Tài liệu Luận văn thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LƯƠNG ĐỨC HUYÊN THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LƯƠNG ĐỨC HUYÊN THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. MAI ĐẮC BIÊN HÀ NỘI, 2020 SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Các số liệu tôi trích dẫn trong luận văn là số liệu thực tế, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định từ những tài liệu tôi thu thập được. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực và chính xác của Luận văn này. Tác giả luận văn Lương Đức Huyên SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 Chương 1 .............................................................................................. 8 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA .... 8 CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI ... 8 THỰC HIỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH ......................... 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm các tội xâm phạm sở hữu: ....................... 8 1.2. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, đối tượng, phạm vi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện: ..................................................... 11 1.3. Pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện. ... 22 Chương 2 ............................................................................................ 39 THỰC TRẠNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA CÁC TỘI VỀ XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TẠI TỈNH BẮC NINH ................................................................................................... 39 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và tình hình tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện tại tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................... 39 2.2. Thực trạng thực thành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................... 46 Chương 3 ............................................................................................ 70 SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… YÊU CẦU, GIÁP PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA ...... CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH ....................... 70 3.1. Yêu cầu nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện ....................................................................... 70 3.2. Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện: ........................................................... 77 KẾT LUẬN ........................................................................................ 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................... 88 SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra ĐTV Điều tra viên KSV Kiểm sát viên QCT Quyền công tố TAND Tòa án nhân dân THQCT Thực hành quyền công tố TTHS Tố tụng hình sự TNHS Trách nhiệm hình sự VKS Viện kiểm sát VKSND Viện kiểm sát nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa XPSH Xâm phạm sở hữu SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 2.1: Số vụ án, bị can về các tội xâm phạm sở hữu đã được điều tra, khởi tố trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .......................................................... 46 Bảng 2.2: Số người dưới 18 tuổi phạm tội xâm phạm sở hữu bị khởi tố trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.............................................................................. 47 Bảng 2.3: Số bị can dưới 18 tuổi đã bị khởi tố về tội xâm phạm sở hữu ...... 48 Bảng 2.4. Tổng hợp kết quả KSĐT từ năm 2016 đến năm 2019 ................... 55 Biểu đồ 2.1: Số bị can, vụ án phạm tội xâm phạm sở hữu qua các năm ........ 46 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ tội phạm XPSH do người dưới 18 tuổi thực hiện theo tội danh năm 2019 ........................................................................................ 47 SV: Lương Đức Huyên Lớp: …………… MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm trở lại đây, tình trạng trẻ em phạm tội nói chung và những tội xâm phạm sở hữu như “trộm cắp tài sản”, “cướp tài sản” … nói riêng ở Việt Nam ngày càng gia tăng cả về số lượng và mức độ nghiêm trọng của tội phạm. Tình trạng phạm tội của người dưới 18 tuổi đã trở thành một vấn đề nhức nhối trong xã hội. Các đối tượng phạm tội không chỉ là bồng bột, thiếu suy nghĩ hay bị xúi giục mà càng ngày chúng càng có thủ đoạn tinh vi, có sự tính toán chuẩn bị kỹ lưỡng, có tổ chức và hình thành các băng nhóm chuyên nghiệp. Chính vì thế, hậu quả mà chúng gây ra càng ngày càng nghiêm trọng và có tính nguy hiểm cao, đe dọa đến cuộc sống bình yên của người dân. Số lượng các vụ án có bị cáo là người dưới 18 tuổi tăng lên cùng với nó là tuổi đời trẻ hóa của các bị cáo và mức độ nghiêm trọng mà chúng gây ra, có nhiều vụ án với khung hình phạt cao nhất là chung thân hoặc tử hình. Theo báo cáo về công tác phòng chống tội phạm của Chính phủ trình Quốc hội khóa XIII tại kỳ họp thứ 2 cho thấy, tội phạm vị thành niên ngày càng gia tăng, chiếm 15-18%. Mỗi năm,số người bị bắt giữ, truy tố là hơn 115 nghìn người, trong đó số lượng trẻ vị thành niên chiếm 16-18%... Chính từ tình trạng trên, ông Nguyễn Đức Chung – Giám đốc Công an thành phố Hà Nội đã phát biểu “chỉ sau 5-10 năm nữa đất nước chúng ta sẽ có gần 1 triệu người có tiền án tiền sự, trong đó có 200 nghìn người dưới 30 tuổi”. Những con số đáng báo động này nếu không được chú ý quan tâm đúng mức thì đất nước ta sẽ đi về đâu, xã hội sẽ ra sao khi những người làm chủ đất nước sau này, những người trẻ tuổi với tương lai rất dài ở phía trước lại có tỉ lệ cao đã có tiền án tiền sự ? Như đã nói, những tội phạm chưa thành niên là nhóm tội phạm đặc biệt và việc xét xử đúng người đúng tội, đúng pháp luật cũng có vai trò và ý nghĩa cực kỳ quan trọng không những ảnh hưởng đến bản thân, tương lai của người phạm tội mà còn ảnh hưởng đến tương lai sau này của cả 1 thế hệ. Để đảm bảo được như vậy thì hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra có ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Hoạt động thực hành quyền công tố trong SV: Lương Đức Huyên 1 Lớp: …………… giai đoạn điều tra tội phạm của Viện kiểm sát chặt chẽ, theo đúng pháp luật sẽ giúp cơ quan điều tra điều tra vụ án theo đúng hướng, không làm oan sai người vô tội, không bỏ lọt tội phạm, giúp cho Tòa án xét xử một cách khách quan, đúng người, đúng tội, hạn chế việc oan sai, kháng cáo, kháng nghị lên cấp trên. Bắc Ninh là một tỉnh có diện tích đất tự nhiên nhỏ nhưng lại có số lượng dân cư lớn, tập trung nhiều khu công nghiệp, khu kinh tế. Trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp vừa và nhỏ, tỉnh Bắc Ninh đã có những phát triển tích cực, tỷ lệ đô thị hóa nhanh. Tuy nhiên, hệ lụy của nó là việc phát sinh nhiều hành vi phạm tội mới, trong đó tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi gây ra càng ngày càng phức tạp và lan rộng. số lượng người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh mỗi năm đều tăng, tính chất mức độ hậu quả ngày càng nghiêm trọng hơn. Bên cạnh đó, so với yêu cầu cải cách tư pháp, công tác thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh vẫn còn những hạn chế, nhất là trong giai đoạn điều tra các vụ án, và nhóm tội xâm phạm về sở hữu – nhóm tội phạm phổ biến trên địa bàn tỉnh còn nhiều hạn chế, bất cập. Một số vụ án về xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện còn để xảy ra những vấn đề truy tố không đúng tội danh, không đúng khung hình phạt, trả hồ sơ điều tra…mà nguyên nhân một phần do hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra của Viện Kiểm sát nhân dân. Vì vậy, tôi lựa chọn đề tài: “Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài: Công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của VKSND nói chung, VKSND thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh nói riêng mang tính chất đặc thù các biệt nên chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập một cách trực tiếp vấn đề này. Tuy nhiên, một số công trình có liên quan nghiên cứu các vấn đề về thực hành quyền công tố của VKSND SV: Lương Đức Huyên 2 Lớp: …………… trong giai đoạn điều tra và tội phạm chưa thành niên dưới các khía cạnh, góc độ khác nhau. Bao gồm: - Sách chuyên khảo: + "Tìm hiểu tội phạm và các tội xâm phạm sở hữu" của Trần Minh Hưởng, Nguyễn Văn Hiến [12]. + "Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra" của Lê Hữu Thể [20]. + "Một số vấn đề về tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra theo yêu cầu cải cách tư pháp" của Nguyễn Hải Phong [14]. + “Thẩm quyền của Kiểm sát viên trong giai đoạn điều tra theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga và Việt Nam”của Tiến sỹ Mai Đắc Biên” - Các đề tài khoa học và chuyên đề nghiệp vụ của Viện kiểm sát nhân dân tối cao: + "Những vấn đề lý luận về quyền công tố và thực hành quyền công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay" của Viện kiểm sát nhân dân tối cao [24]. + "Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra theo yêu cầu cải cách tư pháp" của Vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra án hình sự về trật tự xã hội, Viện kiểm sát nhân dân tối cao; +“Thẩm quyền của Kiểm sát viên theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam” của TS.Mai Đắc Biên, Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Những vấn đề cấp bách về pháp luật và hoạt động áp dụng pháp luật trên vùng Bắc Capcadơ. Trường Đại học Công an, Thành phố Kracnodar, Liên bang Nga; 2010; +“Vấn đề giải quyết và kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố trong dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi” của TS.Mai Đắc Biên; Tạp chí Kiểm sát - Viện kiểm sát nhân dân tối cao, số 17, tháng 9/2015; SV: Lương Đức Huyên 3 Lớp: …………… + Những vấn đề đặt ra đối với công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự do pháp nhân thương mại thực hiện” của TS.Mai Đắc Biên, Tạp chí Kiểm sát-Viện kiểm sát nhân dân tối cao, số 05, tháng 3 /2019; - Các luận án Tiến sĩ, luận văn Thạc sĩ Luật học: + Luận văn thạc sỹ luật học của Vũ Thị Thu Quyên về "Hoàn thiện pháp luật bảo đảm quyền của người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam hiện nay” năm 2003[8]. + Luận văn thạc sỹ luật học của Trần Văn Dũng về "Trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi phạm tội trong luật hình sự Việt Nam", năm 2003; + "Quyền công tố ở Việt Nam" của Lê Thị Tuyết Hoa [10]. + "Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can của Viện kiểm sát nhân dân ở Việt Nam" của Hoàng Xuân Đàn [7]. + "Áp dụng pháp luật trong thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu của Viện kiểm sát nhân dân ở tỉnh Vĩnh Phúc" của Trần Xuân Tư [22]... Ngoài những công trình trên còn khá nhiều công trình khác được đăng trên các báo cáo, các tạp chí nghiên cứu chuyên ngành, là luận văn Thạc sĩ về về thực hành quyền công tố ở những giai đoạn khác nhau của tố tụng hình sự : + Nguyễn Đình Gấm: "Nguyên nhân tâm lý xã hội của tội phạm vị thành niên", Tạp chí Tâm lý học số 5/2002[31]...; + Trương Minh Mạnh: "Phân loại tội phạm với việc quy định trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi", Tạp chí Kiểm sát số 8/2002[32]. Tuy vậy, tính đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này ở cấp độ Thạc sĩ. Những bài viết, sách chuyên khảo và các công trình khoa học nêu trên là những tài liệu tham khảo rất hữu ích và có giá trị trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài luận văn. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn: 3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn: SV: Lương Đức Huyên 4 Lớp: …………… Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của VKSND tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất những quan điểm, giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của VKSND tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn: - Làm rõ cơ sở lý luận, xác định các khái niệm có liên quan đến tội phạm chưa thành niên, thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu. - Phân tích, đánh giá tình hình tội phạm xâm phạm sở hữu ở tỉnh Bắc Ninh; thực trạng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh; trên cơ sở đó đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế trong công tác này, từ đó xác định nguyên nhân những hạn chế đó. - Xác định các quan điểm, đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh từ đó có thể cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn: 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lý luận và thực tiễn của công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện tại tỉnh Bắc Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về phạm vi đối tượng nghiên cứu: Luận văn chỉ nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra (cụ thể là từ khi khởi tố vụ án hình sự đến khi kết thúc điều tra, VKSND ra quyết SV: Lương Đức Huyên 5 Lớp: …………… định truy tố, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án, bị can theo đúng quy định của pháp luật) đối với các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện. - Về thời gian: Luận văn nêu đánh giá thực trạng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu của VKSND tỉnh Bắc Ninh trong 04 năm từ năm 2016 đến năm 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu: 5.1. Cơ sở lý luận: Cơ sở lý luận của luận văn căn cứ chủ yếu theo chủ nghĩa Mác – Leenin, tư tưởng Hồ Chí Minh và nhà nước và pháp luật. Ngoài ra luận văn cũng dựa trên quan điểm của Đảng về tăng cường pháp chế trong đấu tranh phòng ngừa tội phạm, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Trong luận văn này, tác giả áp dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lê nin kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật làm cơ sở đánh giá các vấn đề. Để đạt được hiệu quả cao, tác giả sẽ kết hợp phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, logic ... để nghiên cứu các vấn đề đưa ra. 6. Ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn của đề tài: Luận văn là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu tương đối toàn diện và hệ thống về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. Chính vì vậy, luận văn có một số đóng góp khoa học mới sau: - Luận văn xây dựng được khái niệm, nội dung, đặc điểm, vai trò của thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. Xác định và phân tích các yếu tố bảo đảm áp dụng pháp luật trong thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. - Đánh giá khách quan, toàn diện về thực trạng, làm rõ nguyên nhân, những hạn chế của hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều SV: Lương Đức Huyên 6 Lớp: …………… tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn ở tỉnh Bắc Ninh từ năm 2016 đến năm 2019. - Đưa ra quan điểm và một số giải pháp bảo đảm thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong giai đoạn hiện nay. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo để giảng dạy, học tập trong các trường Đại học có liên quan đến đề tài nghiên cứu, hoặc cũng có thể làm cơ sở tham khảo cho các điều tra viên, kiểm sát viên. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận nội dung của luận văn bao gồm 3 chương: + Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện. + Chương 2: Thực trạng về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện tại tỉnh Bắc Ninh. + Chương 3: Yêu cầu, giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. SV: Lương Đức Huyên 7 Lớp: …………… Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH 1.1. Khái niệm, đặc điểm các tội xâm phạm sở hữu: 1.1.1. Khái niệm các tội xâm phạm sở hữu: Sở hữu được hiểu theo nghĩa chung nhất đó là việc chiếm hữu, quản lý, sử dụng và định đoạt tài sản. Theo Từ điển Luật học thì sở hữu là "Quan hệ xã hội thông qua đó xác định tài sản thuộc về ai? Do ai chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản trong xã hội" . Tài sản theo qui định tại điều 163 của BLDS 2015 bao gồm: Vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản. Vật là "Bộ phận của thế giới vật chất có thể đáp ứng nhu cầu của con người, con người có thể kiểm soát được. Vật có thể tồn tại tự nhiên hoặc do con người tạo ra". Tiền là phương tiện thanh toán, bao gồm tiền giấy, tiền kim loại và các loại giấy tờ có giá như tiền. Giấy tờ có giá là giấy tờ xác nhận nghĩa vụ trả nợ giữa tổ chức phát hành giấy tờ có giá với người sở hữu giấy tờ đó trong một thời hạn nhất định có kèm theo điều kiện về lãi suất và các điều kiện khác. Các quyền tài sản là "Quyền của chủ thể đối với một tài sản, một khối tài sản trị giá được bằng tiền và có thể chuyển giao trong giao lưu dân sự. Quyền tài sản bao gồm cả quyền sở hữu trí tuệ được quy định bởi pháp luật sở hữu trí tuệ" [18, tr.656]. Quyền sở hữu bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt của chủ sở hữu theo quy định của pháp luật. Các hành vi xâm phạm quan hệ sở hữu có nghĩa là xâm phạm các quyền sở hữu nói trên. Để làm rõ khái niệm tội xâm phạm sở hữu, trước hết cần làm rõ khái niệm tội phạm. Theo Điều 8 BLHS thì: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực TNHS thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã SV: Lương Đức Huyên 8 Lớp: …………… hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật XHCN” [15]. Trên cơ sở những trình bày về tài sản, sở hữu tài sản, quyền sở hữu tài sản, khái niệm tội phạm, có thể định nghĩa: Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý, xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản của người khác, gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Các tội xâm phạm sở hữu gồm 14 tội được quy định từ Điều 168 đến Điều 180 Chương XVI của BLHS năm 2015[19]. 1.1.2. Đặc điểm tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện + Khách thể Khách thể của tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng là quan hệ sở hữu được luật hình sự bảo vệ hay nói cách khác là quyền bất khả xâm phạm về sở hữu tài sản được Nhà nước bảo hộ. Các tội xâm phạm sở hữu phải là những hành vi gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu; xâm phạm các quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt về tài sản; phản ánh được đầy đủ bản chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi. Ngoài ra, hai khách thể là quan hệ nhân thân và quan hệ sở hữu cũng có thể đồng thời bị xâm phạm đối với tội phạm xâm phạm sở hữu. Có thể thấy, tài sản bao gồm vật, giấy tờ có giá, tiền và các quyền tài sản là đối tượng tác động trực tiếp của các tội xâm phạm sở hữu. Tuy nhiên, một số vật đặc biệt không được coi là đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu mà là đối tượng của các hành vi phạm tội khác. Ví dụ: Công trình, phương tiện giao thông vận tải, thông tin liên lạc, các loại vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự…Những đối tượng tác động của tội xâm phạm sở hữu có ý nghĩa quan trọng trong việc định tội, định khung hình phạt. Tính chất của tài sản là cơ sở để phân biệt các tội XPSH với các tội phạm khác. Trị giá tối thiểu của tài sản là cơ sở để định tội đối với 1 số tội phạm. Đối tượng tác động còn có ý nghĩa định khung hình phạt. SV: Lương Đức Huyên 9 Lớp: …………… + Mặt khách quan : Có thể nói, những dấu hiệu của tội phạm diễn ra và tồn tại bên ngoài thế giới khách quan, các điều kiện bên ngoài được coi là mặt khách quan của tội phạm nói chung. Mặt khách quan của tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng đều thể hiện ở một trong các hành vi khách quan chiếm đoạt như: trộm cắp, cướp, cướp giật, chiếm giữ trái phép, sử dụng trái phép, huỷ hoại, làm hư hỏng tài sản, làm mất mát, lãng phí tài sản.... Tính chất chiếm đoạt là đặc trưng của tội xâm phạm sở hữu nhưng không phải mọi tội phạm có tính chất này đều là tội XPSH. Ví dụ như: Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (Điều 355) không phải là tội xâm phạm sở hữu mà là tội phạm tham nhũng. Ngược lại, một số tội không có tính chất chiếm đoạt nhưng vẫn được xếp vào nhóm tội xâm phạm sở hữu, bị truy cứu trách nhiệm vì gắn trách nhiệm của họ đối với tài sản. Ví dụ: Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản (Điều 178); tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp (Điều 179); tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 180). Hậu quả mà các tội XPSH gây ra chủ yếu là thiệt hại về tài sản. Tuy nhiên, đối với một số tội thì hậu quả gây ra ngoài thiệt hại về tài sản còn có thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ. Vì vậy, đối với những tội này thì mặc dù chưa chiếm đoạt được tài sản nhưng vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự như tội cướp tài sản, tội cướp giật tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản. Tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện đa phần liên quan đến chiếm đoạt tài sản như tội cướp giật tài sản, tội cướp tài sản, tội trộm cắp tài sản. Phân biệt tội phạm với hành vi vi phạm phải căn cứ vào giá trị tài sản bị thiệt hại; nếu chưa đến mức quy định của BLHS thì chưa bị coi là tội phạm. + Mặt chủ quan : Tội phạm được cấu thành khi mặt chủ quan và khách quan thống nhất với nhau. Ba yếu tố biểu hiện mặt khách quan của tội phạm bao gồm: lỗi, động cơ phạm tội và mục đích phạm tội. Trong các tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng, một SV: Lương Đức Huyên 10 Lớp: …………… số tội chỉ có thể được thực hiện do lỗi cố ý và mục đích là vụ lợi như các tội chiếm đoạt và chiếm giữ trái phép tài sản, có tội thực hiện do lỗi cố ý nhưng không có mục đích chiếm đoạt tài sản. Một số tội khác như huỷ hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản được thực hiện do lỗi cố ý, nhưng mục đích phạm tội rất khác nhau. Tội thực hiện do lỗi vô ý là tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước, tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. + Chủ thể : Các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện có chủ thể là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, có năng lực TNHS và dưới 18 tuổi. Theo BLHS năm 2015 thì người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi phải chịu TNHS trong trường hợp phạm tội: Bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản (Điều 169) kể cả Khoản 1 là tội phạm nghiêm trọng và trường hợp phạm tội rất nghiêm trọng do cố ý đối với các tội: Cướp tài sản (Điều 168), Cưỡng đoạt tài sản (Điều 170), Cướp giật tài sản (Điều 171), Trộm cắp tài sản (Điều 173), huỷ hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản (Điều 178).Riêng đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước đòi hỏi chủ thể phải là những người có chức vụ, quyền hạn trong việc quản lý tài sản hoặc có nhiệm vụ trực tiếp quản lý tài sản (chủ thể đặc biệt) vì thế người dưới 18 tuổi không thể là chủ thể của tội này. 1.2. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, đối tượng, phạm vi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện: 1.2.1. Khái niệm thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện. Theo quy định của BLTTHS, hoạt động điều tra trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự của cơ quan điều tra (CQĐT) là hoạt động phát hiện, thu thập chứng cứ theo trình tự, thủ tục do BLTTHS quy định. Hoạt động điều tra bắt đầu từ khi xảy ra sự kiện, vụ việc có dấu hiệu của tội phạm và kết thúc khi CQĐT hoàn thành việc điều tra, kết luận điều tra đề nghị VKS truy tố hoặc vụ án bị đình chỉ điều tra. Hoạt động điều tra có thể chấm dứt khi có căn cứ chấm SV: Lương Đức Huyên 11 Lớp: …………… dứt thực hành quyền công tố hoặc có thể tiếp tục trong những trường hợp VKS hoặc Tòa án trả hồ sơ vụ án để điều tra bổ sung, điều tra lại. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra là một nội dung cấu thành hoạt động thực hành quyền công tố của VKSND. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra thực chất là đảm bảo việc truy cứu TNHS, buộc tội đối với người phạm tội có đầy đủ căn cứ pháp lý. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra gắn liền với việc tiến hành các hoạt động điều tra, tức là bất cứ khi nào và ở đâu, CQĐT tiến hành điều tra, thì khi đó VKS có trách nhiệm thực hành quyền công tố. Khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, VKS tiến hành các hoạt động: khởi tố vụ án hình sự; phê chuẩn, không phê chuẩn, thay đổi, hủy bỏ quyết định, thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can không có căn cứ và trái pháp luật; phê chuẩn, không phê chuẩn lệnh bắt giữ…; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; đề ra yêu cầu điều tra và yêu cầu cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều tra, yêu cầu truy nã bị can, áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra; khởi tố vụ án hình sự khi phát hiện hành vi của người có thẩm quyền có dấu hiệu trái pháp luật; quyết định việc gia hạn thời hạn điều tra, thời hạn tạm giam, chuyển vụ án, áp dụng thủ tục rút gọn, bắt buộc chữa bệnh, hủy bỏ quyết định tách, nhập vụ án… Phạm vi bắt đầu và kết thúc thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra theo quy định của pháp luật hiện hành và tinh thần Nghị quyết 08NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về "Một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới", được xác định theo hướng: “Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội, xử lý kịp thời những trường hợp sai phạm của những người tiến hành tố tụng khi thi hành nhiệm vụ…”[2]. Như vậy, phạm vi THQCT trong giai đoạn điều tra đối với các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện bắt đầu từ khi CQĐT ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đến khi kết thúc việc điều tra. SV: Lương Đức Huyên 12 Lớp: …………… Từ những phân tích trên, có thể định nghĩa thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của VKSND như sau: Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện là việc VKSND sử dụng tổng hợp các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố được pháp luật quy định để truy cứu TNHS, buộc tội đối với người dưới 18 tuổi thực hiện hành vi xâm phạm sở hữu bị coi là tội phạm;được thực hiện từ khi khởi tố vụ án và kết thúc khi CQĐT kết thúc điều tra, ra kết luận đề nghị truy tố hoặc quyết định đình chỉ vụ án theo đúng quy định của pháp luật. 1.2.2. Đặc điểm thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện. Thứ nhất, thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu của VKSND là sự thể hiện quyền lực Nhà nước trong tố tụng hình sự. Pháp luật thể hiện ý chí của Nhà nước. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của VKSND chính là sự thể hiện ý chí đó trong quá trình điều chỉnh của pháp luật đối với tội phạm và người phạm tội dưới 18 tuổi. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự là chức năng hiến định của VKS trong việc thực thi quyền lực Nhà nước để truy cứu TNHS, buộc tội người phạm tội nói chung và đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Do đó, trong chừng mực nhất định, thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu còn mang tính chính trị, phục vụ cho những mục đích chính trị nhất định. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện là hoạt động thực hiện, áp dụng pháp luật nhằm đảm bảo cho toàn bộ hoạt động điều tra, truy tố các vụ án hình sự đối với tội phạm xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện của các cơ quan tiến hành tố tụng được tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật và những quy định đặc thù dành cho tội phạm là người dưới 18 tuổi. SV: Lương Đức Huyên 13 Lớp: ……………