ cấp mất người nuôi dưỡng)
Nhưng trên thực tế không phải nước nào cũng thực hiện được toàn bộ 9
chế độ trên và không phải nước nào cũng có phạm vi, đối tượng nguồn hình
thành quỹ giống nhau. Có nghĩa là việc thực hiện BHXH ở những nước khác
nhau thì khác nhau tuỳ theo điều kiện cụ thể của từng nước và hoàn cảnh cụ
thể của mỗi giai đoạn phát triển mà mỗi nước có những hình thức áp dụng
khác nhau cho phù hợp.
Trên thế giới có 33 nước thực hiện được 9 chế, trên 84 nước chưa thực
hiện được chế độ thứ 3 ( trợ cấp thất nghiệp), 9 nước chưa thực hiện được chế
độ thứ sáu ( trợ cấp gia đình).
3.2 Ở Việt Nam.
ë níc ta, BHXH lµ chÝnh s¸ch cã tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c, cã tÇm quan
träng vµ vai trß to lín ®èi víi cuéc sèng con ngêi. §¶ng vµ chÝnh phñ ®· lu«n
quan t©m ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch BHXH.
Ngay tõ khi thµnh lËp ( n¨m 1929), trong Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng
s¶n §«ng D¬ng (tiÒn th©n cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ngµy nay) ®· nªu:
“Tæ chøc tÊt c¶ v« s¶n giai cÊp vµo c«ng héi thùc hµnh b¶o hiÓm cho thî
thuyÒn; gióp ®ì thî thuyÒn thÊt nghiÖp”.
Sau ®ã, t¹i Héi nghÞ Trung ¬ng th¸ng 11/1940, §¶ng ta ®· ra NghÞ quyÕt
sÏ ®Æt ra LuËt BHXH khi thiÕt lËp ®îc chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng vµ t¹o lËp quü
hu bæng cho ngêi giµ. §Ó cô thÓ ho¸ chñ tr¬ng nµy, n¨m 1941 trong Ch¬ng
tr×nh ViÖt Minh ®· ®Ò ra chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng: §èi víi c«ng nh©n thùc hiÖn cøu tÕ thÊt nghiÖp; x· héi b¶o hiÓm; c«ng
nh©n giµ cã l¬ng hu trÝ.
Sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 thµnh c«ng, trªn c¬ së HiÕn Ph¸p n¨m 1946 cña
níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ, chÝnh phñ ®· ban hµnh mét lo¹t c¸c s¾c lÖnh
Ngô Phương Đông
9
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
quy ®Þnh vÒ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, tai n¹n, hu trÝ cho c«ng nh©n viªn chøc
Nhµ níc nh:
- S¾c lÖnh 105/SL ngµy 14/06/1946 quy ®Þnh viÖc cÊp l¬ng bæng cho
c«ng chøc Nhµ níc
- S¾c lÖnh 29/SL ngµy 12/03/1947 vµ s¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/05/1950
quy ®Þnh c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, hu trÝ ®· quy ®Þnh cô
thÓ h¬n chÕ ®é thai s¶n, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao ®éng vµ chÕ ®é tö tuÊt ®èi
víi c«ng chøc. Cã thÓ nãi, ®©y lµ v¨n b¶n ph¸p luËt cã ý nghÜa nhÊt vÒ BHXH
ë níc ta sau ngµy ®éc lËp vµ lµ c¬ së ®Ó ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH sau nµy.
Cë së ph¸p lý tiÕp theo ®ã lµ HiÕn Ph¸p n¨m 1959 cña níc ta thõa nhËn
c«ng nh©n viªn chøc cã quyÒn ®îc trî cÊp BHXH. QuyÒn nµy ®îc cô thÓ ho¸
trong ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc, ban
hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27/12/1961. Theo ®iÒu lÖ nµy trong hÖ
thèng BHXH cña níc ta cã 6 chÕ ®é:
1. èm ®au
2. Thai s¶n
3. Tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
4. MÊt søc lao ®éng
5. Hu trÝ
6. Tö tuÊt
Khi nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng th× chÝnh s¸ch
BHXH theo c¬ chÕ tËp trung bao cÊp kh«ng cßn phï hîp n÷a mµ béc lé nhiÒu
vÊn ®Ò cßn tån t¹i, biÓu hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau ®©y:
§èi tîng tham gia vµ thô hëng chÝnh s¸ch BHXH chØ giíi h¹n lµ c¸n bé,
c«ng nh©n viªn chøc lµm trong khu vùc quèc doanh vµ lùc lîng vò trang (khu
vùc Nhµ níc) nªn cha thÓ hiÖn tÝnh x· héi cao, t¹o ra sù ph©n biÖt gi÷a ngêi
lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh g©y t©m lý
chØ lao ®éng trong khu vùc quèc doanh míi cã vÞ trÝ trong x· héi, míi ®îc
vinh dù vÒ hu. §iÒu nµy ®· phñ nhËn vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi
quèc doanh dÉn ®Õn nhiÒu ngêi lao ®éng kh«ng ®îc tham gia BHXH, do ®ã ®·
t¹o ra sù mÊt c«ng b»ng trong viÖc hëng quyÒn lîi BHXH cña ngêi lao ®éng.
- VÒ thêi gian c«ng t¸c: Do sö dông thêi gian quy ®æi ®· lµm sè n¨m ®îc
coi lµ thêi gian c«ng t¸c liªn tôc ®Ó tÝnh thêi gian tham gia BHXH t¨ng lªn tõ
Ngô Phương Đông
10
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
18 ®Õn 20% so víi sè n¨m c«ng t¸c thùc tÕ. §iÒu nµy lµm sai lÖch môc ®Ých
cña BHXH.
- ViÖc ban hµnh chÕ ®é nghØ mÊt søc lao ®éng: Do kh«ng qu¶n lý ®îc
chÆt chÏ, chuÈn x¸c vµ do ®iÒu kiÖn gi¶m biªn chÕ vµ s¾p sÕp l¹i lùc lîng lao
®éng ë khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh nªn mét bé phËn kh¸ ®«ng c¸n bé c«ng
nh©n viªn chøc nghØ å ¹t ®Ó hëng chÕ ®é BHXH, lµm t¨ng g¸nh nÆng cho Quü
BHXH mµ thùc chÊt lµ NSNN ph¶i g¸nh chÞu. V× vËy, hiÖn nay chÕ ®é nµy
kh«ng thùc hiÖn nhng hËu qu¶ cña nã Nhµ níc vÉn cßn ®ang ph¶i gi¶i quyÕt.
- VÒ møc hëng trî cÊp BHXH dùa trªn møc l¬ng chÝnh vµ c¸c lo¹i phô
cÊp l¬ng mµ ®èi tîng ®îc hëng tríc khi vÒ hu lµ kh«ng hîp lý, kh«ng thÓ hiÖn
®îc qu¸ tr×nh cèng hiÕn cña ngêi lao ®éng ®èi víi x· héi. DÉn ®Õn nhiÒu c¬
quan, ®¬n vÞ tuú tiÖn cho ®èi tîng t¨ng tõ 1-2 bËc l¬ng tríc khi vÒ nghØ hu,
cµng lµm t¨ng g¸nh nÆng cho quü BHXH vµ NSNN.
- C¸c chÕ ®é BHXH cßn ®an xen víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c nh chÝnh
s¸ch u ®·i ®èi víi ngêi cã c«ng víi ®Êt níc, chÝnh s¸ch d©n sè – kÕ ho¹ch
ho¸ gia ®×nh, chÝnh s¸ch s¾p sÕp l¹i lao ®éng, tinh gi¶n bé m¸y …®· lµm gi¶m
mét phÇn vai trß vµ ý nghÜa vèn cã cña BHXH.
- Thùc hiÖn qu¶n lý thu, chi BHXH cha cã hiÖu qu¶: Tæ chøc chi tr¶
BHXH mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh, thùc chÊt chØ lµm nhiÖm vô chi tr¶ tõ
nguån NSNN lµ chÝnh, kh«ng chó ý ®Õn thu quü, c«ng viÖc thu nép BHXH
dùa trªn c¬ së “tù nguyÖn” cña c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp ®· lµm thÊt thu rÊt lín
cho quü BHXH. Thu cho quü chØ ®îc 16%, NSNN hµng n¨m ph¶i bï 84% sè
chi BHXH. ViÖc kiÓm tra kiÓm so¸t ®èi tîng hëng chÝnh s¸ch cßn láng lÎo
nªn ®· x¶y ra nhiÒu thiÕu sãt trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Nguyªn nh©n
chÝnh lµ do nhËn thøc chñ quan vÒ BHXH cho r»ng chÕ ®é BHXH thùc chÊt lµ
mét kho¶n ®·i ngé cña Nhµ níc dµnh cho c«ng nh©n viªn chøc vµ lùc lîng vò
trang .
§Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña chÝnh s¸ch BHXH tríc ®©y, x©y dùng
mét chÝnh s¸ch BHXH phï hîp víi sù ®æi míi cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tån
t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®¸p øng nguyÖn
väng cña ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng, phï hîp víi ®iÒu
kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc trong thêi kú ®æi míi vµ hoµ nhËp víi xu thÕ
ph¸t triÓn BHXH cña c¸c quèc gia trªn ThÕ giíi, NghÞ quyÕt §¹i héi VII cña
§¶ng ®· chØ râ: “ §æi míi chÝnh s¸ch BHXH theo híng: mäi ngêi lao ®éng vµ
Ngô Phương Đông
11
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
®¬n vÞ kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ®ãng gãp vµo quü BHXH.
Tõng bíc t¸ch quü BHXH ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc khái Ng©n
s¸ch vµ h×nh thµnh quü BHXH chung cho ngêi lao ®éng thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ …Ph¸t triÓn b¶o hiÓm kh¸m ch÷a bÖnh, t¨ng ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng
kh¸m ch÷a bÖnh”.
Thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi VII vµ HiÕn ph¸p n¨m 1992, ngµy
23/6/1994, t¹i kú häp thø 5, Quèc héi kho¸ IX ®· th«ng qua Bé luËt Lao ®éng,
Trong ®ã giµnh c¶ ch¬ng XII ®Ó quy ®Þnh vÒ BHXH. Trªn c¬ së ®ã ChÝnh phñ
ban hµnh §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy
26/1/1995 vµ §iÒu lÖ BHXH ®èi víi sü quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, h¹ sü
quan, binh sü qu©n ®éi nh©n d©n vµ c«ng an nh©n d©n kÌm theo NghÞ ®Þnh sè
45/CP ngµy 15/7/1995. §©y ®îc coi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng vÒ BHXH níc ta,
nã ®· lµm thay ®æi hoµn toµn vÒ chÊt trong BHXH. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë mét sè
®iÓm sau:
§èi tîng cña BHXH kh«ng chØ lµ c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc vµ lùc lîng vò trang mµ cßn më réng ra cho mäi ®èi tîng lao ®éng trong c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn.
Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp ®îc h×nh thµnh cã sù ®ãng gãp
cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ níc trong mét
sè trêng hîp. Nh vËy c¸c quan hÖ tµi chÝnh trong BHXH ®· ®îc thÓ hiÖn râ
rµng. C¸c nguån thu vµ c¸c kho¶n chi BHXH ph¶i ®îc c©n ®èi mét c¸ch tæng
thÓ trong BHXH.
- §· x¸c ®Þnh ®îc tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng trong viÖc
®ãng gãp BHXH vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- ChØ cã 5 chÕ ®é BHXH cho ngêi lao ®éng
1. èm ®au
2. Thai s¶n
3. Tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
4. Hu trÝ
5. Tö tuÊt
- Gi¶m dÇn sù ®an xen gi÷a c¸c chÝnh s¸ch BHXH vµ c¸c chÝnh s¸ch x·
héi kh¸c, gãp phÇn t¹o ra sù b×nh ®¼ng gi÷a ®ãng vµ hëng.
Ngô Phương Đông
12
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
- C¸c chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ BHXH ®· t¸ch khái c¸c chøc n¨ng
ho¹t ®éng sù nghiÖp BHXH. Bé Lao ®éng Th¬ng binh x· héi ®îc chÝnh phñ
giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ níc vÒ BHXH. Ho¹t ®éng sù nghiÖp BHXH do
c¬ quan BHXH ®¶m nhËn. Sù ph©n ®Þnh chøc n¨ng nµy ®· lµm cho c¸c ho¹t
®éng BHXH cã hiÖu qu¶ h¬n
Víi quyÕt ®Þnh sè 20/2002/Q§-TTg ngµy 24/1/2002 chuyÓn BHYT ViÖt
Nam sang BHXH ViÖt Nam nh»m gi¶m bít ®Çu mèi qu¶n lý vµ ®¸p øng yªu
cÇu nhiÖm vô míi. Ngµy 6/12/2002 ChÝnh phñ ra NghÞ ®Þnh sè 100/2002/N§CP quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña BHXH
ViÖt Nam. Theo NghÞ ®Þnh nµy, vÞ trÝ cña BHXH ViÖt Nam ®îc x¸c ®Þnh lµ c¬
quan sù nghiÖp thuéc ChÝnh Phñ, cã chøc n¨ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch, chÕ ®é
BHXH, BHYT vµ qu¶n lý quü BHXH.
Víi viÖc thùc hiÖn theo c¬ chÕ míi, BHXH ®· gãp phÇn tÝch cùc lµm
lµnh m¹nh ho¸ thÞ trêng lao ®éng ë níc ta, gãp phÇn thùc hiÖn b×nh ®¼ng x·
héi vµ æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng còng nh æn ®Þnh x· héi.
Tuy vËy, tõ tríc tíi nay tÊt c¶ nh÷ng quy ®Þnh vÒ BHXH míi chØ dõng l¹i
ë møc ®é NghÞ ®Þnh mµ cha cã luËt vÒ BHXH. Nhng chÝnh s¸ch BHXH níc ta
®· gãp phÇn æn ®Þnh vÒ mÆt thu nhËp, æn ®Þnh cuéc sèng cho c«ng nh©n viªn
chøc, qu©n nh©n vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn rÊt lín trong viÖc ®éng viªn søc ngêi søc cña cho th¾ng lîi cña c«ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m lîc thèng nhÊt
®Êt níc vµ x©y dùng Tæ quèc giµu ®Ñp nh ngµy nay.
II.Quỹ BHXH.
1.Phân loại quỹ BHXH.
Trong ®êi sèng kinh tÕ – x· héi, ngêi ta thêng nãi ®Õn rÊt nhiÒu lo¹i quü
kh¸c nhau nh quü tiªu dïng, quü s¶n xuÊt, quü dù phßng, quü tiÒn l¬ng, quü
dù tr÷ quèc gia…TÊt c¶ c¸c lo¹i quü nµy ®Òu cã ®iÓm chung ®ã lµ tËp hîp c¸c
ph¬ng tiÖn tµi chÝnh hay vËt chÊt kh¸c cho nh÷ng ho¹t ®éng nµo ®ã theo
nh÷ng môc tiªu vµ ®Þnh híng tríc. TÊt c¶ c¸c lo¹i quü kh«ng chØ tån t¹i víi
mét khèi lîng tÜnh t¹i mét thêi ®iÓm mµ lu«n biÕn ®éng t¨ng lªn ë ®Çu vµo víi
c¸c nguån thu vµ gi¶m ®i ë ®Çu ra víi mét kho¶n chi nh mét dßng ch¶y liªn
tôc. §Ó ®¶m b¶o cho ®Çu ra æn ®Þnh, ngêi ta thiÕt lËp mét lîng dù tr÷ - ®ã
chÝnh lµ quü. Vµ víi BHXH, quü ®îc ®Þnh nghÜa nh sau.
Ngô Phương Đông
13
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi NSNN. Quü cã
môc ®Ých vµ chñ thÓ riªng. Môc ®Ých t¹o lËp quü BHXH lµ dïng ®Ó chi tr¶ cho
ngêi lao ®éng, gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng khi gÆp c¸c biÕn cè hoÆc rñi ro. Chñ
thÓ cña quü BHXH chÝnh lµ nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp ®Ó h×nh thµnh nªn
quü, do ®ã cã thÓ bao gåm c¶: Ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ
níc.
a. Phân loại theo đặc điểm tài chính của quỹ:
Quü BHXH chia lµm hai lo¹i: ng¾n h¹n vµ dµi h¹n
- Quü ng¾n h¹n: chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng
vµ bÖnh nghÒ nghiÖp nhÑ.
- Quü dµi h¹n: chi tr¶ trî cÊp hu trÝ, tö tuÊt, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh
nghÒ nghiÖp nÆng. Quü nµy chÞu ¶nh hëng nhiÒu cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn
tÖ cña Nhµ níc
ViÖc ph©n lo¹i tiªu thøc nµy cã u ®iÓm.
- T¸ch ®îc quü ng¾n h¹n vµ dµi h¹n riªng ra sÏ c©n ®èi dÔ h¬n. §Æc biÖt
quü ng¾n h¹n cã thÓ c©n ®èi ngay trong n¨m tµi chÝnh. §ång thêi riªng nguån
quü ng¾n h¹n cã thÓ ®Ó l¹i hoµn toµn cho doanh nghiÖp chi tr¶.
Tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i theo tiªu thøc nµy cã nhîc ®iÓm lµ viÖc ®iÒu hoµ
gi÷a hai nguån quü nµy ch¾c ch¾n kh«ng thùc hiÖn ®îc, ®Æc biÖt nÕu quü ng¾n
h¹n ®Ó l¹i cho doanh nghiÖp tù chi tr¶ dÉn ®Õn doanh nghiÖp lµm ¨n tèt ®ãng
gãp lín dÉn ®Õn quü ng¾n h¹n lín chi tr¶ Ýt cßn quü dµi h¹n l¹i nhá, chi tr¶
nhiÒu.
b.
Phân loại theo các chế độ:
Theo tiªu thøc nµy quü BHXH ®îc ph©n chia thµnh: Quü hu trÝ vµ tö tuÊt,
quü TNL§ - BNN, quü thÊt nghiÖp, quü èm ®au thai s¶n…Ph©n lo¹i theo tiªu
thøc nµy cã u ®iÓm: C©n ®èi quü trong tõng chÕ ®é BHXH rÊt dÔ vµ viÖc x¸c
®Þnh phÝ BHXH ®¬n gi¶n h¬n, s¸t thùc tÕ h¬n. Nhîc ®iÓm ®ã lµ kh«ng thÓ
®iÒu phèi gi÷a c¸c quü, ®Çu t quü nhµn rçi khã kh¨n vµ lµm h¹n chÕ tÝnh chÊt
x· héi ho¸.
2.Nguồn hình thành và mục đích sử dụng quỹ BHXH.
Quü BHXH ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån sau ®©y:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp
- Ngêi lao ®éng ®ãng gãp
Ngô Phương Đông
14
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
- Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm
- C¸c nguån kh¸c (nh c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn ñng hé, l·i do ®Çu
t phÇn quü nhµn rçi).
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp BHXH cho
ngêi lao ®éng ®îc ph©n chia cho c¶ ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng
trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ sù ph©n chia rñi ro, mµ lµ
lîi Ých gi÷a hai bªn. VÒ phÝa ngêi sö dông lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn
BHXH cho ngêi lao ®éng sÏ tr¸nh ®îc thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét
kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng mµ m×nh thuª mín.
§ång thêi nã cßn gãp phÇn gi¶m bít t×nh tr¹ng tranh chÊp, kiÕn t¹o ®îc mèi
quan hÖ chñ – thî. VÒ phÝa ngêi lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn ®Ó BHXH
cho m×nh võa biÓu hiÖn sù tù g¸nh chÞu trùc tiÕp rñi ro cña chÝnh m×nh, võa cã
ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ.
Mèi quan hÖ chñ – thî trong BHXH thùc chÊt lµ mèi quan hÖ lîi Ých. V×
thÕ, còng nh nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong quan hÖ lao ®éng, BHXH kh«ng thÓ
thiÕu ®îc sù tham gia ®ãng gãp cña Nhµ níc. Tríc hÕt c¸c luËt lÖ cña Nhµ níc
vÒ BHXH lµ nh÷ng chuÈn mùc ph¸p lý mµ c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng ®Òu ph¶i tu©n theo, nh÷ng tranh chÊp chñ – thî trong lÜnh vùc
BHXH cã c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó gi¶i quyÕt. Ngoµi ra, b»ng nhiÒu h×nh thøc, biÖn
ph¸p vµ møc ®é can thiÖp kh¸c nhau, Nhµ níc kh«ng chØ tham gia ®ãng gãp
hç trî thªm cho quü BHXH, mµ cßn lµ chç dùa ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng
BHXH ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh.
PhÇn lín ë c¸c níc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®îc h×nh thµnh tõ c¸c
nguån nªu trªn. Tuy nhiªn, ph¬ng thøc ®ãng gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c
bªn tham gia BHXH cã kh¸c nhau.
VÒ ph¬ng thøc ®ãng gãp BHXH cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng hiÖn vÉn cßn 2 quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng: ph¶i c¨n cø vµo
møc l¬ng c¸ nh©n vµ quü l¬ng cña c¬ quan, doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai
l¹i nªu lªn, ph¶i c¨n cø vµo møc thu nhËp c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng ®îc c©n
®èi chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp.
VÒ møc ®ãng gãp BHXH, mét sè níc quy ®Þnh ngêi sö dông lao ®éng
ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng, ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y
tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng cïng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn b»ng nhau. Mét sè níc kh¸c l¹i quy
Ngô Phương Đông
15
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
®Þnh chÝnh phñ bï thiÕu cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi phÝ qu¶n lý
BHXH v.v…
ë níc ta, tõ 1962 ®Õn 1987, quü BHXH chØ ®îc h×nh thµnh tõ 2 nguån:
C¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt vËt chÊt ®ãng gãp 4.7% quü l¬ng cña xÝ nghiÖp, phÇn
cßn l¹i do ng©n s¸ch Nhµ níc ®µi thä. Thùc chÊt lµ kh«ng tån t¹i quü BHXH
®éc lËp. Tõ n¨m 1988 ®Õn nay, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®ãng gãp 15%
quü l¬ng cña ®¬n vÞ. Sau khi nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng,
chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 22/6/1993 vµ §iÒu lÖ BHXH
ViÖt Nam ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/01/1995, trong c¸c
v¨n b¶n nµy ®Òu quy ®Þnh quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña
nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ. Trong ®ã: 10% ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é
hu trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp.
- Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ
tö tuÊt.
- Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH
®èi víi ngêi lao ®éng.
- C¸c nguån kh¸c.
Theo c¨n cø quyÕt ®Þnh sè 20/2002/Q§-TTg ngµy 24/01/2002 cña Thñ tíng chÝnh phñ vÒ viÖc chuyÓn BHYT sang BHXH ViÖt Nam. KÓ tõ n¨m 2003,
møc ®ãng BHXH vµ BHYT ®îc gäi chung lµ 23% quü l¬ng thay v× 20% quü
l¬ng cña ®¬n vÞ sö dông lao ®éng. Trong ®ã ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 17%
so víi tæng quü l¬ng cña nh÷ng ngêi tham gia trong ®¬n vÞ vµ ngêi lao ®éng
®ãng 6% l¬ng hµng th¸ng
Mục đích sử dung quỹ BHXH:
Quü BHXH ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó chi tr¶ cho c¸c môc ®Ých sau ®©y:
- Chi trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH
- Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH
- Chi ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH
Trong 3 néi dung chi nªu trªn th× chi tr¶ trî cÊp BHXH theo c¸c chÕ ®é
lµ lín nhÊt vµ quan träng nhÊt. Kho¶n chi nµy ®îc thùc hiÖn theo luËt ®Þnh vµ
phô thuéc vµo ph¹m vi trî cÊp cña tõng hÖ thèng BHXH. VÒ nguyªn t¾c, cã
Ngô Phương Đông
16
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
thu míi cã chi, thu tríc chi sau. V× vËy quü chØ chi cho c¸c chÕ ®é trong ph¹m
vi cã nguån thu. Thu cña chÕ ®é nµo th× chi ë chÕ ®é ®ã.
Tuy nhiªn qu¸ tr×nh sö dông quü BHXH mµ phÇn sö dông nhiÒu nhÊt lµ
®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é cßn phô thuéc vµo viÖc thµnh lËp quü BHXH theo
ph¬ng thøc nµo
+ NÕu chØ thµnh lËp mét quü BHXH tËp trung thèng nhÊt th× viÖc chi tr¶
còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt theo c¸c néi dung chi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ,
tÊt c¶ c¸c nguån thu BHXH ®Òu ®îc tËp trung ®Ó h×nh thµnh mét quü, sau ®ã
quü ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ theo c¸c chÕ ®é, chi qu¶n lý vµ chi ®Çu t
+ NÕu quü BHXH ®îc h×nh thµnh theo 2 lo¹i: Quü BHXH ng¾n h¹n vµ
quü BHXH dµi h¹n th× viÖc chi tr¶ vµ qu¶n lý chi sÏ cô thÓ h¬n. Quü BHXH
®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Quü BHXH dµi h¹n ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ cho c¸c
chÕ ®é dµi h¹n nh: Hu trÝ, tö tuÊt.
+ NÕu quü BHXH ®îc thµnh lËp theo tõng chÕ ®é: Quü èm ®au, quü thai s¶n,
quü hu trÝ v.v…(hay cßn gäi lµ quü BHXH thµnh phÇn), th× viÖc chi tr¶ sÏ
cµng trë nªn ®¬n gi¶n vµ ®¶m b¶o ®óng mục đích
III.Lý thuyết về quản lý thu chi BHXH.
1.Sự cần thiết phải quản lý thu chi.
Quản lý thu, chi BHXH là một trong những hoạt động rất quan trọng
trong quản lý quỹ BHXH. Đây là hai nghiệp vụ mà các cơ quan BHXH luôn
chú trọng quan tâm và đặt lên hàng đầu, quản lý việc tham gia BHXH của
người lao động mà tập trung là quản lý việc đóng BHXH của họ nhằm tăng
trưởng và ổn định quỹ chống làm thất thoát quỹ BHXH. Trong nền kinh tế thị
trường, đối tượng tham gia BHXH rất đa dạng. Họ có thể là công chức nhà
nước, những người làm công ăn lương trong các doanh nghiệp thuộc mọi
thành phần kinh tế. Cũng có thể họ là những người tự tạo việc làm...Vì vậy
quản lý quỹ BHXH đặt ra nhiệm vụ tiên quyết là phải quản lý được tiền
lương, thu nhập...của những đối tượng này, để từ đó quản lý sự đóng góp
BHXH của họ. Thứ hai đó là chi BHXH. Chi BHXH là quá trình phân phối,
sử dụng quỹ BHXH, đáp ứng nhu cầu về BHXH của người lao động và đảm
Ngô Phương Đông
17
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
bảo cho các hoạt động của cả hệ thống BHXH diễn ra bình thường, đồng thời
góp phần đảm bảo an toàn xã hội chính vì vậy công tác chi phải được thực
hiện một cách chính xác, đúng đủ và kịp thời góp phần chống thất thoát cho
quỹ BHXH của ngành.
2.Quản lý thu BHXH :
Thứ nhất, Quản lý việc tham gia BHXH của người lao động, mà tập
trung là quản lý việc đóng BHXH của họ.Trong nền kinh tế thị trường, đối
tượng tham gia BHXH rất đa dạng. Họ có thể là công chức nhà nước, những
người làm công ăn lương trong các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh
tế. Cũng có thể họ là những người tự tạo việc làm ( lao động độc lập)...Vì vậy
quản lý quỹ BHXH đặt ra nhiệm vụ tiên quyết là phải quản lý được tiền
lương, thu nhập...của những đối tượng này, để từ đó quản lý sự đóng góp
BHXH của họ.
Thứ hai, Quản lý sự đóng góp của người sử dụng lao động : Đây cũng là
một nhiệm vụ quan trọng của quản lý thu BHXH. Người sử dụng lao động có
trách nhiệm đóng góp BHXH cho người lao động mà mình thuê mướn. Vì
vậy, quản lý thu BHXH trước hết phải quản lý được số lượng các doanh
nghiệp, các tổ chức kinh doanh có sử dụng lao động phải đóng BHXH theo
luật định ; quản lý được sổ lương tại mỗi doanh nghiệp và quỹ lương của
doanh nghiệp đó. Đồng thời phải quản lý được năng lực tài chính và khả năng
đóng BHXH của các doanh nghiệp. Quản lý tốt các doanh nghiệp sẽ hạn chế
sự trốn tránh trách nhiệm đóng BHXH của các doanh nghiệp, đồng thời nắm
được thực trạng sản xuất kinh doanh của họ( thông qua quỹ lương, thông qua
lợi nhuận của doanh nghiệp...).
Thứ ba, Quản lý nguồn thu từ đầu tư quỹ BHXH.Đây là một nội dung
trong quản lý hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH. Tuy nhiên, dưới giác
độ tổng thu, đay cũng thuộc vào nội dung quản lý thu BHXH
Ngô Phương Đông
18
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
Quản lý thu là phải quản lý lợi nhuận do khoản đầu tư đem lại.Đây là
nghiệp vụ quản lý thu rất khó, nhưng lại có ảnh hưởng rất lớn đến việc đánh
giá hiệu quả đầu tư và là sự đảm bảo an toàn cho quỹ BHXH...
Để thực hiện được những nội dung trên, cần có những phương pháp
quản lý và công cụ quản lý thích hợp. Trên thực tế, có nhiều phương pháp
quản lý, nhưng các phương pháp đó về cơ bản có thể có những đặc điểm
chung là :
Cơ sở của hoạt động quản lý và những quy định của chính sách về
BHXH và các chính sách về tài chính chung của quốc gia, từ đó có hệ thống
kế toán và các quy định nghiệp vụ cụ thể.
- Các phương pháp đều phải xây dựng được quy trình thu phù hợp với
các nhóm đối tượng.
- Dựa vào đội ngũ chuyên môn giỏi, có năng lực và có phẩm chất.
- Yêu cầu quan trọng để tiến hành các phương pháp quản lý là hoàn thiện
hệ thống thống kê và kế toán BHXH.
3.Quản lý chi BHXH.
Chi BHXH là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH, đáp ứng nhu cầu
về BHXH của người lao động và đảm bảo cho các hoạt động của cả hệ thống
BHXH diễn ra bình thường, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Nội
dung của chi BHXH bao gồm những khoản cơ bản như :
- Chi trả các trợ cấp BHXH dài hạn và ngắn hạn ;
- Những chi phí khác...
Dưới giác độ tổng chi, các chi phí cho bộ máy BHXH ; chi phí cho
đầu tư phần nhàn rỗi của quỹ BHXH cũng thuộc nghiệp vụ quản lý chi
BHXH. Tuy nhiên dưới giác độ cơ cấu, các nghiệp vụ này có thể tách ra là
một trong các nghiệp vụ chi của các hoạt động quản lý cho hoạt động bộ máy
và quản lý hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ.
Ngô Phương Đông
19
Lớp Bảo hiểm 46B
Chuyên đề tốt nghiệp
Quản lý thu, quản lý quá trình chi BHXH phải tập trung vào những nội
dung sau :
Một là, Quản lý đối tượng thụ hưởng BHXH. Đây là nội dung quản lý
phức tạp nhất, dễ xẩy ra những sự lợi dụng và lạm dụng,bởi vì các đối tượng
thụ hưởng BHXH, nhất là những đối tượng hưởng BHXH ngắn hạn dễ có sự
biến động.
Hai là, Quản lý các khoản chi, trên cơ sở kế hoạch chi hàng năm ;
Ba là, Quản lý quá trình chi theo các nghiệp vụ kế toán quy định ;
Bốn là, Quản lý được sổ sách, chứng từ chi thống nhất cho toàn hệ
thống...
Để quản lý quá trình chi, có các phương pháp quản lý khác nhau,
nhưng chung nhất là :
- Thống nhất được hệ thống kế toán BHXH ;
- Xây dựng quy trình chi trả BHXH và các nguyên tắc chi. Các quy trình
và các nguyên tắc được xây dựng dựa trên những quy định của pháp luật
BHXH và các chính sách hiện hành về tài chính của nhà nước.
- Phân cấp quản lý và phân cấp kiểm tra việc thực hiện chi để có thể
kiểm soát được quá trình chi có hiệu quả ; đồng thời ngăn chặn, hạn chế
những vi phạm hoặc những sai sót trong quá trình chi BHXH.
4. Một số chỉ tiêu đánh giá hoạt động thu chi
a.Dựa vào chính sách về BHXH.
ChÝnh s¸ch BHXH lµ c¬ së ph¸p lý quan träng nhÊt ®Ó triÓn khai BHXH,
th«ng qua chÝnh s¸ch BHXH mçi níc ®a ra ®Þnh híng ph¸t triÓn BHXH. Toµn
bé c¸c c¬ quan ban ngµnh liªn quan sÏ thùc hiÖn thèng nhÊt nhiÖm vô cña
m×nh theo ®Þnh híng cña chÝnh s¸ch BHXH. ViÖc thu BHXH ë mçi níc nh thÕ
nµo víi ph¬ng thøc, møc ®ãng ra sao ®Òu thùc hiÖn dùa vµo chÝnh s¸ch BHXH
cña níc ®ã. ChÝnh v× vËy mµ møc ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng t¹i c¸c níc
kh¸c nhau lµ kh¸c nhau bëi chÝnh s¸ch BHXH cña mçi níc quy ®Þnh møc
Ngô Phương Đông
20
Lớp Bảo hiểm 46B
- Xem thêm -