Tài liệu Luận văn ths hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- ĐỖ THỊ THU TRANG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60 24 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS ĐÀO VĂN HÙNG Hà Nội - Năm 2014 MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... i DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................... ii DANH MỤC HỒ SƠ .................................................................................... iii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 CHƢƠNG I: CHÍNH SÁCH QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ........................................................................................... 5 1.1................................................................................................................. R ủi ro tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại..................................................... 5 1.1.1. Một số hoạt động cơ bản của NHTM ....................................................... 5 1.1.2. Rủi ro tín dụng .......................................................................................... 6 1.2. ............................................................................................................................ C hính sách quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thƣơng mại ......10 1.2.1. Khái niệm và nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng .................................... 10 1.2.2. Khái niệm, mục tiêu và cơ sở xây dựng chính sách quản trị rủi ro tín dụng Nội dung chính sách quản trị rủi ro tín dụng .............................................. 13 1.2.3. Đánh giá chính sách quản trị rủi ro tín dụng .......................................... 14 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách quản trị RRTD ......................... 33 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM ............................................................................................................. 36 2.1. Khái quát chung về hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt nam ......................................................................................... 36 2.1.1 Lịch sử hình thành, phát triển Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ............................................................................................... 36 2.1.2. Mô hình tổ chức hoạt động của Agribank ......................................... 38 2.1.3. Kết quả một số hoạt động kinh doanh của Agribank .......................... 39 2.2. Thực trạng chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank ............................ 42 2.2.1 .... Mục tiêu và cơ sở xây dựng chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank...42 2.2.2. Nội dung chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank ................ 43 2.3. Đánh giá chung về chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank ..... 70 2.3.1. Những kết quả đạt được ...................................................................... 70 2.3.2. Những mặt hạn chế ............................................................................. 72 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ........................................................ 79 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM ............................................................. 83 3.1. Định hƣớng hoạt động kinh doanh của Agribank ......................................... 83 3.2. Giải pháp hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank......... 85 3.2.1. Các giải pháp trực tiếp ......................................................................... 85 3.2.2. Giải pháp bổ trợ .................................................................................. 99 3.3. Kiến nghị ..................................................................................................... 101 3.3.1. Với Chính phủ và các Bộ ngành có liên quan............................................. 102 3.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng nhà nước Việt Nam ........................................... 104 KẾT LUẬN ................................................................................................ 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 107 PHỤ LỤC 1: CÁC DẤU HIỆU CẢNH BÁO SỚM................................... 109 PHỤ LỤC 2: PHÂN CẤP PHÁN QUYẾT TÍN DỤNG ........................... 112 PHỤ LỤC 3: QUY TRÌNH CHẤM ĐIỂM TÍN DỤNG VÀ XẾP HẠNG KHÁCH HÀNG TRONG HỆ THỐNG AGRIBANK .......................................... 114 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Agribank CBTD CIC HĐQT NHNN NHTM RRTD SXKD TCTD TSĐB TSC Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam Cán bộ tín dụng Trung tâm Thông tin tín dụng Ngân hàng nhà nƣớc Hội đồng quản trị Ngân hàng nhà nƣớc Ngân hàng thƣơng mại Rủi ro tín dụng Sản xuất kinh doanh Tổ chức tín dụng Tài sản đảm bảo Trụ sở chính i DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Bảng Nội dung 1 Bảng 1.1 2 Bảng 1.2 3 Bảng 1.3 Xếp hạng tín dụng của Standard&Poor’s 30 4 Bảng 2.1 Một số chỉ tiêu hoạt động chính của Agribank 39 5 Bảng 2.2 Kết quả xếp loại chi nhánh năm 2011, 2012 45 6 Bảng 2.3 Tốc độ tăng trƣởng dƣ nợ năm 2011, 2012, 2013 46 7 Bảng 2.4 Cơ cấu cho vay theo khu vực địa lý 48 8 Bảng 2.5 Cơ cấu dƣ nợ theo đối tƣợng khách hàng và loại hình doanh nghiệp 49 9 Bảng 2.6 Cơ cấu dƣ nợ theo thời hạn vay 49 10 Bảng 2.7 Mức độ tập trung dƣ nợ theo chi nhánh loại 1, 2 50 11 Bảng 2.8 Cơ cấu dƣ nợ theo loại tiền tệ 51 12 Bảng 2.9 Cơ cấu dƣ nợ theo hình thức cho vay có/không có TSĐB 54 13 Bảng 2.10 Tỷ lệ khấu trừ các nhóm TSĐB 55 14 Bảng 2.11 Cơ cấu dƣ nợ cho vay theo ngành kinh tế 59 15 Bảng 2.12 Tình hình trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro tín dụng 62 16 Bảng 2.13 Các tiêu chí phân loại khách hàng là doanh nghiệp 64 17 Bảng 2.14 Phân loại khách hàng trọng hệ thống Agribank 65 18 Bảng 2.15 Cơ cấu theo nhóm nợ và nợ xấu 75 Tóm tắt quan hệ giữa phân tích tín dụng và rủi ro tín dụng Tóm tắt quan hệ giữa thẩm định tín dụng và rủi ro tín dụng ii Trang 23 24 DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 1.1 Các loại rủi ro tín dụng 8 2 Hình 1.2 Nội dung chính sách quản trị rủi ro tín dụng 15 3 Hình 1.3 Bốn trụ cột trong phân tích tín dụng 20 4 Hình 2.1 5 Hình 2.2 Quy trình nghiệp vụ tín dụng 52 6 Hình 2.3 Chấm điểm nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp 67 Mô hình tổng thể tổ chức bộ máy quản lý điều hành Agribank iii 38 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động kinh doanh của một ngân hàng bao gồm rất nhiều hoạt động ở các lĩnh vực khác nhau. Mỗi lĩnh vực kinh doanh mang lại những nguồn thu và những rủi ro khác nhau cho ngân hàng. Trong đó, hoạt động tín dụng đã và đang là một trong những hoạt động kinh doanh chính đem lại nguồn thu chủ yếu cho các ngân hàng thƣơng mại (NHTM). Song hành với việc mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho Ngân hàng thì đây cũng là lĩnh vực có rủi ro lớn nhất. Cũng chính là hoạt động có rủi ro lớn nhất nên hậu quả của rủi ro tín dụng đối với ngân hàng thƣờng rất nặng nề: làm tăng thêm chi phí của ngân hàng, thu nhập lãi bị chậm hoặc mất đi cùng với sự thất thoát vốn vay, làm xấu đi tình hình tài chính và cuối cùng làm tổn hại đến uy tín và vị thế của ngân hàng. Do đó, để bảo đảm an toàn tài chính, nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập kinh tế quốc tế thành công, NHTM phải có phƣơng pháp quản trị tốt rủi ro tín dụng ngân hàng. Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) cũng không nằm ngoài xu hƣớng phát triển của chung của hệ thống NHTM Việt Nam là liên tục mở rộng về quy mô tài sản, quy mô vốn, trong đó quy mô tín dụng liên tục đƣợc mở rộng. Hoạt động tín dụng tại Agribank đƣợc coi là hoạt động chính và đem lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng. Thu từ hoạt động tín dụng trong những năm gần đây đều chiếm tỷ trọng trên 90% tổng thu nhập của ngân hàng. Điều đó đƣợc thể hiện qua chỉ tiêu tỷ lệ dƣ nợ tín dụng trên tổng tài sản của Agribank những năm gần đây đều tăng lên (năm 2011 là 79%, năm 2012 là 88,9%; năm 2013 là 89%); nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu có chiều hƣớng tăng: năm 2011 là 15.419 (tƣơng đƣơng 3,71%); năm 2012 là 27.447 tỷ đồng (tƣơng đƣơng 6,1%); năm 2013 là 27.804 tỷ đồng (tƣơng đƣơng 5,68%), trong khi đó chỉ tiêu ROE lại có xu hƣớng giảm qua các năm (năm 2011 là 14,5%, năm 2012 là 8,5%, năm 2013 là 8%). Chất lƣợng tín dụng của Agribank trong những năm gần đây đang có xu hƣớng xấu đi. Điều đó đặt ra cho các nhà quản trị của Agribank một vấn đề là làm sao để nâng cao chất lƣợng quản 1 trị rủi ro tín dụng bởi vì công tác quản trị rủi ro tín dụng có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của Agribank. Để điều hành hoạt động trong bất kỳ một lĩnh vực gì thì các nhà lãnh đạo đều điều hành thông qua các chính sách và quản trị rủi ro tín dụng cũng vậy. Vì vậy, một ngân hàng muốn giảm thiểu rủi ro trong hoạt động tín dụng đòi hỏi tính hiệu quả của chính sách quản trị rủi ro phải đƣợc quan tâm hàng đầu. Agribank cũng không nằm ngoài quy luật trên. Tổng hợp các mối quan tâm trên, đồng thời nhận định thời gian tới rủi ro tín dụng vẫn tác động mạnh mẽ đến hoạt động ngân hàng và từ đó tác động mạnh đến nền kinh tế, nên tôi chọn đề tài “Hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu Đề tài về quản trị rủi ro tín dụng nói chung đƣợc nhiều cá nhân, các nhà lý luận khoa học, các định chế tài chính nghiên cứu nhằm mục đích, đối tƣợng khác nhau và đã có nhiều bài viết dƣới dạng trao đổi, nghiên cứu chuyên khảo,… đăng trên các tạp chí.... Một số giáo trình và công trình nghiên cứu nhƣ: - Giáo trình “Quản trị Ngân hàng thƣơng mại” – Nhà xuất bản Tài chính Hà Nội – năm 2004 – Peter S.Rose: Giáo trình đã nói lên cái nhìn tổng quan về ngân hàng, cách quản trị tài sản trong ngân hàng thƣơng mại. - Giáo trình “Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng” - NXB Thống kê - Nguyễn Văn Tiến năm 2005: Giáo trình đề cập tới các loại rủi ro trong đó có rủi ro tín dụng của Ngân hàng và các nguyên lý quản trị ngân hàng thƣơng mại. - Giáo trình “Quản trị ngân hàng thƣơng mại” - NXB Thống kê - Phan Thị Thu Hà năm 2009: Giáo trình đã đề cập tới cách thức phân tích tín dụng và chính sách tín dụng cũng nhƣ về rủi ro tín dụng. - Giáo trình “ Quản trị tín dụng ngân hàng thƣơng mại” – Nhà xuất bản tài chính – Đinh Xuân Hạng, Nguyễn Văn Lộc năm 2012: Giáo trình đã đƣa ra những vấn đề chung, quy 2 trình, phân tích tín dụng của Ngân hàng thƣơng mại. Đồng thời giáo trình cũng đã đƣa ra các nguyên tắc cũng nhƣ nội dung trong quản trị rủi ro tín dụng. - Bùi Trƣờng Giang - Quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng trên thế giới - bài học cho Việt Nam - Tạp chí Khoa học & đào tạo Ngân hàng số 70 năm 2008: Bài viết đã đƣa ra cách thức quản trị rủi ro tín dụng cũng nhƣ những lƣu ý khi áp dụng vào thực trang của Việt Nam. - Lê Thị Hồng – Luận văn thạc sĩ năm 2009 – “ Quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam” : Luận văn đã đƣa ra thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Đỗ Thùy Dung - Luận văn thạc sĩ 2008 - “Hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam” : Luận văn đã đƣa ra các giải pháp hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam. - Trần Trung Tƣờng- Luận án tiến sĩ năm 2011- “ Quản trị tín dụng của các ngân hàng thƣơng mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” - Nhữ Thị Bích Hạnh- Luận văn thạc sĩ năm 2012- “ Tăng cƣờng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam” Với cùng một mục tiêu là giảm thiểu rủi ro tín dụng nhƣng với mỗi ngân hàng sẽ có chiến lƣợc, chính sách riêng phù hợp với đặc điểm của đơn vị mình. Các nghiên cứu đƣợc đề cập ở trên, nội dung quản trị rủi ro tín dụng đã đƣợc đề cập cả về mặt nguyên lý và thực tiễn; tuy nhiên chƣa có một đề tài nào đi sâu vào nghiên cứu thực tiễn và đề xuất các giải pháp liên quan tới mặt chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam, đặc biệt với những diễn biến phức tạp của tình hình hiện nay. Trên cơ sở lý luận tại các giáo trình, các công trình nghiên cứu luận văn đã chú trọng chọn lọc những ý tƣởng liên quan đến đề tài và đi sâu vào nghiên cứu phân tích tình hình thực tiễn qua quá trình làm việc thực tế tại NHNo&PTNT Việt Nam nhằm đƣa ra một số giải pháp “ Hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam” trong giai đoạn hiện nay. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở một số vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro tín dụng và chính sách quản trị rủi ro tín dụng của NHTM đi vào phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank nói chung. Từ đó, đƣa ra các giải pháp nhằm tăng cƣờng quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: chính sách quản trị rủi ro tín dụng (chỉ giới hạn trong hoạt động cho vay khách hàng doanh nghiệp). - Phạm vi nghiên cứu: chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Trụ sở chính và Chi nhánh loại 1, loại 2 trong hệ thống Agribank 03 năm (2011-2013). 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, luận văn sử dụng các phƣơng pháp nhƣ: phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê… đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục đích đặt ra trong luận văn. 6. Những đóng góp của luận văn - Trên phƣơng diện lý luận: hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro và chính sách quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của NHTM. - Trên phƣơng diện thực tiễn: phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng và chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank từ đó đƣa ra một số giải pháp quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank. 7. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn đƣợc chia thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Quản trị rủi ro tín dụng của NHTM Chƣơng 2: Thực trạng chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank Chƣơng 3: Giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank. 4 CHƢƠNG 1: QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Rủi ro tín dụng của ngân hàng thƣơng mại (NHTM). 1.1.1. Một số hoạt động cơ bản của NHTM. Ngân hàng là loại hình tổ chức tà i chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một loại hình tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế. NHTM là trung gian tài chính thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ với hoạt động cơ bản là nhận tiền gửi, sử dụng tiền gửi đó để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ở Việt Nam, NHTM là loại hình ngân hàng đƣợc thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng nhằm mục tiêu lợi nhuận. Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thƣờng xuyên một hoặc một số nghiệp vụ sau đây: * Nhận tiền gửi: là hoạt động nhận tiền của tổ chức, cá nhân dƣới hình thức tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm, phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu và các hình thức nhận tiền gửi khác theo nguyên tắc có hoàn trả đầy đủ tiền gốc, lãi cho ngƣời gửi tiền theo thỏa thuận. * Cấp tín dụng: là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác. Trong đó cho vay là hình thức cấp tín dụng, theo đó bên cho vay giao hoặc cam kết giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích xác định trong một thời gian nhất định theo thỏa thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi. * Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản: là việc cung ứng phƣơng tiện thanh toán thực hiện dịch vụ thanh toán séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy 5 nhiệm thu, thẻ ngân hàng, thƣ tín dụng và các dịch vụ thanh toán khác cho khách hàng thông qua tài khoản của khách hàng. Thanh toán qua ngân hàng đã mở đầu cho thanh toán không dùng tiền mặt, tức là ngƣời gửi tiền không cần phải đến ngân hàng để lấy tiền mà chỉ cần viết giấy chi trả cho khách hàng (còn đƣợc gọi là séc), khách hàng mang giấy đến ngân hàng sẽ nhận đƣợc tiền. Các tiện ích của thanh toán không dùng tiền mặt (an toàn, nhanh chóng, chính xác, tiết kiệm chi phí) đã góp phần rút ngắn thời gian kinh doanh và nâng cao thu nhập cho các doanh nhân. Khi ngân hàng mở chi nhánh, thanh toán qua ngân hàng đƣợc mở rộng phạm vi, càng tạo nhiều tiện ích cho doanh nhân. * Các dịch vụ khác như: hoạt động kinh doanh ngoại tệ (là việc một ngân hàng đứng ra mua bán một loại tiền này lấy một loại tiền khác và hƣởng phí dịch vụ); quản lý ngân quỹ (là việc các ngân hàng mở tài khoản và giữ tiền của phần lớn các doanh nghiệp và nhiều cá nhân. Nhờ đó, ngân hàng thƣờng có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều khách hàng. Do có kinh nghiệm trong quản lý ngân quỹ và khả năng trong việc thu ngân, nhiều ngân hàng đã cung cấp cho khách hàng dịch vụ quản lý ngân quỹ, trong đó ngân hàng đồng ý quản lý việc thu và chi cho một công ty kinh doanh và tiến hành đầu tƣ phần thặng dƣ tiền mặt tạm thời vào các chứng khoán sinh lợi và tín dụng ngắn hạn cho đến khi khách hàng cần tiền mặt để thanh toán). 1.1.2. Rủi ro tín dụng. 1.1.2.1. Khái niệm và tính chất của rủi ro tín dụng. * Khái niệm rủi ro tín dụng: Bất kỳ một khoản tín dụng nào đƣợc cấp ra đều phải tuân thủ theo hai nguyên tắc sau đây: - Khoản tín dụng đó phải đƣợc sử dụng đúng mục đích và có hiệu quả. - Khoản tín dụng đó phải đƣợc hoàn trả cả gốc, lãi đúng kỳ hạn đã cam kết. Tuy nhiên, có thể là chủ quan hoặc khách quan trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, khiến cho các nguyên tắc trên bị vi phạm tức là khoản 6 tín dụng đó không đƣợc hoàn trả đúng kỳ hạn đã cam kết. Điều này có thể gây ra các tổn thất cho ngân hàng nhƣ thiếu vốn khả dụng, mất khả năng thanh toán, giảm thu nhập…. Những tổn thất này ngƣời ta gọi là rủi ro tín dụng. Vậy, rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra những tổn thất ngoài dự kiến cho ngân hàng do khách hàng vay không trả đúng hạn, không trả, hoặc không trả đầy đủ vốn và lãi. Khi thực hiện cho vay một khách hàng cụ thể, ngân hàng không dự kiến là khoản cho vay đó sẽ bị tổn thất. Tuy nhiên, những khoản cho vay đó luôn hàm chứa rủi ro. Một số ý kiến cho rằng trên quan điểm quản lý toàn bộ ngân hàng, tỷ lệ tổn thất dự kiến đối với hoạt động tín dụng luôn đƣợc xác định trƣớc trong chiến lƣợc hoạt động chung. Do vậy, khi tổn thất dƣới mức tỷ lệ tổn thất dự kiến, ngân hàng coi đó là một thành công trong quản lý. * Tính chất của rủi ro tín dụng: Để chủ động phòng ngừa rủi ro tín dụng (RRTD) có hiệu quả, nhận biết các đặc điểm của RRTD rất cần thiết và hữu ích. RRTD có những tính chất cơ bản sau: - RRTD mang tính gián tiếp: Bởi khi khách hàng gặp những tổn thất và thất bại trong quá trình sử dụng vốn, hay nói cách khác những rủi ro trong hoạt động kinh doanh của khách hàng thì khách hàng cũng không thể hoàn trả gốc và lãi vay ngân hàng đúng thời hạn và rủi ro trong hoạt động kinh doanh của khách hàng cũng chính là nguyên nhân chủ yếu gây nên RRTD của ngân hàng. - RRTD có tính chất đa dạng và phức tạp: biểu hiện ở sự đa dạng, phức tạp của nguyên nhân, hình thức, hậu quả của RRTD do đặc trƣng ngân hàng là trung gian tài chính kinh doanh tiền tệ. Do đó khi phòng ngừa và xử lý RRTD phải chú ý đến mọi rủi ro, xuất phát từ nguyên nhân và hậu quả do RRTD đem lại để có biện pháp phòng ngừa phù hợp. - RRTD có tính tất yếu: Do nó là luôn tồn tại và gắn liền với hoạt động tín dụng của NHTM. Trong một thị trƣờng cạnh tranh không hoàn hảo và tình trạng thông tin bất cân xứng đã làm cho ngân hàng không thể nắm bắt đƣợc các dấu hiệu rủi ro một cách toàn diện và đầy đủ, điều này làm cho bất cứ khoản vay nào cũng 7 tiềm ẩn rủi ro đối với ngân hàng. Kinh doanh ngân hàng thực chất là kinh doanh rủi ro ở mức độ phù hợp và đạt đƣợc lợi nhuận tƣơng ứng. Tuy nhiên, ngân hàng cũng phải tính tới mối quan hệ ngƣợc chiều của rủi ro và lợi nhuận. 1.1.2.2. Các loại rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng bao gồm 2 loại chính: - Rủi ro giao dịch: là loại rủi ro liên quan đến từng khoản vay hoặc từng khách hàng cụ thể. Đây là rủi ro có thể phát sinh liên quan đến quá trình thẩm định, xét duyệt cho vay, kiểm soát sau khi cho vay hoặc do sơ hở trong việc thực hiện bảo đảm tiền vay và những cam kết ràng buộc trong hợp đồng tín dụng. - Rủi ro danh mục tín dụng: là loại rủi phát sinh liên quan đến sự kết hợp nhiều khoản tín dụng trong danh mục tín dụng của ngân hàng do sản phẩm không phù hợp hoặc quá tập trung cho vay vào một ngành, một lĩnh vực. Rủi ro tín dụng Rủi ro danh mục (liên quan đến danh mục các khoản cho vay) Rủi ro giao dịch (liên quan đến 1 khoản cho vay) Rủi ro xét duyệt (liên quan đến việc thẩm định, xét duyệt cho vay) Rủi ro kiểm soát (liên quan đến việc kiểm soát, theo dõi khoản vay) Rủi ro bảo đảm (liên quan đến chính sách và hợp đồng cho vay) Rủi ro cá biệt (liên quan đến từng sản phẩm tín dụng) Hình 1.1: Các loại rủi ro tín dụng 8 Rủi ro tập trung cho vay (do kém đa dạng hoá danh mục tín dụng) 1.1.2.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng Có rất nhiều nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng nhƣ: từ phía ngân hàng, hoặc từ phía khách hàng, hoặc do khách quan. Quản lý RRTD cần xác định những nguyên nhân cụ thể, cách thức gây RRTD để có biện pháp đối phó và khắc phục. Sau đây là một số nguyên nhân chính dẫn đến RRTD: * Nhóm nguyên nhân thuộc về ngân hàng: - Chính sách tín dụng không hợp lý, quá nhấn mạnh vào mục tiêu lợi nhuận, tăng trƣởng tín dụng quá nóng mà không tính tới các yếu tố cần và đủ dẫn đến cho vay đầu tƣ vào nhiều lĩnh vực hoặc ngành nghề mạo hiểm, tập trung nguồn vốn cho vay quá nhiều vào một doanh nghiệp hoặc một ngành, lĩnh vực kinh tế. - Do cạnh tranh của các ngân hàng mong muốn có tỷ trọng, thị phần cao hơn các ngân hàng khác. - Cán bộ tín dụng không tuân thủ chính sách và quy trình tín dụng, không chấp hành đúng quy trình cho vay, yếu kém về trình độ nghiệp vụ, vi phạm đạo đức kinh doanh. - Trong quá trình cấp tín dụng cán bộ tín dụng không quản lý theo dõi dòng tiền của khách hàng để thu nợ gốc và lãi đủ, đúng hạn. - Định giá tài sản bảo đảm không chính xác, không thực hiện đầy đủ các thủ tục pháp lý cần thiết, không đảm bảo các nguyên tắc của tài sản bảo đảm. - Không theo dõi, giám sát thƣờng xuyên khách hàng hoặc tài sản đảm bảo, do đó không có hành động sớm nhằm hạn chế RRTD. - Do thiếu hiểu biết về thị trƣờng, thiếu thông tin hoặc phân tích thông tin không đầy đủ dẫn đến cho vay và đầu tƣ không hợp lý. Không tính đến chu kỳ của nền kinh tế, chu kỳ sống của sản phẩm, hàng hóa, nhất là đối với những ngân hàng có sự tập trung vào lĩnh vực bất động sản. Điều này xuất phát từ yếu kém trong quản lý danh mục đầu tƣ tín dụng, trong đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh của khách hàng. 9 - Rủi ro pháp lý xảy ra khi các văn kiện tín dụng bị vô hiệu, quyền lợi của bên cho vay không đƣợc đảm bảo. * Nhóm nguyên nhân thuộc về khách hàng: - Khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích, thiếu thiện chí trong việc trả nợ trong khi biện pháp xử lý thu hồi nợ của ngân hàng tỏ ra kém hiệu quả. - Trình độ quản lý của khách hàng yếu kém dẫn đến sử dụng vốn vay kém hiệu quả hoặc thất thoát ảnh hƣởng đến khả năng trả nợ. - Không báo cáo đúng về tình hình tài chính, hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng. - Bán tài sản đảm bảo mà không thông báo cho ngân hàng. - Do kinh doanh thua lỗ liên tục, hàng hóa không tiêu thụ đƣợc. - Chủ doanh nghiệp vay vốn thiếu năng lực quản lý, điều hành, tham ô, lừa đảo, mất đoàn kết trong nội bộ doanh nghiệp. * Nhóm nguyên nhân khách quan do môi trường bên ngoài: - Tình hình chính trị, an ninh trong nƣớc và khu vực không ổn định, ảnh hƣởng trực tiếp đến yếu tố đầu vào, đầu ra. - Do thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn,.. - Do khủng hoảng hoặc suy thoái kinh tế, lạm phát, mất thăng bằng cán cân thanh toán quốc tế, tỷ giá hối đoái biến động bất thƣờng. - Môi trƣờng pháp lý không thuận lợi, lỏng lẻo trong quản trị vĩ mô. - Hệ thống thông tin không cân xứng ảnh hƣởng đến các quyết định kinh doanh cũng nhƣ các quyết định cho vay. 1.2. Chính sách quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thƣơng mại 1.2.1. Khái niệm và nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng 10 * Khái niệm: Quản trị RRTD là quá trình xây dựng và thực thi các chiến lƣợc, các chính sách quản trị từ việc hoạch định chiến lƣợc đến việc tổ chức thực hiện, điều khiển và kiểm soát việc thực hiện chiến lƣợc phòng ngừa và xử lý rủi ro trong hoạt động tín dụng mà NHTM đã đề ra. * Một số nguyên tắc quản trị rủi ro: Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng là một Ủy ban bao gồm các chuyên gia giám sát hoạt động ngân hàng đƣợc thành lập vào năm 1975 bởi các Thống đốc Ngân hàng Trung ƣơng của nhóm G10 (Bỉ, Canada, Pháp, Ý, Đức, Nhật Bản, Hà Lan, Thụy Sỹ, Anh và Mỹ). Ủy ban tổ chức họp thƣờng niên tại Ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS) tại Washington (Mỹ) hoặc tại thành phố Basel (Thụy Sỹ). Quan điểm của Ủy ban Basel: sự yếu kém trong hệ thống ngân hàng của một quốc gia, dù quốc gia phát triển hay đang phát triển, sẽ đe dọa đến sự ổn định về tài chính trong cả nội bộ quốc gia đó. Vì vậy, nâng cao sức mạnh của hệ thống tài chính là vấn đề trung tâm. Ủy ban Basel không chỉ bó hẹp hoạt động trong phạm vi các nƣớc thành viên mà mở rộng mối liên hệ với các chuyên gia trên toàn cầu và ban hành hai ấn phẩm: (1) Những nguyên tắc cơ bản cho việc giám sát hoạt động của ngân hàng một cách hiệu quả (hệ thống các nguyên tắc và chuẩn mực về biện pháp thận trọng). (2) Tài liệu hƣớng dẫn (đƣợc cập nhật định kỳ) với các khuyến cáo, các hƣớng dẫn và tiêu chuẩn của Ủy ban Basel. Nhƣ vậy từ chỗ là diễn đàn trao đổi kinh nghiệm, hợp tác quốc tế về thanh tra và giám sát ngân hàng, Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng ngày nay đã trở thành cơ quan xây dựng và phát triển các chuẩn mực ngân hàng đƣợc quốc tế công nhận. Tại ấn phẩm số 75 tháng 9/2000, Ủy ban Basel có đƣa ra các nguyên tắc về quản lý rủi tín dụng và tập trung vào các nội dung cơ bản sau: - Thiết lập môi trƣờng rủi ro tín dụng phù hợp (3 nguyên tắc): trong nội dung này, Ủy ban Basel yêu cầu Hội đồng quản trị (HĐQT) phải thực hiện phê duyệt định kỳ chính sách rủi ro tín dụng, xem xét rủi ro tín dụng và xây dựng một chiến lƣợc xuyên suốt trong hoạt động của ngân hàng (tỷ lệ nợ xấu, mức độ chấp nhận rủi 11 ro,…). Trên cơ sở này, Ban Tổng giám đốc có trách nhiệm thực thi các định hƣớng này và phát triển các chính sách, thủ tục nhằm phát hiện, đo lƣờng, theo dõi và kiểm soát nợ xấu trong mọi hoạt động, ở cấp độ của từng khoản tín dụng và cả danh mục đầu tƣ. Các ngân hàng cần xác định và quản lý rủi ro tín dụng trong mọi sản phẩm và hoạt động của mình, đặc biệt là các sản phẩm mới có sự phê duyệt của HĐQT hoặc Ủy ban của HĐQT. - Thực hiện theo một quy trình cấp tín dụng hợp lý (4 nguyên tắc): các ngân hàng cần xác định rõ ràng các tiêu chí cấp tín dụng lành mạnh (thị trƣờng mục tiêu, đối tƣợng khách hàng, điều khoản và điều kiện cấp tín dụng,…). Ngân hàng cần xây dựng các hạn mức cấp tín dụng cho từng loại khách hàng vay vốn và nhóm khách hàng vay vốn để tạo ra các loại hình rủi ro tín dụng khác nhau nhƣng có thể so sánh và theo dõi đƣợc trên cơ sở xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng trong các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau. Ngân hàng phải có quy trình rõ ràng trong phê duyệt tín dụng, các sửa đổi tín dụng với sự tham gia của các bộ phận tiếp thị, bộ phận phân tích tín dụng và bộ phận phê duyệt tín dụng cũng nhƣ trách nhiệm rạch ròi của các bộ phận tham gia, đồng thời cần phát triển đội ngũ nhân viên quản lý rủi ro tín dụng có kinh nghiệm, có kiến thức nhằm đƣa ra các nhận định thận trọng trong việc đánh giá, phê duyệt và quản lý rủi ro tín dụng. Việc cấp tín dụng cần đƣợc thực hiện trên cơ sở giao dịch công bằng giữa các bên, đặc biệt cần có sự cẩn trọng và đánh giá hợp lý đối với các khoản tín dụng cấp cho các khách hàng liên quan. - Duy trì một quy trình đo lƣờng, kiểm soát và quản trị tín dụng phù hợp (9 nguyên tắc): các ngân hàng cần có hệ thống để thực hiện quản trị và giám sát thƣờng xuyên, liên tục danh mục các khoản cho vay có rủi ro; có hệ thống giám sát điều kiện của từng khoản tín dụng, bao gồm cả việc xác định đủ mức dự phòng RRTD; có hệ thống đánh giá RRTD nội bộ để quản lý RRTD. Hệ thống định hạng cần phải nhất quán với bản chất, quy mô và mức độ phức tạp trong hoạt động của ngân hàng; có hệ thống thông tin và các kỹ thuật phân tích để trợ giúp cán bộ quản lý có thể đo lƣờng RRTD phát sinh trong các hoạt động trong và ngoài Bảng cân đối kế toán. Hệ thống thông tin quản lý cần cung cấp đủ thông tin về cơ cấu danh 12 mục tín dụng để có thể nhận dạng, quản lý một cách cập nhật đối với các danh mục đầu tƣ có RRTD, bao gồm cập nhật hồ sơ tín dụng, thu thập thông tin tài chính hiện hành, dự thảo các văn bản nhƣ hợp đồng vay,… theo quy mô và mức độ phức tạp của ngân hàng. Đồng thời hệ thống này phải có khả năng nắm bắt và kiểm soát tình hình tài chính, sự tuân thủ các giao kèo của khách hàng… để phát hiện kịp thời những khoản vay có vấn đề. Ngân hàng cần có hệ thống khắc phục sớm đối với các khoản tín dụng xấu, quản lý các khoản tín dụng có vấn đề. Các chính sách RRTD của ngân hàng cần chỉ rõ cách thức quản lý các khoản tín dụng có vấn đề. Trách nhiệm đối với các khoản tín dụng này có thể đƣợc giao cho bộ phận tiếp thị hay bộ phận xử lý nợ hoặc kết hợp cả hai bộ phận này, tùy theo quy mô và bản chất mỗi khoản tín dụng. Ủy ban Basel cũng khuyến khích các ngân hàng phát triển và xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ trong quản lý rủi ro tín dụng, giúp phân biệt các mức độ RRTD trong các tài sản có tiềm năng rủi ro của ngân hàng. Nhƣ vậy, trong xây dựng mô hình quản lý RRTD, nguyên tắc Basel có một số điểm cơ bản sau: - Phân tách bộ máy cấp tín dụng theo các bộ phận: tiếp thị, phân tích và phê duyệt tín dụng cũng nhƣ trách nhiệm rạch ròi của các bộ phận tham gia. - Nâng cao năng lực của cán bộ quản lý RRTD. - Xây dựng một hệ thống quản lý và cập nhật thông tin hiệu quả để duy trì một quá trình đo lƣờng, theo dõi tín dụng thích hợp, đáp ứng yêu cầu thẩm định và quản lý RRTD. 1.2.2. Khái niệm, mục tiêu và cơ sở xây dựng chính sách quản trị rủi ro tín dụng. Nhƣ chúng ta đã biết rủi ro và lợi nhuận luôn có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với nhau: (1) Lợi nhuận cao thì rủi ro cao, và (2) ngƣợc lại không có rủi ro cao, lợi nhuận sẽ không cao, tức là không có lợi nhuận hoặc lợi nhuận thấp. Trong hoạt động tín dụng cũng vậy, ngân hàng biết rằng cho vay là rủi ro nhƣng ngân hàng vẫn cho vay để rồi phải lo quản lý rủi ro. Thứ nhất, do rủi ro là sự không chắc chắn, nếu biết chắc chắn cho vay sẽ mất vốn thì ngân hàng đã không cho vay. Thứ hai, do rủi ro vừa tiềm 13 ẩn thiệt hại vừa tiềm ẩn lợi nhuận, ngân hàng cho vay là kỳ vọng tìm kiếm lợi nhuận, nếu biết chắc chắn cho vay không có lợi nhuận, ngân hàng đã không cho vay. * Khái niệm: Chính sách quản trị RRTD là hệ thống các biện pháp do NHTM thiết lập và thực hiện nhằm đạt đƣợc mục tiêu quản trị RRTD đã đề ra trong một giai đoạn nhất định. * Mục tiêu của chính sách quản trị RRTD: Hoạt động tín dụng là hoạt động truyền thống chiếm tỷ trọng lớn trên Bảng cân đối kế toán của ngân hàng, đem lại nguồn thu lớn nhất cho ngân hàng. Rủi ro từ hoạt động tín dụng là khả năng khách hàng không trả đƣợc vốn gốc và lãi. Vì thế, chính sách quản trị RRTD là nhằm kiểm soát và giảm thiểu rủi ro để đảm bảo an toàn cho hoạt động của ngân hàng, hạn chế tối đa thiệt hại, đồng nghĩa là để tối đa hóa lợi nhuận cho ngân hàng. Cụ thể: - Đảm bảo thực hiện đúng quan điểm của ngân hàng về quản trị RRTD. - Chỉ đạo hoạt động tác nghiệp của toàn bộ ngân hàng. - Xây dựng một danh mục cho vay có chất lƣợng cao để tối ƣu hóa thu nhập. - Kịp thời phát hiện những khoản cho vay có vấn đề để đƣa ra biện pháp xử lý giúp ngân hàng hạn chế đến mức thấp nhất các tổn thất có thể xảy ra. * Cơ sở xây dựng chính sách quản trị RRTD phụ thuộc vào: - Tính chất sở hữu của NHTM là: sở hữu nhà nƣớc, sở hữu tƣ nhân, một phần là sở hữu nhà nƣớc và một phần là sở hữu tƣ nhân,… - Quy mô, định hƣớng và mục tiêu hoạt động của NHTM. - Các chính sách, quy định của Chính phủ, của ngân hàng trung ƣơng. - Điều kiện phát triển nền kinh tế. 1.2.3. Nội dung chính sách quản trị rủi ro tín dụng 14