Tài liệu Luận văn thạc sỹ về du lịch trekking ở sapa - việt nam

LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh më ®Çu A. §Æt vÊn ®Ò A.1. Lý do chän ®Ò tµi Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21, kú väng cña nh÷ng nhµ l·nh ®¹o du lÞch quèc gia vµ céng ®ång lµm du lÞch ViÖt Nam còng nh− mçi ng−êi d©n vÒ viÖc qu¶ng b¸ h×nh ¶nh ®Êt n−íc vµ con ng−êi chóng ta ra thÕ giíi ngµy mét lín h¬n. Trong bµi ph¸t biÓu t¹i lÔ trao gi¶i cuéc ®ua1 Raid Gauloises ViÖt Nam 2002, Phã Tæng côc tr−ëng Tæng côc du lÞch ViÖt Nam - Ph¹m Tõ - ®· nãi râ: "Th«ng qua c¸c vËn ®éng viªn, c¸c nhµ lµm phim truyÒn h×nh, c¸c nhµ b¸o quèc tÕ vµ trong n−íc, h×nh ¶nh ViÖt Nam, v¨n ho¸ lÞch sö, ®Êt n−íc con ng−êi ViÖt Nam, chñ tr−¬ng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®−êng lèi ®æi míi, më cöa, më réng giao l−u, lµm b¹n víi c¸c n−íc cña ViÖt Nam ®·, ®ang vµ sÏ ®−îc qu¶ng b¸ réng r·i trªn kh¾p c¸c ch©u lôc. Hy väng sÏ cã nhiÒu du kh¸ch ®Õn ViÖt Nam - mét ®iÓm ®Õn an toµn, hÊp dÉn" [Nh− Hoa, 2002]. Trªn thùc tÕ, kÕt qu¶ cña sù kiÖn du lÞch - thÓ thao quèc tÕ nµy t¹i ViÖt Nam cho thÊy r»ng bªn c¹nh c¬ héi h×nh ¶nh du lÞch ViÖt Nam ®−îc qu¶ng b¸ tíi thÕ giíi mét c¸ch tËp trung vµ réng kh¾p bëi c¸c website, c¸c kªnh truyÒn th«ng trong n−íc vµ quèc tÕ, ViÖt Nam b−íc ®Çu ®−îc nh×n nhËn nh− mét ®iÓm ®Õn míi mÎ, hÊp dÉn, an toµn vµ th©n thiÖn kh«ng chØ ®èi víi yªu cÇu cña lo¹i h×nh chuyªn biÖt - du lÞch thÓ thao - kh¸m ph¸, m¹o hiÓm (sport - adventure/risk tourism) - mµ cßn ®èi víi c¸c lo¹i h×nh du lÞch kh¸c t¹i ViÖt Nam. §iÒu nµy gîi më nh÷ng h−íng khai th¸c míi ®èi víi tiÒm n¨ng du lÞch vïng nói - biÓn phÝa B¾c nãi riªng vµ toµn l·nh thæ ViÖt Nam nãi chung, khi mét sè ®iÓm ®Õn truyÒn thèng vµ næi tiÕng cña chóng ta ®· kh«ng héi ®ñ c¸c yªu cÇu “míi”, “l¹” ®Ó gäi mêi du kh¸ch quèc tÕ ®Õn víi ViÖt Nam lÇn thø hai. Lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh phæ biÕn nhÊt trong hÖ thèng lo¹i h×nh du lÞch chuyªn biÖt theo h−íng thÓ thao - kh¸m ph¸, m¹o hiÓm ®· nªu trªn, du 1 mµ t¸c gi¶ gäi tªn lµ "tour du lÞch thÓ thao - m¹o hiÓm" khi xem xÐt ë gãc ®é lo¹i h×nh du lÞch 1 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh lÞch trekking ®· ®−îc triÓn khai ë ViÖt Nam trong kho¶ng gÇn hai thËp kû qua. Tuy nhiªn nh÷ng nghiªn cøu d−íi gãc ®é lo¹i h×nh (hay s¶n phÈm du lÞch) cña ho¹t ®éng trekking (c¶ tù ph¸t vµ cã tæ chøc) cßn thiÕu vµ ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung. Sù ph¸t triÓn tù nhiªn vµ lîi thÕ cña Sa Pa nh− mét ®iÓm ®Õn ®Çu tiªn vµ ®iÓn h×nh cña lo¹i h×nh nµy ë ViÖt Nam cho thÊy xu thÕ ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh du lÞch ®ang diÔn ra nhanh h¬n dù ®o¸n cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu vµ v× thÕ, nghiªn cøu thùc tiÔn chøng kiÕn cuéc r−ît ®uæi cña hai c¸ch “lµm” du lÞch: du lÞch å ¹t (mass tourism) vµ du lÞch cã c©n nh¾c, lùa chän (alternative tourism). HiÖn tr¹ng thiÕt kÕ, chµo b¸n vµ ®Æc biÖt lµ tæ chøc thùc hiÖn du lÞch trekking ë Sa Pa còng nh− trªn kh¾p ViÖt Nam rÊt ®a d¹ng: viÖc tæ chøc khai th¸c du lÞch trekking ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu vµ øng dông thùc tiÔn ë møc ®é rÊt kh¸c nhau ®èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch trekking. NhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc du lÞch trekking tù ph¸t, thiÕu tr¸ch nhiÖm víi ®iÓm ®Õn. §ång thêi, ph−¬ng thøc tæ chøc vèn tu©n theo tËp qu¸n quèc tÕ bÞ sai lÖch qu¸ møc, thùc sù g©y mÊt an toµn cho du kh¸ch, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn h×nh ¶nh ®iÓm ®Õn míi cho du lÞch trekking cña ViÖt Nam ®ang manh nha h×nh thµnh. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, t¸c gi¶ luËn v¨n tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi Du lÞch trekking ë ViÖt Nam: lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc. Nghiªn cøu tr−êng hîp ë Sa Pa (Lµo Cai). A.2. Lý do chän nghiªn cøu tr−êng hîp ë Sa Pa (Lµo Cai) Tõ nh÷ng nghiªn cøu ban ®Çu, cã thÓ nhËn thÊy du lÞch trekking lµ lo¹i h×nh míi ph¸t triÓn ë Sa Pa (so víi lÞch sö ho¹t ®éng du lÞch hµng tr¨m n¨m cña ®Þa ph−¬ng nµy) vµ nã ®· nhanh chãng trë thµnh mét lo¹i h×nh du lÞch mòi nhän víi ph¹m vi ¶nh h−ëng kh«ng chØ ë thÞ trÊn phè nói mµ cßn trªn mét ®Þa bµn réng lín bao quanh thuéc ®Þa phËn huyÖn Sa Pa vµ l©n cËn. Sa Pa ®· vµ ®ang ®−îc du kh¸ch t×m ®Õn ngµy mét nhiÒu v× hä ®−îc biÕt ®©y kh«ng chØ lµ 2 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh mét ®iÓm nghØ d−ìng ®¬n thuÇn mµ ®©y cßn lµ mét ®iÓm trekking lý t−ëng ë ViÖt Nam. HiÖn t¹i ë kh¾p c¸c tØnh, ®Æc biÖt ë phÝa B¾c ViÖt Nam, du lÞch trekking ®ang cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cã thÓ nhËn thÊy th«ng qua c¸c tour trekking ®−îc chµo b¸n ®Òu h−íng ®Õn c¸c ®Þa ®iÓm chÝnh: Phong Thæ, Tam §−êng, C¸t Bµ, Sa Pa, Mai Ch©u, Pleiku, §¨k l¨k... Tại nước ta, địa bàn núi rừng nơi có các bản làng của người dân tộc, những khu rừng nguyên sinh như Nam Cát Tiên, Côn Đảo, Phú Quốc, Bạch Mã, Cúc Phương, Cát Bà, Ba Bể, Bình Châu, Phong Nha - Kẻ Bàng hoặc các khu rừng đặc chủng tại Tây Nguyên, vùng núi cao Sa Pa và các tỉnh Tây Bắc... là những nơi tốt nhất để đưa vào hoạt động loại hình này. Trong sè nh÷ng ®iÓm ®Õn ®· nªu, Sa Pa (Lµo Cai) vÉn ®−îc kh¸ch trekking (trekkers) quèc tÕ vµ nh÷ng ng−êi lµm du lÞch trekking ë ViÖt Nam ®¸nh gi¸ lµ ®iÓm ®Õn sè mét cña ViÖt Nam cho du lÞch trekking. Thùc tiÔn khai th¸c du lÞch trekking ë Sa Pa lµ phong phó vµ ®· cã mét qu¸ tr×nh ®Þnh h×nh, ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh tõ tËp qu¸n quèc tÕ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ë ViÖt Nam, ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. §· cã nh÷ng kinh nghiÖm, bµi häc ®−îc rót ra qua gÇn hai thËp kû ph¸t triÓn du lÞch trekking t¹i ®©y, ®· cã sù quan t©m Ýt nhiÒu cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ho¹t ®éng v× môc ®Ých häc thuËt hay c¸c môc ®Ých phi lîi nhuËn kh¸c. Tuy nhiªn, hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn ®ang thay ®æi nhanh theo thêi gian, cÇn cã sù tæng kÕt phÇn nµo rót kinh nghiÖm cho thêi gian tiÕp theo. V× thÕ, t¸c gi¶ lùa chän n¬i nµy ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu tr−êng hîp. A.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi Trªn c¬ së häc hái vµ kÕ thõa nh÷ng h−íng nghiªn cøu vµ lý luËn nghiªn cøu ®i tr−íc, ®Ò tµi b−íc ®Çu tæng hîp vµ ph¸t biÓu l¹i c¬ së khoa häc cña lo¹i h×nh du lÞch, song song víi viÖc lµm râ c¸ch thøc ph©n chia c¸c lo¹i h×nh du lÞch phæ biÕn vµ quan ®iÓm ph©n lo¹i cña t¸c gi¶ ®Ò tµi. §©y lµ ®ãng gãp lý thuyÕt cña ®Ò tµi nh»m kh¼ng ®Þnh h−íng tiÕp cËn nghiªn cøu lo¹i h×nh 3 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh - s¶n phÈm nh− lµ mét h−íng nghiªn cøu cÇn thiÕt víi ngµnh häc cã ý nghÜa thùc tiÔn m¹nh mÏ nh− du lÞch häc. Thªm vµo ®ã, ®Ò tµi gãp phÇn bæ sung c¬ së khoa häc cña lo¹i h×nh du lÞch thÓ thao - kh¸m ph¸ m¹o hiÓm (sport adventure/risk tourism) nãi chung vµ du lÞch trekking nãi riªng, ®Æc biÖt vÒ ph−¬ng thøc tæ chøc. ViÖc nghiªn cøu thùc tiÔn khai th¸c du lÞch trekking cã ý nghÜa ®ãng gãp nhËn thøc, cø liÖu gãp phÇn lµm c¬ së cho c¸c nhµ qu¶n lý, nhµ kinh doanh, nhµ cung cÊp còng nh− céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn, triÓn khai qu¶ng b¸ vµ khai th¸c kinh doanh tæ chøc lo¹i h×nh nµy còng nh− viÖc ®ãn nhËn, tham gia vµ chia sÎ tr¸ch nhiÖm, lîi Ých gi÷a c¸c bªn. A.4. Kh¸ch thÓ, ®èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu • Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: ho¹t ®éng vµ hiÖn tr¹ng du lÞch trekking • §èi t−îng nghiªn cøu: lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking. Cô thÓ: 1- Lo¹i h×nh du lÞch trekking nãi chung. 2- Lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking ë ViÖt Nam (tr−êng hîp Sa Pa). Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ph−¬ng thøc cã nghÜa lµ ph−¬ng ph¸p (c¸ch thøc tiÕn hµnh) vµ h×nh thøc tiÕn hµnh; tæ chøc cã nghÜa lµ tiÕn hµnh mét c«ng viÖc theo c¸ch thøc, tr×nh tù nµo [NguyÔn Nh− ý, 1999, tr.1352, 1662]. Nh− thÕ, cã thÓ hiÓu mét phÇn cña ®èi t−îng nghiªn cøu thø hai cña ®Ò tµi - ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking - bao gåm c¸c néi dung: - C¸c h×nh thøc tæ chøc khai th¸c, kinh doanh du lÞch trekking. - Quy tr×nh tiÕn hµnh du lÞch trekking vµ c¸c c¸ch thøc tæ chøc phôc vô du kh¸ch theo tõng kh©u/ tõng lo¹i h×nh dÞch vô. - C¸c ph−¬ng ph¸p/c¸ch thøc vËn hµnh c¸c ph−¬ng tiÖn, c«ng cô (hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kü thuËt) phôc vô du lÞch trekking. 4 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch • TrÞnh Lª Anh Ph¹m vi nghiªn cøu: - VÒ mÆt néi dung: ®Ò tµi cã xu h−íng trë nªn rÊt réng nÕu kh«ng khu biÖt tÝnh tr−êng hîp cña nghiªn cøu nµy. V× vËy, phÇn nghiªn cøu c¬ së lý luËn lo¹i h×nh du lÞch trekking nÕu cã xu h−íng khai qu¸t chung trªn thÕ giíi th× ®ã lµ hÖ qu¶ mµ ®Ò tµi còng mong muèn chø kh«ng ph¶i chñ ®Ých ®Ò tµi nh»m tíi. Do nghiªn cøu tr−êng hîp nªn kÕt qu¶ nghiªn cøu chØ nh»m ¸p dông vµ khuyÕn nghÞ cho hiÖn thùc ë ViÖt Nam mµ th«i. - VÒ mÆt kh«ng gian: nghiªn cøu tr−êng hîp tiÕn hµnh trªn ®Þa bµn huyÖn Sa Pa, kh¶o s¸t nh÷ng tour ®iÓn h×nh thuéc ®Þa phËn huyÖn Sa Pa cña mét sè c«ng ty kinh doanh du lÞch trekking cô thÓ. Mét sè kh¶o s¸t cã thÓ theo lÞch tr×nh cña kh¸ch du lÞch thùc hiÖn tõ s©n bay, t¹i Hµ Néi hay tíi tËn khi hä ®· vÒ n−íc (nhËn l¹i ph¶n håi). - VÒ mÆt thêi gian: nghiªn cøu tiÕn hµnh chñ yÕu trong hai n¨m 2004, 2005 vµ ®Çu n¨m 2006. C¸c kh¶o s¸t t¹i ®iÓm ®−îc tiÕn hµnh thµnh nhiÒu ®ît, ®¶m b¶o tÝnh ®a d¹ng thêi gian cã tÝnh ®Õn mïa vô cña lo¹i h×nh. A.5. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh»m lµm râ c¬ së khoa häc lo¹i h×nh du lÞch trekking trong ph©n hÖ du lÞch thÓ thao - kh¸m ph¸, m¹o hiÓm, kh¸i qu¸t hãa ®−îc ph−¬ng thøc tæ chøc trªn c¬ së nghiªn cøu thùc tiÔn. Tõ ®ã, ®Ò tµi b−íc ®Çu khuyÕn nghÞ ph−¬ng thøc tæ chøc khai th¸c du lÞch trekking phï hîp trong thêi gian tiÕp theo ë Sa Pa (Lµo Cai). C¨n cø chÝnh tõ viÖc gi¶i quyÕt ®èi t−îng nghiªn cøu, luËn v¨n tiÕn hµnh gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô t−¬ng øng nh− sau: - Nghiªn cøu tæng quan viÖc ph©n chia lo¹i h×nh du lÞch, c¬ së khoa häc cña du lÞch trekking (néi hµm vµ ®Æc tr−ng lo¹i h×nh) vµ x¸c ®Þnh h−íng tiÕp cËn cho viÖc xem xÐt du lÞch trekking trong hÖ thèng ph©n lo¹i lo¹i h×nh du lÞch. 5 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh - Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking t¹i Sa Pa tõ kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking t¹i Sa Pa, ®Æc biÖt cña mét sè ®¬n vÞ chuyªn doanh lo¹i h×nh nµy cho c¸c ®èi t−îng kh¸ch, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ. B. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu B.1. C¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý th«ng tin ®−îc sö dông chñ yÕu trong luËn v¨n - Ph©n tÝch tµi liÖu: nh»m kÕ thõa nghiªn cøu vµ tri thøc ®· cã, ng−êi viÕt tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tæng quan, ®iÓm luËn c¸c c«ng bè vÒ lo¹i h×nh du lÞch vµ viÖc ph©n chia lo¹i h×nh du lÞch, thu thËp c¸c c«ng bè vÒ néi hµm du lÞch trekking vµ c¸c néi dung liªn quan, c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn ®iÓm nghiªn cøu tr−êng hîp (Sa Pa) vµ ho¹t ®éng du lÞch t¹i ®©y. - §iÒn d·, quan s¸t tham dù, chuyªn gia, pháng vÊn s©u vµ ®iÒu tra anket (b¶ng hái): ®©y lµ nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng ®Ó cã ®−îc c¸c ®¸nh gi¸, kÕt luËn vÒ lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking ë Sa Pa, phÇn nµo nhËn ®Þnh b−íc ®Çu hiÖn tr¹ng chung cña ViÖt Nam. Néi dung cô thÓ cña ph−¬ng ph¸p ®iÒn d· vµ ®iÒu tra sÏ ®−îc tr×nh bµy trong phÇn B.2, B.3. - So s¸nh - ®èi chiÕu: lËp biÓu ®å so s¸nh víi hÖ tiªu chÝ cô thÓ lµ nhiÖm vô quan träng ®Ó c¸c ®¸nh gi¸ cã ®−îc c¬ së khoa häc vµ ®¸ng tin cËy. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc thùc hiÖn khi ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t ë ch−¬ng 3 cña luËn v¨n. B.2. M« t¶ ®iÒn d∙ T¸c gi¶ vµ céng t¸c viªn ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t cô thÓ c¸c tour trªn ba tuyÕn tiªu biÓu d−íi ®©y víi sù gióp ®ì cña C«ng ty Phó ThÞnh (Topas) vµ C«ng ty Handspan: 6 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh <1> TuyÕn Sa Pa - B¶n Hå - Thanh Phó - SÝn Ch¶i - NËm Than - NËm Nh×u - Thanh Phó - Sa Pa. <2> TuyÕn Sa Pa - T¶ Van - SÐo MÝ TØ - T¶ Trung Hå - NËm Sµi - SÝn Ch¶i - Thanh Phó - B¶n Hå - Sa Pa. <3> TuyÕn du lÞch trekking Phan Si P¨ng2. Qua ®©y cã thÓ thÊy ®−îc hiÖn tr¹ng ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking cña c¸c ®¬n vÞ chuyªn kinh doanh du lÞch trekking Sa Pa, kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p pháng vÊn, th¶o luËn nhãm, quan s¸t, chuyªn gia... nh− ®· tr×nh bµy ë trªn ®Ó suy ra hiÖn tr¹ng ®èi víi c¸c h×nh thøc tæ chøc cña c¸c ®¬n vÞ kinh doanh tæng hîp hay c¸c v¨n phßng tour gi¸ rÎ. KÕt qu¶ kh¶o s¸t thÓ hiÖn ë ch−¬ng 3. B.3. M« t¶ ®iÒu tra ý kiÕn Nh»m thùc hiÖn nhiÖm vô nghiªn cøu, trong hµng lo¹t c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc ¸p dông, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ý kiÕn ®−îc coi träng ®Æc biÖt, nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng mét c¸ch cã c¨n cø vµ h−íng tíi môc tiªu ®Þnh l−îng. Th«ng qua kh¶o s¸t t¸c gi¶ còng cã môc ®Ých kiÓm chøng vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng kÕt luËn hay ®Ò xuÊt, khuyÕn nghÞ nh− lµ nh÷ng hÖ qu¶ cña nghiªn cøu. • Thêi gian: t¸c gi¶ vµ c¸c céng t¸c viªn tiÕn hµnh ®iÒu tra lµm hai ®ît. Ngoµi ®ît chÝnh, ®iÒu tra bæ sung ®−îc tiÕn hµnh vµo trong mét sè chuyÕn kh¶o s¸t thùc ®Þa cña t¸c gi¶ vµ céng t¸c viªn t¹i Sa Pa víi mét sè kh¶o s¸t tuyÕn cô thÓ song song víi viÖc tiÕp cËn c¸c ®èi t−îng tr¶ lêi b¶ng hái. Thêi ®iÓm nµy kh¸ch n−íc ngoµi h¹n chÕ h¬n, nh−ng kh¸ch néi ®Þa th× gia t¨ng ®Æc biÖt tõ th¸ng 4. Nh− vËy tæng céng, kÕt qu¶ ®−îc thu thËp tõ 175 b¶ng kh¸ch quèc tÕ vµ 110 b¶ng kh¸ch néi ®Þa, sè l−îng kh¸ch néi ®Þa Ýt h¬n trong mÉu ®iÒu tra ph¶n ¸nh ®óng t−¬ng quan thÞ tr−êng cña du lÞch trekking qua c¸c nghiªn cøu ®· c«ng bè tr−íc ®ã. §iÒu nµy còng cho thÊy sù tham gia cßn h¹n chÕ còng nh− n¨ng lùc tr¶ lêi b¶ng hái vÒ du lÞch trekking cßn thÊp (tû lÖ 2 ViÕt theo c¸ch thøc mµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cña tØnh Lµo Cai thÓ hiÖn. 7 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh phiÕu bá v× kh¸ch néi ®Þa kh«ng biÕt vµ kh«ng thÓ tr¶ lêi kh¸ cao, kho¶ng gÇn 50 phiÕu). B¶ng 0.1. Néi dung ®iÒu tra kh¸ch du lÞch trekking Sa Pa Thêi gian b¶ng hái kh¸ch quèc tÕ b¶ng hái kh¸ch ViÖt Nam Tæng §ît 1 ®Çu th¸ng 12/2004 ®Õn hÕt th¸ng 1/2005 115 35 150 §ît 2 th¸ng 3 - 5/2005 60 75 135 175 110 285 Tæng Thêi gian tiÕn hµnh ®iÒu tra mét phÇn ®−îc thùc hiÖn ë thêi vô thÝch hîp nhÊt cho du lÞch trekking (tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 12). Do thêi tiÕt kh«, thuËn tiÖn ... nªn du kh¸ch ®«ng, tham gia du lÞch trekking ë mäi cÊp ®é. V× thÕ, x¸c suÊt lÊy ®−îc l−îng ý kiÕn lín vµ ®é chÝnh x¸c cao h¬n. • §Þa ®iÓm: tiÕn hµnh t¹i Hµ Néi vµ Sa Pa. T¹i Hµ Néi, mét phÇn néi dung b¶ng c©u hái ®· ®−îc triÓn khai. Do cã sù liªn hÖ tõ tr−íc víi mét sè c«ng ty du lÞch, hay h−íng dÉn viªn... khi cã kh¸ch tham gia du lÞch trekking, t¸c gi¶ vµ nhãm céng t¸c viªn ®Õn gÆp hä t¹i kh¸ch s¹n, trùc tiÕp pháng vÊn, t×m hiÓu nh÷ng mong muèn, k× väng cña hä tr−íc chuyÕn ®i... Sau khi chuyÕn ®i kÕt thóc, tiÕp tôc gÆp gì vµ lÊy ý kiÕn tõ du kh¸ch... Ngoµi ra, nhãm còng ®· ®Õn c¸c ®iÓm tham quan du lÞch t¹i Hµ Néi tËp trung nhiÒu ng−êi n−íc ngoµi ®Ó pháng vÊn, ph¸t b¶ng hái... Tuy nhiªn, l−îng ý kiÕn nµy kh«ng nhiÒu (vÝ dô nh− t¹i V¨n MiÕu, L¨ng B¸c, ga hµng kh«ng Néi Bµi...). Th«ng tin chñ yÕu cña b¸o c¸o ®−îc lÊy tõ Sa Pa, trªn c¬ së pháng vÊn, ph¸t b¶ng hái trùc tiÕp cho du kh¸ch trªn ®−êng phè, t¹i c¸c kh¸ch s¹n lín nh− Victoria, Green Bamboo, t¹i b¶n C¸t C¸t... kÕt hîp víi viÖc khai th¸c th«ng tin tõ nh÷ng b¶ng hái ý kiÕn kh¸ch hµng trong cïng thêi gian cña c«ng ty Topas Adventure, Travel Indochina... (Xem phô lôc 11) Ngoµi du kh¸ch, ®Ó ý kiÕn mang tÝnh tæng hîp h¬n, nhãm ®· tham kh¶o ý kiÕn b»ng pháng vÊn s©u víi nh÷ng ®èi t−îng kh¸c tham gia hoÆc cã liªn 8 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh quan ®Õn ho¹t ®éng du lÞch trekking Sa Pa nh− ®iÒu hµnh du lÞch trekking (c«ng ty Topas, c«ng ty Hanspan, c«ng ty Buffalo, c«ng ty Exotissimo, c«ng ty Diethem, c«ng ty Intrepid Travel), h−íng dÉn viªn du lÞch trekking (13 ng−êi); c¸c nhµ qu¶n lý c«ng ty, chi nh¸nh du lÞch cã ho¹t ®éng nµy (17 ng−êi); còng nh− mét sè chuyªn gia vµ ng−êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý t¹i ®Þa ph−¬ng. C¸c phiÕu hái víi kh¸ch du lÞch ViÖt Nam ®Òu ®−îc thùc hiÖn t¹i Sa Pa, chóng t«i nhËn ®Þnh lµ tiÕp cËn khã kh¨n h¬n so víi lµm viÖc víi ng−êi n−íc ngoµi, cã lÏ do tÝnh c¸ch ng−êi ViÖt ng¹i hoÆc ch−a quen víi ho¹t ®éng cho ý kiÕn. Nh−ng còng cã nhiÒu ý kiÕn mang tÝnh x¸c thùc cao h¬n kh¸ch n−íc ngoµi, hä nãi th¼ng, nãi thËt nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu nhËn thÊy. Ng−êi n−íc ngoµi rÊt th©n thiÖn, cëi më vµ lÞch sù, lu«n lu«n s½n sµng cho pháng vÊn, còng nh− nhËn phiÕu ®iÒu tra nh−ng mét sè ng−êi gi÷ lÞch sù, ng¹i kh«ng muèn ®−a ra nh÷ng ý kiÕn kh«ng hay, ®iÒu kh«ng hµi lßng, hoÆc nªu mét c¸ch gi¶m nhÑ ®iÒu ®ã ®i... V× vËy, khi pháng vÊn nhãm ®· chñ ®éng gîi më, thËm chÝ chuyÓn sang pháng vÊn s©u kÕt hîp quan s¸t tham dù, ®Ó cã c¸i nh×n ch©n thùc nhÊt. • B¶ng hái/®Ò c−¬ng pháng vÊn: cã 2 lo¹i cho kh¸ch ViÖt Nam vµ kh¸ch quèc tÕ. B¶ng hái cña kh¸ch ViÖt Nam gåm 12 c©u, 8 c©u hái ®ãng, 4 c©u hái më vÒ nh÷ng c¶m nhËn cña du kh¸ch, ®¸nh gi¸ vµ suy nghÜ ®Ó ph¸t triÓn h¬n n÷a du lÞch Sa Pa vµ du lÞch trekking ë Sa Pa. Kh¸ch quèc tÕ, b¶ng cã 11 c©u hái, 7 c©u hái ®ãng, 4 c©u hái më... C¶ 2 b¶ng hái ®Òu ®−îc thiÕt kÕ gåm 2 phÇn chÝnh, lµ nh÷ng ý kiÕn cña du kh¸ch vÒ Sa Pa vµ ý kiÕn du kh¸ch vÒ du lÞch trekking Sa Pa, trong ®ã cã phÇn ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking (mÉu b¶ng hái xem phô lôc 9, 10). • Néi dung ®iÒu tra ý kiÕn: ®Ó thùc hiÖn ®óng néi dung ®èi t−îng nghiªn cøu nªu ë phÇn trªn vÒ ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking, còng chÝnh lµ c¸c môc tiªu nghiªn cøu, t¸c gi¶ vµ nhãm céng t¸c viªn ®· tiÕn hµnh c¸c kh¶o s¸t: 9 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh - Kh¶o s¸t kh¸ch du lÞch Sa Pa, ®Æc biÖt lµ kh¸ch tham gia trekking vÒ quy tr×nh mua tour/tù tæ chøc tour cña hä vµ sù lùa chän, sö dông dÞch vô cña hä (1). - Kh¶o s¸t thùc tÕ vµ so s¸nh h×nh thøc kinh doanh du lÞch trekking t¹i c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch trekking Sa Pa (2). - Kh¶o s¸t thùc tÕ theo c¸c tour/tuyÕn trekking phæ biÕn ®Ó kh¸i qu¸t ph−¬ng thøc tæ chøc cô thÓ cho mét tour cña lo¹i h×nh nµy t¹i Sa Pa (3). §iÒu tra b»ng b¶ng hái/phiÕu ®iÒu tra chØ thùc hiÖn cho mét phÇn môc tiªu cña kh¶o s¸t (1) vµ (3), cßn l¹i t¸c gi¶ vµ c¸c céng t¸c viªn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau nh− pháng vÊn s©u, quan s¸t tham dù, chuyªn gia, ®iÒn d·... ®Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña kh¶o s¸t (2) vµ (3). KÕt qu¶ ®iÒu tra ý kiÕn nµy sÏ ®−îc thÓ hiÖn trong ch−¬ng 3 cña luËn v¨n. C. L−îc sö vÊn ®Ò nghiªn cøu C.1. VÒ c¸c c«ng bè ®−îc thu thËp C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ du lÞch trekking chñ yÕu xuÊt xø tõ c¸c n−íc cã nÒn c«ng nghiÖp du lÞch ph¸t triÓn vµ b¶n th©n lµ nh÷ng ®iÓm göi kh¸ch ®øng ®Çu thÕ giíi, n¬i mµ nhu cÇu ®i du lÞch cña ng−êi d©n rÊt ®a d¹ng vµ lu«n ®æi míi, h−íng ®Õn nh÷ng nhu cÇu cao vÒ mÆt tháa m·n tinh thÇn. Hai cuèn s¸ch ®iÓn h×nh mµ t¸c gi¶ thu thËp ®−îc, mét cña Anh, mét cña Mü [David Noland, 2001 & Robert Strauss, 1996], thùc tÕ ®· ph¶n ¸nh phÇn nµo vÒ hiÖn tr¹ng s¸ch chuyªn ®Ò vÒ lo¹i h×nh du lÞch vµ du lÞch trekking trªn thÕ giíi ®a phÇn thuéc d¹ng s¸ch chØ dÉn, cÈm nang (guide book, hand book) nh»m giíi thiÖu ®iÓm ®Õn hay h−íng dÉn kü n¨ng cô thÓ. V× vËy c¸c c«ng tr×nh kh«ng h−íng vµo néi dung nghiªn cøu vÒ lý luËn lo¹i h×nh du lÞch mµ chØ ®−a ra quan ®iÓm trùc tiÕp cña t¸c gi¶/nhãm t¸c gi¶ viÕt cuèn s¸ch ®ã, thËm chÝ còng nªu rÊt râ, ch¼ng h¹n, ®Þnh nghÜa ®ã chØ nh»m phôc vô cho viÖc hiÓu ®óng kh¸i niÖm thùc hµnh trekking phôc vô cho môc tiªu chØ dÉn kü thuËt cña cuèn s¸ch [David Noland, 2001, tr.9]. 10 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh HÇu hÕt c¸c s¸ch máng (brochure) giíi thiÖu s¶n phÈm du lÞch cña c¸c h·ng l÷ hµnh trong vµ ngoµi n−íc còng nh− c¸c s¸ch h−íng dÉn du lÞch ®iÓm ®Õn kh¸c ®Òu cã nh¾c ®Õn h×nh thøc/lo¹i h×nh du lÞch trekking vµ nh÷ng chØ dÉn cô thÓ vÒ mua tour vµ thùc hiÖn tour d−íi nhiÒu h×nh thøc. Sù nh¾c ®Õn ®ã mÆc nhiªn thõa nhËn sù hiÓu biÕt chung vÒ lo¹i h×nh du lÞch nµy mµ kh«ng ®−a ra ®Þnh nghÜa hay gi¶i thÝch kü cµng vÒ chóng. B¸o chÝ vµ c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng trong n−íc thËm chÝ kh«ng thÓ thèng nhÊt c¸ch gäi tªn cho lo¹i h×nh du lÞch nµy, th−êng t¹m dïng mét sè tªn tiÕng ViÖt ph¶n ¸nh mét phÇn néi hµm cña lo¹i h×nh vµ dõng l¹i ë viÖc m« t¶ bªn ngoµi c¸c ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh. C¸c tµi liÖu chñ yÕu trong n−íc cã liªn quan lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc c«ng bè tõ dù ¸n cña IUCN vµ SNV ViÖt Nam song hµnh víi qóa tr×nh thùc hiÖn dù ¸n Hç trî du lÞch bÒn v÷ng t¹i Sa Pa diÔn ra tõ n¨m 2000 ®Õn 2002. C¸c tæ chøc nµy ®· phèi hîp víi ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn c¸c ý t−ëng ph¸t triÓn du lÞch nãi chung t¹i ®©y mét c¸ch bÒn v÷ng, trong ®ã còng cã nh÷ng quan t©m ®Æc biÖt tíi lo¹i h×nh du lÞch trekking theo ®Þnh h−íng c¸c ho¹t ®éng trekking cã tr¸ch nhiÖm. Do ®ã, c¸c nghiªn cøu trong khu«n khæ dù ¸n nµy dõng l¹i ë viÖc kh¶o s¸t vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng tù nhiªn vµ x· héi cña c¸c ho¹t ®éng du lÞch nãi chung vµ du lÞch trekking ®Õn céng ®ång ®Þa ph−¬ng, tõ ®ã ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p cô thÓ gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng ®ã [UBND huyÖn Sa Pa, 2000]. C.2. VÒ c¸c nghiªn cøu cña t¸c gi¶ vµ nhãm céng t¸c Liªn tôc tõ 2000 - 2005, cïng víi ho¹t ®éng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu khoa häc, b¶n th©n ng−êi viÕt ®· tiÕn hµnh c¸c néi dung nghiªn cøu liªn quan ®Õn du lÞch trekking víi sù tham gia cña nhãm céng t¸c, phÇn lín lµ sinh viªn, thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, bµi tËp lín (niªn luËn), kho¸ luËn cïng víi mét sè chuyªn gia ®ang tham gia ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch trekking t¹i Sa Pa. D−íi ®©y lµ nh÷ng néi dung nghiªn cøu chÝnh (mét sè 11 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh trong ®ã ®· c«ng bè trong c¸c héi th¶o quèc tÕ/ trong n−íc vµ T¹p chÝ chuyªn ngµnh (Xem thªm môc Tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc 12)): - T×m hiÓu trekking tour t¹i Sa pa - ViÖt Nam, 2000. - T×m hiÓu vai trß cña tµi nguyªn rõng trong c¸c trekking tour t¹i Khu BTTN Hoµng Liªn - Sa Pa (Lµo Cai), 2002. - T×m hiÓu tour du lÞch thÓ thao - m¹o hiÓm Raid Gauloises ViÖt Nam 2002, 2003. - Kh¶o s¸t ph−¬ng thøc tæ chøc vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña tµi nguyªn thiªn nhiªn trong trekking tour Phan Si P¨ng (VQG Hoµng Liªn, Sa Pa - Lµo Cai), 2004. - Kh¶o s¸t trekking tour vµ TNTN tuyÕn Sa Pa - T¶ Van - SÐo MÝ TØ - T¶ Trung Hå - NËm Sµi - SÝn Ch¶i - Thanh Phó - B¶n Hå - Sa Pa, 2004. - Kh¶o s¸t Trekking tour vµ TNTN tuyÕn Sa pa - B¶n Hå - Thanh Phó SÝn Ch¶i - NËm Tham - NËm Nh×u - Thanh Phó - Sa pa, 2004. - Ngñ b¶n (homestay) vµ ngñ lÒu (camping) trong trekking tour Sa Pa, mét sè vÊn ®Ò vÒ hÖ thèng l−u tró ®Æc tr−ng, 2004 - T×m hiÓu trang thiÕt bÞ phôc vô trekking tour t¹i Sa Pa, 2004. - ý kiÕn kh¸ch du lÞch tham gia trekking tour t¹i Sa Pa - ViÖt Nam, 2005. - Kh¶o s¸t mét sè tuyÕn trekking tour trong VQG Cóc Ph−¬ng, 2005. - TiÒm n¨ng vµ thùc tr¹ng du lÞch m¹o hiÓm t¹i C¸t Bµ - H¶i Phßng, 2005. - T¸c ®éng cña du lÞch trekking ®Õn m«i tr−êng vµ ®êi sèng ®Þa ph−¬ng ë Sa Pa, 2005. Th«ng qua ph©n tÝch cô thÓ nh÷ng kh¶o s¸t ®−îc thùc hiÖn trong n¨m 2004, 2005, c¸c ®Ò tµi cô thÓ nªu trªn cè g¾ng ph©n tÝch ho¹t ®éng du lÞch trekking tõ nh÷ng quan s¸t tû mØ cña mçi tour, tuyÕn trekking t¹i Sa Pa. Tõ ®ã, rót ra nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu quan träng gãp phÇn tæng kÕt vµ kh¼ng ®Þnh l¹i c¸c nhËn ®Þnh vÒ néi hµm du lÞch trekking vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lo¹i h×nh nµy còng nh− kh¸i qu¸t l¹i ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking t¹i 12 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Sa Pa. C¸c nghiªn cøu nµy lµ t− liÖu quan träng cho viÖc hoµn thµnh luËn v¨n nµy. D. Bè côc cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ trÝch dÉn, danh môc tõ viÕt t¾t, danh môc b¶ng, h×nh vµ hép tham kh¶o, phô lôc, phÇn néi dung nghiªn cøu cña luËn v¨n chia thµnh ba ch−¬ng. Ch−¬ng 1: C¬ së khoa häc cña du lÞch trekking 1.1. §iÓm luËn vÒ viÖc ph©n chia lo¹i h×nh du lÞch vµ du lÞch trekking 1.2. Ho¹t ®éng trekking vµ lo¹i h×nh du lÞch trekking Ch−¬ng 2: Lo¹i h×nh du lÞch trekking ë Sa Pa (Lµo Cai) 2.1. Giíi thiÖu chung vÒ Sa Pa 2.2. Ho¹t ®éng du lÞch t¹i Sa Pa 2.3. Ho¹t ®éng trekking vµ lo¹i h×nh du lÞch trekking t¹i Sa Pa Ch−¬ng 3: Ph−¬ng thøc tæ chøc du lÞch trekking ë Sa Pa (Lµo Cai) 3.1. Kh¸ch du lÞch trekking 3.2. C¸c h×nh thøc tæ chøc vµ kinh doanh du lÞch trekking 3.3. C¸c tuyÕn du lÞch trekking tiªu biÓu 3.4. Kh¶o s¸t ph−¬ng thøc tæ chøc cô thÓ 3.5. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng 1 võa phôc vô môc tiªu x¸c lËp vµ kh¼ng ®Þnh c¬ së lý thuyÕt cña ®Ò tµi võa gi¶i quyÕt nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®èi t−îng nghiªn cøu thø nhÊt (c¬ së khoa häc cña lo¹i h×nh du lÞch trekking nãi chung). Ch−¬ng 2 vµ Ch−¬ng 3 tr×nh bµy kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−êng hîp ë Sa Pa ë hai khÝa c¹nh, lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc, thùc hiÖn nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®èi t−îng nghiªn cøu thø hai cña ®Ò tµi (lo¹i h×nh vµ ph−¬ng thøc tæ chøc trekking tour t¹i Sa Pa). 13 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Ch−¬ng 1: C¬ së khoa häc cña du lÞch trekking 1.1. §iÓm luËn vÒ viÖc ph©n chia lo¹i h×nh du lÞch vµ du lÞch trekking 1.1.1. Sù cÇn thiÕt vµ ý nghÜa cña viÖc ph©n chia lo¹i h×nh du lÞch Ho¹t ®éng du lÞch th−êng ®−îc ph©n chia thµnh nh÷ng nhãm (lo¹i h×nh) theo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau nh»m mét môc ®Ých nµo ®ã. Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn ®Ó nhËn biÕt lo¹i h×nh du lÞch, thùc ra lµ ®iÒu kiÖn quan träng sè mét ®Ó x¸c ®Þnh lo¹i h×nh du lÞch, chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tµi nguyªn du lÞch cña n¬i ®Õn. MÆt kh¸c, mét hay mét nhãm du kh¸ch mang mét nÐt ®Æc tr−ng nµo ®ã trong chuyÕn ®i du lÞch còng lµ biÓu hiÖn cña lo¹i h×nh du lÞch, khi mµ ®éng c¬ du lÞch cña hä víi nh÷ng môc ®Ých cô thÓ ®−îc cô thÓ hãa b»ng nh÷ng h×nh thøc thùc hiÖn (ph−¬ng thøc tæ chøc tour) cô thÓ. Thùc tÕ, nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch rÊt kh¸c biÖt nh−ng còng cã nh÷ng mÉu sè chung tøc lµ nhu cÇu chung. T¹i cïng mét ®iÓm ®Õn t−¬ng ®ång vÒ ®Æc ®iÓm tµi nguyªn, cã thÓ hiÖn thùc hãa nhu cÇu cña du kh¸ch b»ng rÊt nhiÒu c¸c lo¹i h×nh du lÞch kh¸c nhau dùa trªn viÖc ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã vµ biÓu hiÖn ra bëi ph−¬ng thøc tæ chøc chuyÕn ®i cña du kh¸ch. Nh− thÕ, sù kh¸c nhau cña ph−¬ng thøc tæ chøc thËm chÝ l¹i gãp phÇn lµm ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh du lÞch, mét ®iÒu t−ëng nh− kh«ng ®¸ng chó ý nh−ng thùc sù cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ngµnh kinh tÕ du lÞch vµ t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn céng ®ång n¬i ®Õn. Tõ ®ã, cÇn kh¼ng ®Þnh, viÖc ph©n biÖt ®−îc c¸c lo¹i h×nh du lÞch cã ý nghÜa hÕt søc to lín. TÝnh ®a d¹ng kh«ng gian vµ ®Æc tÝnh cña nh÷ng n¬i tham quan cã ý nghÜa quan träng ®Ó ph©n lo¹i chóng. V× vËy, viÖc th¶o luËn cã hÖ thèng vÒ t©m lý vµ ®éng c¬ du lÞch cã thÓ ®−îc b¶o ®¶m. Mét biÖn ph¸p thùc hiÖn ®iÒu nµy lµ dùa vµo sù ®ång nhÊt hãa mét sè lo¹i h×nh du lÞch; cã nghÜa lµ sù ph©n lo¹i c¸c ®iÓm du lÞch cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së c¸c kiÓu kinh nghiÖm du lÞch ®−îc quy ®Þnh t¹i ®ã [Robert W. McIntosh & Charles R. Goeldner, b¶n dÞch, 1996, tr.150, 151]. 14 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Së thÝch, thÞ hiÕu vµ nhu cÇu cña du kh¸ch hÕt søc ®a d¹ng, phong phó, chÝnh v× vËy cÇn ph¶i tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c lo¹i h×nh du lÞch, chuyªn m«n hãa vµ ®a d¹ng hãa c¸c s¶n phÈm du lÞch nh»m tháa m·n cho sù lùa chän vµ ®¸p øng tèt nhÊt cho nhu cÇu cña du kh¸ch [TrÇn V¨n Th«ng, 2002, tr.30]. Thèng nhÊt c¬ b¶n víi Vò §øc Minh [Vò §øc Minh, 1999], t¸c gi¶ cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i ph©n lo¹i du lÞch v× hai lý do chÝnh: Thø nhÊt, ph©n lo¹i gióp x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng ®ãng gãp kinh tÕ vµ h¹n chÕ cña tõng lo¹i h×nh du lÞch. Trªn c¬ së ®ã, c¸c tæ chøc qu¶n lý du lÞch sÏ h×nh thµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch hay h¹n chÕ ®èi víi tõng thÓ lo¹i du lÞch tïy theo c¸c môc tiªu vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn chung cña mét khu vùc hay mét quãc gia. Thø hai, ph©n lo¹i lµm c¬ së cho ho¹t ®éng marketing cña c¸c n¬i ®Õn du lÞch vµ c¸c tæ chøc kinh doanh du lÞch. Qua viÖc ph©n tÝch c¸c lo¹i h×nh du lÞch ®ang tån t¹i còng nh− cã kh¶ n¨ng khai th¸c trong t−¬ng lai (kh¶ n¨ng ®a d¹ng hãa s¶n phÈm) cã thÓ x¸c dÞnh ®−îc c¬ cÊu kh¸ch hµng môc tiªu cña n¬i ®Õn du lÞch hay cña c¬ së kinh doanh du lÞch. Nã cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc thÕ m¹nh cña mét khu vùc, mét quèc gia vµ lµm c¬ së cho viÖc ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng cña ho¹t ®éng du lÞch t¹i c¸c n¬i ®Õn. Lo¹i h×nh du lÞch trë thµnh ®iÓm nhÊn ®Ó t¹o lËp h×nh ¶nh cña mét n¬i ®Õn du lÞch t¹i c¸c thÞ tr−êng nguån kh¸ch th«ng qua c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ qu¶ng b¸. 1.1.2. ThuËt ng÷ vµ c¸c quan ®iÓm vÒ lo¹i h×nh du lÞch Cã thÓ nãi, thuËt ng÷ “lo¹i h×nh du lÞch” ®−îc hiÓu mét c¸ch kh¸ dÔ dµng vµ t−¬ng ®ång ë hÇu hÕt nh÷ng nhµ nghiªn cøu, ng−êi lµm du lÞch vµ du kh¸ch. Tuy nhiªn, thùc chÊt cña viÖc ph©n lo¹i c¸c tr¹ng th¸i - c¸ch thøc kinh nghiÖm - ®éng c¬ ®i/tr¶i nghiÖm du lÞch vÉn cßn lµ mét c©u hái cã nhiÒu c©u tr¶ lêi kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng ng−êi nghiªn cøu vµ nh÷ng ng−êi “lµm” du lÞch ë ViÖt Nam. Trong khi ®ã chÝnh kh¸ch du lÞch (du kh¸ch) lµ nh÷ng ng−êi Ýt quan t©m ®Õn ®iÒu ®ã nhÊt. Hä cã thÓ biÕt rÊt râ hä cÇn ®i/tr¶i nghiÖm du lÞch nh− thÕ nµo, nh−ng hä hÇu nh− kh«ng quan t©m ®Õn viÖc nã ®−îc gäi 15 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh tªn ra sao (tøc lµ chuyÕn ®i vµ c¸ch thøc biÓu hiÖn cña nã thuéc vÒ mét lo¹i h×nh du lÞch nµo ®ã). L©u nay, trong c¸c tµi liÖu bµn ®Õn nguån gèc t©m lý - x· héi - kinh tÕ cña ho¹t ®éng/hiÖn t−îng du lÞch chóng ta thÊy rÊt râ c¸c kh¸i niÖm gÇn gòi nhau ®−îc gäi tªn ®Ó chØ c¸c lo¹i h×nh du lÞch: c¸c h×nh thøc/lo¹i h×nh du lÞch [Robert W. McIntosh & Charles R. Goeldner, b¶n dÞch, 1996], c¸ch thøc, thÓ lo¹i du lÞch [Vò §øc Minh, 1999] (trong tiÕng Anh hiÖn ch−a thèng nhÊt thuËt ng÷: types of tourism, modes of tourism, forms of tourism, tourism categories, tourism purposes...). C¨n cø theo hµng lo¹t c¸c tiªu chÝ (®èi t−îng, môc ®Ých chuyÕn ®i, ®Æc ®iÓm tµi nguyªn, quan ®iÓm ph¸t triÓn du lÞch,...) ng−êi ta cã thÓ gäi tªn vµ xÕp lo¹i hµng lo¹t c¸c lo¹i h×nh du lÞch: du lÞch thanh niªn, du lÞch golf, du lÞch nghØ d−ìng, du lÞch MICE, du lÞch sinh th¸i, du lÞch v¨n ho¸... hay thËm chÝ “phi” tiªu chÝ hoÆc rÊt khã nhËn ra tiªu chÝ, chØ ph¸t biÓu tªn gäi dùa trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt: du lÞch thiÒn, du lÞch th¨m th©n, du lÞch chuyªn biÖt. §iÒu nµy cho thÊy sù ®a d¹ng ®Õn møc cã c¶m nhËn lµ thiÕu hÖ thèng trong c¸c c¸ch sö dông thuËt ng÷ “lo¹i h×nh du lÞch” kh¸c nhau (Xem thªm Phô lôc 1 vµ 2). Tõ gãc ®é tiÕp cËn nhu cÇu mµ phÇn lín c¸c ý kiÕn cho r»ng “cÇn ph¶i tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c lo¹i h×nh du lÞch, chuyªn m«n hãa vµ ®a d¹ng hãa c¸c s¶n phÈm du lÞch nh»m tháa m·n cho sù lùa chän vµ ®¸p øng tèt nhÊt cho nhu cÇu cña du kh¸ch” [TrÇn V¨n Th«ng, 2002, tr.30]. Nh− thÕ, viÖc ph©n lo¹i c¸c lo¹i h×nh du lÞch theo h−íng tiÕp cËn trªn râ rµng phôc vô môc tiªu chuyªn biÖt hãa s¶n phÈm du lÞch, h−íng ®Õn môc tiªu kinh tÕ cña ngµnh du lÞch, vµ ®iÒu nµy ch¾c ch¾n lµ mét hÖ qu¶ cña thêi kú hËu Thomas Cook. Tr−íc khi du lÞch xuÊt hiÖn phæ biÕn nh− mét ngµnh kinh doanh nhiÒu lîi nhuËn, dÔ thÊy r»ng viÖc ph©n lo¹i lo¹i h×nh du lÞch ®−îc thùc hiÖn kh¸ ®ång nhÊt vµ ®¬n gi¶n, nh»m ph©n biÖt c¸c ho¹t ®éng/hiÖn t−îng du lÞch kh¸c nhau dùa chñ yÕu vµo tiªu chÝ nhu cÇu cña du kh¸ch/môc ®Ých chuyÕn ®i (trip purposes) vµ ®Æc ®iÓm tµi nguyªn ®iÓm ®Õn (types of tourist attractions). 16 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Th«ng th−êng, theo tiªu chÝ môc ®Ých chuyÕn ®i, c¸c lo¹i h×nh du lÞch ®−îc tËp hîp d−íi hai nhãm chÝnh: du lÞch thuÇn tuý vµ du lÞch kÕt hîp; theo tiªu chÝ ®Æc ®iÓm tµi nguyªn ®iÓm ®Õn th× sÏ lµ hai nhãm chÝnh: du lÞch sinh th¸i vµ du lÞch v¨n ho¸. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i kÕt hîp c¶ hai tiªu chÝ trªn, trªn thùc tÕ còng ch−a chÆt chÏ vµ thuyÕt phôc (Xem thªm Phô lôc 3). Cho ®Õn nay, hÇu nh− ch−a cã tµi liÖu nµo thèng kª ®ñ c¸c c¸ch thøc vµ c¸c lo¹i h×nh du lÞch víi hµng chôc, thËm chÝ nhiÒu h¬n, c¸c tiªu chÝ ®−îc ®−a ra ®Ó ph©n lo¹i phôc vô c¸c môc ®Ých kh¸c nhau: nghiªn cøu lý thuyÕt, nghiªn cøu øng dông, kinh doanh - marketing, thiÕt kÕ s¶n phÈm, ph©n biÖt du kh¸ch... Do ®ã, viÖc xem xÐt mét lo¹i h×nh du lÞch míi cã tån t¹i trªn thùc tÕ mét c¸ch thuyÕt phôc hay kh«ng dï víi c¸ch gäi tªn vµ c¸ch tiÕp cËn nh− thÕ nµo d−êng nh− cßn ®¬n gi¶n h¬n viÖc xem xÐt xem nã thuéc vÒ mét hÖ tiªu chÝ ph©n lo¹i nµo. Ho¹t ®éng du lÞch cã thÓ ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau tïy thuéc tiªu chÝ ®−a ra. VÒ phÇn m×nh c¸c tiªu chÝ ®−îc ®−a ra phô thuéc vµo môc ®Ých viÖc ph©n lo¹i vµ quan ®iÓm chñ quan cña t¸c gi¶. [TrÇn §øc Thanh, 2000, tr.63] Mét c¸ch tãm t¾t, c¸c nghiªn cøu vµ ph¸t biÓu ®−îc thu thËp thÓ hiÖn ba khuynh h−íng ph©n lo¹i lo¹i h×nh du lÞch sau ®©y: Mét lµ, tiÕp cËn kinh tÕ - s¶n phÈm du lÞch, xem xÐt viÖc ®ång nhÊt c¸c lo¹i h×nh du lÞch víi c¸c thÓ lo¹i tour, c¸c thÓ lo¹i ch−¬ng tr×nh du lÞch, hay chÝnh lµ c¸c thÓ lo¹i s¶n phÈm du lÞch. §iÒu nµy sÏ ®−îc ph©n tÝch kü h¬n ë phÇn cuèi môc nµy (Xem thªm Phô lôc 4). Hai lµ, tiÕp cËn quan ®iÓm ph¸t triÓn du lÞch, xem xÐt viÖc ®Æt c¸c lo¹i h×nh du lÞch phôc vô/tu©n theo c¸c nguyªn t¾c cña mét hay mét sè quan ®iÓm nµo ®ã nh− quan ®iÓm du lÞch bÒn v÷ng, quan ®iÓm ph¸t triÓn - b¶o tån... (Xem thªm Phô lôc 5 vµ 6) 17 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Thø ba, tiÕp cËn lÞch sö vµ kinh tÕ - chÝnh trÞ, thª giíi ®· vµ ®ang chøng kiÕn c¸c trµo l−u du lÞch ®¹i chóng/ du lÞch å ¹t ( mass tourism) vµ du lÞch c©n nh¾c/ du lÞch lùa chän (alternative tourism). Sau nh÷ng hËu qu¶ râ nÐt cña trµo l−u du lÞch å ¹t, c¸c lo¹i h×nh du lÞch míi ra ®êi ®Òu g¾n víi “c¸i mò” du lÞch lùa chän (Xem thªm Phô lôc 7). Víi nh÷ng tr×nh bµy nªu trªn, t¸c gi¶ xem xÐt viÖc ph©n lo¹i lo¹i h×nh du lÞch víi môc ®Ých râ rµng theo khuynh h−íng thø nhÊt, nh»m h−íng tíi sù “®a d¹ng hãa”, “chuyªn biÖt hãa”, “l¹ hãa” c¸c s¶n phÈm du lÞch, mét yªu cÇu sèng cßn cña ngµnh kinh doanh du lÞch tr−íc bèi c¶nh nhu cÇu du lÞch ngµy cµng thay ®æi nhanh vµ m¹nh mÏ h¬n. Vµ v× thÕ, h−íng tíi chiÕn l−îc s¶n phÈm, viÖc nghiªn cøu ph©n lo¹i lo¹i h×nh du lÞch cã thÓ coi lµ viÖc lµm cÇn thiÕt tÊt yÕu. ThËm chÝ mét sè ng−êi cßn ®ång nhÊt “lo¹i h×nh du lÞch” víi c¸c thÓ lo¹i “s¶n phÈm du lÞch” hay c¸c lo¹i “ch−¬ng tr×nh du lÞch”. §iÒu nµy kh«ng h¼n lµ kh«ng cã lý [Therdchai Choibamroong, 2005]. ChØ khi nµo ng−êi lµm du lÞch hiÓu râ kh¸ch muèn mua c¸i g× th× míi biÕt râ m×nh cã thÓ vµ nªn b¸n c¸i g×. TÝnh thùc tiÔn cña nghiªn cøu lo¹i h×nh du lÞch v× thÕ còng ®−îc chØ râ3. Nh− vËy, cã thÓ coi tiÕp cËn kinh tÕ - s¶n phÈm du lÞch còng chÝnh lµ tiÕp cËn/ quan ®iÓm marketing. 1.1.3. Néi hµm vµ ®Æc tr−ng lo¹i h×nh cña du lÞch trekking Tõ trek khëi xuÊt tõ Nam Phi. §ã lµ mét tõ cña ng−êi Bua4 cã nghÜa lµ mét chuyÕn ®i b»ng/theo xe bß [David Noland, 2001, tr. 9]. Sau nµy khi ®−îc sö dông réng r·i nã chuyÓn nghÜa réng lµ mét chuyÕn ®i nµo ®ã dµi vµ gian khæ5. TiÕp ®ã, tõ trek ®−îc dïng ®Ó diÔn t¶ c¸c chuyÕn ®i bé ®−êng dµi (hiking) ®−îc cung cÊp (th−¬ng m¹i hãa) víi sù hç trî cña c¸c nh©n viªn khu©n v¸c (porters) vµ ª kÝp phôc vô ng−êi Sherpa6 qua c¸c vïng nói cña Nepal, n¬i næi tiÕng víi ®Þa danh Hymalayas vµ “nãc nhµ thÕ giíi” - ®Ønh Everest, cã thÓ coi 3 B¸o SVVN, 13/2/2006, nªu mét kh¶o s¸t dù ®o¸n 10 nghÒ nghiÖp ®−îc coi lµ nh÷ng nghÒ quan träng cña thÕ giíi trong 10 n¨m tíi, th× nghÒ thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh du lÞch chÝnh lµ mét trong sè ®ã. 4 Boer: người Phi gốc Hà Lan. 5 Theo nghÜa tõ ®iÓn Anh - ViÖt, ®éng tõ “to trek” cã nghÜa lµ ®i bé vÊt v¶. 6 Sherpa: người dân Himalayas sống ở vùng giáp ranh biên giới Nepal và Tây Tạng. 18 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh lµ kh«ng gian ®Çu tiªn cña c¸c ho¹t ®éng vµ lo¹i h×nh du lÞch trekking ®−îc gäi tªn tõ sau nöa thÕ kû XX. Kh¸i niÖm “trekking” trong thuËt ng÷ “du lÞch trekking” cã sù kh¸c biÖt t−¬ng ®èi râ so víi kh¸i niÖm ''hiking''7 (®i bé vÊt v¶) cã thÓ cã trong lo¹i h×nh du lÞch thÓ thao (tËp luyÖn/thi ®Êu) ë chç: ''hiking'' chØ ®¬n thuÇn lµ ''®i bé'' víi c−êng ®é cao, chØ c¸ch thøc vµ nç lùc di chuyÓn cña con ng−êi hay chØ mét bé m«n thÓ dôc, thÓ thao; cßn ''trekking'' cã nghÜa lµ ''®i bé kh¸m ph¸/m¹o hiÓm'', ngoµi viÖc chØ ra c¸ch thøc vµ nç lùc di chuyÓn, cßn nªu s¾c th¸i, ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng nµy lµ tÝnh khã kh¨n/th¸ch thøc cÇn v−ît qua nh− mét tr¶i nghiÖm thó vÞ. Tr¶i qua gÇn nöa thÕ kû tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh−ng néi hµm cña ho¹t ®éng trekking vµ lo¹i h×nh du lÞch trekking vÉn ch−a hoµn toµn ®−îc thèng nhÊt. D−íi ®©y lµ mét sè ý kiÕn ®−îc thu thËp: “Trek” lµ mét chuyÕn ®i bé ®−êng dµi, nhiÒu ngµy tõ mét ®iÓm A ®Õn mét ®iÓm B (hay quay l¹i A) mµ trong suèt chuyÕn ®i ®ã ng−êi bé hµnh kh«ng ph¶i mang hµnh lý nÆng nÒ mµ còng kh«ng ph¶i chuÈn bÞ nÊu ¨n. [David Noland, 2001, tr. 9,10] MÆc dï ho¹t ®éng kinh doanh tæ chøc trekking (commercial treks) míi cã ®Æc ®iÓm lµ dÞch vô lÒu tr¹i trän gãi vµ nh©n viªn khu©n v¸c hay gia sóc thå hµnh lý nh−ng ®Þnh nghÜa trªn vÉn bao hµm viÖc nghØ ®ªm lÒu tr¹i, c¸c b÷a ¨n t¹i n¬i nghØ hay mét chiÕc xe « t« nhá (minivan) ë nh÷ng khu vùc cÇn ®Õn ph−¬ng tiÖn nµy. §Þnh nghÜa nµy cho thÊy, dï theo khuynh h−íng tù tæ chøc, th× c¸c du kh¸ch trekking vÉn cÇn ®Õn sù hç trî (thuª m−ín) nhÊt ®Þnh cña c− d©n ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng chuyÕn trekking cè g¾ng c¾t ®øt liªn hÖ cña du kh¸ch víi thÕ giíi v¨n minh, gia t¨ng nhu cÇu kh¸m ph¸ b¶n th©n, thö th¸ch søc chÞu ®ùng cña b¶n th©n víi nhøng ho¹t ®éng qua ®ªm dµi ngµy ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa vµ n¬i hÎo l¸nh, hoang d·. [Robert Strauss, 1996, tr. 10] 7 Hiking: strenuous walking as a sport. Trekking: going on long and difficult jouneys, usually on foot. (Theo P.H.Collin, 2003, Dictionary of Hotels, Tourism and Catering management, Peter Collin Publishing.) 19 LuËn v¨n th¹c sü du lÞch TrÞnh Lª Anh Nãi chung, ho¹t ®éng trekking thÓ hiÖn møc ®é tù chñ (Ýt hoÆc kh«ng phô thuéc) cña con ng−êi ®¹t ®−îc th«ng qua mét kho¶ng thêi gian t¸ch biÖt víi thÕ giíi v¨n minh. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc triÓn khai ho¹t ®éng, nhãm thùc hiÖn dù ¸n Hç trî Du lÞch bÒn v÷ng HuyÖn Sa Pa8 đã đưa cách hiểu trekking như sau: • Trekking không đơn thuần chỉ là một chuyến đi dã ngoại ngoài trời, đi bộ trên núi hay là một chuyến leo trèo. • Trekking là một chuyến đi đòi hỏi sự cố gắng nỗ lực cao về thân thể, vật chất của người thực hiện. • Là một chuyến đi mang tính thách thức bởi độ dài và những cái khác lạ trong nhận thức của du khách. • Là chuyến đi kéo dài ít nhất 2 ngày. Vì vậy người thực hiện trekking sẽ cần thực phẩm, nghỉ ngơi/lưu trú trên đường đi, chuẩn bị các trang thiết bị và cần sử dụng hướng dẫn. • Lưu trú ở đây được hiểu là khách có thể ngủ trong nhà của các gia đình tại các làng bản xa xôi hẻo lánh hoặc nghỉ tại những điểm cắm trại. • Trong chuyến đi khách phải leo trèo qua những vùng tự nhiên có dốc lớn hay núi cao hoặc những làng xa xôi hẻo lánh nằm trên đồi cao, nơi mà người dân làm rẫy và chăn sóc gia súc. Hầu hết các làng không có điện thoại và trạm xá (nơi không xuất hiện các tiện nghi hiện đại ). Nh− vËy, vÒ mÆt thuËt ng÷, lo¹i h×nh du lÞch trekking cã thÓ ®−îc hiÓu lµ lo¹i h×nh du lÞch ®i bé kh¸m ph¸/m¹o hiÓm. HiÖn tr¹ng sö dông thuËt ng÷ du nhËp nãi chung ë ViÖt Nam vµ thuËt ng÷ du lÞch trekking cho thÊy hai quan ®iÓm: mét lµ, tr−íc xu thÕ quèc tÕ ho¸ c¸c thuËt ng÷ du lÞch, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dÞch t−¬ng ®−¬ng thuËt ng÷ trªn ra tiÕng ViÖt; hai lµ, muèn ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu còng nh− triÓn khai thùc tiÔn ë ViÖt Nam, cÇn ph¶i ®Ò xuÊt thuËt ng÷ ViÖt t−¬ng øng ®Ó sö dông dÇn dÇn thµnh tËp qu¸n. T¸c gi¶ còng nhËn 8 Dù ¸n Du lÞch bÒn v÷ng ®−îc tiÕn hµnh trong thêi gian 3 n¨m, tõ n¨m 2001 ®Õn 2003. Trung t©m V¨n ho¸ Th«ng tin ThÓ thao vµ Du lÞch lµ c¬ quan ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn Dù ¸n d−íi sù chØ ®¹o cña UBND huyÖn Sa Pa vµ c¸c cè vÊn cña IUCN vµ SNV. Văn bản Dù ¸n Du lÞch bÒn v÷ng huyÖn Sa Pa ®· ®−îc UBND huyÖn vµ nh©n d©n huyÖn Sa Pa so¹n th¶o dùa trªn c¬ së mét sè s¸ng kiÕn vÒ du lÞch do tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn thÕ giíi (IUCN) tiÕn hµnh t¹i Sa Pa n¨m 1998 trong sù hîp t¸c chÆt chÏ víi c¸c nhãm ®Þa ph−¬ng t¹i Sa Pa, tæ chøc IUCN, SNV ( tæ chøc hç trî vµ ph¸t triÓn Hµlan) vµ ý kiÕn ®ãng gãp cña Së TMDL Lµo Cai còng nh− ViÖn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn Du lÞch. 20